Exsurge Domine

Canon 1
Ketters, maar gebruikelijk is de opvatting, dat de sacramenten van de Nieuwe Wet rechtvaardigende genade aan hen verschaffen, die geen hindernis ervoor plaatsen. vgl: Conclusio VII: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff), 1, 544 35-38[[[5186]]]

Canon 2
Het ontkennen dat er na de doop nog zonde achterblijft in het kind, is het tegelijkertijd vertrappen van Christus en Paulus. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): (2, 160 34f)[[[5187]]]

Canon 3
Zelfs wanneer er geen daadwerkelijke zonde is, houdt een spaander van de zonde de ziel die uit het lichaam treedt af van de opgang naar de hemel. vgl: Conclusio XXIV, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 572 10-14[[[5186]]]

Canon 4
De onvolmaakte liefde van de stervende brengt noodzakelijkerwijs een grote angst met zich mee, die op zichzelf alleen al genoeg is om de straf van het vagevuur te bewerkstelligen, en die het betreden van het {hemel}rijk belemmert. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 234 3-6[[[5188]]] vgl: Conclusio XXIV, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 572 15[[[5186]]]

Canon 5
Dat er drie delen van de boete zijn: berouw, biecht en boetedoening, is niet gebaseerd op de heilige Schrift noch op de oude heilige christelijke leraren. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 243 4-11[[[5189]]]

Canon 6
Berouw, dat verworven wordt door onderzoek, bijeenplaatsen en afwijzen van de zonden, waarin iemand zijn jaren in de bitterheid van zijn ziel overdenkt (Jes. 38, 15)[[b:Jes. 38, 15]], door de zwaarte van de zonden af te wegen, de hoeveelheid, de schandelijkheid, het verlies van de eeuwige zaligheid en het verwerven van de eeuwige verdoemenis, dit berouw maakt {de mens} tot huichelaar, ja zelfs tot zondaar. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 319 10-17[[[5190]]]

Canon 7
Zeer waar en nog voortreffelijker dan de leer van allen die tot nu toe gegeven is over berouw, is het spreekwoord: “De hoogste boetedoening is het om het in het vervolg niet meer te doen: de beste boetedoening is een nieuw leven.” vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 321 2-4[[[5190]]]

Canon 8
Je moet het op geen enkele manier op je nemen vergeeflijke zonden te biechten, maar zelfs niet alle doodzonden, omdat het onmogelijkheid dat je alle doodzonden kent. Daarom werden in de eerste kerk alleen de overduidelijke doodzonden gebiecht. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 322 22-25[[[5190]]]

Canon 9
Zolang wij eenvoudigweg alles willen biechten, doen wij niets anders, dan dat wij aan de barmhartigheid van God niets willen overlaten om te vergeven. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 323 4-6[[[5190]]]

Canon 10
Aan niemand zijn zijn zonden vergeven, als hij niet gelooft dat het hem vergeven wordt bij de vergeving door de priester; veel eerder zou de zonde blijven, als hij niet zou geloven dat die vergeven is: want vergeving van de zonde en de schenking van genade volstaat niet, maar men moet ook geloven dat die vergeven is. vgl: Conclusio VII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 543 14f, 22-24[[[5186]]]

Canon 11
Vertrouw op geen enkele manier erop de absolutie te verkrijgen wegens je berouw, maar wegens het woord van Christus: “Alles wat je maar hebt losgemaakt”, etc. (Mt. 16, 19)[b:Mt. 16, 19]. Vertrouw daarom, zo zeg ik, als je de absolutie van de priester hebt ontvangen, en geloof krachtig dat je de vrijgemaakt bent, en je zal waarlijk vrijgemaakt zijn, wat je berouw ook moge zijn. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 323 23-28[[[5190]]]

Canon 12
Als de biechteling – in het onmogelijke geval – niet berouwvol is, of de priester niet serieus is, maar voor de grap hem de absolutie heeft verleend, dan is hij, als hij toch gelooft vrijgemaakt te zijn, ook waarlijk vrijgemaakt. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 323 32-34[[[5190]]]

Canon 13
In het Sacrament van de boete en de vergeving van de zonde doet de Paus of een bisschop niet meer dan de minste priester: ja zelfs, waar er geen priester is, doet een willekeurig Christen evenzoveel, ook wanneer deze een vrouw of kind zou zijn. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 716 25-28[[[5191]]]

Canon 14
Niemand is verplicht de priester te antwoorden dat hij berouwvol is, noch is de priester verplicht daarnaar te vragen. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 322 16f[[[5190]]]

Canon 15
Groot is de fout van hen, die de Sacramenten van de Eucharistie naderen in dit vertrouwen dat ze gebiecht hebben, dat ze zich van geen enkele doodzonde bewust zijn, dat ze hun gebeden en voorbereidingen vooruit gezonden hebben: al diegenen drinken en eten voor zich het oordeel. Maar als zij geloven en vertrouwen dat ze daar genade zullen verkrijgen, maakt alleen dit vertrouwen hen rein en waardig. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 264 9-15[[[5192]]]

Canon 16
Het schijnt raadzaam, dat de Kerk in een gemeenschappelijk Concilie besluit, dat de leken onder beide Gedaanten te Communie mogen gaan: en de Bohemers, die onder beide Gedaanten te Communie gaan, zijn geen ketters, maar schismatici. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 742 24-26[[[5193]]] vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 6, 80 36f[[[5194]]]

Canon 17
De schatten van de Kerk, waarvandaan de Paus aflaten geeft, zijn niet de verdiensten van Christus en de Heiligen. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 236 10f, 14f[[[5188]]]

Canon 18
De aflaten zijn vrome vergissingen van de gelovigen en erfenissen van de goede werken; en ze behoren tot het aantal dingen, die toegelaten zijn, en niet tot het aantal dingen, die van nut zijn. (1 Kor. 6, 12; 1 Kor. 10, 23)[[b:1 Kor. 6, 12; 1 Kor. 10, 23]] vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 353 13; vgl. 349 16f, 356 38[[[5195]]] vgl: Conclusio XX, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 570 2f[[[5186]]] vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 246 15-19[[[5189]]]

Canon 19
Aflaten gelden voor hen, die ze waarlijk verkrijgen, niet tot de kwijtschelding van de straf die bij de goddelijke rechtvaardigheid verschuldigd is voor de daadwerkelijke zonden. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 429 5-7[[[5196]]]

Canon 20
Degenen die geloven dat de aflaten heilzaam zijn en nuttig tot het voordeel van de Geest worden bedrogen. vgl: Conclusio XXXII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 587 24-26[[[5186]]]

Canon 21
Aflaten zijn alleen noodzakelijk voor openbare misdaden en worden eigenlijk slechts aan de harde en ongeduldige mensen verleend. vgl: Conclusio XIII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 552 24f, 553 30f[[[5186]]]

Canon 22
Voor zes soorten mensen zijn aflaten noch noodzakelijk noch nuttig: namelijk voor doden of stervenden, voor zwakken, voor hen die van rechtswege gehinderd zijn, voor hen die geen misdaden hebben begaan, voor hen die misdaden begaan hebben zij het niet openlijk, voor hen die het betere doen. vgl: Conclusio XIII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 552 19-22[[[5186]]]

Canon 23
Excommunicaties zijn slechts uitwendige straffen en beroven de mens niet van de gemeenschappelijke geestelijke gebeden van de Kerk. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 639 19 v., 33 v.[[[5197]]]

Canon 24
De Christenen moet onderwezen worden meer de excommunicatie te beminnen dan hem te vrezen. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 6, 70 29 v.[[[5198]]]

Canon 25
De Romeinse bisschop, de opvolger van Petrus, is niet de plaatsvervanger van Christus die boven alle kerken van de hele wereld ingesteld is door Christus zelf in de zalige Petrus. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 628 5[[[5201]]] vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 225 35 v.[[[5202]]]

Canon 26
Het woord van Christus aan Petrus: “Wat je ook maar zal hebben losgemaakt op aarde” etc. (Mt. 16, 19)[b:Mt. 16, 19], geldt alleen voor Petrus zelf. vgl: Conclusio V, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 536 20-22[[[5186]]]

Canon 27
Het is zeker dat het helemaal niet in de hand van de Kerk of de Paus ligt om geloofsartikelen op te stellen, ja zelfs niet wetten over de zeden of de goede werken. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff):2, 427[[[5196]]]

Canon 28
Als de Paus met een groot deel van de Kerk zo of zo zou denken en ook niet zou dwalen, is het zolang geen zonde of ketterij, het tegendeel te denken, met name in een zaak die niet heilsnoodzakelijk is, totdat door een algemeen Concilie het ene verworpen en het andere goedgekeurd is. vgl: Conclusio XXVI, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 583 5-8[[[5186]]]

Canon 29
Voor ons is de weg {vrij} gemaakt het gezag van de Concilies te ontkrachten, en vrijelijk hun voorstellen tegen te spreken, en hun decreten te beoordelen, en vol vertrouwen al wat waar lijkt te bevestigen, of het nu goed- of afgekeurd is door welk Concilie dan ook. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 406 1 v., 404 15-17[[[5196]]]

Canon 30
Sommige artikelen van Johannes Hus, die veroordeeld zijn tijdens het Concilie van Konstanz[d:384], zijn zeer christelijk, zeer waar en evangelisch, die zelfs de universele Kerk niet kan veroordelen. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 279 11-13[[[5195]]]

Canon 31
In ieder goed werk zondigt de rechtvaardige mens. vgl: Conclusio LVIII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 416 35 v.[[[5196]]]

Canon 32
Een goed werk dat het beste is gedaan is een vergeeflijke zonde. vgl: Conclusio LVII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 608 10 v.[[[5186]]]

Canon 33
Dat ketters worden verbrand is tegen de wil van de Geest. vgl: Conclusio LXXX, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 625 4, 624 35-38[[[5186]]]

Canon 34
Vechten tegen de Turken is zich verzetten tegen God, die door hen onze fouten bezoekt. vgl: Conclusio V, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 535 35-39[[[5186]]]

Canon 35
Niemand weet zeker, dat hij niet altijd een doodzonde begaat, wegens de meest verhulde fout van de trots. vgl: Conclusio XIII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 553 13 v.[[[5186]]]

Canon 36
De vrije wil is na de zonde alleen in naam iets; en zolang hij doet, wat in hem is, begaat hij een doodzonde. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 354 5 v.[[[5199]]]

Canon 37
Het vagevuur kan niet bewezen worden uit de Heilige Schrift, die tot de canon behoort. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 324 10-12[[[5195]]]

Canon 38
De geesten in het vagevuur zijn niet zeker van hun heil, tenminste (niet) alle: niet is het bewezen uit enige verstandelijke overwegingen of uit de Geschriften, dat zij buiten de omstandigheden zijn om verdiensten te verwerven of de liefde te vergroten. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 234 13 v., 11 v.[[[5188]]]

Canon 39
De geesten in het vagevuur zondigen onophoudelijk, zolang ze rust zoeken en de straffen vrezen. vgl: Conclusio XVIII, D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 1, 562 15 v.[[[5186]]]

Canon 40
De geesten, bevrijd uit het vagevuur, worden minder gezegend door de smeekbeden van de levenden, dan als ze door zichzelf genoegdoening hadden gebracht. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 2, 340 39 - 341 1[[[5195]]]

Canon 41
De kerkelijke leiders en de wereldlijke vorsten zouden er niet slecht aan doen, als ze alle bedelzakken zouden vernietigen. vgl: D. Martin Luthers Werke (Weimar 1883ff): 6, 42 12f[[[5200]]]

Oordeel
Wij veroordelen, wijzen af en verwerpen geheel en al de voornoemde artikelen of fouten, allemaal samen en ieder afzonderlijk, zoals van tevoren gezegd, respectievelijk als ketters, of als schandalig, of als vals, of als kwetsend voor vrome oren, of als verleidelijk voor simpele geesten, en als tegengesteld aan de katholieke waarheid.