Passio Christi. Passio hominis - Het mysterie van Stille Zaterdag

Dierbare vrienden,

Dit is voor mij een ogenblik waarnaar ik zeer heb uitgekeken. Bij verschillende andere gelegenheden, bevond ik mij voor de Lijkwade maar dit keer beleef ik deze pelgrimstocht en deze halte met bijzondere intensiteit: ongetwijfeld omdat de jaren die voorbijgaan mij nog gevoeliger maken voor de boodschap van deze buitengewone icoon; ongetwijfeld en ik zou zeggen, vooral, omdat ik hier als opvolger van Petrus ben en in mijn hart heel de Kerk draag, zelfs heel de mensheid. Ik dank God voor de gave van deze pelgrimstocht en voor de gelegenheid met u een korte meditatie te delen die mij gesuggereerd werd door de ondertitel van deze plechtige uitstelling: “Het mysterie van Stille Zaterdag”.

Men kan zeggen dat de Lijkwade de icoon van dit mysterie is, de icoon van Stille Zaterdag. Inderdaad, het gaat om een doek voor een begrafenis die het stoffelijk overschot omhuld heeft van een gekruisigde man, die in alles overeenstemt met wat de Evangeliën ons over Jezus meedelen, die rond de middag gekruisigd werd en rond drie uur in de namiddag stierf. Toen de avond viel, de vooravond van de plechtige sabbat van Pasen, had Jozef van Arimatea, een welgesteld en invloedrijk lid van het Sanhedrin, de moed aan Pontius Pilatus te vragen Jezus in zijn nieuw graf te mogen begraven, dat hij in de rots had laten uithouwen, niet ver van Golgota. De toelating verkregen, kocht hij een lijkwade en toen het lichaam van Jezus van het kruis genomen was, wikkelde hij het in deze lijkwade en legde Hem in het graf (Mc. 15, 42-46) [[b:Mc. 15, 42-46]]. Dat verhaalt het Evangelie van de heilige Marcus en de andere evangelisten stemmen daarin met hem overeen. Vanaf dat ogenblik bleef Jezus in het graf tot de morgen na de sabbat en de Lijkwade van Turijn geeft ons het beeld van Zijn uitgestrekt lichaam in het graf gedurende die tijd, die chronologisch gezien kort was (ongeveer anderhalve dag) maar immens, oneindig in waarde en betekenis.

Stille Zaterdag is de dag waarop God verborgen is, zoals men in een oude homilie kan lezen: “Wat gebeurt er? Vandaag omhult een grote stilte de aarde. Een grote stilte en een grote rust. Een grote stilte omdat de Koning slaapt ... God is in het vlees ingeslapen en de hel beefde” Homilie voor Stille Zaterdag,.. Homilie voor Stille Zaterdag, PG 43, 439. In het Credo belijden wij dat Jezus Christus “gekruisigd is onder Pontius Pilatus, gestorven is, begraven en nedergedaald ter helle. De derde dag verrezen uit de doden”.

Dierbare broeders en zusters, in onze tijd, vooral na de voorbije eeuw, is de mensheid uiterst gevoelig geworden voor het mysterie van Stille Zaterdag. De verborgen God maakt deel uit van de spiritualiteit van de hedendaagse mens, op existentiële manier, bijna onbewust, als een leegte in het hart die steeds meer uitdijt. Tegen het einde van de XIXe eeuw, schreef Nietzsche: “God is dood! En wij zijn het die hem gedood hebben!”. Deze bekende uitspraak wordt in de christelijke traditie bijna letterlijk genomen, wij herhalen ze dikwijls in de Kruisweg, misschien zonder ons ten volle rekenschap te geven van hetgeen we zeggen. Na twee wereldoorlogen, concentratiekampen en goulags, Hiroshima en Nagasaki, is onze tijd steeds meer een stille zaterdag geworden: het duister van deze dag is een appèl aan ieder die zich vragen stelt over het leven, in het bijzonder ons, gelovigen. Ook wij worden met deze duisternis geconfronteerd.

En toch, de dood van de Zoon van God, van Jezus van Nazareth, heeft een tegengesteld aspect, geheel positief, bron van troost en hoop. En dat doet me denken aan het feit dat de Lijkwade een fotografisch document is, met een ‘positief’ en een ‘negatief’. Inderdaad, dat is het juist: het meest duistere mysterie van het geloof is tegelijk het meest lichtende teken van onbegrensde hoop. Stille Zaterdag is een “niemandsland” tussen de dood en de verrijzenis, maar in dit “niemandsland” is de Ene, de Enige binnengegaan, Hij ging erdoor met de tekenen van Zijn lijden voor de mens: “Passio Christi. Passio hominis”. En de Lijkwade spreekt ons juist van dat ogenblik, zij getuigt juist van de unieke tussentijd die onherhaalbaar is in de geschiedenis van de mensheid en het heelal, waarin God in Jezus Christus niet alleen onze dood heeft gedeeld maar ook het feit dat wij in de dood zouden blijven. De meest radicale solidariteit.

In die “tijd over de tijd” is Jezus Christus “nedergedaald ter helle”. Wat betekent die uitdrukking? Zij betekent dat God die mens geworden is, zover ging dat Hij in de uiterste en absolute eenzaamheid van de mens is binnengegaan, daar waar geen enkele liefdestraal binnenkan, daar waar totale verlatenheid heerst zonder een enkel woord van bemoediging: ‘de hel’. Door in de dood te blijven, heeft Jezus Christus de deur van deze laatste eenzaamheid geopend, ook om ons tot gids te zijn als we ze met Hem openen. Wij hebben allemaal al eens dit verschrikkelijke gevoel van verlatenheid ervaren, en dat is wat ons in de dood het meest schrik aanjaagt, zoals toen wij als kind schrik hadden in het donker en alleen de aanwezigheid van iemand die ons graag ziet, ons kon geruststellen. Dat is precies wat op de dag van Stille Zaterdag gebeurd is: in het koninkrijk van de dood heeft Gods stem weerklonken. Het ondenkbare is gebeurd: namelijk dat de Liefde “tot de hel is doorgedrongen”: ook in de extreme duisternis van de meest absolute menselijke eenzaamheid kunnen wij een stem horen die ons roept en een hand vinden die ons vasthoudt en naar buiten leidt. De mens leeft door het feit dat hij bemind wordt en kan beminnen; en als in de ruimte van de dood de liefde is doorgedrongen, kan daar ook het leven komen. In het uur van extreme eenzaamheid, zullen wij nooit alleen zijn: “Passio Christi. Passio hominis”.

Dat is het mysterie van Stille Zaterdag! Juist van daar, uit de duisternis van de dood van Gods Zoon is het licht van een nieuwe hoop verschenen: het licht van de Verrijzenis. Wel, het lijkt mij, als men met de ogen van het geloof naar deze Lijkwade kijkt, men iets van dit licht bemerkt. De Lijkwade werd in deze diepe duisternis ondergedompeld, maar is tegelijk lichtend; en ik denk dat wanneer duizenden en duizenden mensen ze komen vereren – zonder degenen te tellen die ze op een afbeelding bekijken – het is omdat zij er niet alleen duisternis in zien maar ook het licht; niet zozeer de nederlaag van het leven en de liefde als hun overwinning, de overwinning van het leven op de dood, van liefde op haat; zij zien de dood van Jezus goed maar zij zien er Zijn verrijzenis doorheen; in de schoot van de dood klopt nu het leven, omdat de liefde er woont. Dat is de kracht van de Lijkwade: van het gelaat van deze “Man van smarten” die het lijden van elke mens van alle tijden en van overal in zich draagt, onze hartstochten, ons leed, onze moeilijkheden, ook onze zonden – “Passio Christi. Passio hominis” – van dit gelaat gaat een plechtige majesteit uit, een paradoxale grootsheid. Dit gelaat, deze handen en voeten, deze zijde, heel dit lichaam spreekt, het is zelf een woord dat wij in de stilte kunnen horen. Wat zegt ons de Lijkwade? Zij spreekt met bloed en bloed is leven! De Lijkwade is een icoon met bloed getekend; het bloed van een gegeselde man, met doornen gekroond, gekruisigd en met een doorstoken rechterzijde. Het beeld dat in de Lijkwade geprent is, is dat van een dode, maar het bloed spreekt van zijn leven. Iedere bloedtrek spreekt van liefde en leven. Vooral de grote vlek dichtbij de zijde, van bloed en water die overvloedig gevloeid hebben uit een grote wonde veroorzaakt door een steek met een Romeinse lans, dit bloed en dit water spreken van leven. Het is als een bron die in de stilte murmelt en wij kunnen ze horen, wij kunnen ze horen in de stilte van Stille Zaterdag.

Dierbare vrienden, geven wij altijd eer aan de Heer voor Zijn trouwe en barmhartige liefde. Als wij van deze heilige plaats weggaan, dragen wij dan in onze ogen het beeld van de Lijkwade, dragen wij in het hart dit woord van liefde en loven wij God met een leven vol geloof, hoop en liefde. Dank u.