En ce mois

Begroeting
In deze maand September, die zo geschikt is voor wetenschappelijke congressen, hebt ook gij, heren, in Rome uw zesde internationaal congres voor microbiologie willen houden, dat weids en met zorg is georganiseerd in secties en "symposia"; en gij hebt ons bij die gelegenheid een bezoek willen brengen. Wij zijn bijzonder gevoelig voor deze geste, want u weet, dat wij een hoge achting hebben voor mensen van wetenschap en in het algemeen voor allen die hun krachten wijden aan de idealen, die de mensheid verheffen.

De oorlog tegen de microben
Terwijl men gewoonlijk de geschiedenis van de mens samenvat als een opeenvolging van oorlogen, die zonder medelijden en helaas dikwijls ook zonder reden doden, zijn er nog andere niet minder dodelijke gevechten, die moeilijker zijn en meer in het geheim worden gevoerd, nl. die tegen onzichtbare vijanden, de mateloos kleine microben. Een schijnbaar zeer ongevaarlijke vijand, wiens afmetingen variëren tussen enkele duizendste en enkele miljoenste millimeters, maar die zich met een wonderbaarlijke snelheid kan vermenigvuldigen en verschrikkelijke vergiftigingen kan veroorzaken, die het organisme, dat er door werd overweldigd, aansteken en dikwijls verwoesten.

De gesel van de besmettelijke ziekten
Zal men wel ooit te weten komen, hoe groot in vroeger tijden de ontzetting was van de ongelukkigen, die door besmettelijke ziekten werden getroffen? Hele steden, ja landen werden in enkele weken ontvolkt bij gebrek aan het geneesmiddel, dat het kwaad kon stuiten door de oorzaak er van te neutraliseren. Een van deze gesels, de typhus exanthematicus, die slachtoffers bij miljoenen heeft gemaakt, scheen zo nauw met het lot van de mensheid verbonden, dat men hem de naam van "historisch" heeft gegeven. Reeds in de oudheid heeft Thueydides, de schrijver van de Peloponnesische oorlog, ons een befaamde, en in haar nauwkeurigheid zo tragische beschrijving gegeven van de "pest van Athene". Maar om de weg te wijzen voor krachtdadige prophylactische maatregelen was het genoeg, dat Charles Nicolle ontdekte, welk insect de verantwoordelijke microbe overbracht. Sindsdien heeft de systematische ontsmettingspraktijk een van de moorddadigste gevolgen weggenomen, die de oorlogen in de middeleeuwen en ook in later tijden bijna onvermijdelijk na zich sleepten.

Bestrijding er van in onze dagen
Tegenwoordig zijn pest, typhus, cholera, pokken, ten minste in de westerse landen, nauwelijks meer dan namen, die nog een gevoel van afschrik wekken, omdat ze herinneren aan langverleden rampen en aan de helden, die niet geaarzeld hebben, hun leven te wagen en te geven om ongelukkigen te helpen. Heden kent men de verwekkers van deze ziekten; men weet, hoe men hun schadelijke werking kan verhinderen en vooral, hoe men het binnendringen er van kan voorkomen. Uitgebreide en modern geoutilleerde laboratoria maken in overvloed entstoffen en serums klaar, die aan het organisme het middel verschaffen om afdoende de besmetting te bestrijden. Reeds in de 19e eeuw, maar vooral in deze laatste jaren, heeft men dan ook opzienbarende successen bereikt. Wat een levens zijn er niet gered door het gebruik van antibiotica vooral in de laatste oorlog!

Verdiensten van de microbiologie
De microbiologie kan er zich dus loet reden op beroemen, dat zij uitstekende diensten aan de mensen heeft bewezen, diensten zo algemeen erkend en gewaardeerd, dat wij er niet langer over hoeven uit te weiden.

Wetenschappelijke betekenis van de microbiologie
Maar naast dit praktisch nut heeft zij ook een zeer hoge wetenschappelijke betekenis. Vooreerst al om de eenvoudige reden, dat de mens gemakkelijk gevoel heeft voor alles wat het geheim van zijn leven betreft, en de microben zijn zowel ten goede als ten kwade met ons leven verbonden. Vervolgens ontdekt men met verbazing, naar gelang men de meest elementaire wezens bestudeert, dat zij achter hun schijnbaar zo eenvoudige vorm nog een uiterst ingewikkelde samenstelling verbergen en problemen stellen zó moeilijk, dat zij de onderzoeker prikkelen en zijn weetgierigheid verscherpen.

Geschiedenis van de microbiologie
Wat is de geschiedenis van uw wetenschap boeiend! Het bestaan van microben werd in de 16e eeuw aangenomen door enkele voorlopers en in de 17e eeuw bewezen door de natuurkundige van Leeuwenhoek, die voor het eerst tot dit doel de microscoop gebruikte. Maar nauwelijks meer dan honderd jaar kent men hun rol bij het ontstaan en overbrengen van besmettelijke ziekten. Inderdaad, heeft Augustino Bassi da Lodi in 1835 na 25 jaren geduldig vorsen omtrent een ziekte van de zijderups en dank zijn streng toegepaste onderzoekingsmethoden de pathogene eigenschappen van een cryptogame parasiet duidelijk aangetoond. Sindsdien heeft een snelle vooruitgang, gekenmerkt door beroemde ontdekkingen en illustere namen als die van Pasteur en van Koch, de microbiologie gemaakt tot een indrukwekkend wetenschappelijk systeem. En toch wat een uiterst nauwkeurige en ingewikkelde onderzoekingen!. Het betreft hier, de nietigste en meest vluchtige levensvormen te observeren en te beschrijven van wezens, die soms uiterst rudimentair zijn en die hun verschillende levensfuncties uitoefenen door nauwelijks gedifferentieerde organen. Na een eeuw van arbeid is men tot een genoegzame kennis van de micro-organismen en van hun morphologische en functionele kenmerken gekomen. En toch blijven er, ondanks optische instrumenten, ondanks de electronenmicroscoop die tot 50.000 maal vergroot en het mogelijk maakt, de allerkleinste virussen te photographeren, nog zoveel duistere punten, en blijft nog zoveel onbekend omtrent de structuur van de microben, hun chemische samenstelling, hun veranderingen en de manier, waarop ze ziekten verwekken.

Moeilijkheid van het microbiologisch onderzoek
Toch moet men zich verwonderen over het vernuftige van de onderzoekingsmiddelen, zoals de keus en samenstelling van kweekplaatsen, de methode van isolatie, de kleurentechniek, de proefnemingen op dieren. Voor elk van deze micro-organismen heeft men eigen procédé's moeten volgen, hun gedrag en de ontwikkeling van de reeksen moeten observeren, want deze levende wezens veranderen, krijgen nieuwe eigenschappen en ontwikkelen nieuwe verdedigingsmiddelen tegen aanvallen, waaraan ze blootstaan; men kent de gevallen van hun weerstand tegen sulfamiden en antibiotica. De krachten van het leven tonen zich hier nog op veel treffender wijze dan bij hogere wezens. Hier is in het bijzonder te vermelden de eigenschap van sommige soorten bacteriën, die om hun voortplanting te verzekeren, sporen vormen, bekleed met een dik vlies, en die daardoor in staat zijn, weerstand te bieden aan fysieke en chemische werkingen van buiten, aan verdroging, aan het zonlicht en aan hoge temperaturen.

Moderne resultaten van de microbiologie
Een van de meest belangrijke veroveringen van de microbiologie, waarbij al de hulpbronnen van deze wetenschap zijn benut, is zeker wel de ontdekking en de studie van filtreerbare virussen. De ziekten, die zij veroorzaken, heeft men kunnen bestrijden nog voor men hun aard nauwkeurig kende. Jenner en Pasteur wisten nog niet, dat pokken en hondsdolheid fundamenteel verschillen van andere besmettelijke ziekten. Maar sinds het begin van deze eeuw hebben de onderzoekingen omtrent de filtreerbaarheid van hun kiemen het mogelijk gemaakt om hun gedaante te bepalen, en dank aan het gebruik van allerlei technische middelen, zoals centrifugatie, draaiende polarisatie, bestraling met x-stralen, heeft men de meest nauwkeurige gegevens omtrent hun vorm verkregen. In 1935 ontdekte men niet zonder verbazing een virus onder de vorm van . een zuiver chemisch product, dat men kon kristalliseren. Zo rees de moeilijke vraag over de natuur van de virussen. Nadat verschillende theorieën waren beproefd, ze gelijk te stellen met reuzen-moleculen van nucleo-proteine, maakte eindelijk de elektronenmicroscoop het mogelijk om ze te zien, en bij de grootste ook bepaalde bijzonderheden van structuur waar te nemen, waardoor de verschillende theorieën meer genuanceerde stellingen konden innemen. Betreft het hier wezens, die een tot het uiterst beperkt rudimentair leven bezitten en alleen maar het vermogen hebben om zich voort te planten? Hebben ze een zelfstandige oorsprong of zijn het filtreerbare vormen, afkomstig van cellulaire organismen? De studie van deze kwesties is zonder twijfel aan specialisten voorbehouden, maar het wetenschappelijk belang er van ontgaat niet aan ontwikkelde mensen en ze kunnen bij gelegenheid zelfs het grote publiek interesseren. In dit verband willen wij bijzonder vermelden de microbiologie toegepast op de landbouw, de industriële microbiologie en de microbiologie van de gistingsprocessen, en de microbiologie van de zee; ook dit zijn wonderbare veroveringen van het menselijk werken voor wetenschappelijke en industriële vooruitgang.

Volharding vereist bij het microbiologisch onderzoek
Deze verschillende kanten van de microbiologie, welke wij slechts vluchtig hebben bezien, doen toch nog beter dan lange beschouwingen uitkomen, welke intellectuele en morele eigenschappen voor degenen, die er zich aan wijden, nodig zijn; hieronder vermelden wij met bijzondere nadruk het doorzettingsvermogen. Wie zal de moed en volharding beschrijven van de geleerde, die zich tientallen jaren bezig houdt met één en hetzelfde onderzoek, die daarbij stoot op onzichtbare hindernissen en al zijn middelen uitput om nieuwe, nog nauwkeuriger en sneller methoden van onderzoek te vinden, en die gespitst is op een heel klein detail, dat de sleutel van het probleem bevat, maar met zijn meest verfijnde listen schijnt te spotten. Alle geleerden hebben het ondervonden en menigeen heeft het met nadruk herhaald: die of die ontdekking is de vrucht van langdurige, systematische inspanning en van een eindeloos geduld. Als het toeval soms het uur van de ontdekking ook al bespoedigt, dan is dat toch maar een heel bijkomstige factor. Want men moet hier niet alleen zien, men moet ook de draagwijdte van het verschijnsel, dat men observeert, begrijpen en er zoveel mogelijk partij van trekken. Bezorgd als gij zijt voor de verdere ontwikkeling van uw wetenschap en voor de kostbare diensten, die zij aan de mensen nog kan bewijzen, zult gij dan ook niet toegeven aan de bekoring van het gemakkelijke, of aan vermoeidheid of ontmoediging. Het is ontegenzeggelijk heel wat gemakkelijker om maar iets te beweren zonder voldoende bewijzen, dan de nog hypothetische waarde van zijn weten te erkennen en met veel moeite een beslissende proefneming te organiseren.

Bescheidenheid en objectiviteit van de ware geleerde
Gij zult ook de waarheid weten te aanvaarden van welke zijde die ook komt, zelfs als zij uw eigen hypothese veroordeelt. De bescheidenheid van de echte geleerde wekt altijd bewondering en waarborgt meer dan veel andere factoren het succes van zijn werk. Deze erkenning van de werkelijkheid zal hem ook behoeden voor de bekrompenheid van geest, welke zo treurig is bij een man, die zich aan wetenschappelijke arbeid wijdt, en zij zal hem in staat stellen om de grenzen van zijn speciaal vak te aanvaarden; maar daardoor juist kan hij ze overschrijden.

De microbiologie voert tot God
Het is ten slotte niet mogelijk, met aandacht de natuur te bestuderen zonder onophoudelijk een wel gesluierde, maar toch altijd merkbare afstraling te ontdekken van de volmaaktheid van de Schepper, in haar onuitputtelijke vruchtbaarheid, in de ingewikkelde en fijne samenstelling ook van de nietigste wezens, en in het geheel van de verschillende plantaardige en dierlijke soorten en hun verhouding tot de mens.

Verwachtingen voor de toekomst
God, die de bron is van alles wat bestaat, verbergt Zich voor onze zintuigen, maar men moet tot Hem gaan langs de weg van verstand en hart. Gij hebt het geluk, Zijn werk van nabij te onderzoeken, maar vooral om medewerkers te worden van Zijn vaderlijke Voorzienigheid. Behalve op theoretische doeleinden is immers uw wetenschap, gelijk wij hebben aangetoond, gericht op het behoud van het menselijk leven. Moge de gedachte aan die onwaardeerbare weldaden voor zoveel mensen, die voor ziekte worden behoed of aan de dood ontrukt, voor u een prikkel zijn bij het zware van uw dagelijkse arbeid. Gij zult daarin vinden de onverzwakte moed, die doorzet ondanks mislukking en teleurstelling. Er zijn nog grote vorderingen te maken, en nieuwe ontdekkingen zullen nog beter de werking van de ziekte-kiemen aantonen en het mogelijk maken om ze met nog meer succes te bestrijden, zonder nog te spreken over de belangrijke toepassingen van deze wetenschappelijke resultaten op agrarisch en industrieel gebied. Wij durven vertrouwen, dat de veroveringen in de toekomst even belangrijke vruchten zullen afwerpen als die, waarover gij u thans moogt verheugen.

Zegenwens
Moge de Gever van het leven u met een diep inzicht in Zijn werk ook schenken het verlangen om een steeds meer gewaardeerde hulp te verlenen voor zoveel menselijk lijden. Moge Hij u persoonlijk zegenen, uw families, uw medewerkers en allen, die u dierbaar zijn.