Inhoudsopgave

- Paus Leo de Grote - Preken voor het liturgische jaar: Aantekeningen II - De rol van den duivel in het verlossingswerk

(uitg. Sint Paulus Abdij, 1961, vertaald en ingeleid door Dom F. Vromen o.s.b.)

II. De rol van den duivel in het verlossingswerk

In hun theologie over de Verlossing hebben de Vaders een zeer merkwaardige rol aan den duivel toebedeeld, die zijn diepe vernedering belichten moet in contrast met de tyrannieke machtspositie, die hij vóór de Menswording bezat. Uitgaande van het feit, dat het gehele heilsbestel in de Openbaring tot op zekere hoogte wordt samengevat en geconcretiseerd in die strijd tussen licht en duisternis, waardoor de mens overgaat van de macht van Satan tot God, en dat de duivel dus zeker een rol gespeeld heeft in het Verlossingswerk (Kol. 1, 13; Joh. 12, 31; Joh. 14, 30; 1 Joh. 3, 8) [[b:Kol. 1, 13; Joh. 12, 31; Joh. 14, 30; 1 Joh. 3, 8]], hebben vooral de westerse vaders op dit gegeven een ingenieuze soteriologie gebouwd, die het "waarom" der Incarnatie duidelijk wil maken en tevens de bewonderenswaardige wijsheid van Gods raadsbesluiten in het licht stellen. S. Augustinus heeft die theorie zeker het meest uitgewerkt, maar ook bij S. Leo vinden wij deze gehele verlossingsleer terug ; haar verschillende elementen zijn het duidelijkst gesynthetiseerd en gecoördineerd in Sermo XXII. Sermones [[913]] Evenals voor S. Augustinus is ook voor S. Leo het uitgangspunt, dat de duivel het zondige mensdom onder zijn heerschappij heeft en dat die heerschappij hem rechtens toekomt. Zijn overheersing is op de rechtvaardigheid gebaseerd, omdat de mens zich vrijwillig van God heeft afgekeerd en zich tot Satan gewend heeft. Als derhalve de Vaders spreken over een "jus", een recht van den duivel dan is het duidelijk, dat het hier geen recht geldt ten overstaan van God maar ten overstaan van den gevallen mens. Door een "justa sententia" van God zijn wij aan Satan onderworpen en dit goddelijk oordeel, waardoor wij aan de slavernij van den verleider zijn overgeleverd, wordt ons bij voorkeur voorgesteld als een schuldbrief "lethale chirographum", die de duivel in handen gekregen heeft en die o.a. inhoudt, dat hij van iederen mens, die met de erfzonde besmet is, de afbetaling van die schuld eisen kan: den dood.

Hoewel God de mensheid door Zijn almacht alleen al uit dezen toestand had kunnen verlossen, heeft Hij verkozen den weg der rechtvaardigheid" te gaan: Hij wil niet Zijn goddelijke overmacht gebruiken om den duivel te overmeesteren maar lokt een duel uit tussen den duivel en een vertegenwoordiger van het mensdom. Want de rechtvaardigheid eiste, dat de duivel overwonnen zou worden door dezelfde natuur, die hij eerst overwonnen had. "Non itaque juste amitteret originalem humani generis servitutem, nisi de eo quod subegerat vinceretur". S. 22, 3 [[913]] Satan zelf zou hierdoor dieper vernederd, de mens meer geëerd worden. "... ut hoc ipso et homines plus honoraret et adversarium plus puniret, cum hostis generis humani non quasi a Deo iam, sed quasi ah homine vinceretur". S. 39, 3 [[913]]

Om dit goddelijk plan nu te verwezenlijken wordt Gods Zoon mens ; Hij wordt geboren uit een Maagd om uit hoof de van zijn geboorte zelf vrij te zijn van de erfzonde. N.v.d.v.: vgl. Aantekening I N.v.d.v.: vgl. Aantekening I Om Satan in de strik te doen lopen verborg Hij Zijn Godheid onder den sluier der mensheid. Nooit zou de duivel zich met de Godheid zelf hebben durven meten, maar Christus' mensheid, die zich steeds weer als een waarachtige en volmaakte mensheid aan hem openbaart, geeft hem de overtuiging hier voor een gewonen mens te staan, van wien hij evenwel weet, dat hij zonder zonde is. (in quo nullam reperit culpam). Ondanks dat blijft hij Hem vervolgen en eist ook van Hem de afbetaling der menselijke schuld door de Joden tot den moord op Christus aan te zetten: een wederrechtelijke daad, omdat Christus niet aan zijn heerschappij onderworpen was. Hij is de condities van zijn schuldbrief te buiten gegaan en verliest daardoor al zijn rechten: het "lethale chirographum' wordt vernietigd en de mens is verlost uit zijn macht. Het is tenslotte een daad van Satan zelf, die zijn macht te gronde doet gaan. Van dat ogenblik af is de justitia tot haar recht gekomen en is het woord aan de potestas, die den mens in zijn oude glorie herstellen gaat. Het gehele verlossingswerk culmineert in deze herstellende verheffing van de mensheid, doordat de menselijke natuur zelf zich in Christus wreekt op Satan. Deze laatste loopt in de hinderlaag door een daad van machtsmisbruik en maakt zo het algemeen herstel mogelijk. Dit is de leoniaanse synthese van dit onderdeel der patristische theologie.