Hoop 5. - Rachel “schreit om haar kinderen”, … maar “Er is hoop voor de toekomst“ (Jer. 31)

Dierbare broeders en zusters, goedendag!

In de catechese van vandaag zou ik samen jullie willen stilstaan bij een vrouwenfiguur die ons spreekt van hoop in tranen. Hoop beleefd bij het wenen. Het gaat over Rachel, de vrouw van Jacob, de moeder van Jozef en Benjamin, zij die, zoals het boek Genesis verhaalt, sterft bij de geboorte van de tweede zoon, Benjamin.

De profeet Jeremia verwijst naar Rachel wanneer hij zich richt tot de Israëlieten in ballingschap met het doel hen te troosten. Hij gebruikt woorden vol gevoel en poëzie; hij bekijkt het geween van Rachel als bron van hoop: “Dit zegt Jahwe: Hoor het klagen in Rama, het droeve geween: Rachel schreit om haar kinderen en wil niet worden getroost, omdat ze er niet meer zijn” (Jer. 31, 15) [b:Jer. 31, 15]..

In deze verzen, stelt Jeremia deze vrouw van zijn volk voor, de aartsmoeder van zijn volk, in een toestand van pijn en geween, maar tegelijk met een perspectief van ondenkbaar leven. Rachel die in het verhaal van Genesis in het kraambed stierf opdat het kind zou leven, wordt door de profeet voorgesteld als levend in Rama, daar waar de ballingen samenkwamen, beweent zij haar kinderen die door de ballingschap in zekere zin dood zijn; de kinderen die, zoals ze zelf zegt, “er niet meer zijn”, voor altijd verdwenen.

Daarom wil Rachel niet getroost worden. Die weigering is uitdrukking van de diepte van haar lijden en van de bitterheid van haar tranen. Bij de tragedie van het verlies van kinderen kan een moeder geen woorden of gebaren van troost aanvaarden, die zijn altijd onaangepast, nooit in staat om het lijden te verzachten van een kwetsuur die zij niet kan en niet wil genezen. Een lijden evenredig aan de liefde.

Elke moeder weet dit; ze zijn met vele, ook vandaag, de moeders die wenen, die zich niet neerleggen bij het verlies van een kind, ontroostbaar bij een dood die men onmogelijk kan aanvaarden. Rachel draagt in zich het lijden van alle moeders ter wereld, van elke tijd, en de tranen van elk menselijk wezen dat onherstelbaar verlies beweent.

Die weigering van Rachel, die niet wil getroost worden, leert ons ook hoeveel tact nodig is bij het lijden van een ander. Om over hoop te spreken aan wie wanhopig is, moet men de wanhoop delen; om de tranen te wissen van het gelaat van wie weent, moet men zijn tranen mengen met die van de ander. Alleen op die wijze kunnen onze woorden echt enige hoop bieden. Wanneer ik op die wijze – met tranen, met pijn – de woorden niet kan spreken, is het beter de stilte te bewaren; een omhelzing, een gebaar, geen woorden.

En God, met zijn zachtheid en zijn liefde, beantwoordt het wenen van Rachel met waarachtige woorden, niet geveinsd; de tekst van Jeremia gaat verder: “Dit zegt Jahwe: Houd op met schreien, droog uw tranen. Er is uitkomst voor uw lijden - godsspraak van Jahwe -: uw kinderen keren terug uit het land van de vijand. Er is hoop voor de toekomst: ze komen terug naar hun eigen land” (Jer. 31, 16-17) [b:Jer. 31, 16-17].

Precies door de tranen van de moeder is er voor de kinderen nog hoop, dat ze opnieuw gaan leven. Deze vrouw, die bij de geboorte aanvaard had te sterven, opdat het kind zou leven, wordt nu door haar tranen begin van nieuw leven voor de ballingen, voor gevangenen, voor hen die ver van hun land zijn. Op de pijn en de bittere tranen van Rachel, antwoordt de Heer met een belofte die dan voor haar reden van echte troost kan worden: het volk zal uit de ballingschap terugkeren en met geloof, vrij, zijn eigen verbond met God beleven. De tranen hebben hoop voortgebracht. Dit is niet eenvoudig te begrijpen, maar het is waar. Vaak in ons leven zaaien tranen de hoop, zijn zaad van hoop.

Zoals we weten werd deze tekst van Jeremia daarna hernomen door de evangelist Matteüs en toegepast op het bloedbad van de onschuldige kinderen. (Mt. 2, 16-18) [[b:Mt. 2, 16-18]] Een tekst die ons confronteert met het doden van weerloze menselijke wezens, met de verschrikking van de macht die het leven minacht en uitroeit. De kinderen van Betlehem stierven omwille van Jezus. En Hij, het onschuldige Lam, zal later op zijn beurt sterven voor ons allen. De Zoon van God is ingetreden in het lijden van de mensen. Men mag dit nooit vergeten. Wanneer iemand mij moeilijke vragen stelt, zoals de vraag: “Zeg mij, Padre, waarom lijden kinderen?”, dan weet ik echt niet wat te antwoorden. Ik zeg dan alleen: “Kijk naar het kruis: God heeft ons zijn Zoon gegeven, Hij heeft geleden, en misschien vind je zo een antwoord”. Maar antwoorden van hieruit (hij wijst naar zijn hoofd) zijn er niet. Alleen door te kijken naar de liefde van God die zijn Zoon geeft die zijn leven opoffert voor ons, kan een weg naar troost zichtbaar worden. Daarom zeggen we dat de Zoon van God ingetreden is in het lijden van de mensen; Hij heeft de dood gedeeld en ondergaan; zijn Woord is definitief woord van troost omdat het ontspringt aan tranen.

Op het kruis zal Hij, de stervende Zoon, aan zijn moeder een nieuwe vruchtbaarheid geven door haar de leerling Johannes toe te vertrouwen en haar zo tot moeder van het volk der gelovigen te maken. De dood werd overwonnen en zo komt de profetie van Jeremia tot vervulling. Ook de tranen van Maria, zoals die van Rachel, hebben hoop voorgebracht en nieuw leven. Dankjewel.