Catechesereeks over de Heilige Jozef 3. - Jozef, rechtvaardige man en bruidegom van Maria

Broeders en zusters, goedendag!

We gaan verder op onze weg van nadenken over de figuur van de Heilige Jozef[d:535]. Vandaag zou ik dieper willen ingaan op zijn “rechtschapen” zijn en “beloofde bruidegom van Maria”. Op die wijze wil ik een boodschap brengen voor alle verloofden en pasgehuwde paren. In de apocriefe (niet canonieke) evangelies krioelt het van gebeurtenissen verbonden met Jozef. Deze hebben de kunst en ook verschillende heiligdommen beïnvloed. Deze geschriften die niet in de Bijbel voorkomen – het zijn verhalen uit de christelijke vroomheid van toen – beantwoorden aan het verlangen om de leemten op te vullen in de verhalen van de canonieke Evangelies die in de Bijbel staan en die het wezenlijke weergeven voor geloof en christelijk leven.

De evangelist Matteüs. Deze is belangrijk. Wat zegt dit Evangelie over Jozef? Niet wat zeggen die apocriefe evangelies. Deze zijn niet lelijk of slecht. Ze zijn mooi, maar niet het Woord van God. De Evangelies die in de Bijbel staan, zijn wel het Woord van God. Onder hen de evangelist Matteüs die Jozef omschrijft als “rechtschapen” man. Laten we naar zijn verhaal luisteren: “De geboorte van Jezus Christus vond plaats op deze wijze. Toen zijn moeder Maria verloofd was met Jozef, bleek zij, voordat ze gingen samenwonen, zwanger van de heilige Geest. Omdat Jozef, haar man, rechtschapen was en haar niet in opspraak wilde brengen, dacht hij erover in stilte van haar te scheiden.” (Mt. 1, 18-19)[b:Mt. 1, 18-19]. Omdat de verloofden, wanneer de vrouw niet gelovig was of zwanger, deze moesten aanklagen! Toen werden vrouwen om die reden gestenigd. Maar Jozef was rechtschapen. Hij zegt: “Dat ga ik niet doen. Ik zwijg”.

Om de houding van Jozef tegenover Maria te verstaan is het nuttig de huwelijksgebruiken van het oude Israël in herinnering te brengen. Het huwelijk kende twee duidelijk onderscheiden fazen. De ene was als het ware de officiële verloving. Er ontstond een nieuwe toestand. Meer bepaald voor de vrouw. Ook al bleef zij nog een jaar in het ouderlijk huis wonen toch werd zij reeds als “echtgenote” van de verloofde man beschouwd. Ze leefden nog niet samen, maar toch was het alsof zij de echtgenote was. De tweede stap was de overkomst van de echtgenote uit het ouderlijk huis naar de woning van haar verloofde man. Dat gebeurde met een feestelijke optocht die het huwelijk vervolledigde. De vriendinnen van de bruid vergezelden haar. Op basis van deze gebruiken liep Maria het gevaar van overspel beschuldigd te worden omdat “zij voordat ze gingen samenwonen, zwanger was”. Deze misstap moest, volgens de oude Wet, gestraft worden met steniging. (Dt. 22, 20-21)[[b:Dt. 22, 20-21]] Later joods gebruik volgde een meer gematigde interpretatie die alleen de verstoting eiste met burgerlijke en strafrechtelijke gevolgen voor de vrouw maar niet de steniging.

Het Evangelie zegt dat Jozef “rechtschapen” was precies omdat hij, zoals elke vrome Israëliet, onderworpen was aan de wet. Maar inwendig inspireert zijn liefde voor Maria en zijn vertrouwen in haar, hem tot een gedrag dat zowel het naleven van de wet als de eer van de bruid recht doet. Hij besluit haar in stilte de scheidingsbrief te geven, zonder ophef, zonder haar aan een publieke vernedering te onderwerpen. Hij kiest voor de verborgenheid, zonder proces en genoegdoening. Dat is de heiligheid van Jozef! Wij, wanneer we over iemand wat eigenaardige of negatieve info hebben, beginnen meteen te kletsen! Jozef daarentegen zwijgt.

Maar de evangelist Matteüs voegt er onmiddellijk aan toe: “Terwijl hij dit overwoog, verscheen hem in een droom een engel van de Heer die tot hem sprak: “Jozef, zoon van David, wees niet bevreesd Maria, uw vrouw, tot u te nemen; het kind in haar schoot is van de Heilige Geest. Zij zal een zoon ter wereld brengen die gij Jezus moet noemen, want Hij zal zijn volk redden uit hun zonden.” (Mt. 1, 20-21)[b:Mt. 1, 20-21]. In het nadenken van Jozef komt de stem van God tussenbeide. Door een droom die hem de ruimere betekenis openbaart van zijn eigen rechtschapenheid. Voor ieder van ons is het zeer belangrijk een rechtschapen leven te leiden en tegelijk te voelen dat wij nood hebben aan de hulp van God.! Om onze blik te verruimen, en de levenssituaties vanuit een ander, een ruimer, standpunt te kunnen bekijken. Vaak voelen we ons gevangen door wat er gebeurd is. “Maar kijk nu toch wat mij is overkomen!” en we blijven gevangen door de negatieve gebeurtenis die ons is overkomen. Maar, in sommige levensomstandigheden die aanvankelijk dramatisch lijken, blijkt de Voorzienigheid schuil te gaan die met de tijd aan het licht komt en ook de pijn die ons heeft getroffen met zin vult. De bekoring bestaat erin ons in dat lijden op te sluiten, in het denken aan die niet mooie zaken die ons zijn overkomen. En dat is niet goed. Het voert tot droefheid en bitterheid. Een bitter hart is lelijk.

Ik zou wensen dat we even stil staan bij een detail in dit verhaal uit het Evangelie en dat we vaak verwaarlozen. Maria en Jozef zijn twee verloofden die waarschijnlijk dromen en verwachtingen hebben gekoesterd over hun leven en over hun toekomst. God schijnt als een onvoorzien element in hun verhaal binnen te dringen en, aanvankelijk moeizaam, stellen beide toch hun hart open voor de werkelijkheid die zich aandient.

Geliefde broeders, geliefde zusters, heel vaak is ons leven niet zoals we het ons hebben gedroomd. Vooral in liefdesrelaties, gevoelsrelaties, hebben we het moeilijk de overstap te maken van verliefdheid naar rijpe liefde. En men moet overgaan van verliefdheid naar rijpe liefde. Denkt hierover goed na, jullie, pasgehuwde paren. De eerste fase wordt steeds gekenmerkt door een zekere betovering die ons ondergedompeld doet leven in een verbeelding die vaak niet beantwoordt aan de werkelijkheid van de feiten. Maar precies wanneer de verliefdheid met haar verwachtingen lijkt te eindigen, kan de ware liefde beginnen. Liefhebben betekent niet: beweren dat de ander of het leven beantwoordt aan onze verbeelding. Het betekent veeleer in volle vrijheid ervoor kiezen verantwoordelijkheid op te nemen voor het leven zoals het zich aandient. Dat is de reden waarom Jozef ons een belangrijke les geeft. Hij kiest Maria “met open ogen”. En we mogen zeggen met alle risico’s. Denkt aan het verwijt dat de Schriftgeleerden in het Evangelie van Johannes aan Jezus maken: “Wij zijn geen nakomelingen van daar”, verwijzend naar de prostitutie. Want zij wisten dat Maria zwanger was en zij wilden de moeder van Jezus bekladden. N.v.d.r.: letterlijk zegt de...N.v.d.r.: letterlijk zegt de Paus: Maar omdat ze wisten hoe Maria zwanger werd, wilden ze de moeder van Jezus vies maken. Dit is voor mij het vuilste, het meest duivelse onderdeel van het Evangelie. Het waagstuk van Jozef geeft ons deze les: neem het leven zoals het komt. Is God tussenbeide gekomen? Ik aanvaard dat. En Jozef doet wat de engel van de Heer hem bevolen had. Het Evangelie zegt immers: “Ontwaakt uit de slaap deed Jozef zoals de engel van de Heer hem bevolen had en nam zijn vrouw tot zich. Toch had hij geen gemeenschap met haar, totdat zij een zoon ter wereld bracht; en hij noemde Hem Jezus.” (Mt. 1, 24-25)[b:Mt. 1, 24-25]. Christelijke verloofden worden geroepen te getuigen van een liefde, die de moed heeft over te gaan van de logica van de verliefdheid naar die van de rijpe liefde. Dit is een veeleisende keuze die, in plaats van het leven op te sluiten, de liefde kan versterken zodat ze duurzaam wordt ten aanzien van de toetsing door de tijd. De liefde van een paar groeit in het leven en rijpt iedere dag. De liefde van de verloving is een beetje – vergeef mij het woord – romantisch. Nadat jullie dit alles hebt beleefd, begint de rijpe liefde van elke dag, het werk, de kinderen die er aankomen. En soms verdwijnt het romantische een beetje. Is er dan geen liefde? Toch wel, maar rijpe liefde. “Weet je, Vader, soms maken we ruzie ...” Dat gebeurt sinds de tijd van Adam en Eva tot op vandaag. Dat echtparen ruzie maken is ons dagelijks brood. “Maar men mag toch niet twisten?” Toch wel, het mag. “Maar Vader, soms tieren we” – “Dat gebeurt”. “En soms vliegen de schotels” – “Dat gebeurt”. Maar hoe kunnen we verhinderen dat dit ons huwelijksleven beschadigt? Luistert goed: de dag nooit beëindigen zonder vrede te sluiten. We hebben ruzie gemaakt, ik heb je scheldwoorden toegeschreeuwd, mijn God, slechte dingen heb ik gezegd. Maar nu de dag eindigt, moet ik vrede sluiten. Weten jullie waarom? Omdat de koude oorlog van de dagen daarna zeer gevaarlijk is. Laat niet toe dat ’s anderendaags de oorlog begint. Daarom vrede sluiten alvorens naar bed te gaan. Herinnert jullie dit altijd: de dag nooit beëindigen zonder vrede te sluiten. Dat zal jullie helpen in het huwelijksleven. De overgang van verliefdheid naar rijpe liefde is een veeleisende keuze, maar het is de weg die we moeten gaan.

Ook vandaag besluiten we met een gebed tot de Heilige Jozef.

Heilige Jozef,
gij die Maria in vrijheid hebt bemind,
gij hebt gekozen om het denkbeeldige te laten
en ruimte te maken voor de werkelijkheid,
help ieder van ons zich door God te laten verrassen
en het leven te aanvaarden
niet als iets onvoorziens waartegen men zich beschermt,
maar als een mysterie dat het geheim van de ware vreugde
in zich draagt.
Verkrijg voor alle christelijke verloofden
vreugde en onverschrokkenheid
maar steeds in het bewustzijn
dat slechts barmhartigheid en vergeving
de liefde mogelijk maken. Amen