Inhoudsopgave

Uitklappen

- Documentgegevens

- Inleiding

MANOPPELLO (RKnieuws.net) – Een “door God geschapen beeld” viert het oostelijke christendom elk jaar op 16 augustus. Het feest van de Hagion Mandylion komt in het westen overeen met de Veronica-zuil van de St. Pietersbasiliek. De eerste pilaar onder de koepel werd door de pausen Julius II tot Urbanus VIII als kluis voor het zogenaamde “zweetdoek van Veronica” gebruikt.

Doch noch in het oosten, noch in het westen is tegenwoordig nog een dergelijk ‘echt beeld’, een ‘vera ikon’ – en het is hoogst merkwaardig dat er sinds lange tijd niemand het zich afvraagt. De wonderbare oerafbeelding van Christus staat sinds eeuwen niet meer op onze radar.

In het jaar 1475 verscheen het nog als een echt wapen van het christelijke Rome naast de pauselijke insignes. De kostbare relikwie trok miljoenen pelgrims aan. Op een prachtig vaandel dat in 1512 door Julius II aan de Zwitserse Garde werd overhandigd, hangt het mysterieuze sluierdoek over de sleutels van Petrus.

De schat

Het was de schat die de gardisten naast de paus vooral moesten beschermen. Honderdveertig van de gardisten vonden vijftien jaar later de heldendood bij de verdediging van paus Clemens VII, toen in de Sacco di Roma Spaanse en Duitse soldaten de eeuwige stad belegerden. De paus ontkwam naar de Engelenburcht.

Kort daarna zou “de Veronica van hand tot hand doorgegeven zijn in de spelonken van Rome,” zo staat te lezen in een oude tekst. In de St. Pieter werd het doek nog steeds tentoongesteld, doch steeds minder vaak – en slechts alleen vanaf een grote afstand. Kopieën van de “echte afbeelding” bleven in omloop. Ze toonden het gezicht van Christus echter al snel alleen nog met gesloten ogen.

Het oerbeeld verdween niet eenvoudig, het sijpelde weg. Het verlies werd op een geniale wijze weggestopt. Voor het historisch besef van Europa vormde het gebeuren desalniettemin een waterscheiding, na de voorstelling van een realistisch oerafbeelding van alle christelijke kunst, ging het verloren in een bijna spookachtig geheugenverlies van de christenheid.

Een paradigmawisseling

Nu kondigt zich een vergelijkbare paradigmawisseling aan door de reis van Benedictus XVI naar Manoppello[4086]. Want in het stadje in de Abruzzen wordt al sinds eeuwen een sluier met een afbeelding bewaard, waarop de Duitse hoogleraar Heinrich Pfeiffer van de Gregoriana Universiteit jaren geleden sporen ontdekte, waarmee het ‘echte beeld’ in Rome in oude bronnen werd afgebeeld.

Van twee zijden kijkt hier het gezicht van Christus ons aan, waarvan de theoloog Bruno Forte zei, dat het “lijden en licht zo dicht in zich verenigt, zoals dat alleen in de liefde kan.” Er zijn nog andere ‘heilige gezichten’ in Italië. Door in vergelijking met deze, is de sluiericoon van Manoppello als die van een andere ster.

Zou een meester uit de Renaissance het geschilderd hebben, Dürer of zelfs Leonardo da Vinci, dan zouden alle kunstliefhebbers uit alle windstreken van de aarde op de knieën naar de Abruzzen moeten pelgrimeren. Is het daarentegen de oude Veronica, dan verspringt ook het ontstaanstijdstip onmiddellijk terug naar het jaar 708.

Vanaf dat tijdstip is het ‘zweetdoek’ in Rome te bewonderen – en daar, in het kader van de Karolingische en Byzantijnse beeldenwereld, is het zonder enige vergelijking. Het aangezicht komt de aanschouwer tegemoet. In een prachtig handschrift van Dantes Goddelijke Komedie[1076] uit het jaar 1390, ontmoeten wij hetzelfde onverklaarbare gezicht als een opsporingsposter, omgeven door een legerschare van engelen.

Hier, in de Goddelijke Komedie[1076] heeft ook Benedictus XVI het gezicht maanden geleden zelf ontdekt in gezang 33, vers 130-132[[1076]]. Drie visionaire delen hebben hem geïnspireerd voor zijn eerste encycliek over de God van de Liefde[715]. Sindsdien schrijft hij een ‘theologische verhandeling’ over “Christus als de levende icoon van God”.

Welbespraakter dan elk andere tekst

Welbespraakter dan elk andere tekst over het beeld van God tussen de religies van het Boek, is wellicht de reis die hij nu maakt. In de wereld van beelden is de aankomst sprekender als het geritsel van het bladeren in elke bibliotheek. In de geschiedenis van de terugkeer van Veronica, slaat hij nu een nieuw hoofdstuk open, waarin over het ‘ware beeld’ wordt gesproken zoals dat in vierhonderd jaar niet is voorgekomen.

“Toen kwam ook Simon Petrus en zag het zweetdoek, dat aan het hoofdeinde gelegen heeft!” heeft aartsbisschop Forte in het Grieks uit het opstandingverhaal van Johannes op de rand van een Christusicoon laten schrijven, die hij de opvolger van Christus als geschenk meegeeft. De hooggeleerde opperherder uit Chieti is ervan overtuigd, dat het ‘heilige gezicht’ uit Manoppello “met een morele zekerheid” uit het graf van Christus stamt.

Zo stelt het zachte doek alleen door zijn louter bestaan grote delen van de moderne theologie ter discussie. Want voor de tijdgeest van de moderne binnen en buiten de christenheid, kan een dergelijk object natuurlijk niet bestaan. De basis van alle strijd om het doek, heeft na het bezoek van de paus dus een ontologische dimensie.

Is het een wonder?

Is het een wonder? Is het het zweetdoek, waarover Johannes sprak? Is het het ware aangezicht? Geen paus kan dit en passant beantwoorden. Zelfs de inwoners van Manoppello hebben dat in de afgelopen vierhonderd jaar nauwelijks geloofd. Zonder twijfel is alleen, dat er lange tijd in de christenheid een traditie bestond, die rotsvast uitging van het bestaan van een dergelijke ‘echte afbeelding’ van Christus op een sluier.

Deze traditie komt overeen met de afbeelding in Manoppello in al zijn onverklaarbaarheid. Het toont het vleesgeworden Woord. Benedictus XVI kan het niet zonder ontroering beschouwen. Al als kardinaal heeft hij ervaren: Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaald hem wel. De waarheid gaat vooraf aan elke vervalsing. De leugen wordt altijd gemaakt. Waarheid is. “Niet de beschouwers zoeken hun iconen,” zo zegt men in het oosten, “maar de iconen zoeken hun beschouwers.” Als dat waar is, dan heeft het ‘Heilig Aangezicht’ nu Benedictus XVI zelf gezocht. Het aangezicht van Manoppello zal Benedictus XVI op zijn manier herkennen en erkennen.

“De Opgestane beziet men niet als een stuk hot of steen,” schreef Joseph Ratzinger in 1985. “Hem ziet men alleen, aan wie Hij zich openbaart. En Hij openbaart zich alleen aan hen, die Hij zenden kan. Hij openbaart zich niet aan de nieuwsgierige, maar aan degene die liefheeft.” (em)