H. Hieronymus (2) - zijn werken

Beste broeders en zusters!

Vandaag zetten we de presentatie voort van de gestalte van de heilige Hiëronymus. Zoals we afgelopen woensdag[2097] hebben gezegd, wijdde hij zijn leven aan de studie van de Bijbel, en wel zozeer dat hij door een van mijn voorgangers, Paus Benedictus XV, erkend werd als een "uitmuntende leraar in de uitleg van de Heilige Schriften" vgl: Spiritus Paraclitus[[[616]]]. Hiëronymus onderstreepte de vreugde en het belang van het zich vertrouwd maken met de bijbelse teksten: "Heb je niet de indruk alsof je, reeds hier op aarde, woont in het Rijk der hemelen, wanneer je temidden van deze teksten leeft, wanneer je ze bemediteert, wanneer je niets anders kent of zoekt?" 53, 10[[1052]]. Inderdaad, een dialoog aangaan met God, met zijn Woord, is in zekere zin de aanwezigheid van de Hemel, dat wil zeggen aanwezigheid van God. Omgaan met de bijbelse teksten, vooral met het Nieuwe Testament, is wezenlijk voor de gelovige, want "de Schrift niet kennen, is Christus niet kennen". Deze beroemde zin komt van hem en wordt ook door het Tweede Vaticaans Concilie aangehaald in de Constitutie Dei Verbum[576] Dei Verbum, 25[[576|25]].

Werkelijk "verliefd" op het Woord van God, vroeg hij zich af: "Hoe zou men kunnen leven zonder de wetenschap van de Schriften, door middel waarvan men Christus zelf leert kennen, die het leven is van de gelovigen?" 30, 7[[1052]]. De Bijbel, het instrument "waarmee God elke dag tot de gelovigen spreekt" 133, 13[[1052]], wordt zo een stimulans tot, en een bron van christelijk leven, voor alle situaties en voor iedere persoon. De Schift lezen is een gesprek hebben met God: "Als je bidt," schrijft hij aan een adellijke jonge dame in Rome – "dan spreek je met de Bruidegom; als je leest, is Hij het die tot jou spreekt" 22, 25[[1052]]. De studie en de meditatie van de Schrift maken de mens wijs en sereen vgl: prol.[[[2086]]]. Zeker, om steeds dieper door te dringen in het Woord van God is een constante en voortgaande toeleg noodzakelijk. Zo gaf Hiëronymus aan de priester Nepotianus de raad: "Lees heel dikwijls de goddelijke Schriften; ja, leg het Heilig Boek nooit uit je handen. Leer daaruit wat je te onderrichten hebt" 52, 7[[1052]]. Aan de Romeinse dame uit de hogere kringen, Leta, gaf hij deze raadgevingen voor de christelijke opvoeding van haar dochter: "Zorg er voor dat zij elke dag een stukje uit de Schrift bestudeert… Laat op het gebed de lezing volgen, en op de lezing het gebed… Dat zij in plaats van sierraden en zijden kleren de goddelijke Boeken liefheeft" 107, 9.12[[1052]]. Met de meditatie en de wetenschap van de Schriften "wordt het evenwicht van de ziel bewaard" prol.[[2086]]. Alleen een diepe geest van gebed en de hulp van de heilige Geest kunnen ons binnenleiden in het verstaan van de Bijbel: "Bij de uitleg van de Heilige Schrift hebben wij altijd de hulp nodig van de Heilige Geest" 1,1,10,15[[2103]].

Een hartstochtelijke liefde voor de Schriften doortrekt dan ook heel het leven van Hiëronymus, een liefde die hij steeds ook in de gelovigen trachtte te wekken. Aan een van zijn geestelijke dochters gaf hij de raad: "Houd van de Heilige Schrift en de wijsheid zal van jou houden; houd innig van haar, en zij zal je behoeden; houd haar in ere en je zult haar liefkozingen ontvangen. Dat zij voor jou moge zijn als je halssnoeren en oorbellen" 130, 20[[1052]]. En ook: "Houd van de wetenschap van de Schrift, dan zul je de ondeugden van het vlees niet liefhebben" 125, 11[[1052]].

Voor Hiëronymus was de overeenstemming met wat de Kerk leert een belangrijk methodisch criterium bij de Schriftuitleg. Wij kunnen de Schrift nooit op ons eentje lezen. Te veel deuren treffen we dan gesloten en gemakkelijk glijden wij dan af naar de dwaling. De Bijbel is geschreven door het Volk van God en voor het Volk van God, onder de inspiratie van de Heilige Geest. Alleen in deze communio, deze gemeenschap met het Volk van God, kunnen wij door dit "wij" werkelijk binnengaan in de kern van de waarheid die God zelf ons wil zeggen. Voor hem moest een authentieke uitleg van de Bijbel altijd in harmonische overeenstemming zijn met het geloof van de katholieke Kerk. Daarbij gaat het niet om een van buitenaf aan dit Boek gestelde eis; het Boek is juist de stem van het pelgrimerend Volk van God en alleen in het geloof van dit Volk hebben wij, om zo te zeggen, de juiste tonaliteit te pakken om de Schrift te begrijpen. Daarom vermaande Hiëronymus: "Blijf vast gehecht aan de overgeleverde leer die je onderwezen is, zodat je volgens de gezonde leer kunt aansporen en weerleggen die haar tegenspreken" 52, 7[[1052]]. In het bijzonder, zo concludeerde hij, moet iedere christen, gegeven het feit dat Jezus Christus zijn Kerk gegrondvest heeft op Petrus, in communio, in gemeenschap zijn "met de Leerstoel van de heilige Petrus. Ik weet dat op deze steenrots de Kerk gebouwd is" 15,2[[1052]]. Bijgevolg verklaarde hij zonder omhaal: "Ik sta aan de kant van ieder die verenigd is met de Leerstoel van Petrus" 16[[1052]].

Uiteraard verwaarloost Hiëronymus niet het ethisch aspect. Integendeel, dikwijls herinnert hij aan de plicht om het leven te laten overeenstemmen met het goddelijk Woord. Bovendien worden we alleen door er naar te leven ook bekwaam het te begrijpen. Zo'n coherentie is voor iedere christen onontbeerlijk en in het bijzonder voor de predikant, opdat zijn handelingen, mochten zij niet in overeenstemming zijn met de verhalen die hij houdt, hem niet in verlegenheid brengen. Zo spoort hij priester Nepotianus aan: "Laat je doen en laten je woorden niet logenstraffen, opdat niet gebeurt dat iemand, terwijl jij in de kerk preekt, in zijn binnenste daarop zegt: 'Waarom handel juist jij daar dan niet naar?' De meester die met een volle buik een uiteenzetting geeft over het vasten en ook de dief die de gierigheid laakt, hebben wel iets grappigs, maar in de priester van Christus moeten de geest en het woord overeenstemmen" 52, 7[[1052]]. In een andere brief stelt hij nog eens nadrukkelijk: "Ook al bezit hij een schitterende leer, toch staat degene die voelt dat het eigen geweten hem veroordeelt, beschaamd" 127, 4[[1052]]. Binnen ditzelfde thema van de coherentie, hoort dat hij opmerkt dat het Evangelie zich moet vertalen in houdingen van ware liefde, want in iedere mens is de Persoon van Christus zelf aanwezig. Waar hij zich bijvoorbeeld richt tot priester Paulinus (die later bisschop van Nola en heilig wordt), geeft Hiëronymus deze de raad: "De ware tempel van Christus is de ziel van de gelovige: houd het in ere, dit heiligdom, verfraai het, breng er je offergaven en ontvang er Christus. Waartoe de wanden versieren met kostbare stenen, als Christus van de honger sterft in de persoon van een arme?" 58, 7[[1052]]. Hiëronymus concretiseert: "Christus kleden in de armen, hem bezoeken in de lijdenden, hem voeden in de hongerenden, Hem opnemen in de daklozen" 130, 14[[1052]]. De liefde voor Christus, gevoed door de studie en de meditatie, doet ons elke moeilijkheid overwinnen: "Laten ook wij van Jezus Christus houden, zoeken wij steeds de vereniging met Hem: dan zal ons ook wat moeilijk is, makkelijk schijnen" 22,40[[1052]].

Hiëronymus, door Prosper van Aquitanië "een voorbeeld van gedrag en een leraar voor het mensdom" genoemd 57[[2104]], heeft ons ook een rijk en gevarieerd onderricht nagelaten over de christelijke ascese. Hij wijst er op dat een moedig streven naar de volmaaktheid een constante waakzaamheid vraagt, veelvuldige, zij het goed gemodereerde en met wijze voorzichtigheid gepraktiseerde versterving, een gedegen arbeid, intellectueel of met de hand, om ledigheid te voorkomen vgl: 125, 11 en 130, 15[[[1052]]] en vooral gehoorzaamheid aan God: "Niets... behaagt zozeer aan God als de gehoorzaamheid… die de hoogste en enige deugd is" CCL 78,552[[2105]]. Bij de weg van de ascese mag ook de praktijk van de pelgrimstochten gerekend worden. Hiëronymus gaf in het bijzonder een impuls aan die naar het Heilig Land, waar de pelgrims ontvangen en ondergebracht werden in de gebouwen die bij het klooster van Bethlehem waren verrezen dankzij de vrijgevigheid van de adellijke dame Paola, geestelijke dochter van Hiëronymus vgl: 108, 14[[[1052]]].

Tenslotte mag de bijdrage van Hiëronymus inzake de christelijke pedagogie vgl: 107 en 128[[[1052]]] niet vergeten worden. Hij neemt zich voor, "een ziel" te vormen "die tempel van de Heer moet worden" 107, 4[[1052]], een "heel kostbare edelsteen" in de ogen van God 107, 13[[1052]]. Met een diep inzicht raadt hij aan, haar te behoeden voor het kwaad en voor aanleidingen tot zonde, en dubbelzinnige of lichtzinnige vriendschappen uit te sluiten vgl: 107,4 en 8-9[[[1052]]] vgl: ook 128,3-4[[[1052]]]. Vooral spoort hij de ouders aan dat zij een omgeving rond de kinderen creëren van sereniteit en blijdschap, dat zij hen tot studie en arbeid stimuleren, ook door lofprijzing en wedijver vgl: 107,4 en 128,1[[[1052]]], hen aanmoedigen om moeilijkheden te overwinnen, in hen de goede gewoonten bevorderen en hen voor slechte gewoonten behoeden, omdat – en hier haalt hij een zin aan van Publilius Syrus die hij op school gehoord heeft – "met moeite zul je er in slagen jezelf te corrigeren in die dingen waar je stilaan aan gewend geraakt bent" 107,8[[1052]]. De ouders zijn de voornaamste opvoeders van de kinderen, de eerste die je leren hoe te leven. Zich richtend tot de moeder van een meisje en vervolgens zinspelend op de vader, spoort Hiëronymus in alle helderheid aan, als bracht hij een fundamenteel vereiste tot uitdrukking voor elk menselijk schepsel dat aan het bestaan begint: "Laat zij in jou haar lerares vinden, en laat haar onervaren kinderlijkheid met verwondering naar je kijken. Laat ze noch in jou, noch in haar vader ooit houdingen zien die haar tot zonde zouden brengen als zij worden nagedaan. Overweeg dat jullie haar meer met het voorbeeld kunt opvoeden dan met het woord" 107,9[[1052]].

Van de voornaamste inzichten van Hiëronymus als pedagoog dienen onderstreept te worden: het belang dat hij hecht aan een gezonde en integrale opvoeding vanaf de eerste kinderjaren, de bijzondere verantwoordelijkheid die hij aan de ouders toekent, de dringende noodzaak van een serieuze morele en godsdienstige vorming, en de studie als een vereiste voor een complete menselijke vorming. Een aspect bovendien dat men in die oude tijden niet zou verwachten, maar dat van vitaal belang geacht wordt door onze auteur, is de promotie van de vrouw, aan wie hij het recht toekent van een complete vorming: menselijk, op school, godsdienstig en qua beroep. En juist vandaag de dag zien wij hoe de vorming van de integrale persoon, de opvoeding tot verantwoordelijkheid ten overstaan van God en ten overstaan van de mens, de ware conditie is voor alle vooruitgang, voor elke vrede, voor alle verzoening en uisluiting van het geweld. Opvoeding ten overstaan van God en van de mens: het is de Heilige Schrift die ons de gids biedt van die opvoeding en zo van het ware humanisme.

We kunnen deze snelle aantekeningen over de grote Kerkvader niet besluiten zonder een korte verwijzing naar de werkzame bijdrage die hij heeft geleverd aan het behouden van de positieve en waardevolle elementen van de oude Joodse, Griekse en Romeinse culturen in het beginnende christendom. Hiëronymus heeft de kunstzinnige waarden, de rijkdom aan gevoelens en de harmonie van de beelden die zich in de klassieken bevinden en die het hart en de fantasie opvoeden tot edele gevoelens, erkend en geassimileerd. Bovenal heeft hij in het centrum van zijn leven en van zijn werken het Woord van God geplaatst, dat aan de mens de paden van het leven wijst en hem de geheimen openbaart van de heiligheid. Voor dit alles kunnen wij, met name in onze tijd, alleen maar diep dankbaar zijn.