Sterven en overledenen

Beste medebroeders in bisschoppelijke, priesterlijke en diaconale dienst, zusters en broeders, beste inwoners van Fulda,

Het behoort tot een vast onderdeel van de Bisschoppenconferentie in Fulda, dat op donderdag de Heilige Mis gevierd wordt ter nagedachtenis aan de overleden Bisschoppen. Dit jaar werd de hulpbisschop van Bamberg, Martin Wiesend, in zijn 93e levensjaar thuisgeroepen. Voor hem bidden we in deze Eucharistie in het bijzonder. Hij was van 1967 tot en met 1983 lid van de Bisschoppenconferentie. Hij was een bescheiden, geliefde medebroeder, die in het Aartsbisdom Bamberg en ver daarbuiten zeer geëerd en geliefd was. Ik ben dankbaar, dat ik hem in Bamberg nog heb leren kennen en zeer goede gesprekken met hem kon voeren.

De gestorvenen gedenken en voor hen bidden behoort tot de oudste gebruiken van de Kerk en wordt al in de Brieven van het Nieuwe Testament genoemd, daartoe opgeroepen en bevorderd. Het gedenken van de gestorvenen wordt echter in alle humane hoogculturen gedaan.

Met onze wijze van dodenherdenking en bidden voor de gestorvenen hangt onze opvatting over het sterven, onze omgang met de dode en de begrafenisliturgie, zowel als de graf- en kerkhofcultuur zeer nauw samen.

• Voor de Christen is het sterven een heilig gebeuren, dat zich geheel in de persoonlijke sfeer afspeelt tussen God en de mens. In het sterven keert de mens terug tot Hem die hem geschapen heeft. Door de menselijke nabijheid, door de heilige Zalving, het ontvangen van de Communie, door gebeden en riten, die aan de barmhartigheid van God herinneren, begeleiden de Christenen de stervenden en nemen aan het sterven van bloedverwanten en medemensen deel. Medische hulp van doktoren en verpleegkundigen, die kunnen helpen tot het verminderen van de pijn en om het algemeen welzijn te verbeteren, is noodzakelijk en wenselijk. Ze helpen het afscheid te verlichten en te begeleiden voor de thuiskomst bij God.
• Het ingrijpen in deze heilige gebeurtenis tussen God en Zijn schepping door actieve stervenshulp is volgens de Christelijke opvatting nooit en door geen enkele overweging toelaatbaar. Daarom moeten de Christenen tegen dergelijke initiatieven en ideeën zich teweerstellen, op het moment tegen de Europese Raad In september 2003 werd.. In september 2003 werd opnieuw een voorstel ter stemming ingebracht om actieve euthanasie in Europa wettelijk mogelijk te maken, terwijl kort geleden dezelfde Europese Raad nadrukkelijk had besloten om juist palliatieve zorg te promoten en actieve doding af te keuren, red.. Actieve stervenshulp tast Gods rijk aan. God alleen is Heer van leven en dood. Niemand mag Hem dit recht bestrijden, niet eens inzake zijn eigen leven en sterven.

Het doden van oude en zieke mensen, zelfs wanneer ze er zelf naar verlangen, ontneemt hen de kans werkelijk gereed te worden voor de ontmoeting met God van aangezicht tot aangezicht. Bovendien ontneemt de actieve stervenshulp de stervende de mogelijkheid zijn opdracht aan de medemens tot aan het einde toe te volbrengen. Wie mag beoordelen wat een stervende tot aan zijn natuurlijke dood nog allemaal aan zijn medemensen bewust of onbewust kan tonen of zeggen? Wat kan er tussen de stervende en zijn familieleden nog allemaal aan verzoening, waardeoverdracht, troost en hulp plaatsvinden?

De actieve stervenshulp moet radicaal afgekeurd worden. Zij is en blijft moord en misschien ook zelfmoord. Beide gaan in tegen het 5de Gebod.

• Christenen eren vervolgens het lichaam van de dode. Ze wassen het, kleden het, leggen het in een kist en begraven het onder gebruikmaking van wijwater en wierook, brengen het in processie naar het graf en geven het terug aan de aarde terwijl er gebeden en gezongen wordt. Dit alles doen we om duidelijk te maken, ook wanneer het lichaam verteerd wordt, dat het door God geschapen is en dat het de zetel is van de onsterfelijke ziel, de tempel van Gods Heilige Geest.
• Ook het verzorgen van het graf en de begraafplaatscultuur behoren bij onze Christelijke traditie. We plaatsen een kruis op het graf, tegen van de overwinning over de zonde en de dood door Jezus Christus. We schrijven de naam van de overledene, alsmede zijn geboorte- en stervensdatum, op het kruis of de grafplaat en voorzien het graf van een inscriptie, zoals bijv. Requiescat in pace - Moge hij/zij rusten in vrede of Exspectat resurrectionem mortuorum - Hij/zij verwacht de opstanding van de doden. Daarmee maken we duidelijk, dat de mens als individu telt ook over de dood heen en dat hij bestaat tot in eeuwigheid.
• Tenslotte moeten ook de graven en begraafplaatsen uitdrukking ervan zijn, dat Christenen ieder individueel leven respecteren, dat het leven voor hem ook over de dood heen waarde en zin blijft houden en in het eeuwig leven blijft bestaan.

Beste zusters en broeders! Wanneer we hier in de Dom van Fulda en in de vele vieringen van onze parochiegemeenschappen steeds weer onze geliefde overledenen noemen, aan hen denken en voor hen bidden, dan moet het ons duidelijk zijn dat we dit in een omgeving doen, waarin zelfs onze gehele Christelijke traditie in twijfel getrokken wordt. Het Christelijk sterven is door de actieve stervenshulp bedreigd. Steeds meer mensen sterven ook heel alleen, weggeschoven in een 'stervenskamer' in een bejaardentehuis of ziekenhuis. Ook de begrafeniscultuur vervlakt steeds meer. Anonieme begrafenissen, zogenaamd rustplaatsen zonder kruis, zonder naam, zonder Christelijke liturgie worden aanbevolen. Ook onze graven en begraafplaatsen veranderen. De Christelijke tekenen van eerbied voor het leven van de gestorvene en voor zijn voortbestaan in de eeuwigheid bij God worden steeds minder. En we leven uiteindelijk in een tijd, waarbij steeds meer gestorvenen in de mortuaria van bejaardentehuizen en ziekenhuizen liggen, waarover niemand zich bekommert, hoewel er nog wel familieleden zijn. Wij als Duitse Bisschoppen en Bisschoppenconferentie hebben deze trend en dit probleem erkend en maken onze dienaangaande grote zorgen.

Beste zusters en broeders!

Terecht spreken we erover dat in Duitsland en heel Midden Europa her-evangelisatie noodzakelijk is. Tot deze re-evangelisatie behoort ook onze omgang met de stervende en het sterven, met de dode en zijn begrafenis, het graf en de begraafplaatsencultuur. Wij Christenen moeten wakker worden en onze goede, humane en gelovige omgang met de stervende en het sterven vernieuwen.

Terecht wordt door vele groepen en ook door de politiek verlangd dat er geen anonieme geboortes plaatsvinden Het probleem van te vondeling.. Het probleem van te vondeling leggen is zeer groot in Duitsland en men probeert via zgn. vondelingenluikjes ervoor te zorgen dat de baby's in leven blijven en in een gezin worden opgenomen. red. . Maar als laatste kans, om ongeborene het leven te geven en een geborene voor de dood te redden zijn ze nodig. Zoals er geen anonieme geboortes zouden moeten zijn, zo zou er ook geen anonieme gestorvenen moeten zijn.

We moeten ertoe besluiten om bij onze stervende te blijven en zijn hand vast houden totdat hij zijn ogen sluit of zijn laatste adem uitblaast. We moeten weer opnieuw leren met hem te spreken en te bidden. Ook het Sacrament van de Ziekenzalving, het Viaticum vóór het heengaan en de gebeden voor de stervenden moeten vernieuwd worden. Daartoe kan ieder van ons bijdragen en iedereen is daartoe opgeroepen. Evenzeer moet onze omgang met onze doden weer met een Christelijke geest vervuld worden.

De Mis van Requiem en het begraven moet belangrijk zijn voor een parochiegemeenschap, in het bijzonder voor de familieleden en de buren. Noch de dode zelf, noch de rouwende familieleden en kennissen mogen alleen gelaten worden.

Anonieme begrafenissen, begrafenissen die "in stilte al hebben plaatsgevonden", moeten voor de Christenen taboe zijn. Christelijk begraven is een getuigenis van het geloof in de waardigheid van de mens en een belijdenis van het geloof in de opstanding uit de doden en het eeuwige leven bij God. Onze Christelijke cultuur bij het sterven en begraven moeten we opnieuw aanprijzen en daarbij ook de politici beïnvloeden.

Beste zusters en broeders! De omgang met de stervenden en de overledenen, de wijze van begraven en het verzorgen van graven en begraafplaatsen, beïnvloed de wijze van omgaan met de levenden. De cultuurgeschiedenis levert daarvoor zeer vele voorbeelden. Zoals mensen met de overledenen omgaan, zo behandelen ze ook de levenden.

Houden we vast aan onze goede tradities met betrekking tot de stervenden en overledenen, ook om de levenden een goede toekomst te verzekeren. Vernieuwen we de Christelijke omgang met de stervenden en de overledenen als een vernieuwing van ons Christelijk leven en onze hoop op de hemel bij God.

Amen.