Inhoudsopgave

Uitklappen

- Documentgegevens

- Inleiding

Het volgende bestaat uit samenvattingen en uittreksels van de regels en procedures voor pauskeuzes, afgekondigd door Johannes Paulus II op het feest van Sint-Petrus' stoel, 22 februari 1996, in een apostolische constitutie getiteld Universi Dominici Gregis[479] ('Van de hele kudde van de Heer').

LET OP: Op basis van het Motu Proprio De aliquibus mutationibus in normis de Electione Romani Pontificis[1997] (11-06-2007) en het Motu Proprio Normas Nonnullas[4889] (22-02-2013) zijn enkele wijzigingen aangebracht in de Apostolische Constitutie Universi Dominici Gregis[479], die niet allemaal in de onderstaande tekst mee zijn genomen. In de tekst van de Constitutie Universi Dominici Gregis[479] worden de wijzigingen zoveel mogelijk aangeduid.

Inleiding

Johannes Paulus II bevestigde de regel van Paulus VI dat alleen kardinalen onder de leeftijd van tachtig jaar (gerekend vanaf het moment dat het pausschap vacant wordt) de Paus kunnen kiezen en dat hun aantal is beperkt tot 120. De verkiezing moet plaatsvinden in de Sixtijnse Kapel, maar de woonvertrekken van de kardinalen kunnen op elke 'passende plaats binnen de staat Vaticaanstad' liggen. (Dit betekent een verandering van de benauwde en geïmproviseerde vertrekken in het apostolisch paleis in de directe omgeving van de Sixtijnse Kapel. De kiezers zullen nu worden gehuisvest in een nieuw gebouwd gastenhuis, Domus Sanctae Marthae geheten.) Strikte geheimhouding dient nog steeds in acht te worden genomen aangaande alles wat de keuzeprocedure betreft.

Keuze bij acclamatie is niet langer mogelijk. Dit gebeurt wanneer een of meer kardinalen opstaan en een kandidaat proclameren waarna anderen volgen tot er een algemene overeenstemming is bereikt om die kandidaat te kiezen zonder een formele stemming. Johannes Paulus II maakte ook een einde aan verkiezing via compromis waarbij de kardinalen een klein aantal van hun mede-kiezers selecteren om samen overeenstemming te bereiken ten aanzien van een bepaalde kandidaat met de afspraak dat de rest van de kiezers zich dan zal schikken naar die overeenkomst. De enige vorm van verkiezing is derhalve de geheime stemming waaraan alle kiezers deelnemen.

Deel I: De Heilige Stoel is vacant

1. De bevoegdheid van het college van kardinalen zolang de zetel vacant is. In de tijd dat de Heilige Stoel vacant is - wat, naar Johannes Paulus II expliciet erkent, zowel het gevolg kan zijn van overlijden als van 'geldig terugtreden' van de Paus -, heeft het college van kardinalen geen bevoegdheid of rechtsmacht in zaken die 'tijdens zijn leven of bij de uitoefening van zijn ambt' de Paus toebehoren Universi Dominici Gregis, 1[[479|1]]. De bevoegdheid van het college is beperkt tot de behartiging van 'de gewone zaken en aangelegenheden die niet kunnen worden uitgesteld en de voorbereiding van alles wat nodig is voor de keuze van een nieuwe paus' Universi Dominici Gregis, 2[[479|2]]. Er kunnen geen veranderingen worden aangebracht in de regels voor de pauskeuze. Handelingen die in tegenspraak zijn met dit voorschrift, zijn van 'nul en gener waarde' Universi Dominici Gregis, 4[[479|4]]. In gevallen van twijfel of verdeeldheid over iets wat in deze apostolische constitutie staat, zal het college bij meerderheid beslissen wat gedaan moet worden Universi Dominici Gregis, 5[[479|5]].

2. Bijeenkomsten van de kardinalen ter voorbereiding van de keuze. Dagelijks dient er een vergadering van alle kardinalen plaats te vinden, te houden in het apostolisch paleis of op een andere geschikte plaats binnen het Vaticaan, die wordt voorgezeten door de deken van het college van kardinalen en die begint op de dag die wordt vastgesteld door de Camerlengo van de kerk van Rome, samen met de oudste kardinaalbisschop, de oudste kardinaal-priester en de oudste kardinaal-diaken Universi Dominici Gregis, 11[[479|11]]. De Camerlengo is ook verantwoordelijk voor het bestuur van de goederen en de tijdelijke aangelegenheden van de Heilige Stoel in de tijd dat die vacant is. Op de eerste dag dienen alle regels en voorwaarden met betrekking tot de pauskeuze te worden doorgenomen en doorgesproken en moeten alle kardinalen een eed afleggen dat zij de voorschriften van de apostolische constitutie zullen onderhouden en geheimhouding zullen bewaren Universi Dominici Gregis, 12[[479|12]].

In een van de volgende bijeenkomsten stellen de kardinalen de bijzonderheden vast met betrekking tot de uitvaartplechtigheden voor de overleden paus, die gedurende negen opeenvolgende dagen plaatsvinden, en de begrafenis a en b[[479|13]]. De vergadering van kardinalen kiest ook twee 'geestelijken die bekend staan om hun beproefde leer, wijsheid en moreel gezag' voor de taak om voor de kardinalen 'twee goed voorbereide meditaties te houden over de problemen waar de kerk op dat moment voor staat en over de noodzaak van een zorgvuldig oordeel in de keuze van de nieuwe paus' d[[479|13]]. De vergadering leest enige documenten die door de overleden Paus voor het kardinalencollege zijn nagelaten f[[479|13]] en regelt de vernietiging van zijn vissersring en het loden zegel waarmee apostolische brieven worden verzonden g[[479|13]]. De vergadering beslist ook over de verdeling van de kamers voor de kardinaal-kiezers en stelt de dag en het uur vast waarop met de keuzeprocedure wordt begonnen i[[479|13]].

3. Regelingen voor bepaalde ambten in een tijd dat de zetel vacant is. De bevoegdheden van degenen die aan het hoofd van een curiedepartement staan, eindigen met de dood of het terugtreden van een Paus. Uitzonderingen hierop vormen de Camerlengo van de kerk van Rome, de grootpenitencier - die verantwoordelijk is voor alle zaken betreffende het Sacrament van de verzoening of de boete - en andere functionarissen, waaronder de kardinaal-vicaris van het bisdom Rome Universi Dominici Gregis, 14[[479|14]].

Het is de taak van de Camerlengo de dood van de Paus te verifiëren en zijn slaap- en werkkamer te verzegelen. Na de begrafenis wordt het hele appartement verzegeld Universi Dominici Gregis, 17[[479|17]]. Nadat de deken van het college van kardinalen op de hoogte is gesteld van het overlijden van de paus, informeert deze de andere kardinalen en roept ze bijeen voor de kardinaalsbijeenkomsten. Verder stelt hij het Corps Diplomatique dat bij de Heilige Stoel geaccrediteerd is en de staatshoofden van de respectievelijke landen op de hoogte van de dood van de Paus Universi Dominici Gregis, 19[[479|19]]. Bepaalde ambtenaren van het Staatssecretariaat en van andere diensten die de zorg hebben voor de betrekkingen met andere landen (inclusief de pauselijke vertegenwoordigers in die landen) alsook de secretarissen van de verschillende curiedepartementen blijven in functie wanneer de Heilige Stoel vacant is Universi Dominici Gregis, 20,21[[479|20.21]].

4. De bevoegdheden van de curiedepartementen. Deze afdelingen zijn belast met de bevoegdheid die de verschillende curiefunctionarissen en diensten behouden in de tijd dat de zetel vacant is.

5. Rouwplechtigheden voor de Paus. Op negen achtereenvolgende dagen vinden rouwplechtigheden plaats Universi Dominici Gregis, 27[[479|27]]. Foto's van de overleden Paus mogen alleen worden gemaakt met toestemming van de Camerlengo en pas nadat de Paus bekleed is met pontificale gewaden Universi Dominici Gregis, 30[[479|30]].

Deel II: De pauskeuze

1. De kiezers. De enigen die gerechtigd zijn om te kiezen, zijn de kardinalen van de katholieke kerk die op de dag dat het pausschap vacant werd de leeftijd van tachtig jaar nog niet bereikt hebben. Het maximum aantal kardinaal-kiezers is 120. Niemand anders mag aan de keuze deelnemen, noch mag er sprake zijn van interventie (veto) door een wereldlijke macht Universi Dominici Gregis, 33[[479|33]]. Een oecumenisch concilie of wereldsynode van bisschoppen moet onmiddellijk worden geschorst nadat het pausambt vacant is geworden Universi Dominici Gregis, 34[[479|34]].

Vanaf het moment dat de Apostolische Stoel vacant is, moeten de kardinaal-kiezers vijftien dagen wachten op degenen die afwezig zijn en het college van kardinalen kan de keuze zelfs uitstellen tot maximaal twintig dagen na het overlijden of terugtreden van een Paus Universi Dominici Gregis, 37[[479|37]]. Een kardinaal die aankomt nadat de verkiezingsprocedure al begonnen is maar voordat er een nieuwe Paus is gekozen, kan met volledig stemrecht tot het conclaaf worden toegelaten Universi Dominici Gregis, 39[[479|39]]. Als een kardinaal vanwege ziekte gedwongen is het conclaaf te verlaten en later vraagt opnieuw te worden toegelaten, moet hem dat worden toegestaan, zelfs als hij Vaticaanstad heeft verlaten vanwege een andere 'ernstige reden' die als zodanig is erkend door de meerderheid van de kardinaal- kiezers Universi Dominici Gregis, 40[[479|40]].

2. De plaats van de verkiezing en degenen die op grond van hun functie worden toegelaten. Hoewel de apostolische constitutie bepaalt dat het conclaaf zal plaatsvinden 'binnen Vaticaanstad, in daartoe aangewezen gebieden en gebouwen, die afgesloten zijn voor onbevoegde personen' Universi Dominici Gregis, 41[[479|41]], geeft het stuk later aan dat de verkiezing zelf moet plaatsvinden in de Sixtijnse Kapel van het apostolisch paleis Universi Dominici Gregis, 50[[479|50]]. Niemand mag de kardinaal-kiezers benaderen terwijl ze heen en weer lopen tussen het Domus Sanctae Marthae en de Sixtijnse Kapel Universi Dominici Gregis, 43[[479|43]]. De kardinaal-kiezers zelf mogen op geen enkele manier en via geen enkel communicatiemiddel contact onderhouden met iemand buiten het conclaaf 'behalve in gevallen van aantoonbare en dringende noodzaak' die naar behoren is erkend door een 'speciale vergadering', bestaande uit de Camerlengo en drie andere kardinalen, afkomstig uit elk van de drie takken (kardinaal-bisschop, kardinaal-priester en kardinaal-diaken), die door het lot zijn aangewezen Universi Dominici Gregis, 44[[479|44]].

Behalve uit de kardinaal-kiezers bestaat het conclaaf ook uit: de secretaris van het college van kardinalen, die optreedt als secretaris van de verkiezingen; het hoofd van de pauselijke liturgie met twee ceremoniemeesters en twee religieuzen die verbonden zijn aan de pauselijke sacristie; een geestelijke, gekozen door de deken van het college, om hem te assisteren bij zijn plichten; een aantal priesters van religieuze orden, om in verschillende talen te kunnen biechthoren; twee artsen en een staf voor het verzorgen van de maaltijden en voor de huishouding. Al deze personen moeten tevoren door de Camerlengo en zijn drie kardinaal-assistenten worden goedgekeurd Universi Dominici Gregis, 46[[479|46]]. Allen moeten zij ook een eed van geheimhouding afleggen voor het geval ze iets horen dat verband houdt met de verkiezingsprocedure Universi Dominici Gregis, 47[[479|47]].

3. Het begin van de keuze. Op de vijftiende dag na de dood of het terugtreden van de paus, althans niet later dan op de twintigste dag, komen de kardinaal-kiezers bij voorkeur in de ochtend bijeen in de Sint-Pieter (of ergens anders als de omstandigheden daartoe aanleiding geven) voor een plechtige eucharistieviering volgens het formulier van de votiefmis Pro eligendo papa ('Voor de keuze van een paus') Universi Dominici Gregis, 49[[479|49]]. Na deze eucharistieviering komen de kardinalen bijeen in de Capella Paolina van het apostolisch paleis, zingen daar het Veni Creator Spiritus ('Kom, Schepper Geest') en gaan dan in processie naar de Sixtijnse Kapel, waar de keuze wordt gehouden Universi Dominici Gregis, 50[[479|50]]. Tevoren dient de kapel elektronisch te worden onderzocht om zeker te zijn van de volledige afzondering van de verkiezing Universi Dominici Gregis, 51[[479|51]]. Wanneer de kardinaal-kiezers in de Sixtijnse Kapel aankomen, leggen zij met de hand op het Evangelieboek een eed af dat ze de voorschriften met betrekking tot de pauskeuze in de apostolische constitutie van Johannes Paulus II zullen nakomen. Zodra de laatste kardinaal de eed heeft afgelegd, roept het hoofd van de pauselijke liturgie Extra omnes ('Iedereen naar buiten'), waarna allen die niet aan de verkiezing deelnemen, de kapel verlaten met uitzondering van het hoofd van de liturgie en de geestelijke die is uitgekozen om de tweede meditatie te houden waarin de kardinalen worden aangespoord 'te handelen met een juiste instelling tot welzijn van de universele kerk' Universi Dominici Gregis, 52[[479|52]]. Nadat de geestelijke en het hoofd van de liturgie de kapel verlaten hebben, vraagt de deken van het college aan de kardinalen of ze gereed zijn om met de stemming te beginnen. Als dat zo is, doen ze dat onmiddellijk Universi Dominici Gregis, 54[[479|54]].

4. Geheimhouding ten aanzien van alle zaken betreffende de keuze. Dit hoofdstuk herhaalt de voorwaarden van de geheimhouding en het verbod op elke vorm van communicatie met de buitenwereld voor de gehele duur van het conclaaf Universi Dominici Gregis, 55-57[[479|55-57]]. Het is de kardinaal-kiezers verboden om iets naar buiten te brengen over de verkiezing of over de gesprekken aangaande het verloop van de stemmingen die voor of tijdens de verkiezing hebben plaatsgevonden Universi Dominici Gregis, 59-60[[479|59-60]].

5. De keuzeprocedure. Omdat de acclamatie en het compromis als keuzevorm zijn afgeschaft, kan een Paus uitsluitend via stemming (Latijn: scrutinium) worden gekozen. Voor een geldige keuze is een twee derde meerderheid van het aantal aanwezige kiezers vereist. Een extra stem is vereist indien het aanwezige aantal kiezers niet deelbaar is door drie Universi Dominici Gregis, 62[[479|62]]. Als de keuze op de middag van de eerste dag begint, wordt er slechts één stemronde gehouden. Als er niemand gekozen is, worden de volgende ochtend twee stemronden gehouden en in de middag daarop nog eens twee stemronden Universi Dominici Gregis, 63[[479|63]]. Als na drie dagen van stemmingen nog niemand gekozen is, wordt de procedure voor maximaal een dag onderbroken voor gebed, informele gesprekken en een korte geestelijke aansporing van de oudste kardinaal-diaken. Daarna wordt de procedure hervat, maar als na zeven stemronden nog niemand gekozen is, wordt opnieuw een pauze ingelast voor gebed, onderling gesprek en een aansporing, ditmaal door de oudste kardinaal-priester. Daarna volgt een nieuwe reeks van zeven stemmingen. Als er dan nog niemand gekozen is, volgt opnieuw een pauze voor gebed, gesprek en een aansporing van ditmaal de oudste kardinaal-bisschop. Daarna wordt opnieuw een ronde van zeven stemmingen gehouden Universi Dominici Gregis, 74[[479|74]].

Als na al die stemronden nog niemand gekozen is, nodigt de Camerlengo de kardinaal-kiezers uit om hun mening te geven over de manier waarop moet worden verder gegaan. De verkiezing gaat dan verder 'conform wat de absolute meerderheid van de kiezers beslist'. Er mag echter geen verandering worden aangebracht in de eis dat 'een geldige verkiezing alleen plaatsvindt via een absolute meerderheid van stemmen dan wel door een stemming over alleen de twee namen die in de onmiddellijk voorafgaande stemronde het grootste aantal stemmen hebben gekregen, maar ook in het tweede geval geldt dat een absolute meerderheid vereist is' Universi Dominici Gregis, 75[[479|75]]. Opm. van de redactie: Met het Motu Proprio De aliquibus mutationibus in normis de Electione Romani Pontificis[1997] heeft Paus Benedictus XVI in 2007 het vereiste van tweederde meerderheid ten alle tijde weer teruggebracht. Elke schending van deze procedures maakt de keuze 'van nul en gener waarde' Universi Dominici Gregis, 76[[479|76]].

6. Zaken die in acht genomen dan wel vermeden dienen te worden. Iedere kiezer die zich schuldig maakt aan simonie is automatisch geëxcommuniceerd, maar een verkiezing die via simonie tot stand komt, is niet ongeldig Universi Dominici Gregis, 78[[479|78]]. Geen enkele kardinaal mag tijdens het leven van een Paus 'en zonder hem te raadplegen' in privé-bijeenkomsten plannen maken met betrekking tot een opvolger of stemmen beloven dan wel in dit opzicht beslissingen nemen Universi Dominici Gregis, 79[[479|79]]. Elke kardinaal die de opdracht aanvaardt namens een burgerlijk gezag een veto in welke vorm dan ook uit te spreken, is automatisch geëxcommuniceerd Universi Dominici Gregis, 80[[479|80]]. Kardinalen mogen vooraf geen stem afspraken maken noch toezeggingen doen aangaande hun stemgedrag voor of tegen enige kandidaat. Dergelijke afspraken hebben een waarde en degenen die zich daarmee inlaten, zijn automatisch geëxcommuniceerd. Een uitwisseling van ideeën met betrekking tot de keuze is evenwel niet verboden Universi Dominici Gregis, 81[[479|81]]. Geen enkele kardinaal mag beloften of toezeggingen doen over de koers van zijn pontificaat indien hij gekozen zou worden en dergelijke beloften, zelfs als die onder ede gedaan zijn, hebben geen enkele waarde Universi Dominici Gregis, 82[[479|82]]. Kardinalen mogen zich bij het uitbrengen van hun stem niet laten beïnvloeden door vriendschap of afkeer of enige pressie van buitenaf. Zij dienen 'hun stem uit te brengen op de persoon, zelfs buiten het college van kardinalen, die naar hun oordeel het meest geschikt is om de universele kerk op een vruchtbare en heilzame manier te besturen' Universi Dominici Gregis, 83[[479|83]]

7. De aanvaarding en proclamatie van de nieuwe Paus. Na de verkiezing van een nieuwe Paus ontbiedt de jongste kardinaal-diaken de secretaris van het college van kardinalen en het hoofd van de pauselijke liturgie in de verkiezingszaal. De deken van het college of de oudste kardinaal vraagt daarop aan de gekozene: 'Aanvaardt u uw canonieke verkiezing tot paus?' Zodra hij de aanvaarding heeft gekregen, vraagt hij de nieuwe paus: 'Met welke naam wilt u genoemd worden?' Het hoofd van de pauselijke liturgie, met de twee ceremoniemeesters (die op dat moment ontboden worden) als getuigen, maakt vervolgens een document op om de aanvaarding van de nieuwe Paus vast te leggen alsmede de naam die hij heeft aangenomen Universi Dominici Gregis, 87[[479|87]]. Het conclaaf eindigt officieel op het moment dat de nieuwe Paus zijn verkiezing aanvaardt. Als de gekozene reeds bisschop is, is hij onmiddellijk bisschop van Rome, 'werkelijk Paus en hoofd van het college van bisschoppen' met 'het volledige en hoogste gezag over de universele kerk'. Als de gekozene nog geen bisschop is (iemand van buiten het college van kardinalen omdat alle kardinalen bisschop zijn), wordt hij onmiddellijk tot bisschop gewijd door de deken van het kardinalencollege. Het is van belang op te merken dat het canoniek recht van 1983[30] de theologische en canonieke kwestie heeft opgelost of iemand die nog geen bisschop is, Paus wordt op het moment dat hij zijn keuze aanvaardt. Dat is dus niet het geval. Iemand is Paus omdat hij de bisschop van Rome is en dat is hij niet totdat hij tot bisschop is gewijd. 'De Romeinse pontifex verwerft het volle en hoogste gezag in de kerk door zijn geldige en door hem aanvaarde keuze en zijn wijding tot bisschop .. .' 1[[30|332]]. In tegenstelling daarmee had het canoniek wetboek van 1917[2620] nog bepaald dat iemand Paus wordt 'zodra hij zijn verkiezing aanvaardt' Codex Iuris Canonici (1917), (219)[[2620|(219)]]. Daarna naderen de kardinalen de nieuwgekozen Paus om hem 'eerbied en gehoorzaamheid' te betonen en daarna wordt door alle aanwezigen een dankgebed uitgesproken. De oudste kardinaal-diaken maakt daarop de naam van de nieuwgekozen Paus bekend aan degenen die op het Sint-Pietersplein bijeen zijn en daarop geeft de nieuwe Paus onmiddellijk zijn apostolische zegen Urbi et Orbi[d:22] ('Aan de stad en de wereld') vanaf het balkon van de Sint-Pieter Universi Dominici Gregis, 89[[479|89]]

Een plechtige ceremonie als 'inauguratie van het pontificaat' (vroeger de kroning) vindt enkele dagen later plaats en wordt 'binnen een passende tijd' gevolgd door het in bezit nemen door de nieuwe Paus van de patriarchale aartsbasiliek van het Lateraan, de kathedraal van de Paus als bisschop van Rome Universi Dominici Gregis, 92[[479|92]].