Gemeenschappelijke Verklaring over de Rechtvaardigingsleer door de Rooms Katholieke Kerk en Lutherse Wereld Federatie

alleen uit genade in het geloof in de heilsdaad van Christus, niet op grond van enige verdienste van onze kant worden wij door God aangenomen en ontvangen wij de Heilige Geest, die onze harten vernieuwt en ons in staat stelt en oproept tot goede werken.

Als Katholieken zeggen dat de mens bij de voorbereiding op de rechtvaardiging en haar aanvaarding door zijn toestemming met Gods rechtvaardigend handelen 'meewerkt', dan zien zij in zo'n persoonlijke toestemming zelf een werking van de genade en geen verrichting van de mens uit eigen kracht.

Naar lutherse opvatting is de mens niet in staat bij zijn redding mee te werken omdat hij zich als zondaar actief tegen God en Zijn reddend handelen verzet. Lutheranen ontkennen niet dat de mens de werking van de genade kan afwijzen. Wanneer zij benadrukken dat de mens de rechtvaardiging slechts ontvangen kan (mere passive), dan bedoelen ze daarmee iedere mogelijkheid van een eigen bijdrage van de mens tot zijn rechtvaardiging uit te sluiten, maar zij ontkennen niet dat de gelovige persoonlijk volledig is betrokken in het geloof dat door het Woord van God zelf wordt bewerkt.

Wanneer lutheranen beklemtonen dat de gerechtigheid van Christus onze gerechtigheid is, willen zij er vooral aan vasthouden dat aan de zondaar doordat hem de vergeving wordt toegezegd de gerechtigheid voor God in Christus wordt geschonken en zijn leven slechts in vereniging met Christus wordt vernieuwd. Wanneer zij benadrukken dat Gods genade vergevende liefde ('gunst van God') is, ontkennen zij daarmee niet de vernieuwing van het leven van de christen. Maar zij willen tot uitdrukking brengen dat de rechtvaardiging vrij blijft van menselijke medewerking en ook niet van de levensvernieuwende werking van de genade in de mens afhangt.

Wanneer Katholieken benadrukken dat aan de gelovige de vernieuwing van de innerlijke mens door de ontvangst van de genade wordt geschonken, dan willen zij vasthouden dat de vergevende genade God altijd vergezeld gaat van het geschenk van een nieuw leven dat in de Heilige Geest in werkzame liefde effectief wordt. Zij ontkennen daarmee echter niet dat Gods genadegave in de rechtvaardiging onafhankelijk blijft van menselijke medewerking.

Naar lutherse opvatting rechtvaardigt God de zondaar alleen in het geloof (sola fide). In het geloof vertrouwt de mens volledig op zijn Schepper en Verlosser en verkeert zo in gemeenschap met Hem. God Zelf bewerkt het geloof, wanneer hij door Zijn scheppend woord dat vertrouwen doet ontstaan. Omdat deze daad van God een nieuwe schepping is, betreft zij alle dimensies van de persoon en leidt tot een leven in hoop en liefde. Zo wordt in de leer van de 'rechtvaardiging door het geloof alleen' de vernieuwing van de levenswandel die noodzakelijk uit de rechtvaardiging volgt en zonder welke geen geloof kan zijn, weliswaar van de rechtvaardiging onderscheiden, maar er niet van gescheiden. Veelmeer wordt daarmee de grond aangegeven waaruit zo'n vernieuwing ontstaat. Uit de liefde van God, die aan de mens in de rechtvaardiging wordt geschonken, vloeit de vernieuwing van het leven voort. Rechtvaardiging en vernieuwing zijn door de in het geloof aanwezige Christus met elkaar verbonden.

Ook naar Katholieke opvatting is het geloof voor de rechtvaardiging fundamenteel, want zonder geloof kan er geen rechtvaardiging plaatsvinden. De mens wordt als hoorder van het Woord en gelovige door de doop gerechtvaardigd. De rechtvaardiging van de zondaar is zondenvergeving en rechtvaardigmaking door de rechtvaardigingsgenade die ons tot kinderen van God maakt. In de rechtvaardiging ontvangen de gerechtvaardigden van Christus geloof, hoop en liefde en worden aldus in de gemeenschap met hem opgenomen. Deze nieuwe persoonlijke verhouding tot God is geheel en al op de genade van God gebaseerd en blijft steeds van het heilscheppend werken van de genadige God afhankelijk, Die trouw blijft aan Zichzelf en op Wie de mens daarom kan vertrouwen. Daarom wordt de rechtvaardigingsgenade nooit bezit van de mens waarop hij zich tegenover God zou kunnen beroepen. Wanneer naar Katholieke opvatting de vernieuwing van het leven door de rechtvaardigingsgenade wordt onderstreept, dan is deze vernieuwing in geloof, hoop en liefde altijd op Gods grondeloze genade aangewezen en levert geen bijdrage aan de rechtvaardiging waarop wij ons voor God op zouden kunnen beroemen (Rom. 3, 27)[b:Rom. 3, 27].

Dat vatten lutheranen in die zin op dat de Christen 'tegelijk zondaar en rechtvaardige' is. Hij is volledig rechtvaardig omdat God hem door Woord en sacrament zijn zonde vergeeft en hem de gerechtigheid van Christus toekent die hem in het geloof eigen wordt en hem in Christus voor God tot rechtvaardige maakt. Ziend op zichzelf echter weet hij door de wet dat hij tevens geheel en al zondaar blijft. De zonde woont nog altijd in hem (1 Joh. 1, 8; Rom. 7, 17.20)[b:1 Joh. 1, 8; Rom. 7, 17.20], want hij vertrouwt steeds op afgoden en bemint God niet met die ongedeelde liefde die God als zijn Schepper van hem eist (Deut. 6, 5; Mt. 22, 36-40)[b:Deut. 6, 5; Mt. 22, 36-40] parr.parr.. Deze afkeer van God is als zodanig werkelijk zonde. Niettemin is de knechtende macht van de zonde op grond van de verdienste van Christus gebroken: zij is niet langer een zonde die de Christen 'beheerst', omdat zij 'beheerst' wordt door Christus met wie de gerechtvaardigde in het geloof verbonden is. Zo kan de Christen, zolang hij op aarde leeft, in elk geval deels een leven in gerechtigheid leiden. Ondanks de zonde is de christen niet meer van God gescheiden, omdat hem, die door de doop en de Heilige Geest wedergeboren is, in dagelijkse terugkeer naar de doop de zonde vergeven wordt. Dus veroordeelt zijn zonde hem niet en brengt hem niet langer de eeuwige dood. Wanneer dus lutheranen zeggen dat de gerechtvaardigde ook zondaar en zijn opstand tegen God werkelijk zonde is, ontkennen zij niet dat hij ondanks de zonde in Christus niet van God gescheiden is en dat zijn zonde 'beheerste' zonde is. Over het laatste zijn zij het met de Rooms-Katholieken eens ondanks verschillen van opvatting over de zonde van de gerechtvaardigde.

De Katholieken zijn van mening dat de genade van Jezus Christus die in de doop wordt verleend alles wat 'werkelijk' zonde, wat 'veroordelenswaardig' is, delgt (Rom. 8, 1)[b:Rom. 8, 1]. Er blijft echter een uit de zonde afkomstige en tot zonde aanzettende neiging (concupiscentia) in de mens aanwezig. Omdat naar katholieke overtuiging bij het tot stand komen van menselijke zonden een persoonlijk element in het geding is, beschouwen zij bij afwezigheid daarvan de tegen God gerichte neiging niet als zonde als eigenlijk zin. Daarmee willen zij niet loochenen dat deze neiging niet in overeenstemming is met het oorspronkelijke plan van God met de mensheid noch dat zij objectief afkeer van God en 's mensen vijand blijft in een levenslange strijd is. Dankbaar voor de verlossing door Christus willen zij benadrukken dat de tegen God gerichte neiging niet de straf van de eeuwige dood verdient en de gerechtvaardigde niet van God scheidt. Maar wanneer de gerechtvaardigde zich echter opzettelijk van God afzondert, is het niet voldoende om zich opnieuw aan de geboden te houden, maar moet hij in het sacrament der verzoening vergeving en vrede ontvangen door het vergevingswoord dat hem krachtens het verzoeningswerk van God in Christus wordt toegezegd.

De lutheranen wijzen erop dat de onderscheiding en juiste verhouding van wet en Evangelie wezenlijk is voor de opvatting van de rechtvaardiging. De wet is in zijn theologische gebruik eis en aanklacht waaronder ieder mens ook de christen voorzover hij zondaar is, levenslang staat en die zijn zonde aantoont opdat hij in het geloof in het Evangelie zich volledig wendt tot Gods barmhartigheid in Christus, die alleen rechtvaardigt.

Omdat de wet als heilsweg door het Evangelie vervuld en overwonnen is, kunnen Katholieken zeggen dat Christus geen wetgever in de zin van Mozes is. Wanneer Katholieken benadrukken dat de gerechtvaardigde tot inachtneming van de geboden van God gehouden is, dan ontkennen zij daarmee niet God uit erbarmen de genade van het eeuwige leven door Jezus Christus aan Zijn kinderen heeft beloofd. (Vgl. de bronnen bij hoofdstuk 4.5)[d:87]

Dit is op bijzondere manier door de reformatoren benadrukt: in de aanvechting moet gelovige niet op zich zelf, maar volledig op Christus zien en alleen hem vertrouwen. Zo is hij in het vertrouwen op Gods beloften van zijn heil verzekerd, maar hij is nooit zeker wanneer hij ziet op zich zelf

Katholieken kunnen de inzet van de reformatoren delen om het geloof te funderen op de objectieve werkelijkheid van de belofte van Christus, van eigen ervaringen af te zien en alleen op het beloftewoord van Christus te vertrouwen (Mt. 16, 19; Mt. 18, 18)[[b:Mt. 16, 19; Mt. 18, 18]]. Met het Tweede Vaticaans Concilie zeggen Katholieken: geloven betekent zich volledig aan God toevertrouwen, die ons uit de duisternis van de zonde en van de dood bevrijdt en tot het eeuwige leven opwekt. In die zin kan men niet in God geloven en tegelijk Zijn beloftewoord voor onzeker houden. Niemand mag aan Gods barmhartigheid en aan de verdienste van Christus twijfelen. Maar ieder kan zich zorgen maken om zijn heil wanneer hij let op zijn eigen zwakheid en gebreken. Bij de erkenning van zijn eigen falen mag de gelovige er echter zeker van zijn dat God zijn heil op het oog heeft. (Vgl. de bronnen bij hoofdstuk 4.6)[d:87]

Naar Katholieke opvatting dragen de goede werken, die mogelijk zijn gemaakt door de genade en de werking van de Heilige Geest, tot een groei in de genade bij, zodat de van God ontvangen gerechtigheid bewaard en de gemeenschap met Christus verdiept worden. Wanneer Katholieken aan het 'verdienstelijk' karakter van de goede werken vasthouden, dan willen zij zeggen dat voor deze werken naar het bijbels getuigenis een loon in de hemel is beloofd. Het is hun bedoeling de verantwoordelijkheid van de mens voor zijn handelen te benadrukken, maar niet het geschenkkarakter van de goede werken te bestrijden, laat staan te ontkennen dat de rechtvaardiging zelf steeds een onverdiend genadegeschenk blijft.

Ook bij de lutheranen is de gedachte van een bewaren van de genade en een groei in genade en geloof aanwezig. Zij beklemtonen evenwel dat de gerechtigheid als aanvaarding door God en als deelname aan de gerechtigheid van Christus altijd volledig is. Maar zij zeggen tegelijk dat hun uitwerking in het christelijk leven groeien kan. Wanneer zij de goede werken van de christen als 'vruchten' en 'tekenen' van de rechtvaardiging en niet als eigen verdienste beschouwen, dan vatten zij niettemin het eeuwige leven overeenkomstig het Nieuwe Testament op als onverdiend 'loon' in de zin van vervulling van Gods belofte aan de gelovigen. (Vgl. de bronnen bij hoofdstuk 4.7)[d:87]