Heilige Agnes toonde de kracht van een levend geloof

Preek bij de Mis van dankzegging ter gelegenheid van het afscheid van Z.E. Dr. Walter Greinert als ambassadeur van de Republiek Oostenrijk bij de Heilige Stoel en de voltooiing van de restauratie van het altaarstuk in de sacristie van S. Maria dell'Anima op vrijdag 21 januari 2005, om 18:30 uur, in de sacristie van S. Maria dell'Anima, gedachtenis van de heilige Agnes van Rome

Voor een vernieuwd juweel van het Collegio dell'Anima vieren wij vandaag het feest van de heilige Agnes. Uiterlijk lijken beide vrij ver uit elkaar te liggen, maar er is toch een stille verbinding, want een overlevering zegt ons dat het woord “Anima” een latere interpretatie is van een ander woord dat zijn betekenis had verloren, maar dat daar eerst had gestaan, namelijk “agmina”. Dit woord verwijst naar het circus van Domitianus en de Piazza Navona, in de nabijheid waarvan dit college ligt. De naam “Navona” stamt waarschijnlijk van “in agone”, “n'agone”, “navona”, en zo verwijst de naam het college naar deze historische samenhang. Zoals wij weten, werden daar onder keizer Domitianus en ook later circusspelen opgevoerd. Het martelaarschap van de heilige Agnes heeft volgens de overlevering plaatsgevonden daar waar vandaag de barokke kerk staat. Zo zien wij dat het daarbij niet alleen om spelen en om een plaats van vermaak is gegaan, maar dat de “agmina” werkelijk strijdtonelen om de “anima” zijn geweest, dat de ziel op het spel stond. De heilige Agnes, een kind van twaalf jaar, zou van haar ziel beroofd worden en daarmee zou het geloof zelf vertrapt en bespot worden. Maar in haar was een kracht van het geloof levend, waardoor zij de strijd, de “agmina”, heeft doorstaan en als overwinnaar naar voren kwam, ook al werd zij gedood. Welke uitstraling van deze gestalte is uitgegaan, kunnen wij daarin zien dat de dochter van keizer Constantijn aan de Via Nomentana boven haar graf een basiliek heeft opgericht, waarin ook zijzelf bij de martelares wilde rusten. De legende is een naklank, een nagloeien van de glans die van dit meisje is uitgegaan. De mensen hebben gevoeld dat daar een nieuw menszijn, een nieuwe menselijkheid uit de kracht van het geloof was opgestegen. In het moeras van het zich moraal ontbindende Rome was een nieuwe wijze van menselijkheid gegroeid die de toekomst de deur opende juist omdat deze menselijkheid uit de eeuwigheid kwam en op de eeuwigheid gericht was.

Het Brevier heeft ons enkele teksten overgeleverd die de legende de heilige Agnes in de mond legt. Ook al zijn deze ontsproten aan de dichterlijke aanschouwing van het geloof, geven zij toch de uitstraling weer van haar ziel. In de schoonheid van deze teksten bemerken wij nog wat dit meisje betekende en de mensen van die tijd niet meer heeft losgelaten. Daar zegt zij, toen men haar aan een minnaar wil uithuwelijken: “Wie een bruidegom heeft, vraagt niet meer om minnaars. Hij, Christus, heeft mij eerst uitgekozen en aan Hem houd ik vast, bij Hem blijf ik. Ik ben verloofd met Hem wiens schoonheid zon en maan laat verwonderen.” Op het ogenblik voor de terechtstelling zegt zij: “Nu ga ik naar U toe! Naar Hem die ik van het begin af aan heb gezocht, liefgehad en verlangd, naar wie mijn liefde en mijn verlangen altijd zijn uitgegaan.” Een nieuw menszijn is van haar gekomen, dat toekomst schonk en dat de mensen weer toonde hoe menszijn eigenlijk zou moeten zijn. Het geloof had juist in een kind deze kracht gewekt, deze reinheid en rijpheid, dit vermoeden van wat het kan betekenen in Christus te geloven en Hem te ontmoeten. Wij staan vandaag in een soortgelijke historische situatie, waarin Europa begint zichzelf moreel te ontbinden. Daarom blikken wij op zulke beelden en laten ons door hen uitnodigen om op het gelaat van Christus zelf te blikken, van wie zij hun licht ontvangen. Wij doen dat om Hem tegemoet te gaan, opdat wij van Hem het menszijn weer opnieuw leren en opdat zo uit het door Christus vernieuwde menszijn ook een vernieuwing van Europa en de wereld kan uitgaan.

Beste zusters en broeders! Ik zie nog een tweede verbinding tussen het Collegio dell'Anima en de heilige Agnes. Sinds de 19e eeuw is aan Santa Maria dell'Anima een priestercollege verbonden, en het “priesterlijk gebed” van de Romeinse Canon – het eerste eucharistische gebed van de vernieuwde liturgie – stelt de priesters zeven vrouwen niet alleen ter zijde, maar stelt hen als het ware rondom hen, om hun bescherming en wegwijzing te geven. De canon bidt aan het begin voor paus en bisschoppen, dan volgt de gedachtenis van de levenden, waarin wij ons met al onze vrienden en bekenden en onbekenden verenigen, dan de gemeenschap van de heiligen; hierop volgt het eigenlijke kerndeel van de canon met de consecratie-woorden, het instellingsbericht, dan de gedachtenis van de overledenen en tenslotte een gebed voor de priesters, dat begint met de woorden: “Nobis quoque peccatoribus...” – “Ook aan ons, uw zondige dienaren...”. Men wist uit ervaring dat de priesters, die de worsteling van zoveel mensen met de macht van de zonde moeten begeleiden en proberen moeten de hele last van hun tijd met Gods hulp om te ploegen en te dragen, op hun beurt op bijzondere wijze bedreigd worden en daarom heel bijzonder bescherming en hulp nodig hebben. Het is voor mij zeer indrukwekkend dat in dit gebed voor de priesters – “voor ons zondige dienaren”, zo noemen de priesters zich heel realistisch – zeven heilige vrouwen om hun hulp worden aangeroepen. In deze heilige vrouwen, die de canon rondom de priesters plaatst, is het hele katholieke universum van toen voorgesteld: Perpetua en Felicitas uit Afrika, Agatha en Lucia uit Sicilië; de heilige Caecilia en de heilige Agnes uit Rome; de heilige Anastasia uit Sirmium, dat wil zeggen uit de Donaulanden – zij vertegenwoordigt daarmee ook ons geliefde Oostenrijk – en omdat zij in Byzantium begraven is, vertegenwoordigt zij ook Byzantium. Maar met deze geografische schildering, waarin de hele wijdte van de Kerk in deze zeven vrouwen verschijnt, zijn ook de standen en wijzen van vrouwelijk leven mee omschreven: Daar is Felicitas, de rijpe moeder met zeven kinderen; Perpetua, de jonge moeder met een heel klein kind, waarmee zij in de kerker is; daar is Caecilia, de bruid; daar zijn Lucia, Agatha en Agnes, de maagden, Anastasia als weduwe en Agnes tenslotte als kind, in wie echter het geloof al in volle rijpheid staat. De Kerk wil ons daarmee zeggen dat juist de priesters dit vrouwelijke dienen, beschermen en wegwijzen nodig hebben, dat zij allen, elk op verschillende wijze, de Kerk dragen, het priesterschap dragen en dat daartoe ook dit stralende kind behoort, dat ons de vreugde van het geloof, haar sterkte en haar innerlijke rijpheid, haar nieuwheid en haar toekomst-scheppende grootheid toont.

Zo leidt de heilige Agnes ons weer terug naar dit altaar, naar het Kind Maria. Want zij is degene in wie de dageraad van God oplicht in deze wereld, de uitstraling van het geloof. In haar is de volheid van de genade het eerst opgegaan. Van haar heeft de heilige Agnes deze wijze van rijp en tegelijk vrolijk kind-zijn. Maria spreekt ons aan in dit beeld, en wij zijn u, geacht echtpaar Greinert, dankbaar dat u het ons opnieuw hebt geschonken, zodat het de priesters in de sacristie steeds opnieuw zegt hoezeer zij de voorspraak nodig hebben, en tegelijk richting geeft die ons helpt om dag na dag niet alleen de heilige mysteries te vieren, maar de mensen het Evangelie te brengen. Amen.