Thérèse van Lisieux: een eigentijdse heilige

Ik ben heel blij dat het me gegeven is om naar Lisieux te komen bij gelegenheid van mijn bezoek aan de hoofdstad van Frankrijk. Ik ben hier op bedevaart met u allen, beste broeders en zusters, die ook hier gekomen bent, uit vele delen van Frankrijk, bij haar van wie we zoveel houden, de “kleine Thérèse”, wier weg naar heiligheid nauw verbonden is met de karmel van Lisieux. Al zijn degenen die vertrouwd zijn met ascese en mystiek, alsook zij die van de heiligen houden, de weg van zuster Thérèse van het Kind Jezus “de kleine weg” gaan noemen, het lijdt geen twijfel dat de Geest van God die haar op deze weg heeft geleid, dit met dezelfde edelmoedigheid heeft gedaan waarmee Hij eertijds haar patroonheilige, de “grote Teresa” van Ávila, leidde en waarmee Hij zoveel andere heiligen in zijn Kerk heeft geleid en nog steeds leidt. Hem zij dus eer gegeven in alle eeuwigheid!

De Kerk verheugt zich over deze prachtige rijkdom aan geestelijke gaven, die zo schitterend en gevarieerd is als al Gods werken in het zichtbare en onzichtbare universum. Elk ervan weerspiegelt het innerlijke mysterie van de mens en beantwoordt aan de behoeften van de tijd in de geschiedenis van de Kerk en van de mensheid. Dat geldt zeker voor de heilige Thérèse van Lisieux, die tot nog niet zolang geleden onze “eigentijdse” heilige was. Zo zie ik haar zelf, in de context van mijn leven. Maar is zij nog altijd een “eigentijdse” heilige? Heeft zij niet opgehouden dat te zijn voor de generatie die nu volwassen wordt in de Kerk? Dat zou men moeten vragen aan de mensen van die generatie. Ik mag echter zeggen dat de heiligen bijna nooit verouderen, dat zij nooit “verjaard” raken. Ze blijven voortdurend getuigen van de jeugd van de Kerk. Ze worden nooit personages uit het verleden, mannen en vrouwen van “gisteren”. Integendeel: ze zijn altijd de mannen en vrouwen van “morgen”, mensen van de evangelische toekomst van de mens en van de Kerk, getuigen “van de toekomstige wereld”.

‘Allen die zich laten leiden door de Geest van God, zijn kinderen van God. De geest die gij ontvangen hebt, is er niet een van slaafsheid, die u opnieuw vrees zou aanjagen. Gij hebt een geest van kindschap ontvangen, die ons doet uitroepen: Abba! Vader!’ (Rom. 8, 14-15) [b:Rom. 8, 14-15]

Het zal wellicht moeilijk zijn om kernachtiger en tegelijkertijd treffender woorden te vinden om het bijzondere charisma van Thérèse Martin te karakteriseren, dat wil zeggen datgene wat de geheel eigen gave van haar hart uitmaakt en door haar hart een bijzondere gave voor de Kerk is geworden, wonderbaarlijk in haar eenvoud, die tegelijkertijd universeel en uniek is. Van Thérèse van Lisieux kan men met zekerheid zeggen dat de Geest van God het aan haar hart heeft gegeven om zonder omwegen aan de mensen van onze tijd het fundamentele geheim, de werkelijkheid van het Evangelie te openbaren: het feit van werkelijk ‘een geest van kindschap’ ontvangen te hebben ‘die ons doet uitroepen: Abba! Vader’. De “kleine weg” is de weg van het “heilige kindschap”. In deze weg zit iets unieks, de genius van de heilige Thérèse van Lisieux. Zij bevat tegelijkertijd de bevestiging en de vernieuwing van de meest fundamentele en meest universele waarheid. Welke waarheid van de evangelische boodschap is immers meer fundamenteel en meer universeel dan deze: God is onze Vader en wij zijn Zijn kinderen?

Deze meest universele waarheid die er is, deze werkelijkheid, is eveneens opnieuw “herlezen” met het geloof, de hoop en de liefde van Thérèse van Lisieux. Ze is in zekere zin herontdekt met de innerlijke ervaring van haar hart en met de vorm die deze waarheid aannam in heel haar leven van slechts vierentwintig jaar. Toen zij stierf hier in de karmel, als slachtoffer van de tuberculose waarvan ze de bacillen lang had meegedragen, was ze nog bijna een kind. Ze heeft de herinnering aan dat kind nagelaten: het heilige kindschap. En heel haar spiritualiteit heeft eens te meer de waarheid van deze woorden van de Apostel bevestigd: ‘De geest die gij ontvangen hebt, is er niet een van slaafsheid, die u opnieuw vrees zou aanjagen. Gij hebt een geest van kindschap ontvangen…’. Ja, Thérèse was zo’n kind. Ze was kind “vol vertrouwen” tot een heroïsche graad en daarom “vrij” tot een heroïsche graad. Maar juist omdat ze die heroïsche graad bereikte, kende enkel zij de innerlijke smaak en ook de innerlijke prijs van dat vertrouwen dat ons niet ‘opnieuw vrees zou aanjagen’; dat vertrouwen dat ons zelfs in de diepste duisternis en het diepste lijden van de ziel in staat stelt uit te roepen: ‘Abba! Vader!’.

Ja, zij heeft die smaak en die prijs gekend. Voor wie haar Verhaal van een ziel aandachtig leest, is het duidelijk dat deze smaak van het kinderlijk vertrouwen, net als de geur van rozen, komt van de stengel die ook doornen draagt. Als we inderdaad ‘kinderen zijn, dan ook erfgenamen, en wel erfgenamen van God, tezamen met Christus, daar wij delen in zijn lijden, om ook te delen in zijn verheerlijking’ (Rom. 8,17) [b:Rom. 8,17]. Juist daarom is het kinderlijke vertrouwen van de kleine Thérèse, de heilige Thérèse van het Kind Jezus maar ook “van het Heilig Aanschijn”, zo “heroïsch”, omdat het voortkomt uit de vurige verbondenheid met het lijden van Christus.

En als ik voor mij al die zieke en zwakke mensen zie, dan denk ik dat ook zij, net als Thérèse van Lisieux, verbonden zijn met het lijden van Christus, en dat dankzij hun geloof in de liefde van God, dankzij hun eigen liefde, hun geestelijk offerande op geheimnisvolle wijze een toename in kracht verkrijgt voor de Kerk, voor alle andere leden van het Mystieke Lichaam van Christus. Mogen zij nooit deze mooie zin van de heilige Thérèse vergeten: ‘In het hart van de Kerk, mijn Moeder, zal ik liefde zijn’. Ik bid dat God troost en hoop mag geven aan elk van deze lijdende vrienden, die ik liefheb met een heel bijzondere genegenheid.

Op God vertrouwen zoals Thérèse van Lisieux betekent de “kleine weg” volgen waarop de Geest van God ons leidt: Hij leidt altijd naar de grootsheid waarin Gods aangenomen zonen en dochters delen. Reeds als kind, als kind van twaalf jaar, heeft de Zoon van God verklaard dat het zijn roeping was zich bezig te houden met de zaken van zijn Vader. (Lc. 2, 49) [[b:Lc. 2, 49]] Kind zijn, als een kind worden, betekent binnentreden in de kern zelf van de grootste zending waartoe de mens door Christus geroepen is, een zending die het hart van de mens beroert. Thérèse wist dat heel goed.

Deze zending vindt haar oorsprong in de eeuwige liefde van de Vader. Zij wordt volbracht in de geschiedenis van de mensheid door de mensgeworden Zoon van God, op een zichtbare en “historische” manier, en door de Heilige Geest, op onzichtbare en “charismatische” wijze.

Wanneer Christus, op het moment van zijn heengaan uit de wereld, tot de apostelen zegt: ‘Gaat uit over de hele wereld en verkondigt het Evangelie aan heel de schepping’ (Mc. 16, 15) [b:Mc. 16, 15], voegt Hij hen door de kracht van zijn Paasmysterie in de grote beweging van de eeuwige Zending. Vanaf het moment dat Hij hen verlaten heeft om naar de Vader te gaan, begint Hij tegelijkertijd “opnieuw te komen in de kracht van de Heilige Geest”, die de Vader in zijn naam zendt. Diepzinniger dan welke waarheid ook over de Kerk is deze waarheid in het bewustzijn van onze generatie geprent door het Tweede Vaticaans Concilie. Daardoor hebben we allemaal veel beter begrepen dat de Kerk voortdurend “in staat van zending” is, wat betekent dat de hele Kerk missionair is. En we hebben eveneens dat bijzondere geheim van hart van de kleine Thérèse van Lisieux beter begrepen, die door haar “kleine weg” geroepen is geweest zo volledig en zo vruchtbaar deel te nemen aan de hoogste zending. Het is precies deze “kleinheid” waar zij zo van hield, de kleinheid van het kind, die haar ruim toegang heeft gegeven tot de volle grootsheid van de goddelijke Zending van het heil, die de onophoudelijke zending van de Kerk is.

Hier, in haar karmel, in de clausuur van het klooster van Lisieux, heeft Thérèse zich bijzonder verbonden gevoeld met alle missies en missionarissen van de Kerk over de hele wereld. Zij heeft zichzelf “missionaris” gevoeld, aanwezig in alle missieposten door de bijzondere kracht en genade van de Geest van liefde, dicht bij alle missionarissen, mannen en vrouwen, ter wereld. Zij is door de Kerk uitgeroepen tot patroonheilige van de missies, net als de heilige Franciscus Xaverius, die onvermoeibaar door het Verre Oosten reisde: zij inderdaad, de kleine Thérèse van Lisieux, opgesloten binnen de karmelclausuur, schijnbaar afgezonderd van de wereld.

Ik ben blij dat ik hier kan komen kort na mijn bezoek aan het Afrikaanse continent en in aanwezigheid van deze bewonderenswaardige “missionaris” alles aan de Vader van de eeuwige waarheid en liefde teruggeven wat, in de kracht van de Zoon en de Heilige Geest, reeds de vrucht is van het missiewerk van de Kerk onder de mensen en de volkeren van het zwarte continent. Ik zou tegelijkertijd, als ik het zo mag zeggen, voor mezelf aan Thérèse van Lisieux te leen willen vragen het inzicht van haar geloof, haar eenvoud en haar vertrouwen, in één woord de jeugdige “kleinheid” van haar hart, om voor de hele Kerk te verkondigen hoe groot de oogst is en net als zij de Heer van de oogst te vragen met nog grotere vrijgevigheid arbeiders naar zijn oogst te sturen. (Mt. 9, 37-38) [[b:Mt. 9, 37-38]] Moge Hij hen sturen, niettegenstaande alle obstakels en alle moeilijkheden die Hij tegenkomt in het hart van de mens, in de geschiedenis van de mens.

In Afrika heb ik vaak gedacht: wat een geloof, wat een geestelijke energie hadden ze toch, die zendelingen van de vorige eeuw of de eerste helft van deze eeuw, en al die zendingsinstituten die destijds zijn gesticht, om zonder aarzelen op weg te gaan naar die toen nog onbekende landen, met als enige doel het Evangelie bekend te maken, de Kerk geboren te laten worden! Zij zagen dat terecht als een onontbeerlijk heilswerk. Zonder hun durf, zonder hun heiligheid zouden de plaatselijke Kerken waarvan we nu het eeuwfeest hebben gevierd en die inmiddels vooral door Afrikaanse bisschoppen worden geleid, nooit hebben bestaan. Beste broeders en zusters, laten we dit élan toch niet verliezen!

Ik weet wel dat u dat niet wil laten gebeuren. Ik groet de voormalige missiebisschoppen onder u, getuigen van de ijver waarover ik sprak. Frankrijk heeft nog steeds veel missionarissen over de hele wereld, priesters, religieuzen en leken, en sommige instituten hebben zich opengesteld voor de missie.

Ik zie hier de leden van het kapittel van de Buitenlandse Missies van Parijs en noem de zalige Théophane Vénard, wiens martelaarschap in het Verre Oosten een licht en een oproep was voor Thérèse. Ik denk ook aan alle Franse priesters die minstens een paar jaar wijden ten dienste van de jonge Kerken in het kader van Fidei donum. Vandaag begrijpen we overigens beter de noodzaak van een broederlijke uitwisseling tussen de jonge en de oude Kerken, ten voordele van beide. Ik weet bijvoorbeeld dat de Pauselijke Missiewerken, in samenwerking met de Bisschoppelijke Commissie voor Buitenlandse Missies, niet alleen beogen wederzijdse materiële hulp aan te moedigen, maar ook de missionaire geest van de christenen in Frankrijk te vormen, en dat verheugt me zeer. Dit missionaire élan kan alleen ontstaan en vrucht dragen vanuit een grotere spirituele vitaliteit, vanuit een uitstraling van heiligheid.

‘Het schone bestaat om ons in verrukking te brengen voor het werk’, schreef Cyprian Norwid, een van de grootste dichters en denkers van Poolse bodem, die onthaald is - en rust op het kerkhof van Montmorency - op Franse bodem…

Brengen we dank aan de Vader, de Zoon en de Heilige Geest voor de heiligen. Brengen we dank voor de heilige Thérèse van Lisieux. Brengen we dank voor de diepe, eenvoudige en zuivere schoonheid die zich in haar heeft geopenbaard aan de Kerk en aan de wereld. Deze schoonheid verrukt ons. En Thérèse van Lisieux heeft een bijzondere gave om te verrukken door de schoonheid van haar ziel. Ook al weten we allemaal dat deze schoonheid zwaar was en gegroeid is door het lijden, toch houdt ze niet op de ogen van onze ziel verheugen met haar bijzondere charme.

Zij brengt dus in verrukking, deze schoonheid, deze bloem van heiligheid die op deze grond gegroeid is; en haar charme houdt niet op ons hart tot werken aan te zetten: ‘Het mooie bestaat om ons in verrukking te brengen voor het werk.’ Voor het belangrijkste werk, waarin de mens ten diepste het mysterie van zijn mens-zijn leert kennen. Hij ontdekt in zichzelf wat het betekent ‘de geest van kindschap’ te hebben ontvangen, radicaal verschillend van ‘de geest van slaafsheid’, en hij begint met heel zijn wezen uit te roepen: ‘Abba! Vader!’ (Rom. 8, 15) [b:Rom. 8, 15].

Door de vruchten van dit prachtige innerlijke werk komt de Kerk tot stand, het Rijk van God op aarde, in zijn diepste en meest fundamentele wezen. En de kreet ‘Abba! Vader!’, die luid weerklinkt op alle continenten van onze planeet, komt door zijn echo ook terug in de stille karmelclausuur te Lisieux, waar hij steeds opnieuw de herinnering hernieuwt aan de kleine Thérèse, die door haar korte en verborgen, maar o zo rijke leven met een bijzondere kracht heeft gesproken: ‘Abba! Vader!’. Dankzij haar heeft de hele Kerk geheel de eenvoud en geheel de frisheid van deze kreet hervonden, die zijn oorsprong en bron heeft in het hart van Christus zelf.