De bisschoppelijke collegialiteit op de conferentie van Puebla

Zeer geliefde broeders en zusters,

De derde algemene conferentie van het latijns-amerikaans episcopaat[d:209] is een gebeuren waarop de aandacht van de gehele kerk gericht is en dat ook grote belangstelling oproept in buitenkerkelijke milieus. Het feit dat dit reeds de derde conferentie is bewijst dat haar geschiedenis, hoewel kort, toch zeer veelbetekenend en vruchtbaar is. In 1955 heeft paus Pius XII de eerste algemene conferentie van het latijns-amerikaanse episcopaat bijeen willen roepen gehouden in Rio de Janeiro van 25 juli tot 4 augustus 1955 teneinde de religieuze problemen te onderzoeken die ook toen grote bezorgdheid opriepen op het gehele continent: het was als het ware een naspeuren van de tekenen des tijds om daaruit aanwijzingen te halen voor wegen die steeds beter geschikt zouden zijn voor de vernieuwing en versterking van de apostolische activiteit van de kerk. Het was vooral het gebrek aan priesters dat dramatisch duidelijk werd en dat aanzette tot het streven naar een nauwere samenwerking op continentaal vlak en als instrument een raad zou hebben welke representatief zou zijn voor alle nationale episcopaten.

De oprichting van de CELAM[d:209] was het eerste en belangrijkste resultaat van deze conferentie: een dynamisch resultaat, dat openstond voor ontwikkelingen die een toenemend tempo en belang kregen.

In 1968 riep paus Paulus VI de tweede algemene conferentie van het latijns-amerikaanse episcopaat bijeen, gehouden in Medellin van 24 augustus tot 6 september (1968), met als doel de zending van de kerk beter aan te passen aan de behoeften van Latijns Amerika in het licht van de leer van het Tweede Vaticaans Concilie. Het voornaamste doel van deze bijeenkomst was de bestudering van het thema: 'De kerk in de huidige verandering van Latijns Amerika, belicht vanuit het Tweede Vaticaans Concilie'.

De hier gegeven bijzonderheden vertellen voldoende over de wijze waarop in de loop van de laatste tientallen jaren dit schitterende middel van collegialiteit van het huidige episcopaat van het latijns-amerikaanse continent en dat op dit ogenblik het voornaamste onderwerp is van het gebeuren dat, in het kort 'Puebla' wordt genoemd, werd gevormd en zich ontwikkelde.

Deze afkorting komt, dat is bekend, van de naam van de mexicaanse stad waar de derde algemene conferentie van het latijns-amerikaanse episcopaat plaatsvindt. Ik had het grote geluk die conferentie zelf te kunnen openen door op zaterdag 27 januari voor te gaan bij de concelebratie in het heiligdom van de moeder Gods in Guadalupe en door zondag 28 januari een toespraak[1508] te houden bij het begin van de werkzaamheden in het grootseminarie te Puebla.

Ik zou echter vooral de aandacht willen vestigen op de werkmethode en op de zeer scherpzinnige en nauwkeurige wijze waarop deze conferentie is voorbereid.

Alvorens te komen tot het formuleren van de voornaamste stellingen, bijeengebracht in het 'werkdocument' dat 172 bladzijden telt, hebben de verschillende bisschoppenconferenties van Latijns Amerika, aan de hand van een consultatief document' gewerkt aan de voorbereiding van hun eigen meningen, opmerkingen en voorstellen betreffende het thema van de derde conferentie, dat als volgt werd geformuleerd: 'De evangelisatie vandaag en morgen in Latijns Amerika'. Het kost niet veel moeite zich in te denken dat de bronnen van dit thema voornamelijk gezocht werden in de werkzaamheden van de gewone vergaderingen van de bisschoppensynode, die in 1974 en 1977 te Rome plaatsvonden; we herinneren eraan dat het thema van die vergaderingen respectievelijk 'De evangelisatie in de hedendaagse wereld' en 'De catechese vooral voor jongeren' was.

Het resultaat van de uitwisseling van ervaringen, van de voorstellen en suggesties van de bisschoppensynode van 1974 was de apostolische adhortatie van Paulus VI, Evangelii Nuntiandi[519], een van de meest kenmerkende, veelzeggende en vruchtbare documenten van zijn pontificaat.

Zoals duidelijk te zien is, is dat de ontstaansgeschiedenis van de huidige conferentie van de CELAM[d:209] voor wat betreft het onderwerp van de debatten. Het initiatief, dit onderwerp, dat een universeel-kerkelijk karakter heeft, om namelijk 'de evangelisatie' te behandelen met betrekking tot Latijns Amerika, kwam in 1976 naar voren. De hele reeks van voorbereidingen heeft twee volle jaren in beslag genomen. Tijdens die twee jaar hebben de nationale bisschoppenconferenties, eveneens gebruik makend van de bijdragen geleverd door de verschillende onderdelen van de plaatselijke kerkelijke gemeenschappen, hun eigen bijdrage geleverd aan de opstelling van het 'werkdocument', het document dat moest dienen als aanknopingspunt voor de werkzaamheden van de conferentie te Puebla, en dat als richtsnoer moest dienen voor de uitwisseling van ervaringen, voorstellen en suggesties: precies wat er op dit ogenblik in Puebla gebeurt.

De bisschoppenconferenties hebben, naast hun respectieve voorzitters, ook een aantal afgevaardigden benoemd hetgeen een numerieke vertegenwoordiging van elke bisschoppenconferentie vormt. Voorts werden ook vertegenwoordigers van de verschillende afdelingen van het volk Gods in Puebla uitgenodigd: priesters, religieuzen, diakens en leken.

Het is heel goed mogelijk dat deze bijeenkomsten met betrekking tot de conferentie in Puebla enkele van mijn toehoorders van vandaag reeds bekend waren. Maar ik was van mening dat het nuttig was deze nu in synthese bijeen te brengen en wel om twee redenen:

Allereerst gezien het belang van dit gebeuren dat de naam 'Puebla' draagt. En tegelijk om mijn vreugde te laten blijken over het feit dat de leer van de collegialiteit van het episcopaat, door het Tweede Vaticaans Concilie in herinnering geroepen, op zo schitterende wijze in de werkelijkheid belichaamd wordt en in onze tijd reeds. vruchten afwerpt.

Het zou de moeite waard zijn de tekst van de dogmatische constitutie Lumen Gentium[617] weer open te slaan bij hoofdstuk III[617|+38] en aandachtig alle paragrafen daarvan opnieuw te lezen. Tal van passages uit het decreet Christus Dominus[646] over het herderlijk ambt van de bisschoppen zouden opnieuw in herinnering moeten worden geroepen.

Laten we stilstaan bij enkele zinnen: 'Zoals door de instelling van de Heer de heilige Petrus en de overige apostelen één apostolisch college vormen, zo zijn op gelijksoortige wijze de paus van Rome, de opvolger van Petrus, en de bisschoppen, de opvolgers van de apostelen, met elkaar verbonden. Op de collegiale aard en opvatting van de orde van de bisschoppen duidt reeds de oeroude kerktucht, krachtens welke de over de gehele wereld aangestelde bisschoppen met elkaar en met de bisschop van Rome in een band van eenheid, liefde en vrede gemeenschap onderhielden, evenals de bijeenroeping van concilies'. Lumen Gentium, 22[[617|22]]

Het concilie is de hoogste uitdrukkingsvorm van de collegialiteit van het bisschopsambt in de kerk. De andere blijken daarvan hebben een betekenis die niet zo fundamenteel is. Toch zijn ook die noodzakelijk, nuttig en soms absoluut onmisbaar. Dit betreft zowel de collegiale instellingen waaronder vooral de bisschoppenconferenties die zich in de westerse kerk ontwikkelen als de verschillende andere vormen van collegiale activiteit.

De huidige conferentie te Puebla is juist zo'n vorm van collegiale activiteit van het latijns-amerikaans episcopaat. Zeker is, dat zowel de afzonderlijke collegiale instellingen als de vormen die de collegiale activiteit aanneemt, heel bijzonder overeenstemmen met de eisen van onze tijd.

De dogmatische constitutie Lumen Gentium[617] gebruikt, wanneer gesproken wordt over de collegialiteit van de bisschoppen, ook de uitdrukking 'corps van bisschoppen' (corpus episcopale). Hierin ligt een nog diepere vergelijking opgesloten met betrekking tot de gehele kerk, die door de heilige Paulus, zoals we heel goed weten, genoemd werd: 'het Lichaam van Christus'. (Rom. 12, 5; 1 Kor. 1, 13; 1 Kor. 6, 12-20; 1 Kor. 10, 17; 1 Kor. 12, 12; 1 Kor. 27; Gal. 3, 28; Ef. 1, 22-23; Ef. 2, 16; Ef. 4, 4; Kol. 1, 24; Kol. 3, 15)[[b:Rom. 12, 5; 1 Kor. 1, 13; 1 Kor. 6, 12-20; 1 Kor. 10, 17; 1 Kor. 12, 12; 1 Kor. 27; Gal. 3, 28; Ef. 1, 22-23; Ef. 2, 16; Ef. 4, 4; Kol. 1, 24; Kol. 3, 15]] Voor wat betreft deze laatste vergelijking dringen wij reeds dieper binnen in het innerlijke mysterie van de kerk: in de eenheid van leven dat ze van Christus krijgt.

Het 'corps van bisschoppen' betreft de belangrijkste uiterlijke structuur van de kerk: haar hiërarchische eenheid. Maar deze uiterlijke structuur blijft in dienst staan van de innerlijke dienst van de kerk: van het mystieke lichaam van Christus. Daarom juist, met dat doel is zij, dat wil zeggen die structuur, ook 'corps': het lichaam, dat wil zeggen het college van bisschoppen.

In de periode waarin dit college, dus het 'corps' zijn werkzaamheden wijdt aan de problemen van de evangelisatie 'vandaag en morgen' van het zuid-amerikaanse continent, dienen wij te wensen dat de Heer Jezus zelf aanwezig mag zijn in zijn leden en via zijn leden. Want zo lezen wij in de aangehaalde constitutie Lumen gentium: 'In de bisschoppen dus, die door priesters worden bijgestaan, is de Heer Jezus Christus, de Opperpriester, te midden van de gelovigen aanwezig. Hoewel Hij aan de rechterhand van God de Vader gezeten is, blijft Hij niet verre van de verzameling van zijn hogepriesters, doch op de eerste plaats door hun verheven dienst preekt Hij het woord van God aan alle volkeren en deelt Hij voortdurend aan de gelovigen de sacramenten van het geloof mee; door hun vaderlijke taakvervulling (1 Kor. 4, 15)[[b:1 Kor. 4, 15]] lijft Hij, dank zij de bovenaardse wedergeboorte, nieuwe leden bij zijn lichaam in en door hun wijsheid en verstandigheid tenslotte bestuurt en richt Hij het volk van het Nieuwe Testament bij diens pelgrimstocht naar de eeuwige zaligheid'. Aan hen immers 'is het getuigenis van het evangelie van Gods genade toevertrouwd (Rom. 15, 16; Hand. 20, 24)[[b:Rom. 15, 16; Hand. 20, 24]] en de bediening van de Geest en de gerechtigheid in heerlijkheid (1 Kor. 3, 8-9)[[b:1 Kor. 3, 8-9]]' Lumen Gentium, 21[[617|21]].

Aan u allen mijn apostolische zegen.