Ondeugden en deugden. 20. - Nederigheid

We sluiten deze catechesecyclus[d:557] af door stil te staan bij een deugd die geen deel uitmaakt van de kardinale en goddelijke deugden, maar die aan de basis ligt van het christelijk leven: nederigheid. Dit is de grote tegenhanger van de meest dodelijke zonde: hoogmoed. Terwijl trots en hoogmoed het menselijk hart opblazen en ons meer doen lijken dan we zijn, brengt nederigheid alles terug in zijn juiste dimensie: we zijn prachtige maar beperkte wezens, met deugden en gebreken. De Bijbel herinnert ons er vanaf het begin aan dat we stof zijn en tot stof zullen we wederkeren (Gen. 3, 19)[[b:Gen. 3, 19]], 'nederig' komt in feite van humus, wat aarde betekent. Toch ontstaan er vaak waanideeën van almacht in het menselijk hart, wat zo gevaarlijk is, en dit doet ons zoveel pijn.

Om onszelf van hoogmoed te bevrijden, volstaat het al om naar de sterrenhemel te kijken om de juiste maat te hervinden. Zoals de psalm zegt: “Als uw hemel ik zie – uwer vingeren werk, maan en sterren die Gij daar stelde, wat is dan de mens dat Gij acht op hem slaat, het mensenkind dat Gij hem aanziet?” (Ps. 8, 4-5)[b:Ps. 8, 4-5]. De moderne wetenschap stelt ons in staat de horizon veel verder te verbreden en het mysterie dat ons omringt en bewoont nog meer te voelen.

Gezegend zijn de mensen die dit besef van hun eigen kleinheid koesteren! In zijn zaligsprekingen begint Jezus bij hen: “Zalig de armen van geest, want aan hen behoort het Rijk der hemelen” (Mt. 5, 3)[b:Mt. 5, 3]. Het is de eerste zaligspreking omdat het de basis is van de volgende: in feite komen zachtmoedigheid, barmhartigheid, zuiverheid van hart voort uit dat innerlijke gevoel van kleinheid. Nederigheid is de poort naar alle deugden.

Op de eerste bladzijden van de evangeliën lijken nederigheid en armoede van geest de bron van alles te zijn. De aankondiging van de engel vindt niet plaats aan de poorten van Jeruzalem, maar in een afgelegen dorp in Galilea, zo onbeduidend dat mensen zeiden: "Kan er iets goeds komen uit Nazareth?" (Joh. 1, 46)[b:Joh. 1, 46]. Maar juist van daaruit wordt de wereld herboren. De uitverkoren heldin is niet een kleine koningin die opgroeide in kinderlijkheid, maar een onbekend meisje: Maria. Zij is zelf de eerste die verbaasd is als de engel haar Gods aankondiging brengt. En in haar lofzang komt precies die verwondering naar voren: "Mijn ziel verheugt zich over de Heer, en mijn geest verheugt zich over God, mijn redder, omdat hij de nederigheid van zijn dienstmaagd heeft aanschouwd" (Lc. 1, 46-48)[b:Lc. 1, 46-48]. God wordt - om zo te zeggen - aangetrokken door Maria's kleinheid, die vooral een innerlijke kleinheid is. En hij wordt ook aangetrokken door onze kleinheid, als we die aanvaarden.

Vanaf nu zal Maria oppassen dat ze het toneel niet betreedt. Maria’s eerste beslissing na de aankondiging door de engel is om te gaan helpen, om haar nicht te gaan dienen. Maria gaat naar de bergen van Juda, om Elizabeth te bezoeken: ze staat haar bij in de laatste maanden van haar zwangerschap. Maria gaat Elizabeth bijstaan in de laatste maanden van haar zwangerschap. Maar wie ziet dit gebaar? Niemand anders dan God. Vanuit deze verborgenheid lijkt de Maagd nooit naar buiten te willen treden. Zoals wanneer vanuit de menigte een vrouwenstem haar gezegendheid verkondigt: "Gezegend is de schoot die u gebaard heeft en de borst die u gezoogd heeft!". (Lc. 11, 27)[b:Lc. 11, 27]. Maar Jezus antwoordt meteen: "Zalig zijn zij die het woord van God horen en het bewaren" (Lc. 11, 28)[b:Lc. 11, 28]. Zelfs de heiligste waarheid van haar leven – de Moeder van God zijn – is voor haar geen reden om op te scheppen. In een wereld waarin de schijn wordt opgehouden, om zichzelf superieur aan anderen te bewijzen, gaat Maria vastberaden de andere kant op, door de kracht van Gods genade alleen.

We kunnen ons voorstellen dat ook zij moeilijke momenten heeft gekend. Maar dit heeft nooit haar nederigheid doen wankelen, een deugd die in haar was gebeiteld. Dit wil ik benadrukken: nederigheid is een deugd in haar gebeiteld. Laten we aan Maria denken: ze is altijd klein, altijd ontdaan van zichzelf, altijd vrij van ambitie. Maria’s kleinheid is haar onoverwinnelijke kracht: zij is het die aan de voet van het kruis blijft staan, terwijl de illusie van een triomferende Messias wordt verbrijzeld. Het is Maria die, in de dagen voor Pinksteren, vervolgens de leerlingen bijeen brengt, degenen die niet in staat waren geweest om slechts één uur bij Jezus te blijven en Hem in de steek hadden gelaten toen de storm opstak.

Broeders en zusters, nederigheid is alles. Het is wat ons redt van de Boze en van het gevaar dat we zijn handlangers worden. En nederigheid is de bron van vrede in de wereld en in de Kerk. Waar geen nederigheid is, daar is oorlog, onenigheid en verdeeldheid. God heeft ons hiervan het voorbeeld gegeven in Jezus en Maria, opdat het onze redding zou zijn. Nederigheid is de weg naar verlossing.