De doctrine die er niet toe doet blijft onveranderd - een analyse van Fiducia Supplicans

Toen de eerste zegenrituelen voor koppels van hetzelfde geslacht in de Anglicaanse kerk uitkwamen, gingen ze gepaard met veel ophef over het feit dat ze niet mochten worden gelijkgesteld aan huwelijksrituelen en dat ze geen verandering in de leer betekenden. In 2003 publiceerde het Anglicaanse bisdom New Westminster in Canada een vorm van zegening voor paren van hetzelfde geslacht. Toenmalig bisschop Ingham maakte er een punt van om deze zegeningen te onderscheiden van het sacrament van het huwelijk. "Dit is geen huwelijksceremonie," zei hij, "maar een zegening van permanente en trouwe verbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht, zodat ze de steun en aanmoediging van de kerk kunnen krijgen in hun leven samen onder God."

Als voormalig Anglicaans ‘priester’ maak ik me zorgen over Fiducia Supplicans [9111], het nieuwe document van het Vaticaan dat zegeningen voor paren van hetzelfde geslacht toestaat. Ik ben bang dat het feit dat de tekst de traditionele leer en het sacrament van het huwelijk opnieuw bevestigt, niet genoeg is om deze zorgen weg te nemen. Ik ben er dankbaar voor, begrijp me niet verkeerd. Maar het voelt als een déjà vu. Als je wilt weten hoe het klonk toen conservatieven te maken hadden met de liberaliserende acties van anglicaanse oversten, lees dan eens katholieke sociale media en nieuwsartikelen in de nasleep van Fiducia Supplicans [9111]. Het is allemaal zo pijnlijk bekend. Conservatieven proberen zichzelf op te winden over kleine overwinningen, liberalen gaan voluit voor flagrante beledigingen, en dat alles terwijl leiders praten over luisteren, leren en liefhebben.

Veel conservatieven verdedigden Fiducia Supplicans [9111] vanwege de sterke herbevestiging van de traditionele huwelijksleer en de uitdrukkelijke stelling dat er niets verandert aan het sacrament van het huwelijk. Maar dat heb ik eerder gehoord. Je moet me vergeven als ik een beetje ongemakkelijk blijf en het gevoel heb dat ik een nachtmerrie herbeleef.

Wat je moet begrijpen is dat voor veel liberalen de leer er niet toe doet. Het is niet door God geopenbaard of zelfs maar een menselijke propositie die overeenkomt met een goddelijke openbaring. Het is slechts een uitdrukking van een menselijke ervaring over God die beperkt is door de cultuur en de categorieën waarin het werd uitgedrukt. De leer zou net zo open moeten staan voor verandering als de stijl van de gewaden of de kleur van de muren in de plaatselijke parochie.

Wat je moet begrijpen is dat voor veel liberalen de leer er niet toe doet. Het is niet door God geopenbaard of zelfs maar een menselijke propositie die overeenkomt met de goddelijke openbaring.

Voor liberalen gaat het om de kernervaring van mededogen en liefde. Geloof gaat minder over kennis en meer over ervaring, subjectiviteit en gemeenschap. Een doctrinair geloof is voor hen een soort verbastering van het ware geloof, een poging om de geloofservaring te reduceren tot gedachten of ideeën. Inderdaad, doctrines worden door liberalen vaak gezien als een excuus voor conservatieven om geen barmhartigheid, liefde en rechtvaardigheid te beoefenen. Ze dienen als muren die de wereld buiten houden, dus moeten ze worden afgebroken en gerelativeerd. De eerste stap in dit proces is om te proberen ze te herdefiniëren en opnieuw te gebruiken zodat het klinkt alsof een nieuwe praktijk doctrinair correct of inconsequent is.

Er zijn verschillende aspecten van Fiducia Supplicans [9111] die reden tot zorg zijn. Maar waar ik me hier op wil richten is hoe het document het idee bestendigt dat pastorale praktijk losgekoppeld kan worden van leerstelligee en morele leringen en, verder, dat pastorale barmhartigheid belangrijker is dan doctrinaire trouw. Om zo eerlijk en eerbiedig mogelijk te zijn ten opzichte van het leergezag, wil ik de belangrijkste aspecten van de tekst van dichtbij, maar hopelijk niet te langdradig lezen.

Een vernieuwing die pastorale zegeningen van paren van hetzelfde geslacht toestaat
Het lijkt mij dat Fiducia Supplicans [9111] twee redenen geeft waarom dit nodig was. Aan de ene kant spreekt het document herhaaldelijk over de noodzaak om te "reageren" op de "pastorale visie" van paus Franciscus, die de kerkelijke ambtsdragers oproept om verder te gaan dan de strikte grenzen van de leer en de moraal om genereuze pastorale zorg en goddelijke barmhartigheid te bieden aan alle mensen, inclusief mensen met relaties van hetzelfde geslacht.

Aan de andere kant, vooral toen de Duitse bisschoppen formeel paren van hetzelfde geslacht begonnen te zegenen, hebben leiders in de kerk "vragen van zowel formele als informele aard over de mogelijkheid om paren van hetzelfde geslacht te zegenen" voorgelegd aan het Dicasterium voor de Geloofsleer (DDF) [d:486].

Het kernprobleem hier is de discrepantie tussen dergelijke zegeningen en de verklaring van 2021 van de toenmalige Congregatie voor de Geloofsleer (CGL) [8222] die concludeerde dat "de Kerk niet de bevoegdheid heeft, en niet kan hebben, om verbintenissen van personen van hetzelfde geslacht in te zegenen". Fiducia Supplicans [9111] geeft toe dat het antwoord van paus Franciscus op verschillende dubia [9008] niet "voldoende duidelijk" is geweest (FS, 3) [[9111|+10]]. Fiducia Supplicans [9111]probeert dus precies te verduidelijken hoe zegeningen kunnen worden gegeven aan koppels van hetzelfde geslacht zonder in conflict te komen met de verklaring van 2021 [8222].

Sommige conservatieven en verdedigers hebben gezegd dat het document niets nieuws voorstelt, dat mensen altijd terloops gezegend worden en dat er geen reden is waarom koppels van hetzelfde geslacht niet zo gezegend zouden kunnen worden. Maar het Voorwoord maakt duidelijk dat het document een vernieuwing biedt: "De waarde van dit document...is dat het een specifieke en vernieuwende bijdrage biedt aan de pastorale betekenis van zegeningen, die een verbreding en verrijking van het klassieke begrip van zegeningen mogelijk maakt...gebaseerd op de pastorale visie van paus Franciscus." Fiducia Supplicans [[9111|(+4)]]

Wat is deze vernieuwing? Het is de vaststelling van een grondgedachte voor het zegenen van paren van hetzelfde geslacht die verwarring met zegeningen voor gehuwde paren voorkomt. Zoals de openingszin van het eerste gedeelte ons vertelt, is het belangrijkste punt van het document "voorkomen dat 'iets dat geen huwelijk is, wordt erkend als huwelijk'" (FS, 4) [[9111|(+12)]]. Ik denk dat we eerlijk moeten zijn dat het leergezag dit document zelf ziet als een "ontwikkeling" en een bijdrage van een nieuwe praktijk.

Maar geen verandering in leer
In het allereerste gedeelte wordt de traditionele leer van het huwelijk opnieuw bevestigd als "de exclusieve, stabiele en onverbrekelijke verbintenis tussen een man en een vrouw, die van nature openstaat voor het verwekken van kinderen". "De leer van de Kerk op dit punt blijft vaststaan", verklaart het, eraan toevoegend dat de Kerk dus het "recht en de plicht heeft om elke ritus te vermijden die deze overtuiging zou kunnen tegenspreken of tot verwarring zou kunnen leiden" en "niet de bevoegdheid heeft om zegeningen te verlenen aan verbintenissen van personen van hetzelfde geslacht" (FS, 5) [[9111|(+13)]]. Alles is goed en wel wat de leer en het sacrament van het huwelijk betreft.

Nou... niet zo snel! We moeten erkennen dat deze herbevestiging van de traditionele huwelijksleer in de context alleen wordt gedaan om deze effectief opzij te zetten. Sterker nog, de herbevestiging van de klassieke huwelijksleer verschijnt als een bijkomend commentaar in een zin die luidt: "riten en gebeden die verwarring zouden kunnen scheppen tussen wat het huwelijk is - de exclusieve, stabiele en onverbrekelijke verbintenis tussen een man en een vrouw, die van nature openstaat voor het verwekken van kinderen - en wat daarmee in tegenspraak is, zijn ontoelaatbaar" Fiducia Supplicans [[9111|(+11|)|(FS, 4)]].

De categorie van pastorale zegeningen
Het tweede deel van Fiducia Supplicans [9111] dient om het bestaan vast te stellen van pastorale zegeningen die moeten worden opgevat als "niet liturgisch", "onvoorwaardelijk" en "spontaan". Het is hier dat we de "verbreding en verrijking van het klassieke begrip van zegeningen" vinden die in het Voorwoord wordt genoemd vgl: (cf. FS, 7) [[[9111|(+16)]]] en hoe Fiducia Supplicans [9111] een ontwikkeling vormt die verder gaat dan de eerder genoemde verklaring van 2021 van het CGL [8222] die bepaalde dat de Kerk geen verbintenissen tussen mensen van hetzelfde geslacht kon zegenen.

In het antwoord van 2021 [8222] werden zegeningen opgevat als behorend "tot de categorie van sacramenten" en daarom als nauw verbonden met de liturgie van de Kerk. Omdat zegeningen de sacramenten "imiteren" en officiële gebeden zijn van dienaren van de Kerk die verbonden zijn met haar liturgie, oordeelde het antwoord dat "wat gezegend wordt (moet) objectief en positief geordend zijn om genade te ontvangen en uit te drukken, volgens de ontwerpen van God die in de schepping staan gegrift en volledig geopenbaard zijn door Christus de Heer." Daarom concludeerde de Congregatie dat "de Kerk niet de bevoegdheid heeft, en niet kan hebben, om verbintenissen van personen van hetzelfde geslacht in de hierboven bedoelde zin te zegenen."

Wat Fiducia Supplicans [9111] probeert te doen is aantonen dat er vormen van zegen zijn die niet sacramenteel of liturgisch zijn. Terwijl de tekst het antwoord van 2021 van het CGL [8222] toegeeft dat liturgische zegeningen morele overeenstemming met Gods wil vereisen, voegt het er snel aan toe dat we "het risico moeten vermijden om de betekenis van zegeningen alleen tot dit gezichtspunt te reduceren" (FS, 12) [[9111|(+22)]].

Welk bewijs hebben we van niet-liturgische zegeningen? Fiducia Supplicans [9111] biedt twee lijnen van bewijs, één uit de Schrift en één uit de Traditie.

In een nogal beknopt en, eerlijk gezegd, niet al te verhelderend overzicht van de Schrift, vinden we dat er zegeningen zijn die afdalen van God naar de mens, zegeningen die opstijgen van de mens naar God, en, ten slotte, zegeningen die zich uitstrekken van de ene persoon naar de andere. Voorbeelden van deze laatste zijn de zegening van bruiden door hun familieleden voor hun huwelijk, de zegening van zonen door hun vaders en de zegening van kinderen voor ze op reis gaan. Het document beweert onomwonden dat deze laatste zegeningen "verschijnen als een overvloedig en onvoorwaardelijk geschenk" (FS, 16) [[9111|(+27)]], "over anderen worden uitgestort als een gebaar van genade, bescherming en goedheid" (FS, 18) [[9111|(+29)]], en "gevonden worden in een rijk van grotere spontaniteit en vrijheid" dan die in "een liturgisch kader" (FS, 23) [[9111|(+35)]]. Ik moet bekennen dat ik deze conclusie niet helemaal bevestigd zag worden.

De sleutelbegrippen hier zijn "onvoorwaardelijk" en "spontaan". De onvoorwaardelijkheid van deze zegeningen maakt zegeningen mogelijk zonder morele voorwaarden, terwijl hun spontaniteit vereist dat ze niet verbonden hoeven te zijn aan liturgische settings of rituelen.

Naast dit Bijbelse bewijs benadrukt Fiducia Supplicans [9111] de gewone pastorale zegeningen. Naast de zegen die een priester af en toe geeft aan iemand of een groep die hem op straat of op het vliegveld benadert, zijn er verschillende zegeningen in het Boek der Zegeningen [1872] die "voor iedereen bedoeld zijn" (FS, 28) en "niets vereisen" (FS, 27). Dit zijn zegeningen voor een reeks activiteiten en levenstoestanden, en ze worden aangeboden aan personen zonder morele voorwaarden.

De Kerk kent dus "niet-liturgische" en "onvoorwaardelijke" zegeningen in haar Schrift en Traditie. Deze verstaat zij onder "pastorale" zegeningen. Ze kunnen worden aangeboden zonder dat "een uitputtende morele analyse" als voorwaarde wordt gesteld (FS, 25) [[9111|(+37)]]. Dus, terwijl het antwoord van 2021 van het CGL [8222] liturgische zegeningen voor paren van hetzelfde geslacht uitsloot, kon het pastorale zegeningen niet verbieden, die geen morele conformiteit vereisen en losgekoppeld zijn van de liturgie.

Zegenen van paren van hetzelfde geslacht of in onregelmatige situaties
Na het vaststellen van de categorie "pastorale zegeningen" biedt het document zijn innovatie, een pastorale zegening voor paren van hetzelfde geslacht als echtparen. "Binnen de horizon die hier wordt geschetst verschijnt de mogelijkheid van zegeningen voor paren in onregelmatige situaties en voor paren van hetzelfde geslacht" (FS, 31) [[9111|(+44)]].

Het is belangrijk om te erkennen dat dit een zegen is voor paren als paren. Tot nu toe hebben de hardste critici van bezorgde conservatieven herhaaldelijk benadrukt dat het enige wat paus Franciscus en zijn hoofd van de doctrine, kardinaal Fernández, toestaan de zegen is voor individuen die toevallig in een relatie van hetzelfde geslacht zitten. Dit kan niet langer worden beweerd omdat het document de zegening van paren toestaat.

Het is ook belangrijk om te erkennen dat de relatie van het koppel gezegend wordt. Sommigen hebben geprobeerd vol te houden dat zelfs als een koppel voor de priester staat voor een zegening, omdat de Fiducia Supplicans [9111] zegt dat hun verbintenis niet gezegend kan worden, het niet zo kan zijn dat de relatie van het koppel gezegend wordt en het slechts een zegening is voor hen als individuen. Maar de tekst zegt duidelijk dat "deze vormen van zegen een smeekbede uitdrukken dat God die hulp mag geven die voortkomt uit de impulsen van zijn Geest - wat de klassieke theologie 'eigenlijke genade' noemt - zodat menselijke relaties mogen rijpen en groeien in trouw aan het evangelie, dat ze bevrijd mogen worden van hun onvolmaaktheden en zwakheden, en dat ze zich mogen uitdrukken in de steeds grotere dimensie van de goddelijke liefde" (FS, 31) [[9111|(+44)]].

Om twijfel te voorkomen, moeten de lezers weten dat kardinaal Fernández in een vervolginterview met The Pillar het volgende heeft verduidelijkt: "Daarom, aangezien het niet gaat om het sacrament van de biecht(!), maar om een eenvoudige zegening, wordt nog steeds gevraagd dat deze vriendschap wordt gezuiverd, gerijpt en geleefd in trouw aan het Evangelie" N.v.d.a.: nadruk toegevoegd N.v.d.a.: nadruk toegevoegd. Hoe kunnen we dan begrijpen dat hun "verbintenis" niet gezegend kan worden terwijl hun "vriendschap" of "relatie" dat wel kan? Ik denk dat het in de context van het document duidelijk is dat "verbintenis" staat voor een officiële, openbare en moreel en liturgisch herkenbare relatie. Het document zegt dus dat de Kerk weliswaar de verbintenis niet kan zegenen, omdat zo'n verbintenis in de ogen van de Kerk ongeldig is, maar dat ze wel het relationele leven van het paar kan zegenen en God kan vragen het paar te helpen geduldiger, vergevingsgezinder, vreugdevoller enzovoort met elkaar om te gaan.

Deze innovatie roept verschillende vragen op. Is dit de juiste boodschap in de huidige seksuele cultuur? Zal dit de kerk verdelen? Hoeveel stellen zullen echt begrijpen dat de kerk hun relatie niet op de een of andere manier erkent en goedkeurt? Maar deze vragen van voorzichtigheid maken uiteindelijk plaats voor de vraag naar de waarheid: hoe kan een priester precies Gods genade vragen om de relatie van een koppel te laten rijpen en groeien in grotere trouw aan het Evangelie als de dynamiek van de relatie is geordend in de richting van immorele doelen? Het lijkt vreemd om God te vragen een verbintenis te versterken die zelf tegen Zijn wil ingaat.

Het veranderen van de pastorale praktijk kan belangrijker zijn dan het veranderen van de leer
Waar ik me op wil richten is hoe de poging om deze zegeningen los te koppelen van het officiële leerstellige, morele en liturgische leven van de Kerk deel uitmaakt van een algehele relativering en bagatellisering van leer, moraal en liturgie.

Zoals aan het begin van dit artikel al werd opgemerkt, toen de Anglicaanse kerk het homohuwelijk ging toestaan, begonnen ze niet met het veranderen van de leer of het sacrament van het huwelijk, maar met het veranderen van de pastorale praktijk. Iets soortgelijks gebeurt in dit document en ook in het huidige leergezag. In beide is er een herhaalde poging om zich af te keren van de vaste officiële leerstellige, morele en liturgische leer naar een minder gestandaardiseerde en meer ongedwongen pastorale praktijk. Tegelijkertijd lijken zowel dit document als het huidige pontificaat leer, moraal en liturgie vaak te zien als obstakels die overwonnen moeten worden in de naam van pastorale naastenliefde.

Fiducia Supplicans [9111] spreekt van het "risico om de betekenis van de zegeningen te reduceren" tot het liturgische "gezichtspunt alleen, want het zou ons ertoe brengen om voor een eenvoudige zegen dezelfde morele voorwaarden te verwachten die nodig zijn bij het ontvangen van de sacramenten" (FS, 12, n.v.d.a.: cursivering toegevoegd) [[9111|(+22)]]. Het vertelt ons dat zegeningen "buiten een liturgisch kader" "meer spontaniteit en vrijheid" hebben (FS, 23). Het spoort ons aan om "ervoor terug te deinzen haar pastorale praxis te laten rusten op het vaste karakter van bepaalde leerstellige of disciplinaire schema's" (FS, 25) [[9111|(+37)]]. Het waarschuwt tegen elke poging om de zegen te ritualiseren omdat "ritualisering een ernstige verarming zou betekenen omdat het een gebaar van grote waarde in de volksvroomheid zou onderwerpen aan overdreven controle, waardoor bedienaars beroofd zouden worden van vrijheid en spontaniteit in hun pastorale begeleiding van het leven van mensen" (FS, 36, n.v.d.a.: cursivering toegevoegd) [[9111|(+49)]].

Nu zouden we dit heel goed en terecht kunnen lezen als een poging van het document om zijn lezers ertoe aan te zetten een andere categorie van zegeningen te accepteren zonder bang te hoeven zijn dat deze op enigerlei wijze officieel, leerstellig, moreel en liturgisch zijn. Maar tegelijkertijd moeten we erkennen dat het document dit doet terwijl het ook het belang van de leerstellige, morele en liturgische leer van de Kerk ontwijkt en vermindert.

Deze nadruk op het pastorale boven het leerstellige wordt nog problematischer als we ons herinneren dat in de context van dit pontificaat gelovige katholieken regelmatig worden uitgescholden voor "starheid" en "vasthouden" aan oude doctrines en liturgieën. Hij zet consequent het ervaringsgerichte, relationele en pastorale tegenover het leerstellige. Om maar een recent voorbeeld te geven van dit gevestigde patroon, een Crux rapport uit juni van dit jaar merkte op dat in een homilie ter ere van de heiligen Petrus en Paulus, "Paus Franciscus zei dat Jezus begrijpen en navolgen geen kwestie is van het volgen van doctrinaire formules of het 'rigide naleven' van regels en normen." https://www.vatican.va/content.. https://www.vatican.va/content/francesco/en/homilies/2023/documents/20230629-omelia-pallio.html

Gezien zijn nadruk op de prioriteit van het pastorale boven het leerstellige, zou het kunnen dat het veranderen van de pastorale praktijk voor hem belangrijker is dan het veranderen van de doctrine. Je zou kunnen stellen dat juist het feit dat pastorale zegeningen ongereguleerd zijn, ze in de ogen van Franciscus waardevoller en authentieker maakt dan liturgische zegeningen. Met pastorale zegeningen zijn priesters vrij van alle regels en scrupules en formules. Ze kunnen gewoon spontaan reageren met barmhartigheid. Ze kunnen meer handelen als God die, in de woorden van het document, "nooit iemand afwijst die tot hem komt" (FS, 33) [[9111|(+46)]].

Bovendien kunnen deze zegeningen, juist omdat ze ongereglementeerd en onofficieel zijn, niet onderworpen zijn aan de leerstellige, morele en liturgische leer van de Kerk. Voor mij is de meest onthullende zin van dit document de volgende:

Wat in deze Verklaring [9111] is gezegd over de zegeningen van paren van hetzelfde geslacht is voldoende als leidraad voor het voorzichtige en vaderlijke onderscheidingsvermogen van gewijde ambtsdragers in dit opzicht. Dus, buiten de begeleiding die hierboven wordt gegeven, moeten er geen verdere reacties worden verwacht over mogelijke manieren om details of praktische zaken met betrekking tot dit soort zegeningen te regelen. (FS, 41) [[9111|(+54)]]

Heb je dat begrepen? Het Dicasterie voor de Geloofsleer [d:486] en de Heilige Vader zullen de details van deze zegeningen niet verder regelen.

Dus, terwijl velen misschien denken dat deze zegeningen onofficieel en geïmproviseerd zijn en dus onbeduidend, blijkt dit juist een kracht te zijn omdat het ze beschermt tegen interventie van het Leergezag. Omdat deze zegeningen niet geritualiseerd zijn, kunnen ze niet echt onderzocht of veroordeeld worden.

Het is waar dat de Fiducia Supplicans [9111] de leer of het sacrament van het huwelijk niet verandert en slechts oproept tot een vrij lage, algemene pastorale zegening van koppels van hetzelfde geslacht. Maar ik maak me zorgen dat de ongereguleerde en leerstellig losgekoppelde aard van deze zegeningen ze, in de ogen van degenen die de leer van de Kerk willen negeren, een betekenisvoller instrument maakt om de leer van de Kerk te relativeren en te rivaliseren. Hoewel misbruik het juiste gebruik niet ongeldig maakt, is het toestaan van misbruik, terwijl het juiste gebruik als irrelevant wordt afgedaan, een goedkeuring van misbruik. In dat geval zal de discipline van paus Franciscus en kardinaal Víctor Fernández de belangrijkste leidraad zijn voor de bedoelingen van dit document. En het lijkt erop dat ze al besloten hebben om hun werk niet te doen.