De enige zegen van onze Moeder de Kerk is de waarheid, die ons vrij zal maken

De enige zegen van onze Moeder de Kerk is de waarheid, die ons vrij zal maken
Met de Verklaring Fiducia Supplicans [9111] (FS) over de pastorale betekenis van zegeningen heeft het Dicasterium voor de Geloofsleer [d:486] (DDF) een bevestiging gedaan die geen precedent heeft in de leer van de Katholieke Kerk. In feite bevestigt dit document dat het mogelijk is voor een priester om (niet liturgisch, maar privé) paren te zegenen die in een seksuele relatie buiten het huwelijk leven, inclusief paren van hetzelfde geslacht. De vele vragen die door bisschoppen, priesters en leken zijn gesteld in reactie op deze Verklaring [9111] verdienen een duidelijk en ondubbelzinnig antwoord.

Is deze verklaring niet duidelijk in tegenspraak met de katholieke leer? Zijn de gelovigen verplicht deze nieuwe leer te aanvaarden? Mag de priester zulke nieuwe praktijken uitvoeren die zojuist zijn uitgevonden? En kan de diocesane bisschop ze verbieden als ze in zijn diocees zouden plaatsvinden? Om deze vragen te beantwoorden, moeten we kijken wat het document precies leert en op welke argumenten het zich baseert.

Het document, dat noch besproken noch goedgekeurd werd door de Algemene Vergadering van kardinalen en bisschoppen van dit Dicasterium [d:486], erkent dat de hypothese (of leer?) die het voorstelt nieuw is en dat het voornamelijk gebaseerd is op het pastoraal leergezag van paus Franciscus.

Volgens het katholieke geloof kunnen de paus en de bisschoppen bepaalde pastorale accenten leggen en de waarheid van de Openbaring op creatieve wijze in verband brengen met de nieuwe uitdagingen van elke tijd, zoals bijvoorbeeld op het gebied van de sociale leer of de bio-ethiek, met inachtneming van de fundamentele beginselen van de christelijke antropologie. Maar deze vernieuwingen kunnen niet verder gaan dan wat hen eens en voor altijd door de apostelen is geopenbaard als het woord van God. (Dei verbum 8) [576|8]. In feite zijn er geen Bijbelteksten of teksten van de Kerkvaders en Kerkleraren of eerdere documenten van het leergezag die de conclusies van FS [9111] ondersteunen. Bovendien is wat we zien geen ontwikkeling maar een leerstellige sprong. Want men kan alleen van een leerstellige ontwikkeling spreken als de nieuwe uitleg op zijn minst impliciet in de Openbaring is opgenomen en vooral niet in tegenspraak is met de dogmatische definities. En een leerstellige ontwikkeling die een diepere betekenis van de doctrine bereikt, moet geleidelijk hebben plaatsgevonden, door een lange periode van rijping. In feite werd de laatste magistrale uitspraak over deze kwestie gedaan door de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106] in een Responsum [8222] gepubliceerd in maart 2021, minder dan drie jaar geleden, en het verwierp categorisch de mogelijkheid om deze verbintenissen te zegenen. Dit geldt zowel voor publieke zegeningen als voor privézegeningen voor mensen die in zondige omstandigheden leven.

Hoe rechtvaardigt FS [9111] het voorstellen van een nieuwe doctrine zonder het vorige document uit 2021 tegen te spreken?
Ten eerste erkent FS [9111] dat zowel het Responsum [8222] van 2021 van de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106] als de traditionele, geldige en bindende leer over zegeningen en dat er geen zegeningen toestaan zijn in situaties die in strijd zijn met Gods wet, zoals in het geval van seksuele verbintenissen buiten het huwelijk. Dit is duidelijk voor de Sacramenten, maar ook voor andere zegeningen die FS [9111] "liturgisch" noemt. Deze "liturgische" zegeningen behoren tot wat de Kerk "Sacramenten" heeft genoemd, zoals blijkt uit het Rituale Romanum [1827]. Bij deze twee soorten zegeningen moet er overeenstemming zijn tussen de zegen en de leer van de Kerk (FS 9-11) [9111|+19 -21].

Daarom stelt de DDF [d:486], om de zegening van situaties die in strijd zijn met het Evangelie te accepteren, een originele oplossing voor: om het concept van een zegening te verbreden (FS 7; FS 12) [9111|+16 +22]. Dit wordt als volgt gerechtvaardigd: "Men moet ook het risico vermijden om de betekenis van zegeningen te reduceren tot deze opvatting alleen (d.w.z. tot de 'liturgische' zegeningen van de sacramenten en Sacramenten), want dat zou ertoe leiden dat we voor een eenvoudige zegen dezelfde morele voorwaarden verwachten die worden veronderstelt bij het ontvangen van de Sacramenten" (FS 12) [9111|+22]. Dat wil zeggen, er is een nieuw concept van zegen nodig, een concept dat verder gaat dan sacramentele zegeningen om pastoraal de reis te begeleiden van hen die in zonde leven.

Welnu, in werkelijkheid vindt deze uitbreiding buiten de Sacramenten al plaats door de andere zegeningen die in het Rituale Romanum [1827] zijn goedgekeurd. De Kerk eist niet dezelfde morele voorwaarden voor een zegen als voor het ontvangen van een Sacrament. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het geval van een boeteling die geen afstand wil doen van een zondige situatie, maar die nederig om een persoonlijke zegen kan vragen zodat de Heer hem licht en kracht kan geven om de leer van het Evangelie te begrijpen en te volgen. Dit geval vereist geen nieuw soort "pastorale" zegen.

Waarom is het dan nodig om de betekenis van "zegen" te verbreden, als de zegen zoals bedoeld in het Romeinse rituale [1827] al verder gaat dan de zegen die in een Sacrament wordt gegeven?
De reden is dat zegeningen die door het Romeinse rituale [1827] worden overwogen alleen mogelijk zijn over "dingen, plaatsen of omstandigheden die niet in strijd zijn met de wet of de geest van het evangelie" (FS 10, waarin het Romeinse rituale wordt geciteerd) [9111|+20]. En dit is het punt dat de DDF [d:486] wil overwinnen, omdat ze paren wil zegenen in omstandigheden, zoals relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht, die in tegenspraak zijn met de wet en de geest van het Evangelie. Het is waar dat de Kerk "nieuwe sacramentaliën" kan toevoegen aan bestaande (Vaticanum II: Sacrosanctum Concilium 79) [570|79], maar ze kan de betekenis ervan niet zo veranderen dat de zonde wordt gebagatelliseerd, vooral niet in een ideologisch geladen culturele situatie die de gelovigen ook nog misleidt. En deze verandering van betekenis is precies wat er gebeurt in FS [9111], dat een nieuwe categorie van zegeningen uitvindt buiten die welke geassocieerd worden met ofwel een Sacrament ofwel een zegening zoals de Kerk ze begrepen heeft.

FS [9111] zegt dat dit niet-liturgische zegeningen zijn die tot de volksvroomheid behoren. Er zouden dus drie soorten zegeningen zijn:

a) Gebeden in verband met de Sacramenten, waarin gevraagd wordt dat de persoon in de juiste gesteldheid is om de Sacramenten te ontvangen, of waarin gevraagd wordt dat de persoon de kracht ontvangt om zich van de zonde af te keren.

b) Zegeningen, zoals vervat in het Romeinse rituale [1827] en zoals de katholieke leer ze altijd heeft begrepen, die kunnen worden gegeven aan personen, zelfs als ze in zonde leven, maar niet tot "dingen, plaatsen of omstandigheden die ... in strijd zijn met de wet of de geest van het evangelie" (FS 10, waarin het Romeinse rituale wordt geciteerd) [9111|+20]. Zo zou bijvoorbeeld een vrouw die een abortus heeft ondergaan gezegend kunnen worden, maar niet een abortuskliniek.

c) De nieuwe zegeningen die FS [9111] voorstelt zouden pastorale zegeningen zijn, geen liturgische of rituele zegeningen. Daarom zouden ze niet langer de beperking hebben van "rituele" van het type "b" zegeningen. Ze zouden niet alleen gegeven kunnen worden aan personen in zonde, zoals bij "rituele" zegeningen, maar ook op dingen, plaatsen of omstandigheden die in strijd zijn met het Evangelie.

Deze zegeningen van het type "c" of "pastorale" zegeningen zijn nieuw. Omdat ze niet liturgisch zijn maar eerder van "populaire vroomheid", zouden ze zogenaamd de evangelische doctrine niet compromitteren en zouden ze niet consistent hoeven te zijn met morele normen of de katholieke doctrine.

Wat kan er gezegd worden over deze nieuwe categorie van zegeningen?
Een eerste opmerking is dat er geen basis is voor dit nieuwe gebruik in de Bijbelteksten die FS [9111] aanhaalt, noch in enige eerdere uitspraak van het leergezag. Ook de teksten die paus Franciscus aanbiedt, bieden geen basis voor dit nieuwe type zegen. Want de zegen volgens het Romeinse rituale [1827] (type "b") staat een priester al toe om iemand te zegenen die in zonde leeft. En dit type "zegen kan gemakkelijk worden toegepast op iemand die in de gevangenis zit of in een rehabilitatiegroep, zoals Franciscus zegt (geciteerd in FS 27) [9111|+39]. De vernieuwende "pastorale" zegen (type "c") gaat daarentegen verder dan wat Franciscus zegt, omdat men zo'n zegen zou kunnen geven aan een realiteit die in strijd is met Gods wet, zoals een buitenechtelijke relatie. Volgens het criterium van dit type zegeningen zou men zelfs een abortuskliniek of een maffiagroep kunnen zegenen.

Dit leidt tot een tweede observatie: het is gevaarlijk om nieuwe termen te bedenken die tegen het traditionele taalgebruik ingaan. Een dergelijke procedure kan aanleiding geven tot willekeurige machtsuitoefening. In dit geval is het zo dat een zegen een eigen objectieve realiteit heeft en dus niet naar believen kan worden geherdefinieerd om te passen bij een subjectieve intentie die in strijd is met de aard van een zegen. Hier komt Humpty Dumpty's beroemde zin uit Alice in Wonderland in gedachten: "Als ik een woord gebruik, betekent het precies wat ik wil dat het betekent, niet meer en niet minder." Alice antwoordt: "De vraag is of je woorden zoveel verschillende dingen kunt laten betekenen." En Humpty Dumpty zegt: "De vraag is welke de meester is, dat is alles."

De derde opmerking heeft betrekking op het concept zelf van een "niet-liturgische zegen" die niet bedoeld is om iets te bekrachtigen (FS 34) [9111|+47], dat wil zeggen een "pastorale" zegen (type "c"). Waarin verschilt deze van de zegen die het Romeinse rituale [1827] beoogt (type "b")? Het verschil zit niet in de spontane aard van de zegen, die al mogelijk is in type "b" zegeningen, omdat ze niet geregeld of goedgekeurd hoeven te worden volgens het Romeinse rituale [1827]. Het verschil zit hem ook niet in de volksvroomheid, want de zegeningen volgens het Romeinse rituale [1827] zijn al aangepast aan de volksvroomheid, die vraagt om de zegen van voorwerpen, plaatsen en mensen. Het lijkt erop dat de vernieuwende "pastorale" zegen ad hoc wordt gecreëerd om situaties te zegenen die in strijd zijn met de wet of de geest van het Evangelie.

Dit brengt ons bij een vierde opmerking over het object van deze "pastorale" zegen, die zich onderscheidt van een "rituele" zegen volgens het Romeinse rituale [1827]. Een "pastorale" zegen kan situaties omvatten die in strijd zijn met het Evangelie. Merk op dat hier niet alleen zondige personen gezegend worden, maar dat door het echtpaar te zegenen, het de zondige relatie zelf is die gezegend wordt. Welnu, God kan zijn genade niet schenken aan een relatie die lijnrecht tegen Hem ingaat en niet naar Hem toe te richten is. Seksuele gemeenschap buiten het huwelijk, als seksuele gemeenschap, kan mensen niet dichter bij God brengen en kan zich daarom niet openstellen voor Gods zegen. Daarom, als deze zegen gegeven zou worden, zou het enige effect ervan zijn dat de mensen die het ontvangen of die het bijwonen in verwarring gebracht worden. Ze zouden denken dat God heeft gezegend wat Hij niet kan zegenen. Deze "pastorale" zegen zou noch pastoraal noch een zegen zijn. Het is waar dat kardinaal Fernandez in latere verklaringen aan Infovaticana zei dat niet de verbintenis gezegend wordt, maar het 'koppel'. Dit is echter een woord dat zijn betekenis verliest, want wat een 'koppel' als 'koppel' definieert, is juist het feit dat ze een verbintenis zijn.

De moeilijkheid om een verbintenis of koppel te zegenen is vooral duidelijk in het geval van homoseksualiteit. Want in de Bijbel heeft zegenen te maken met de orde die God heeft geschapen en die Hij 'goed' heeft verklaard. Deze orde is gebaseerd op het seksuele verschil van man en vrouw, geroepen om één vlees te zijn. Een realiteit zegenen die in strijd is met de schepping is niet alleen onmogelijk, het is godslastering. Nogmaals, het gaat niet om het zegenen van personen die "in een verbintenis leven die op geen enkele manier met het huwelijk te vergelijken is" (FS, n. 30) [9111|+42], maar om het zegenen van de verbintenis zelf die niet met het huwelijk te vergelijken is. Het is precies voor dit doel dat een nieuw soort zegen wordt gecreëerd (FS 7, 12) [9111|+16 +22] (FS 7, 12) [9111|(+16 +22)].

In de tekst komen verschillende argumenten voor die deze zegeningen proberen te rechtvaardigen. Ten eerste, de mogelijkheid van voorwaarden die de toerekenbaarheid van de zondaar verminderen. Deze voorwaarden verwijzen echter naar de persoon, niet naar de relatie zelf. Er wordt ook gezegd dat het vragen om de zegen het mogelijke goede is dat deze personen in hun huidige omstandigheden kunnen realiseren, alsof het vragen om een zegen al een opening naar God en naar bekering vormt. Dit kan waar zijn voor degenen die om een zegen vragen voor zichzelf, maar niet voor degenen die om een zegen vragen als echtpaar. Deze laatsten proberen, door om een zegen te vragen, impliciet of expliciet hun relatie zelf voor God te rechtvaardigen, zonder zich te realiseren dat het juist hun relatie is die hen van God verwijdert. Tot slot wordt er beweerd dat er positieve elementen in de relatie zijn en dat deze gezegend kunnen worden, maar deze positieve elementen (bijvoorbeeld dat de een de ander helpt bij ziekte) zijn ondergeschikt aan de relatie zelf - waarvan het bepalende kenmerk het delen van seksuele activiteit is - en deze elementen veranderen niets aan de aard van deze relatie, die in geen geval op God gericht kan zijn, zoals reeds opgemerkt in het Responsum 2021 [8222] van de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106]. Zelfs in een abortuskliniek zijn er positieve elementen, van de anesthesisten die fysieke pijn voorkomen, tot de wens van de artsen om het levensproject van de vrouw die een abortus ondergaat te beschermen.

Een vijfde observatie betreft de interne inconsistentie van deze vernieuwende "pastorale" zegen. Is het eigenlijk wel mogelijk om een niet-liturgische zegen te geven, een zegen dus, die niet officieel de leer van Christus en van de Kerk vertegenwoordigt? De sleutel tot het beantwoorden van deze vraag is niet of de riten officieel goedgekeurd zijn of eerder spontaan geïmproviseerd. De vraag is of degene die de zegen geeft een priester is, een vertegenwoordiger van Christus en de Kerk. FS [9111] bevestigt dat het voor de priester geen probleem is om zich aan te sluiten bij het gebed van hen die zich in een situatie bevinden die in strijd is met het evangelie (FS 30) [9111|+42], maar in deze zegening sluit de priester zich niet simpelweg aan bij hun gebed, maar roept hij de neerdaling van Gods gaven op de relatie zelf in. Voor zover de priester als priester handelt, handelt hij in naam van Christus en de Kerk. Als we nu beweren dat we de betekenis van deze zegen los kunnen zien van de leer van Christus, dan postuleren we een dualisme tussen wat de Kerk doet en wat de Kerk zegt. Maar zoals het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] leert, wordt openbaring ons gegeven door daden en woorden, die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn (Dei Verbum 2) [576|2], en de verkondiging van de Kerk kan daden en woorden niet van elkaar scheiden. Het zijn juist de eenvoudige mensen, die het document wil begunstigen door de volksvroomheid te bevorderen, die het meest vatbaar zijn om misleid te worden door een symbolische daad die in tegenspraak is met de leer, omdat ze intuïtief de leerstellige inhoud van de daad begrijpen.

Kan een gelovige katholiek in dit licht de leer van FS [9111] aanvaarden?
Gezien de eenheid van woord en daad in het christelijk geloof, kan men alleen aanvaarden dat het goed is om deze verbintenissen te zegenen, zelfs op pastorale wijze, als men gelooft dat dergelijke verbintenissen niet objectief in strijd zijn met de wet van God. Hieruit volgt dat zolang paus Franciscus blijft bevestigen dat homoseksuele verbintenissen altijd in strijd zijn met Gods wet, hij impliciet bevestigt dat dergelijke zegeningen niet kunnen worden gegeven. De leer van FS [9111] is dus tegenstrijdig en moet dus verder worden verduidelijkt. De kerk kan niet het ene vieren en het andere onderwijzen omdat, zoals St. Ignatius van Antiochië schreef, Christus de Leraar was "die sprak en het geschiedde" Epistula ad Ephesios [[853|+49]], en men kan zijn vlees niet scheiden van zijn woord.

De andere vraag die we stelden was of een priester kon instemmen met het zegenen van deze verbintenissen, waarvan sommige naast een wettig huwelijk bestaan of waarbij het niet ongewoon is dat partners veranderen. Volgens FS [9111] zou hij dat kunnen doen met een niet-liturgische, niet-officiële "pastorale" zegen. Dit zou betekenen dat de priester deze zegeningen zou moeten geven zonder in de naam van Christus en de Kerk te handelen. Maar dit zou betekenen dat hij niet als priester handelt. In feite zou hij deze zegeningen niet als een priester van Christus moeten geven, maar als iemand die Christus heeft afgewezen. In feite presenteert de priester die deze verbintenissen zegent, hen door zijn handelingen als een weg naar de Schepper. Daarom begaat hij een heiligschennende en godslasterlijke daad tegen het plan van de Schepper en tegen de dood van Christus voor ons, die bedoeld was om het plan van de Schepper te vervullen. De diocesane bisschop is ook bezorgd. Als pastor van zijn lokale kerk is hij verplicht om deze heiligschennende handelingen te voorkomen, anders zou hij er medeplichtig aan worden en het mandaat ontkennen dat Christus hem gegeven heeft om zijn broeders in het geloof te bevestigen.

Priesters moeten Gods liefde en goedheid aan alle mensen verkondigen en ook zondaars en mensen die zwak zijn en moeite hebben met hun bekering helpen met raad en gebed. Dit is iets heel anders dan hen er met zelfbedachte maar misleidende tekens en woorden op te wijzen dat God niet zo veeleisend is over de zonde en zo te verbergen dat de zonde in gedachte, woord en daad ons van God verwijdert. Er is geen zegen, niet alleen in het openbaar maar ook privé, voor zondige levensomstandigheden die objectief in strijd zijn met Gods heilige wil. En het is geen bewijs van een gezonde hermeneutiek dat de moedige verdedigers van de christelijke leer worden gebrandmerkt als rigoristen, meer geïnteresseerd in de legalistische vervulling van hun morele normen dan in het heil van concrete personen. Want dit is wat Jezus tegen gewone mensen zegt: "Kom tot mij, allen die arbeiden en belast zijn, en ik zal u rust geven. Neem mijn juk op u en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart, en u zult rust vinden. Want mijn juk is gemakkelijk en mijn last licht." (Mt 11, 28-30) [b:Mt 11, 28-30]. En de apostel legt het op deze manier uit: "En zijn geboden zijn niet belastend, want wie door God verwekt is, overwint de wereld. En de overwinning die de wereld overwint, is ons geloof. Wie anders dan hij die gelooft dat Jezus de Zoon van God is, heeft de wereld overwonnen?" (1 Joh. 5, 3-5) [b:1 Joh. 5, 3-5]. In een tijd waarin een valse antropologie de goddelijke instelling van het huwelijk tussen man en vrouw, met het gezin en zijn kinderen, ondermijnt, moet de Kerk zich de woorden van haar Heer en Hoofd herinneren: "Ga binnen door de nauwe poort, want de poort is wijd en de weg breed die naar het verderf leidt, en zij die daardoor binnengaan zijn talrijk. Hoe smal is de poort en hoe nauw de weg die naar het leven leidt. En zij die hem vinden zijn weinigen" (Mt. 7, 13-14) [b:Mt. 7, 13-14].

Gergard Ludwig Kardinaal Müller
emeritus prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106]