Begeleidend schrijven Ritus De Institutione Catechistarum

Uwe Eminentie / Uwe Excellentie,

Onlangs heeft paus Franciscus zich met twee apostolische brieven in de vorm van "Motu Proprio" uitgesproken over ingestelde bedieningen. De eerste, Spiritus Domini[8063], gedateerd 10 januari 2021, wijzigde canon 230 §1[30|230] van de Codex van het Canonieke Recht met betrekking tot de toegang van vrouwen tot aanstelling tot Lector en Acoliet. De tweede, Antiquum ministerium[8288], gedateerd 10 mei 2021, stelde het ambt van Catechist in.

De interventies van de Heilige Vader richten de reflectie op de bedieningen naar de toekomst en verdiepen tegelijkertijd de reflectie die de heilige Paulus VI al begonnen is met de apostolische brief “Motu Proprio data” Ministeria quaedam[291] van 15 augustus 1972, waarmee de discipline betreffende de eerste tonsuur, de lagere wijdingen en het sub-diaconaat werden vernieuwd in de Latijnse Kerk.

De publicatie van de instellingsritus van catechisten biedt – op basis van legem credendi lex statuat supplicandi vgl: Indiculus, 11[[[3318|11]]] vgl: 1,12: CSEL 97,104.[[[7029]]] - een verdere gelegenheid om na te denken over de theologie van bedieningen om te komen tot een organische visie op de onderscheiden vormen van bedieningen.

Om snel in te spelen op de behoefte aan een instellingsritueel, wordt deze Editio typica, die deel uitmaakt van het Pontificale Romanum , uitgegeven zonder Praenotanda . Bij gelegenheid van de 50 ste verjaardag van Ministeria quaedam[291] (1972/2022) zal een Editio typica altera (De institutione Lectorum, Acolythorum et Catechistarum) worden gepubliceerd, vergezeld van een Praenotanda.

De huidige Editio typica kan in brede zin worden aangepast door de Bisschoppenconferenties, die de verantwoordelijkheid hebben om de beschrijving en de rol van catechisten te verduidelijken, hen adequate vormingsprogramma's aan te bieden en gemeenschappen te informeren zodat ze hun dienst begrijpen. vgl: Antiquum ministerium, 8[[[8288|8]]] Deze aanpassing moet de bepalingen volgen van het Algemeen Besluit tot uitvoering van het Motu Proprio Magnum Principium[6628] voor het verkrijgen van de confirmatio of recognitio van de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten[d:108].

Deze brief, die de publicatie van de Editio typica van de Ritus van Aanstelling tot Catechisten begeleidt, heeft tot doel een bijdrage te leveren aan de reflectie van de Bisschoppenconferenties, door enkele opmerkingen voor te stellen over het ambt van Catechist, over de noodzakelijke vereisten en over de viering van de Aanstellingsritus.

Het ambt van Catechist is een “permanente dienst aan de plaatselijke Kerk, overeenkomstig de pastorale behoeften die door de plaatselijke Ordinaris worden vastgesteld, maar die op een laïcale wijze wordt verricht, zoals de aard van deze dienst vereist”. Antiquum ministerium, 8[[8288|8]] Het is een brede en gevarieerde dienst.

Allereerst moet worden benadrukt dat dit een lekenbediening is die gebaseerd is op de gemeenschappelijke doopstaat en het koninklijke priesterschap ontvangen in het Sacrament van het Doopsel, en die wezenlijk los staat van het gewijde ambt ontvangen in het Sacrament van de Wijding. Spiritus Domini[[8063]]

De “stabiliteit” van de dienst van de Catechist is analoog aan die van de andere Aanstellingen. Deze definitie van stabiliteit geeft niet alleen uitdrukking aan het feit dat het een "stabiel" ambt in de Kerk is, maar bevestigt ook dat leken die de leeftijd en kwalificaties hebben die zijn bepaald door het decreet van de bisschoppenconferentie, op een stabiele manier kunnen worden toegelaten (zoals lectoren en acolieten) vgl: § 1: "Leken die over de door een decreet van de bisschoppenconferentie bepaalde leeftijd en gaven beschikken, kunnen door de voorgeschreven liturgische ritus vast aangesteld worden tot de bediening van lector en van acoliet; deze verlening van bedieningen evenwel brengt voor hen niet het recht met zich mee op een door de Kerk te verschaffen onderhoud of vergoeding.[[[30|230]]] in het ambt van Catechist. Dit gebeurt via de instellingsritus die daarom niet herhaald mag worden. De uitoefening van het ambt kan en moet echter worden geregeld door de afzonderlijke Bisschoppenconferenties in termen van duur, inhoud en modaliteiten, in overeenstemming met de pastorale behoeften. vgl: Antiquum ministerium, 9[[[8288|9]]]

Catechisten zijn op grond van hun Doopsel geroepen om in de plaatselijke Kerk medeverantwoordelijk te zijn voor de verkondiging en overdracht van het geloof, en deze rol te vervullen in samenwerking met de gewijde bedienaren en onder hun leiding. “Catechese geven betekent iemand op een of andere wijze er toe brengen, dat hij met dit mysterie in al zijn dimensies geconfronteerd wordt. (...) De catechese zal in de persoon van Christus heel Gods eeuwig raadsbesluit open leggen, dat in die persoon in vervulling is gegaan. Zij zal er naar streven de betekenis te begrijpen van de gebaren en woorden van Christus, alsook van de tekenen die Hij heeft verricht, aangezien deze zijn mysterie tegelijk versluieren en openbaren. Als catechese zo wordt opgevat, is haar uiteindelijke doelstelling, dat iemand niet alleen in aanraking komt met Jezus Christus maar tenslotte ook komt tot gemeenschap met Hem, ja tot intieme omgang. Want Hij alleen kan iemand leiden naar de liefde van de Vader in de Geest en ons laten deelnemen aan het leven van de Allerheiligste Drie-eenheid.” Catechesi Tradendae, 5[[572|5]]

Een dergelijk doel omvat verschillende aspecten en het bereiken ervan wordt uitgedrukt in meerdere vormen, afhankelijk van de behoeften van de gemeenschappen en het onderscheidingsvermogen van de bisschoppen. Om deze reden, en om misverstanden te voorkomen, moet in gedachten worden gehouden dat de term 'catechist' verschillende werkelijkheden aangeeft in relatie tot de kerkelijke context waarin hij wordt gebruikt. Catechisten in missiegebieden verschillen van degenen die werkzaam zijn in kerken met een lange traditie. Bovendien brengen individuele kerkelijke ervaringen ook dermate verschillende kenmerken en handelingspatronen voort, dat het moeilijk is om er een eenduidige en synthetische beschrijving van te geven. vgl: Gids voor catechisten, (4)[[[4465|(4)]]]

Onder de grote verscheidenheid aan vormen kan men - hoewel niet strikt - twee hoofdtypen catechisten onderscheiden. Sommigen hebben de specifieke taak van catechese, anderen de bredere taak om deel te nemen aan verschillende vormen van apostolaat, in samenwerking met de gewijde bedienaren en gehoorzaam aan hun leiding. De context van de kerkelijke realiteit (kerken met een lange traditie; jonge kerken; de grootte van het gebied; het aantal gewijde bedienaren; pastorale organisatie, enz.) bepaalt het ene of het andere type. vgl: Gids voor catechisten, (4)[[[4465|(4)]]]

Het is belangrijk op te merken dat, aangezien dit ambt “sterke trekken van een soort roeping vertoont die de nodige onderscheiding van de bisschop vereist”, Antiquum ministerium, 8[[8288|8]] en aangezien de inhoud ervan wordt bepaald door de individuele Bisschoppenconferenties (uiteraard conform hetgeen in Antiquum ministerium[8288] staat), hoeft niet iedereen die een catechese of pastorale dienst verricht en 'catechist' wordt genoemd, te worden aangesteld.

Het verdient de voorkeur dat niet als Catechisten worden aangesteld:

• degenen die hun weg naar de wijding al zijn begonnen en in het bijzonder zijn opgenomen onder de kandidaten voor het diaconaat en het priesterschap. Zoals reeds vermeld, is het ambt van Catechist een lekenambt en onderscheidt het zich wezenlijk van het gewijde ambt dat wordt ontvangen met het Wijdingssacrament; vgl: Spiritus Domini[[[8063]]]
• mannelijke en vrouwelijke religieuzen (ongeacht of ze behoren tot Instituten waarvan het charisma catechese is), tenzij ze optreden als leiders van een parochiegemeenschap of coördinatoren van catechetische activiteiten. Er moet aan worden herinnerd dat ze, bij afwezigheid van benoemde bedienaren, - zoals alle gedoopten - bedieningen 'de facto' kunnen uitoefenen, juist vanwege hun Doopsel, dat ook de basis is van hun religieuze belijdenis;
• degenen die een rol vervullen exclusief voor de leden van een kerkelijke beweging: deze functie, die even waardevol is, wordt in feite opgedragen door de leiders van de individuele kerkelijke bewegingen en niet, zoals in het geval van het ambt van Catechist, door de diocesane bisschop na zijn onderscheiding met betrekking tot pastorale behoeften;
• degenen die de katholieke godsdienst op scholen onderwijzen, tenzij zij ook andere kerkelijke taken in dienst van de parochie of het bisdom vervullen.

Zorgvuldige reflectie - die echt kan worden verdiept door een alomvattende en evenwichtige heroverweging van de ingestelde diensten als geheel - is vereist in het geval van degenen die de initiatie van kinderen, jongeren en volwassenen begeleiden. Het lijkt niet gepast dat iedereen als catechist wordt ingesteld. Zoals reeds vermeld, heeft dit ambt “sterke trekken van een soort roeping (...) die de nodige onderscheiding van de Bisschop vereist”. Antiquum ministerium, 8[[8288|8]] In plaats daarvan is het absoluut passend dat ze aan het begin van elk catechetisch jaar allemaal een openbaar kerkelijk mandaat krijgen dat hen deze belangrijke functie toevertrouwt.

Het is echter niet uitgesloten dat na een passende onderscheiding sommigen die betrokken zijn bij inwijdingsprogramma's als predikers kunnen worden aangesteld. Het zou echter verstandig zijn om de vraag te stellen welk ambt het meest geschikt is, dat van Lector of van Catechist, gezien de specifieke inhoud van elk.

In feite stelt de aanstellingsritus van de Lectoren dat het hun taak is om kinderen en volwassenen in het geloof op te voeden en hen te begeleiden om de sacramenten op een waardige manier te ontvangen. Pontificale Romanum, De...Pontificale Romanum, De institutione Lectorum et Acholytorum, n. 4: «Lectores seu verbi Dei relatores effecti, adiutorium huic muneri praestabitis, et proinde peculiare officium in populo Dei suscipietis, et servitio fidei, quae in verbo Dei radicatur, deputabimini. Verbum enim Dei in coetu liturgico proferetis, pueros et adultos in fide et ad Sacramenta digne recipienda instituetis, nuntiumque salutis hominibus, qui adhuc illud ignorant, annuntiabitis. Hac via et vestro auxilio, homines ad cognitionem Dei Patris Filiique eius, Iesu Christi, quem ipse misit, pervenire poterunt et vitam assequi aeternam» Aangezien het een oude traditie is dat elke bediening rechtstreeks verband houdt met een bepaald ambt in de liturgische viering, is het zeker evident dat de verkondiging van het Woord in de gemeente duidelijk de dienst uitdrukt van degenen die kandidaten begeleiden op het pad van initiatie. Degenen die catechetisch onderricht krijgen, moeten de liturgische uitdrukking van de bediening die zij geleverd krijgen, zien in de Lector die de stem van het Woord wordt.

Als echter degenen die bij de initiatie betrokken zijn - onder begeleiding van gewijde bedienaren - de vormingstaak of de verantwoordelijkheid voor de coördinatie van alle catechetische activiteiten krijgen toevertrouwd, dan lijkt het passender dat ze worden ingesteld als Catechisten.

Tot slot: niet iedereen die kinderen, jongeren en volwassenen op de initiatie voorbereidt, hoeft als Catechist te worden ingesteld. De onderscheiding van de bisschop kan sommigen van hen tot het ambt van Lector of Catechist roepen, al naar gelang hun bekwaamheden en de pastorale behoeften.

Op grond van wat er nu is vastgesteld, kunnen kandidaten voor de aanstelling tot Catechist – met enige eerdere ervaring in de catechese vgl: Antiquum ministerium, 8[[[8288|8]]] – dus worden gekozen uit degenen die de dienst van de verkondiging op een meer specifieke manier uitvoeren: zij zijn geroepen om voor deze eerste evangelisatie doeltreffende en samenhangende middelen te vinden en vervolgens degenen die haar hebben ontvangen te begeleiden naar de initiatie.

Ze spelen een actieve rol in de riten van de christelijke initiatie van volwassenen, wat het belang van hun bediening tot uitdrukking brengt. vgl: Ordo initiationis christianae adultorum, (48)[[[3465|(48)]]] In de periode van het pre-catechumenaat werken Catechisten samen met Pastores, Leraren en Diakenen om de meest geschikte vormen te vinden voor de eerste verkondiging van het Evangelie, waarbij de kandidaten worden gewekt tot geloof en bekering; ze helpen om de uiterlijke tekenen te onderscheiden van de gezindheid van degenen die de intentie hebben om tot het catechumenaat te worden toegelaten. vgl: Ordo initiationis christianae adultorum, (11,16)[[[3465|(11.16)]]] Tijdens deze periode geven zij een passende catechese, afgestemd op het liturgisch jaar en ondersteund door vieringen van het Woord van God, van waaruit zij de catechumenen kunnen brengen “niet alleen tot een passende kennis van dogma's en voorschriften, maar ook tot een grondige kennis van het mysterie van het heil”. §1[[3465|(19)]] De bisschop vaardigt “echt waardige en goed voorbereide” Catechisten af om de kleine exorcismen te vieren. vgl: Ordo initiationis christianae adultorum, (44)[[[3465|(44)]]]

Als de catechumenen eenmaal zijn ingewijd, blijven Catechisten bij de gemeenschap als getuigen van het geloof, leraren en mystagogen, metgezellen en pedagogen die op alle mogelijke manieren de gelovigen willen aanmoedigen om hun leven in overeenstemming te brengen met het Doopsel dat ze hebben ontvangen. vgl: Directorium voor de catechese, (113)[[[7793|(113)]]] Ze worden ook opgeroepen om nieuwe en stoutmoedige manieren te vinden om het Evangelie te verkondigen, die hen in staat zullen stellen het geloof aan te wakkeren en te doen herleven in de harten van degenen die er geen behoefte meer aan hebben. vgl: Directorium voor de catechese, (41)[[[7793|(41)]]]

Het gebied van verkondiging en onderwijs beschrijft echter slechts een deel van de activiteit van de aangestelde Catechisten. In feite zijn ze geroepen om samen te werken met gewijde bedienaren in de verschillende vormen van het apostolaat, waarbij ze vele functies vervullen onder leiding van de pastores. In een poging tot een verre van uitputtende lijst van deze functies, kan het volgende worden aangegeven:

• het leiden van het gemeenschapsgebed, in het bijzonder de zondagse liturgie bij afwezigheid van een priester of diaken;
• het bijstaan van de zieken;
• het leiden van begrafenisvieringen;
• het opleiden en begeleiden van andere Catechisten;
• het coördineren van pastorale initiatieven;
• menselijke bevordering volgens de sociale leer van de Kerk;
• de armen helpen;
• het bevorderen van de relatie tussen de gemeenschap en de gewijde bedienaren.

Deze breedte en verscheidenheid aan functies mag niet als een verrassing komen: de uitoefening van dit lekenbedieningswerk drukt volledig de gevolgen van het Doopsel uit en, in de bijzondere situatie van het ontbreken van een stabiele aanwezigheid van gewijde bedienaren, is het een deelname aan hun pastorale actie. Dit is wat de Codex van het Canonieke Recht § 2 Indien de diocesane Bisschop wegens een tekort aan priesters van mening is dat deelname in de uitoefening van de pastorale zorg over een parochie toevertrouwd moet worden aan een diaken of een andere persoon die niet getekend is met het priesterlijk merkteken, of aan een gemeenschap van personen, dient hij een priester aan te stellen die, voorzien van de machten en bevoegdheden van een pastoor, leiding geeft aan de pastorale zorg.[[30|517]] bevestigt wanneer zij voorziet in de mogelijkheid om aan een niet-gewijd persoon een aandeel toe te vertrouwen in de uitoefening van de pastorale zorg in een parochie, altijd onder de begeleiding van een priester. Het is daarom noodzakelijk om de gemeenschap zo te vormen dat ze de Catechist niet ziet als een plaatsvervanger van de priester of diaken, maar als een lid van de lekengelovigen die hun Doopsel beleven in vruchtbare samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid met de gewijde bedienaren, zodat hun pastorale zorg iedereen kan bereiken. vgl: Christifideles laici, 15[[[692|15]]] vgl: Bij de opening van het Pastoraal Congres van het bisdom Rome over het thema: “Het toebehoren tot de Kerk en de pastorale medeverantwoordelijkheid” (fragmenten), 4[[[2972|4]]] vgl: Tot de Italiaanse "Katholieke Actie"[[[8524]]]

Het is daarom de taak van de Bisschoppenconferenties om de beschrijving, de rol en de meest geschikte vormen voor de uitoefening van het ambt van Catechisten te verduidelijken in overeenstemming met wat is aangegeven in het Motu Proprio Antiquum ministerium[8288]. Er moeten ook passende vormingsprogramma's voor kandidaten worden vastgesteld. vgl: Antiquum ministerium, 9[[[8288|9]]] Ten slotte moet er ook voor worden gezorgd dat gemeenschappen worden voorbereid zodat ze de betekenis van deze bediening kunnen begrijpen.

Het is de taak van de diocesane Bisschop om de roeping tot het ambt van Catechist te onderscheiden door de behoeften van de gemeenschap en de capaciteiten van de kandidaten te beoordelen. vgl: Antiquum ministerium, 8[[[8288|8]]] Mannen en vrouwen die de sacramenten van de christelijke initiatie hebben ontvangen en een vrij geschreven en ondertekend verzoekschrift aan de diocesane Bisschop hebben aangeboden, kunnen als kandidaat worden toegelaten.

Het Motu Proprio beschrijft de vereisten als volgt:

“Het is goed als mannen en vrouwen met een diep geloof en menselijke rijpheid tot deze catechetische dienst worden geroepen. Zij moeten actief deelnemen aan het leven van de christelijke gemeenschap, in staat zijn mensen te aanvaarden, edelmoedig zijn en in staat tot broederlijke verbondenheid. Zij moeten de nodige Bijbelse, theologische, pastorale en pedagogische vorming krijgen om aandachtige verkondigers van de geloofswaarheden te zijn, en zij moeten voorafgaande ervaring in de catechese hebben. Zij worden verondersteld trouwe medewerkers te zijn van priesters en diakens, bereid om hun dienst uit te oefenen waar nodig en bezield door ware apostolische ijver”. Antiquum ministerium, 8[[8288|8]]

Het ambt van catechese wordt verleend door de diocesane bisschop, of door een door hem afgevaardigde priester, door middel van de liturgische ritus De Institutione Catechistarum uitgevaardigd door de Heilige Stoel.

Het ambt kan worden verleend tijdens de Mis of tijdens een viering van het Woord van God.

Na de liturgie van het Woord voorziet de structuur van de ritus in een vermaning (deze gegeven tekst leent zich goed voor aanpassing door de Bisschoppenconferenties met betrekking tot hoe zij de rol van de Catechisten willen specificeren); een uitnodiging tot gebed; een zegen; het overhandigen van een kruisbeeld.

Ter afsluiting zou ik willen dat we terugkeren naar de altijd profetische woorden van de heilige Paulus VI in de Apostolische Exhortatie Evangelii Nuntiandi[519]:

“Wij ondervinden in ons hart een grote vreugde bij het zien van zoveel herders, religieuzen en leken die, vol vuur als zij zijn in hun evangelisatiezending, steeds blijven zoeken naar meer aangepaste manieren om het Evangelie op werkzame wijze te verkondigen. Wij moedigen de opening aan die de Kerk momenteel in deze lijn en vanuit deze zorg bezig is te maken. In eerste aanzet een opening naar de reflectie, maar vervolgens een opening naar kerkelijke bedieningen die het mogelijk maken om haar dynamiek van evangelisatie te verjongen en te versterken. Het is zeker waar dat, naast de bedieningen met een wijding, waardoor sommigen opgenomen worden onder de herders en zich op bijzondere wijze toewijden aan de dienst van de gemeenschap, de Kerk ook de rol kent van bedieningen zonder wijding, die geschikt zijn om speciale soorten van dienstwerk van de Kerk in te kunnen vullen”. Evangelii Nuntiandi, 73[[519|73]]

Aan Maria, Moeder van de Kerk, vertrouwen wij onze dienst voor de opbouw van het Koninkrijk toe.

Vanuit de kantoren van de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten, 3 december 2021, de gedenkdag van Sint Franciscus Xavier, Priester.

Arthur Roche

Prefect