Het katholieke priesterschap

N.v.d.v.r.: Hierbij de bijdrage van Emeritus Paus Benedictus XVI aan het boek van Kard. Sarah: "Uit de grond van ons hart", Nederlandstalige uitgave Betsaida, Den Bosch

Wanneer dit woord nu in de canon van de Mis staat, onmiddellijk na de consecratie van de gaven, na de intrede van de Heer in de gemeenschap die in gebed is, dan wijst dat er voor ons op dat wij staan voor de Heer die aanwezig is, dit wil zeggen dat de Eucharistie als middelpunt van het priesterleven aanduidt. Maar ook hier reikt de draagkracht nog verder. In de hymne van het getijdengebed die tijdens de veertigdagentijd de lezingendienst inleidt - het officie dat vroeger bij de monniken gereciteerd werd tijdens het uur van nachtelijke wake voor het aanschijn van God, ten bate van de mensen - wordt één van de opdrachten van de veertigdagentijd beschreven met de imperatief 'arctius perstemus in custodia'- 'laat ons meer intens waken'. In de traditie van het Syrische monnikendom werden de monniken aangeduid als 'diegenen die rechtstaan'. Recht-staan duidde op waakzaamheid. Wat hier gezien wordt als de taak van monniken, mogen wij terecht ook zien als een uitdrukking van de priesterlijke zending en als de juiste uitleg van het woord uit Deuteronomium: de priester moet iemand zijn die waakt. Hij moet op wacht staan tegen de dreigende machten van het kwaad. Hij moet de wereld wakker houden voor God. Hij moet iemand zijn die recht blijft staan: recht overeind, tegen de stromingen van zijn tijd in. Recht overeind in de waarheid. Recht overeind bij de inzet voor het goede. Staan voor de Heer moet altijd het vertegenwoordigen zijn van de mensen bij de Heer, die op zijn beurt ieder van ons bij de Vader vertegenwoordigt. En het betekent Christus opnemen, zijn Woord, zijn waarheid, zijn liefde. De priester moet rechtschapen zijn, onverschrokken en zelfs bereid om voor de Heer beledigingen te incasseren, zoals de Handelingen van de Apostelen vermelden: zij waren 'verheugd dat zij waardig bevonden waren smaad te lijden omwille van de naam van Jezus' (Hand. 5, 41)[b:Hand. 5, 41]. Wat is dat: Priester zijn van Jezus Christus?, 1[[2266|+2]]

Laten wij nu naar de tweede zin gaan die canon II uit het Oude Testament herneemt- voor uw aangezicht staan 'en uw heilige dienst verrichten'. De priester moet een rechtschapen, waakzame mens zijn, iemand die rechtop staat. Bij dit alles voegt zich vervolgens de noodzaak van het dienen. In de oudtestamentische tekst heeft dat woord een essentieel alleen de priesters volbrachten alle handelingen voor de eredienst, die door de wet voorzien waren. Maar dit verplicht handelen volgens de ritus werd vervolgens afgevoerd als een dienst en een opgave. Zo wordt duidelijk met welke instelling deze activiteiten verricht moesten worden. Door het woord 'dienen' in de canon op te nemen, wordt de liturgische betekenis van deze term in zekere zin geadopteerd - in overeenstemming met het nieuwe van de christelijke eredienst. Dat wat de priester doet op het moment dat hij de Eucharistie celebreert, is een dienst verrichten aan God en aan de mensen. De eredienst die Christus aan de Vader heeft bewezen, was zichzelf ten einde toe geven ten bate van de mensen. In deze eredienst, in dit dienstwerk, moet de priester zich invoegen. Op deze wijze omvat het woord 'dienen' meerdere dimensies. Natuurlijk is de belangrijkste ervan de correcte, met innerlijke deelname verrichte viering van de liturgie en van de sacramenten in het algemeen. Wij moeten leren de heilige liturgie steeds meer te begrijpen in heel haar wezen, er een levendige vertrouwdheid mee op te bouwen, opdat zij de ziel van ons dagelijks leven zou worden. Wanneer men op de juiste wijze celebreert, ontwikkelt zich vanzelf de ars celebrandi, de kunst van het celebreren. In deze 'kunst' mag niets kunstmatig zijn. Indien de liturgie de belangrijkste taak is van de priester, dan houdt dat ook in dat het gebed een prioritaire realiteit is, die steeds opnieuw en steeds intenser geleerd moet worden in de leerschool van Christus en van de heiligen van alle tijden. Omdat de christelijke liturgie van nature altijd tegelijk verkondiging is, moeten wij mensen zijn die vertrouwd zijn met het Woord van God, die ervan houden en het beleven: alleen dan zullen wij het op adequate wijze kunnen uitleggen. 'De Heer dienen' - het priesterlijke dienstwerk- betekent juist ook de Heer leren kennen in zijn Woord en Hem aan allen doen kennen die Hij aan ons toevertrouwt. Wat is dat: Priester zijn van Jezus Christus?, 2[[2266|+3]]

Tenslotte maken nog twee andere aspecten deel uit van het 'dienen'. Niemand is zijn heer zo nabij dan de dienaar die toegang heeft tot de privé dimensie van zijn leven. In deze zin betekent 'dienen' nabijheid en vereist het vertrouwelijkheid. Deze vertrouwelijkheid brengt ook een gevaar met zich mee: het heilige waarmee wij dagelijks in contact komen, kan voor ons een gewoonte worden. Op deze wijze dooft de eerbiedige vrees. Door deze gewoonte geconditioneerd, nemen wij het nieuwste, meest verrassende feit niet eens meer waar, namelijk dat Hijzelf er is, dat Hij tot ons spreekt, dat Hij zich aan ons geeft. Tegen deze gewenning aan de buitengewone werkelijkheid, tegen de onverschilligheid van ons hart, moeten wij zonder ophouden strijden, steeds opnieuw erkennend dat wij te kort schieten en de genade onderkennen van het feit dat Hij zich aan ons heeft gegeven. Wat is dat: Priester zijn van Jezus Christus?, 3[[2266|+4]]

Dienen betekent nabijheid, maar het betekent vooral ook gehoorzaamheid. De dienaar voegt zich naar de uitdrukking: 'Niet mijn wil maar uw wil geschiede' (Lc. 22, 42)[b:Lc. 22, 42]. Met dit woord heeft Jezus in de Hof van Olijven de beslissende strijd tegen de zonde, tegen de opstandigheid van het gevallen hart, tot een goed einde gebracht. De zonde van Adam bestond er juist in dat hij zijn eigen wil wenste door te zetten tegen de wil van God in. De bekoring van de mensheid bestaat erin altijd volkomen autonoom te willen zijn, altijd haar eigen wil te willen doorzetten en te denken dat wij alleen op deze manier vrij zullen worden; dat de mens alleen dankzij een dergelijke grenzeloze vrijheid, volledig mens kan zijn. Maar juist op deze wijze gaan wij tegen de waarheid in. Want het is waar dat wij onze vrijheid moeten delen met anderen en alleen vrij kunnen zijn in gemeenschap met hen. Deze gedeelde vrijheid kan alleen ware vrijheid zijn indien wij via haar binnengaan in de maatstaf zelf van de vrijheid, indien wij binnengaan in de wil van God. Deze fundamentele gehoorzaamheid die eigen is aan de mens - een wezen dat niet uit zichzelf en niet alleen voor zichzelf leeft - wordt nog concreter bij de priester: wij verkondigen niet onszelf maar God en zijn Woord dat wij niet zelf konden bewerkstelligen. Buiten de gemeenschap met de Kerk, die zijn Lichaam is, kunnen wij het Woord van Christus niet op de juiste wijze verkondigen. Onze gehoorzaamheid is een manier van geloven met de Kerk, van denken en spreken met de Kerk, van dienen met de Kerk. Dit omvat ook altijd hetgeen Jezus aan Petrus heeft voorzegd: 'Gij zult gebracht worden waarheen gij niet wilt'. Ons laten leiden waarheen wij niet willen, is een essentiële dimensie van ons dienen en juist datgene wat ons vrij maakt. Op deze wijze geleid, ervaren wij - zelfs indien deze weg tegengesteld is aan onze ideeën en plannen- iets nieuws: de rijkdom van de liefde van God. Wat is dat: Priester zijn van Jezus Christus?, 3[[2266|+4]]

'Voor Hem staan en Hem dienen': Jezus Christus heeft als echte Hogepriester van de wereld aan deze woorden een diepte verleend, die voordien ondenkbaar was. Hij, die Heer is en was als Zoon van God, heeft de dienstknecht van God willen worden, die door het visioen in het boek van de profeet Jesaja voorspeld werd. Hij heeft de dienaar van allen willen zijn. Hij heeft zijn gehele koninklijke priesterschap tegenwoordig gesteld in het gebaar van de voetwassing. Door dit gebaar heen van liefde tot het uiterste, wast Hij onze vuile voeten; met de nederigheid van zijn dienstwerk zuivert Hij ons van de ziekte van onze hoogmoed. Zo stelt Hij ons in staat tafelgenoten te worden van God. Hij is afgedaald, en de werkelijke opgang van de mens verwezenlijkt zich nu in ons afdalen met Hem en naar Hem toe. Zijn verheffing is het kruis. Dit is de diepste afdaling en tegelijkertijd, net als de liefde die tot het uiterste gedreven wordt, het hoogtepunt van de opgang, de echte 'verheffing' van de mens. 'Voor Hem staan en Hem dienen' betekent nu: ingaan op zijn roeping tot dienaar van God. Op deze wijze verwijst de Eucharistie, als uitdrukking van het afdalen en van het opstijgen van Christus, steeds opnieuw naar de veelvuldige manieren van dienstbetoon uit liefde tot de naaste. Vragen wij vandaag aan de Heer de gave om opnieuw, op deze wijze, ons 'ja' te kunnen zeggen op zijn roeping: 'Hier ben ik, zend mij, Heer' (Jes. 6, 8)[b:Jes. 6, 8]. Amen." Wat is dat: Priester zijn van Jezus Christus?, 4[[2266|+5]] N.v.d.v.: De indeling van de...N.v.d.v.: De indeling van de tekst in de Franse uitgave aangehouden.

Benedictus XVI

Vaticaanstad, klooster Mater Ecclesiae, 17 september 2019