Graves de Communi Re

1 - De onenigheden op sociaal-economisch gebied en haar oorzaken
De ernstige discussies over het sociaal-economisch vraagstuk, die sedert geruime tijd bij meer dan één volk de eendracht verstoren, nemen iedere dag toe en worden zo heftig, dat ze terecht ook bij de meer verstandige mensen onzekerheid en ongerustheid teweegbrengen. De eerste stoot daartoe werd gegeven door valse, maar al te zeer verspreide beginselen op het gebied van wijsbegeerte en moraal. Vervolgens hebben de nieuwe hulpmiddelen der techniek, die onze tijd heeft uitgevonden, de snelheid der verkeersmiddelen en de ingebruikneming van allerlei machines om het handwerk te verminderen en de winst te vergroten de strijd nog meer verscherpt. Ten slotte kwam door het boze drijven van onruststokers het conflict tussen rijken en bezitslozen tot uitbarsting, en nu is het zover gekomen, dat de staten, herhaaldelijk door oproerige bewegingen verontrust, zich zelfs door grote, bloedige rampen bedreigd zien.

2 - Het vroegere ingrijpen van Leo XIII vooral door Rerum Novarum [651]
Wat ons betreft, reeds in het begin van ons pontificaat bemerkten we heel goed het gevaar dat daardoor de maatschappij bedreigde. We achtten het onze plicht de katholieken openlijk te waarschuwen voor de ernstige dwaling, die in de socialistische theorieën verborgen ligt, en voor het onheil, dat als gevolg daarvan niet slechts de uiterlijke welvaart maar ook zedelijkheid en godsdienst bedreigt. Dit was de bedoeling van onze encycliek Quod Apostolici Muneris [822], die we op 28 December 1878 uitvaardigden.

Toen echter de gevaren al ernstiger en ernstiger werden, tot dagelijks groter schade voor enkeling en gemeenschap, deden we nieuwe en nog krachtiger pogingen om de nodige voorzieningen te treffen. Insgelijks hebben we in de encycliek Rerum Novarum [651] van 15 Mei 1891 uitvoerig gehandeld over de rechten en de plichten, op grond waarvan de beide klassen van burgers, die der kapitaalbezitters en die der arbeiders met elkander tot een accoord moeten komen. Tegelijk wezen we in de voorschriften van het Evangelie de geneesmiddelen aan, die ons op de eerste plaats nuttig leken om de zaak van rechtvaardigheid en godsdienst veilig te stellen en een einde te maken aan iedere strijd tussen de verschillende klassen van burgers.

3 - Het succes van Leo's ingrijpen
En, God zij dank, ons vertrouwen bleef geen ijdele hoop. Want zelfs andersdenkenden hebben, door de macht der waarheid getroffen, openlijk aan de Kerk de verdienste toegekend, dat ze haar zorgen uitstrekt tot alle rangen in de maatschappij, en wel voornamelijk tot degenen, die in beklagenswaardige omstandigheden verkeren. De katholieken hebben dan ook uit onze lessen overvloedige vruchten getrokken. Ze vonden nl. daarin niet alleen aanmoediging en kracht om met uitstekende ondernemingen voort te gaan, maar ontleenden daaraan ook het gewenste licht om met groter zekerheid en betere uitslag hun studiën op dit gebied 'voort te zetten. Dientengevolge 'zijn de onder hen bestaande meningsverschillen deels uit de weg geruimd, deels verzacht en tot stilstand gekomen. Op het gebied der praktijk was het resultaat: de doelbewuste systematische oprichting of nuttige uitbreiding van vele instellingen ter behartiging van de belangen der bezitslozen, vooral op plaatsen waar deze meer geschaad waren. Hiertoe behoren: instellingen voor rechtsbijstand aan niet-ontwikkelden, de zg. volksbureaux, de boerenleenbanken, verenigingen tot onderling hulpbetoon of tot leniging van nood bij ongevallen, arbeidersverenigingen en andere hulpinstellingen en werken van die aard.

4 - Onenigheden over de benaming der katholiek-sociale actie
Zo begon dus onder leiding der Kerk onder de katholieken zowel een gezamenlijke actie alsook een vooruitziende zorg voor instellingen ter bescherming van het volk, dat zo vaak niet minder slachtoffer is van valstrikken en gevaren dan van armoede en lijden. Deze methode van bevordering der volkswelvaart had aanvankelijk meestal geen onderscheidende eigen benaming. De naam van christelijk socialisme, die door sommigen was ingevoerd, en de daarvan afgeleide benamingen zijn niet ten onrechte in onbruik geraakt. Later vond de naam van christelijke volksactie terecht bij velen bijval. Hier en daar worden de deelnemers aan zulk een beweging christelijk socialen genoemd. Elders heet de zaak zelf christelijke democratie en de aanhangers er van christen democraten, dit tegenover de sociaaldemocratie, welke de socialisten voorstaan.

Wat nu de laatste twee benamingen betreft: zo de eerste, die van christelijk sociaal, al geen tegenspraak heeft ontmoet, de tweede, die van christelijke democratie, heeft toch zeker bij meerdere weldenkenden aanstoot gegeven, omdat ze voor hen een dubbelzinnige, gevaarlijke bijklank schijnt te hebben. Ze hebben om meer dan één reden een schrik voor die naam. Ze vrezen nl, dat zich daaronder het streven verbergt naar volksregering of een voorkeur voor deze boven andere vormen van staatsbestuur. Ze vrezen de schijn, dat de werkzaamheid van de christelijke godsdienst aldus, met terzijdestelling van de andere standen in de maatschappij, beperkt wordt tot het welzijn van het lagere volk. Ze vrezen ten slotte, dat aldus onder het mom van deze benaming zich het plan verbergt om zich aan alle wettig gezag, burgerlijk of kerkelijk, te onttrekken.

5 - Het doel van deze encycliek
De openlijke discussie over dit vraagstuk is reeds al te zeer verbreid en geschiedt soms met grote vinnigheid. Ons plichtsbewustzijn spoort ons daarom aan om aan dit getwist matiging op te leggen door te bepalen wat de katholieken hieromtrent te denken hebben. Vervolgens is het onze bedoeling enige voorschriften te geven, die zullen strekken tot grotere uitbreiding van hun actie en tot veel rijker vruchtbaarheid daarvan voor de maatschappij.

1 - Verschil tussen sociaaldemocratie en christelijke democratie
Wat de sociaaldemocratie wil en wat de christelijke democratie moet willen: daarover kan volstrekt geen onzekerheid bestaan. De eerste immers - men moge daar met meer of met minder matiging voor uitkomen - wordt door velen zover de verkeerde weg opgedreven, dat ze boven het menselijke niets hogers erkent, de stoffelijke en uiterlijke goederen als doel najaagt en 's mensen geluk in het verwerven en genieten daarvan stelt. Daarom zouden ze willen, dat de regeringsmacht in de staat bij de volksmassa zou berusten, om, na opheffing van alle standsverschillen en gelijkmaking van alle burgers, de weg te bereiden ook voor gelijkheid in goederen. Vandaar: het eigendomsrecht moet worden afgeschaft en alle particulier bezit, zelfs met inbegrip der middelen tot levensonderhoud, moet gemeengoed worden.

De christelijke democratie daarentegen, alleen reeds om het feit dat zij zich christelijk noemt, moet tot grondslag hebben de beginselen van het goddelijk geloof. Ze moet werken voor de belangen der zwakken, maar zó dat ze de zielen, die voorde eeuwige goederen geschapen zijn, tot de haar passende volmaaktheid leidt. Derhalve moet voor haar niets heiliger zijn dan de rechtvaardigheid; het recht om goederen te verwerven en te bezitten moet voor haar onaantastbaar zijn; het onderscheid der standen, dat ongetwijfeld iets natuurlijks is voor een welingerichte maatschappij, moet ze handhaven, in één woord, ze moet voor het maatschappelijke leven die vorm en dat karakter verlangen, die God de Schepper er aan gegeven heeft. Het is dus duidelijk, dat de sociaaldemocratie en de christelijke democratie niets met elkander gemeen hebben; het verschil tussen beide is even groot als het verschil tussen socialisme en christendom.

2 - De christelijke democratie is geen politieke beweging voor volksheerschappij
Het zou echter geheel verkeerd zijn, aan de benaming christelijke democratie een politieke betekenis te geven. Weliswaar betekent het woord democratie volgens zijn afleiding zelf en volgens het wijsgerig spraakgebruik een volksheerschappij. Maar in ons geval moet het, met terzijdestelling van iedere politieke gedachte, niets anders betekenen dan juist deze weldadige christelijke actie voor volkswelvaart. Immers, de geboden van de natuurwet en van het Evangelie staan krachtens de rechtsgeldigheid die ze uit zich hebben boven de veranderlijkheden van het menselijk bestaan. Ze kunnen dus van geen enkele vorm van burgerlijk bestuur afhankelijk zijn, maar moeten met iedere bestuursvorm verenigbaar zijn, mits deze niet in strijd is met zedelijkheid en rechtvaardigheid. Ze zijn en blijven dus geheel en al vreemd aan het streven der partijen en de afwisselende uitslagen daarvan, zodat, bij welke vorm van staatsbestuur ook, de burgers zich ten slotte kunnen en moeten houden aan dezelfde geboden: God beminnen bovenal en de naasten beminnen zoals zichzelf. Dit was het altijd vastgehouden beginsel der Kerk en volgens dat beginsel hebben de pausen altijd met alle staten onderhandeld, ongeacht de regeringsvorm die er ;bestond. Met dit alles voor ogen kunnen de katholieken bij hun werken voor de lotsverbetering der bezitslozen in geen geval, noch in theorie noch in praktijk, de bedoeling hebben aan de ene staatsinrichting met uitsluiting van de andere de voorkeur te geven en die ingang te doen vinden.

3 - De christelijke democratie is niet uitsluitend voor de armen
Eveneens moet men een tweede grief tegen de christelijke democratie voorkomen, als zou ze nl. haar zorgen zozeer wijden aan de belangen der lagere klassen, dat ze de schijn krijgt de hogere standen voorbij te zien, wier nut voor het behoud en de vervolmaking der burgerlijke maatschappij toch niet geringer is. Deze fout wordt voorkomen door de christelijke wet der liefde, waarover we daareven spraken. Deze liefde breidt haar armen uit om volstrekt alle mensen van welke stand ook te omhelzen als leden van één en hetzelfde gezin, als kinderen van dezelfde liefderijke Vader, door dezelfde Verlosser vrijgekocht en tot hetzelfde eeuwige erfdeel geroepen. Inderdaad, zo is de leer en de vermaning van de Apostel: „Eén lichaam en één geest, zoals gij ook geroepen zijt tot één hoop, die aan uw roeping ontspruit; één Heer, één geloof, één doopsel; één God en Vader van allen, die boven alles en door alles en in ons allen is." (Ef. 4, 4-6) [b:Ef. 4, 4-6] Bijgevolg, krachtens de natuurlijke verbondenheid van het gewone volk met de andere standen, die nog nauwer is gemaakt door de christelijke broederschap, heeft alle werk voor de opheffing van het gewone volk ook zijn invloed op die andere klassen, te meer omdat het voor de goede uitslag van dat werk beslist passend en nodig is een beroep te doen op hun medewerking daarvoor, zoals we verderop zullen verklaren.

4 - De christelijke democratie is vreemd aan alle revolutionaire gezindheid en streven
Insgelijks zij het verre, onder de benaming van christelijke democratie het streven naar verwerping van alle gehoorzaamheid en naar afwijzing van de wettige overheden te verbergen. Eerbied voor de overheden in de staat, overeenkomstig ieders rang, en gehoorzaamheid aan hun wettige bevelen wordt evenzeer door de natuurwet als door de christelijke wet voorgeschreven. Wil nu deze onderwerping een mens en een christen waardig zijn, dan moet ze van harte en uit plichtsgevoel geschieden, d.w.z. „om des gewetens wille" zoals dezelfde Apostel ons leert, als hij zegt: „Iedereen moet onderworpen zijn aan het hogere gezag." (Rom. 13, 1.5) [b:Rom. 13, 1.5] Geheel in strijd echter met de belijdenis van christelijk leven is het, als men zich niet wil onderwerpen en gehoorzamen aan degenen die in de Kerk als gezagsdragers de eerste rang bekleden, op de eerste plaats aan de bisschoppen, die, met volledig behoud van het ,gezag van den paus over heel de Kerk, „de Heilige Geest heeft gesteld om Gods Kerk te besturen, welke Hij Zich door Zijn eigen bloed heeft verworven." (Hand. 20, 28) [b:Hand. 20, 28] Wie anders denkt en handelt geeft daardoor het bewijs, het ernstige gebod van dezelfde Apostel vergeten te hebben: „Weest gehoorzaam en onderdanig aan uw leidslieden; want ze waken over uw zielen als mensen, die rekenschap hebben af te leggen." (Hebr. 13, 17) [b:Hebr. 13, 17] Het is van zeer groot belang' dat alle gelovigen deze woorden diep in hun hartprenten en zich beijveren ze tot regel te maken van heel hun doen en laten. De priesters moeten ze eveneens zeer zorgvuldig overwegen en niet alleen door vermaning maar vooral door voorbeeld hun best doen om de anderen er van te doordringen.

5 - Conclusie van dit onderdeel: geen twisten over de naam, maar letten op doel en werk
Hiermede hebben we de beginselen, die we vroeger bij gelegenheid opzettelijk in het licht gesteld hebben, in het geheugen teruggeroepen, en nu hopen we, dat voortaan ieder geschil over de naam van christelijke democratie zal ophouden en iedere verdenking van gevaarlijkheid tegenover de zaak, die door deze naam wordt aangeduid, opzijgezet zal worden. En zo hopen we terecht. Immers, afgezien van sommige meningen over de betekenis en de strekking van deze christelijke democratie, die niet vrij zijn van enige overdrijving of dwaling, zal toch zeker niemand iets hebben af te keuren in een streven, welks enig doel, in overeenstemming met de natuurwet en de goddelijke wet, hierin bestaat: de mensen, die van hun handenarbeid leven, een dragelijker bestaan te bezorgen en hun langzamerhand de middelen te verschaffen om zelf in hun levensbehoeften te voorzien; het hun mogelijk te makken om in het huiselijk en het openbaar leven hun zedelijke en godsdienstige verplichtingen onbelemmerd te volbrengen; hun het bewustzijn bij te brengen, dat ze geen dieren maar mensen zijn, geen heidenen maar christenen, en aldus het streven naar het „ene noodzakelijke", naar het hoogste goed waarvoor we geboren zijn te vergemakkelijken en krachtiger op te wekken. Welnu, ziedaar het doel, ziedaar de taak dergenen, die in echt christelijke geest het gewone volk overeenkomstig de eis van de tijd willen opheffen en voor het verderfelijke kwaad van het socialisme willen vrijwaren.

1 - Het sociale vraagstuk is niet een louter economisch, maar vooral een moreel en godsdienstig vraagstuk
Met opzet maakten we daarjuist in het voorbijgaan melding van de zedelijke en godsdienstige verplichtingen. Sommigen nl. zijn van mening - en die mening is onder het volk doorgedrongen - dat het zg. sociale vraagstuk een louter economisch vraagstuk is, terwijl het toch in volle waarheid vast staat, dat het op de eerste plaats een zedelijk en godsdienstig vraagstuk is en dus vooral volgens de wetten van de moraal en de uitspraak van de godsdienst moet worden opgelost. Immers, nemen we eens aan: het loon der arbeiders wordt verdubbeld, de werktijd wordt verkort, de levensbehoeften worden goedkoop. Als dan de arbeider, gelijk dikwijls gebeurt, toch het oor leent aan theorieën en zich richt naar voorbeelden, die hem willen verleiden tot ongodsdienstigheid en zedenbederf, dan moeten zijn arbeid en zijn welstand er onder lijden. Proefneming en ondervinding hebben duidelijk bewezen, dat het grootste deel der arbeiders een armoedig en ellendig bestaan heeft als ze, ook bij verkorting van arbeidsduur en verhoging van loon, een zedeloos en godsdienstloos leven leiden. Neem uit de zielen de gevoelens weg, die de christelijke wijsheid ;daar aanplant en opkweekt, neem de zin van zorgzaamheid voor de toekomst, de .bescheidenheid, de spaarzaamheid, de lijdzaamheid en de overige zedelijke deugden die de natuur ons voorschrijft weg, en ondanks alle inspanning zullen uw pogingen om hen gelukkig te maken vergeefs zijn. Ziedaar juist de reden waarom we de katholieken nooit hebben aangespoord om verenigingen tot lotsverbetering voor het gewone volk en andere dergelijke instellingen te stichten, zonder hen tegelijk er aan te herinneren, dat dit moest geschieden onder de leiding, de medewerking en bijstand van de godsdienst.

2 - De rol der liefde
Deze welwillende gezindheid der katholieken ten opzichte der bezitslozen verdient naar het schijnt nog hogere lof, wijl ze haar werkzaamheid ontplooit op hetzelfde terrein, waarop onder de weldadige invloed der Kerk de liefde in aanpassing aan de eisen van de tijd voortdurend met grote activiteit en met succes haar krachten heeft ingespannen.

a. Christus' leer daaromtrent
Deze wet der liefde voor elkander, die als het ware de bekroning is van de wet der rechtvaardigheid, beveelt ons niet alleen ieder het zijne te geven en hem in de uitoefening van zijn recht niet te hinderen, maar ook elkander wel te doen „niet met woord of tong maar met daad en in waarheid" (1 Joh. 3, 18) [b:1 Joh. 3, 18], gedachtig het woord, dat Christus vol liefde tot Zijn leerlingen richtte: „Een nieuw gebod geef Ik u: Bemint elkander; zoals Ik u heb liefgehad, moet gij ook elkander beminnen. Hieraan zullen allen erkennen, dat ge Mijn leerlingen zijt, wanneer ge elkander liefhebt." (Joh. 13, 34-35) [b:Joh. 13, 34-35]

Al moet nu dit streven om wel te doen zijn zorgen op de eerste plaats richten op het onvergankelijke goed der zielen, toch mag het wat voor dit leven nodig of nuttig is volstrekt niet buiten beschouwing laten. En wat dit punt betreft verdient er aan herinnerd te worden, dat Christus op de vraag der leerlingen van de Doper: “Zijt gij het, die komen moet, of moeten we een ander verwachten?" (Mt. 11, 3) [b:Mt. 11, 3] als bewijs voor Zijn zending onder de mensen dit punt der liefde aangaf, met een beroep op de woorden van Isaias: „Blinden zien, kreupelen gaan, melaatsen worden gereinigd, doven horen, doden verrijzen en aan armen wordt het evangelie verkondigd." (Mt. 11, 4-5) [b:Mt. 11, 4-5] Verder, sprekend over het laatste oordeel en over de beloningen en straffen, waarover daar beslist zal worden, heeft Christus verklaard, dat Hij er op geheel bijzondere wijze rekening mee zal houden, hoe de mensen de onderlinge liefde hebben beoefend. Het is zeker merkwaardig, hoe Hij in die rede, de geestelijke werken van barmhartigheid stilzwijgend voorbijgaand, alleen maar van de lichamelijke werken van barmhartigheid melding maakt en van deze zo, als waren ze aan Hem zelf bewezen: „Ik was hongerig, en gij hebt Mij te eten gegeven; Ik was dorstig, en gij hebt Mij te drinken gegeven; Ik was vreemdeling, en gij naamt Mij op; Ik was naakt, en gij hebt Mij gekleed; ziek en gij hebt Mij bezocht; in de gevangenis, en gij zijt. Mij komen bezoeken." (Mt. 25, 35-36) [b:Mt. 25, 35-36]

b. Christus' voorbeeld
Bij deze lessen omtrent de beoefening der tweevoudige liefde, zoveel tot geestelijk als tot lichamelijk heil van de naaste, voegde Christus, zoals ieder weet, Zijn eigen overheerlijke voorbeelden. Wat dit punt aangaat, is het ongetwijfeld het meest ontroerend te denken aan die kreet van Zijn vaderhart: „Ik heb medelijden met de schare" (Mc. 8, 2) [b:Mc. 8, 2] , en aan Zijn even grote bereidwilligheid om zelfs door middel van Zijn wondermacht te hulp te komen: en op dat medelijden slaat de lofprijzing: „Hij ging al weldoende rond, en genas allen die door de duivel werden beheerst." (Hand. 10, 38) [b:Hand. 10, 38]

c. Het voorbeeld der apostelen en der latere christenen
De eersten, die de door Christus verkondigde leer der liefde nauwgezet en ijverig in beoefening brachten, waren de Apostelen, en na hen hebben degenen die het christelijk geloof omhelsden een menigte van allerlei instellingen in het leven geroepen tot leniging der menselijke ellende, waar deze zich ook deed gevoelen. Die instellingen, voortdurend talrijker en volmaakter, maken een eigen heerlijk sieraad uit van het christendom en van de beschaving die het gebracht heeft. Onbevooroordeelde mensen kunnen ze dan ook niet genoeg bewonderen, gezien vooral de toch zo sterke neiging om eigen voordeel te zoeken en zich om dat van anderen niet te bekommeren.

3 - Ook de aalmoes verdient aanbeveling
Van het getal 'der liefdewerken mag men ook het uitreiken van een gift als aalmoes niet uitsluiten; waarop het woord van Christus slaat: “Geeft wat over is als aalmoes." (Lc. 11, 41) [b:Lc. 11, 41] Zeker, de socialisten keuren de, aalmoes af en willen haar zien afgeschaft als beledigend voor de aangeboren waardigheid van de mens. Waar ze echter volgens de voorschriften van het Evangelie (Mt. 6, 2-4) [b:Mt. 6, 2-4] en op christelijke wijze wordt gegeven, daar is ze geen voedsel voor de hoogmoed van de gevers en brengt ze geen beschaming mee voor degenen die ontvangen. En wel verre van de mens onwaardig te zijn is ze veeleer bevorderlijk voor het nauwer aanhalen der banden van het maatschappelijk leven, doordat ze onder de mensen een verhouding bevordert, die op wederzijds dienstbetoon berust. Niemand immers is zo rijk, dat hij niemands hulp nodig heeft, en niemand zo arm, of hij kan een ander toch nog wel in iets van dienst zijn: het ligt in de natuur dat de mensen elkander vertrouwvol om hulp vragen en ze welwillend verlenen. Zo houden werkelijk rechtvaardigheid en liefde, innig verbonden, volgens Christus' rechtmatige en zachte wet het organisme der menselijke maatschappij op bewonderenswaardige wijze bijeen en leiden ze op providentiële wijze elk lid er van tot bereiking van eigen welzijn en van dat der gemeenschap.

4 - Praktische manieren van weldoen
Even grote lof verdient de liefde, dat ze de nood van het volk niet alleen door voorbijgaande ondersteuning maar ook door middel van blijvende instellingen te hulp komt; want zo zal ze des te zekerder en krachtiger de behoeftigen ten dienste staan.

Nog veel meer lof verdient het streven om in de ambachtslieden en arbeiders de. geest van spaarzaamheid en voorzorg voor de toekomst te vormen, zo dat zij met verloop van tijd ten minste voor een deel in hun eigen behoefte kunnen voorzien. Zulk een opzet verlicht niet alleen de plicht der rijken tegenover de bezitslozen, maar strekt ook de bezitslozen tot eer. Terwijl het dezen nl. opwekt om zich zelf een beter lot te bereiden, houdt het hen tegelijk af van gevaren, beteugelt het bij hen de overdreven begeerten en beweegt het hen tot een deugdzaam leven. Het is dus van zeer groot nut en geheel in overeenstemming met de behoeften van onze tijd en verdient dus zeker van de liefde der weldenkenden vaardige, krachtige en verstandige bevordering.

5 - Conclusie van dit onderdeel en overgang: de naam is van minder belang; eendrachtig werk is het voornaamste
Dit sta derhalve vast: het streven der katholieken naar leniging van de nood en naar opheffing van het gewone volk komt volkomen overeen met de geest der Kerk en beantwoordt op uitstekende wijze aan het voorbeeld, dat ze altijd gegeven heeft. Of nu de daartoe leidende beweging de naam draagt van christelijke volksactie of van christelijke democratie, komt er zeer weinig op aan, als maar de door ons gegeven lessen met de verschuldigde gehoorzaamheid in alle punten worden opgevolgd. Wel komt het er zeer veel op aan, dat de katholieken in zulk een belangrijke aangelegenheid één en dezelfde gedachte hebben, één en dezelfde bedoeling en handelwijze. En niet minder komt het er op aan, dat de actie zelf door toename van het aantal deelnemers en van de hulpmiddelen groeit en zich uitbreidt.

1 - De plicht der hogere standen
Vooral moet men een beroep doen op de welwillende medewerking van hen, die door stand, vermogen, aanleg en ontwikkeling groter aanzien in de maatschappij genieten. Zonder hun medewerking kan men nauwelijks iets tot stand brengen dat werkelijk leidt tot de beoogde lotsverbetering van het volk. De weg daartoe zal ongetwijfeld zekerder en korter zijn, naarmate een groter aantal meer vooraanstaande burgers met groter offervaardigheid zijn medewerking verleent. We zouden dezen echter gaarne zien bedenken, dat het hun niet vrij staat zich het lot der zwakken aan te trekken of niet, maar dat dit volstrekt een plicht voor hen is. In de maatschappij immers leeft men niet alleen voor zijn eigen belangen maar ook voor het algemeen belang. Wat de enen van hun kant niet kunnen bijdragen tot het algemeen welzijn, moeten ,de anderen, die het wel kunnen, door ruimere bijdragen aanvullen. Voor de zwaarte van deze plicht dient als bewijs juist de groter maat en hoger waarde van de goederen die men ontvangen heeft, want die vormen noodzakelijkerwijze de grond voor een strengere rekenschap, die men aan de opperste Gever, God, heeft af te leggen. Ook de vloed van onheilen, die eenmaal over alle standen zal losbreken, als niet bijtijds een geneesmiddel wordt aangewend, vormt een aansporing hiertoe. Wie zich dus om de zaak van het in ellende levende volk niet bekommert handelt onvoorzichtig zowel ten opzichte van zich zelf als van de maatschappij.

2 - De samenwerking met oudere instellingen
Een sterke uitbreiding en krachtige opbloei van deze christelijk ingerichte sociale actie zal volstrekt niet tot gevolg hebben, dat de overige instellingen, die, dank de vroomheid en de goede zorg van het voorgeslacht, reeds lang bestaan en bloeien, zullen gaan kwijnen of door de nieuwe instellingen als het ware worden opgeslorpt en aldus ophouden te bestaan. Zowel de ene als de andere immers danken hun ontstaan aan dezelfde geest van godsdienst en naastenliefde, en zijn ook door haar eigen voorwerp volstrekt niet met elkander in strijd. Zij kunnen dus gemakkelijk naast elkander bestaan en zo geschikt contact met elkander hebben, dat men door vereniging van beider verdienstelijk streven des te tijdiger maatregelen kan nemen tegen de nood van het volk en tegen de dagelijks ernstiger gevaren.

3 - Allen moeten samenwerken vooral tegen het socialisme
De tegenwoordige toestand immers roept, ja roept luide om mannen van durf en om samenbundeling van krachten. Want maar al te wijd strekt zich het veld van onheilen uit, dat zich aan ons oog vertoont, en vreselijke gevaren van revolutie en ondergang hangen ons boven het hoofd vooral van wege de steeds toenemende kracht der socialisten. Sluw weten dezen zich te nestelen tot in het hart der maatschappij. In het duister van geheime bijeenkomsten en in het volle licht der openbaarheid, door woord en door geschrift hitsen zij de massa tot opstand aan. De tucht van de godsdienst hebben ze afgeworpen. Ze zwijgen over plichten en maken alleen maar ophef van rechten. Zo verleiden ze de dagelijks groeiende scharen der behoeftigen, die van wege hun armoede gemakkelijker toegankelijk zijn voor bedrog en zich lichter tot dwaling laten voortslepen. Het gaat dus hier om het hoogste belang zowel van de maatschappij als van de godsdienst. Beide in hun eer handhaven is een heilige plicht voor alle welgezinden.

-

4 - Daarom geen twisten
Om dit eendrachtig streven de gewenste duurzaamheid te verzekeren dient men zich verder te onthouden van alle twistvragen, die de gemoederen kwetsen en verdeeldheid veroorzaken. Daarom zwijge men in dagbladen en op vergaderingen over sommige te spitsvondige vraagstukken, die bijna geen enkel nut hebben. Deze vraagstukken zijn niet gemakkelijk te ontwarren en vorderen om goed begrepen te worden de nodige scherpzinnigheid en een meer dan gewone toeleg. Zeker, het is menselijk omtrent vele punten in twijfel te blijven en onderling van mening te verschillen. Maar wie oprecht de waarheid zoeken behoren bij disputen over nog onbesliste vraagstukken de kalmte, bescheidenheid en wederzijdse hoogachting te bewaren, om te voorkomen dat uit verschil van mening ook verwijdering van harten ontstaat. Welke mening men echter ook kieze in vraagstukken waaromtrent twijfel mogelijk is, altijd moet men bereid zijn zich met de grootste nauwgezetheid aan de beslissing van de Apostolische Stoel te onderwerpen.

5 - Liefst één topleiding
Verder, deze actie der katholieken, van welke aard ook, zal nog rijkere uitwerkselen hebben, als al hun verenigingen, met behoud van eigen zelfstandigheid, bij haar werken onder één en dezelfde hoofdleiding staan. Voor Italië verlangen we, dat die leiding zal gegeven worden door het „Werk der congressen en verenigingen", een instelling, die door ons al menigmaal geprezen is. Aan haar heeft onze voorganger en hebben wijzelf de taak opgedragen om de gemeenschappelijke actie der katholieken onder toezicht en leiding der bisschoppen te regelen. Hetzelfde geschiede bij de overige volken, als bij hen zulk een toporganisatie bestaat, waaraan die taak op wettige wijze is toevertrouwd.

6 - Bijzondere taak der geestelijkheid
In heel deze aangelegenheid verder, die zo nauw samenhangt met de belangen van de Kerk en van het christenvolk, hebben de priesters klaarblijkelijk een zeer gewichtige taak te vervullen, en dat kunnen ze door vlijtig gebruik van de vele middelen, die hun door wetenschap, voorzichtigheid en naastenliefde worden geboden. Meer dan eens hebben we het bij toespraken tot geestelijken nuttig geacht hun op het hart te drukken, dat het met het oog op de toestand en de tijd waarin we leven doelmatig is tot het volk te gaan en daarmee in zegenrijk contact te blijven. Nog dikwijlder hebben we door brieven aan 'bisschoppen of andere geestelijke personen, ook nog in de laatste jaren Waarschijnlijk wordt hier bedoeld de volgende passage uit die brief: „De beato Francisco pestre, deque alumnis eios praestantissimis memoriae est proditum, se totos populo dedere, et in salute publica operam ponere acri diligentia solitos. Circumspice nunc animo res atque homines: plane reperies, tempus vobis esse idem illud repetere institutem, et exempla moremque antiquorum animale imitari. Nam si alias unquam, certe quidem hoc tempore magna ex parte nititur in Populo nalus civitatum: ideoque nosse e proximo multitudinem, ac tam saepe non inopia tantummodo et laborious, sed insidiis et periculis undique circumventam, amanter iuvare docendo, menende, solando, officium est utriusque ordinis clericorum. Nosque ipsi si litteras encyclical de Secta Massonum, de con-ditione opificum, de praecipuis civium christianorum officiis, aliasque generis eiusdem ad Epscopos dedimus, populi potissimum gratin dedimus, ut scilicet ex its sua metiri iura et officia, sibique Gavere et saluti suae recte consultum velle disceret." d.i.. „Van den heiligen vader Franciscus en zijn voornaamste leerlingen wordt verhaald, dat het hun gewoonte was zich geheel aan het volk te wijden en met vurige ijver hun arbeid te besteden voor het algemeen welzijn. Zie nu in de geest eens rond naar toestanden en mensen, en ge zult ongetwijfeld bevindeiz, dat het voor u tijd 'is datzelfde werk .te hervatten en de voorbeelden en het gedrag der voorvaderen moedig na te volgen. Want zo ooit, dan berust het behoud der maatschappij zeker in deze tijd voor een groot deel bij het volk; en daarom is het de taak der beide soorten van geestelijkheid de menigte van nabij te leren kennen, en dat, volk, dat zo dikwijls niet alleen ten prooi is aan gebrek en lijden, maar ook van, alle kanten omgeven door lagen en gevaren, liefderijk bij te staan door onderricht, vermaning en troost. Als wij zelf tot de bisschoppen onze encyclieken gericht hebben over de vrijmetselarij, over de toestand der arbeiders, over de voornaamste plichten der christenburgers, dan hebben wij dit vooral gedaan ten bate van het volk, opdat het namelijk daaruit zou leren zijn plichten en rechten af te nieten, voor zich zelf te waken en behoorlijk voor zijn eigen welzijn te zorgen." Zie de brief bij Desclée VII, P. 204 e.v.; de hier geciteerde passage staat op p. 206-7 [[744]], juist deze liefdevolle zorg voor het volk aangeprezen en haar een eigen taak genoemd van de beide rangen der geestelijkheid. Toch moeten ze bij de vervulling der plichten van die taak zeer omzichtig en verstandig te werk gaan, naar het voorbeeld der heiligen. De arme en nederige Franciscus, Vincentius a Paulo, de vader der ongelukkigen, en vele anderen uit heel de geschiedenis de- Kerk waren gewoon hun onafgebroken bemoeiingen voor het volk zo te regelen, dat ze, zonder daardoor meer dan passend is in beslag genomen te worden, en zonder zich zelf te vergeten, met even grote ijver voor hun eigen ziel naar de volmaakte beoefening van alle deugden streefden.

a. De voornaamste punten die men het volk moet voorhouden
Eén ding willen wij hier met bijzondere nadruk aan toevoegen. Het is iets, waardoor niet alleen de priesters maar waardoor allen, die de zaak van het volk zijn toegedaan, zich daarvoor zonder veel moeite verdienstelijk kunnen maken, als ze nl. gelijkelijk bij gelegenheid het volk in broederlijk onderhoud vooral de volgende punten op het hart drukken: zich overal en altijd ver houden van oproer en oproerig gezinden; de rechten van anderen, wie dan ook, ongeschonden bewaren; aan de patroons de hun toekomende eerbied en arbeidsprestatie gewillig bewijzen; geen afkeer hebben van het huiselijk leven, dat een bron is van vele zegeningen; vóór alles: het godsdienstig leven beoefenen en in de godsdienst de zekerste troost zoeken bij de moeilijkheden van het leven. Om deze punten te doen onderhouden zal het zeker uiterst dienstig zijn te herinneren aan het heerlijke toonbeeld van het heilig huisgezin van Nazareth en tot vertrouwen op zijn machtige bescherming op te wekken, ofwel te wijzen op het voorbeeld van hen, die juist in hun armoedig bestaan het middel vonden om tot het toppunt van deugd op te stijgen, ofwel ten slotte de hoop te versterken op het loon, dat in een beter leven wacht.

b. Gehoorzaamheid aan de bisschoppen
Ten slotte herhalen we met nog groter ernst onze reeds gegeven vermaning: bij alles wat hetzij de enkelingen hetzij de verenigingen op dit terrein ondernemen, moet men zich herinneren, dat men volkomen gehoorzaamheid verschuldigd is aan het gezag der bisschoppen. Men late zich toch niet verleiden door een al te onstuimige ijver om goed te doen. Als die ijver verleidt tot schending van de plicht der gehoorzaamheid, dan is hij niet echt, dan zal hij geen degelijk goed uitwerken en aan God niet welgevallig zijn. God vindt Zijn behagen in hen, die met opoffering van hun eigen mening naar het bevel van de overheden der Kerk luisteren als naar Zijn eigen bevel. Hen staat Hij bereidvaardig bij ook bij zeer moeilijke ondernemingen en gewoonlijk leidt Hij in Zijn goedheid hun werken tot het gewenste succes.

c. De kracht van het goede voorbeeld
Laten hiermede ook samengaan de er aan beantwoordende voorbeelden van deugd, vooral die welke de christen doen kennen als een vijand van luiheid en genotzucht, die van zijn overvloed vriendelijk mededeelt ten bate van anderen en die bij wederwaardigheden onwrikbaar stand houdt. Zulke voorbeelden immers dragen er machtig toe bij om bij het volk een heilzame geest op te wekken en hebben een nog machtiger invloed als zij wier leven er door uitmunt tot de meer vooraanstaande burgers behoren.

1 - Aansporing tot de bisschoppen
Ziedaar, eerbiedwaardige broeders, het program tot welks uitvoering we u aansporen. Zorgt voor die uitvoering naar omstandigheden van plaats en tijd volgens uw wijsheid en ijver; beraadslaagt daarover in uw gebruikelijke bijeenkomsten. Met waakzame zorg dient ge er op te letten en uw gezag dient ge te laten gelden om al leidend, matigend en verbiedend te voorkomen, dat ooit, onder voorwendsel van welk goed ook, de kracht der kerkelijke tucht verslapt of de orde wordt verstoord, die Christus aan Zijn Kerk gegeven heeft. De juist gerichte, eendrachtige en vooruitstrevende werkzaamheid van alle katholieken moge nog helderder aantonen, dat de rust der orde en de ware voorspoed onder de volken vooral bloeien onder de leiding en de zegen der Kerk. Haar heilige taak is het een ieder overeenkomstig de voorschriften van het christendom te herinneren aan zijn plicht, rijken en armen in broederlijke liefde met elkander te verbinden en de harten op te beuren en te sterken bij tegenspoed in de loop van het menselijk leven.

2 - Bevestiging met woorden van St. Paulus
Een bekrachtiging van onze voorschriften en verlangens vorme de vermaning vol apostolische liefde, door den H. Paulus tot de Romeinen gericht. „Ik bezweer u... hervormt u door vernieuwing van inzicht... Wie uitdeelt, doe het in eenvoud; wie voorzit, doe het met ijver; wie barmhartigheid beoefent, doe het blijmoedig. De liefde zij ongeveinsd. Verfoeit het kwaad, blijft gehecht aan het goede. Hebt in broedermin elkander hartelijk lief, acht elkander hoger dan uzelf; weest onderverdroten in ijver... Weest blijde in de hoop, geduldig in het lijden, volhardend in het gebed; helpt de heiligen in hun noden, legt u op de gastvrijheid toe. Weest blij met de blijden, weent met de wenenden; weest eensgezind onder elkander. Vergeldt niemand kwaad met kwaad; betracht het goede, niet alleen voor God, maar ook voor alle mensen." (Rom. 12, 1-17) [b:Rom. 12, 1-17]

3 - Zegen
Tot onderpand van deze goederen strekke u de apostolische zegen, die we aan u, eerbiedwaardige broeders, aan uw geestelijkheid en uw volk met grote liefde in de Heer verlenen.

Gegeven te Rome, bij St. Pieter, de 18e Januari 1901,
in het 23e jaar van ons pausschap.

PAUS LEO XIII