Laten we ons leiden door de ster die het Woord van God is

Beminde broeders en zusters!

Ook op het hoogfeest van de Openbaring van de Heer en viert de Kerk het mysterie van de geboorte van Jezus, de redder. De feestdag van vandaag benadrukt in het bijzonder de universele plan en betekenis van deze geboorte. Door zijn menswording in de schoot van Maria, is de Zoon van God niet alleen voor het volk van Israël gekomen, waarvoor de herders van Bethlehem staan, maar voor de hele mensheid voor wie de astrologen staan. En vandaag nodigt de Kerk ons uit om na te denken en te bidden over de astrologen op zoek naar de Messias (Mt 2,1-2)[[b:Mt 2,1-2]]. In het Evangelie hoorden we dat ze vanuit het oosten naar Jeruzalem kwamen en vroegen: "Waar is de pasgeboren koning van de Joden? Wij zagen zijn ster opgaan en zijn gekomen Hem hulde brengen" (Mt 2,2)[b:Mt 2,2]. Wat voor mensen waren dat, en wat voor een ster? Het waren waarschijnlijk wijzen die de hemel onderzochten, maar niet om de toekomst in de sterren te "lezen" en er misschien zelfs gewin van te hebben. Het was eerder mannen die naar iets groters "op zoek waren", op zoek naar het ware licht dat de weg kan wijzen die men in het leven moet gaan. Het waren mensen die er zeker van waren dat er iets in de schepping te vinden is dat we Gods "handschrift" kunnen noemen - een handschrift dat de mens kan en moet proberen te ontcijferen. Misschien kunnen we deze astrologen beter leren kennen en hun verlangen begrijpen om te worden geleid door de tekenen van God, als we nadenken over wat ze vinden op hun weg in de grote stad Jeruzalem.

Eerst ontmoetten ze koning Herodes. Natuurlijk was hij geïnteresseerd in het kind van wie de astrologen spraken - maar niet om hem te huldigen, zoals hij valselijk voorwendt, maar om het te doden. Herodes is een man wellustig naar macht die alleen een rivaal kan zien in de ander die moet worden bevochten. Bij nadere beschouwing lijkt God hem ook een rivaal, zelfs als een bijzonder gevaarlijke rivaal die de mensen van hun habitat, hun onafhankelijkheid, hun kracht, hun macht wil ontnemen: een rivaal die het pad aangeeft om door het leven te gaan en dus alles in de weg legt voor wat men wil. Herodes hoort de woorden van de profeet Micha (Micha 5,1)[b:Micha 5,1] van zijn schriftgeleerden, maar zijn enige gedachte gaat uit naar de troon. Dus God moet verduistert worden en mensen moeten worden gereduceerd tot eenvoudige schaakstukken die worden verplaatst op het grote schaakbord van macht. Herodes is een figuur die geen sympathie voor ons heeft en die we instinctief negatief beoordelen vanwege zijn wreedheid. Maar we moeten ons afvragen: misschien is er ook iets van Herodes in ons? Misschien zien ook wij God vaak als een soort rivaal? Misschien zijn ook wij blind voor zijn tekenen, doof voor zijn woorden, omdat we denken dat hij grenzen aan ons leven stelt en ons niet toestaat om naar ons believen over het leven te beschikken? Beste broeders en zusters, als we op deze wijze naar God kijken, dan zijn we uiteindelijk ontevreden omdat we niet kunnen worden geleid door Hem die de reden is van alle dingen. We moeten de idee van rivaliteit uit onze geest en ons hart verdrijven: de idee dat God een beperking voor onszelf is. We moeten ons openstellen voor de zekerheid dat God de almachtige liefde is die niets wegneemt, ons niet bedreigt. Integendeel, Hij is de enige die ons de mogelijkheid kan bieden om in volheid te leven, om ware vreugde te ervaren.

Dan ontmoeten de astrologen de geleerden, de theologen, de experts die alles weten over de Heilige Schriften, hun mogelijke uitleg kennen, die elke plaats uit het hoofd kunnen citeren en die daarom een waardevolle hulp zijn voor degenen die Gods weg willen volgen. De H. Augustinus zegt echter dat zij graag een gids zijn voor anderen, hen de weg wijzen, maar zelf niet onderweg zijn, maar stilstaan. De Schriften worden voor hen tot een soort atlas waarin ze met nieuwsgierigheid lezen, tot een eenheid van woorden en termen die men kan onderzoeken en waarover men verstandig kan discussiëren. Maar nogmaals we kunnen ons afvragen: komen wij ook niet in de verleiding om de Heilige Schrift, deze zeer rijke en levenschenkende schat voor het geloof van de kerk, te beschouwen als een object voor studie en discussie en niet zozeer als het boek dat ons de weg toont om tot het leven te komen? Ik denk dat, zoals ik zei in het apostolisch schrijven Verbum Domini[3488], dat in ons steeds opnieuw de diepe bereidheid moet ontstaan het woord van de Bijbel, gelezen in de levende traditie van de Kerk Verbum Domini, 18[[3488|18]], als de waarheid te beschouwen die ons zegt wat de mens is en en hoe hij zich volkomen kan verwezenlijken - de waarheid die de weg is die we dagelijks moeten gaan te samen met de anderen als we ons leven op de rots en niet op zand willen bouwen.

En zo komen we bij de ster. Wat was dat voor een ster die de astrologen gezien hebben en die ze gevolgd zijn? Eeuwenlang hebben de astronomen over deze vraag gediscussieerd. Kepler meende bijvoorbeeld dat het om een "nova" of een "supernova" ging, dat wil zeggen een van die sterren die normaal een zwak licht uitstralen, maar plotseling een enorme innerlijke explosie kunnen ervaren die buitengewoon licht produceert. Deze dingen zijn zeker interessant, maar ze leiden ons niet naar wat wezenlijk is om die ster te begrijpen. We moeten terugkeren naar het feit dat die mannen op zoek waren naar Gods sporen. Zij probeerden zijn "handschrift" in de schepping te lezen. Ze wisten: "De hemel verkondigt de majesteit Gods" (Ps 19, 2)[b:Ps 19, 2]. Zij wisten dus zeker dat God in de schepping kan worden herkend. Maar als wijze mannen wisten ze ook dat ze Hem niet met een telescoop konden ontmoeten, maar alleen met de diep schouwende ogen van de rede op zoek naar de laatste betekenis van de realiteit en met het verlangen naar God dat wordt geïnspireerd door het geloof. Aldus wordt het zelfs mogelijk dat God nadert tot ons.

Het universum is geen willekeurig product zoals sommigen ons willen laten geloven. Als we ernaar kijken, worden we uitgenodigd om er iets diep in te ontdekken: de wijsheid van de Schepper, de onuitputtelijke verbeelding van God, zijn oneindige liefde voor ons. We moeten niet worden beperkt door theorieën die steeds slechts tot een bepaald punt komen en die bij nadere beschouwing weliswaar niet in strijd zijn met het geloof, maar niet de uiteindelijke betekenis van de realiteit kunnen verklaren. In de schoonheid van de wereld, in haar mysterie, haar omvang en redelijkheid, moeten we de eeuwige rationaliteit herkennen, en we moeten ons door haar laten leiden tot de ene God, de schepper van hemel en aarde. Als we dit gezichtspunt aannemen, zien we dat degene die de wereld heeft geschapen, en degene die is geboren in een grot in Bethlehem en die onder ons in de eucharistie blijft leven, dezelfde levende God is, die ons aanspreekt, van ons houdt, ons naar het eeuwige leven leiden wil. Herodes, de schriftgeleerden, de ster - maar we volgen het pad van de astrologen die in Jeruzalem aankomen. De ster verdwijnt boven de grote stad, men kan ze niet meer zien.

Wat betekent dat? Ook hier moeten we het teken begrijpen in de diepere betekenis ervan. Voor die mannen was het logisch te zoeken naar de nieuwe koning in het koninklijke paleis, waar zich de wijze raadslieden van het hof bevonden. Maar ze moesten concluderen, waarschijnlijk tot hun verbazing, dat het pasgeboren kind zich niet in de plaatsen van macht en cultuur bevond, zelfs als ze op die plaatsen waardevolle informatie over dit kind verkregen. Integendeel, ze merkten op dat de macht, inclusief die van de kennis, soms de weg blokkeert om dat kind te ontmoeten. Toen leidde de ster hen naar Bethlehem, naar een klein stadje. Hij leidde haar naar de armen, de nederigen om de koning der wereld te vinden. Gods maatstaven zijn anders dan die van de mens; God toont zichzelf niet in de kracht van deze wereld, maar in de nederigheid van Zijn liefde, de liefde die vraagt onze vrijheid vraagt om te worden opgenomen, om ons om te vormen en ons in staat te stellen naar hem te gaan die liefde is. Maar ook voor ons liggen de dingen niet veel anders dan voor de astrologen. Als ons naar onze mening werd gevraagd hoe God de wereld had moeten redden, dan zouden we kunnen wellicht antwoorden dat Hij zijn hele macht had moeten bieden om de wereld een eerlijker economisch systeem te geven waarin iedereen zou kunnen hebben wat hij wilde. In werkelijkheid zou dat een soort geweld tegen de mens zijn omdat het hem zou beroven van fundamentele elementen die hem kenmerken. Noch aan onze vrijheid, noch aan onze liefde zou worden geappelleerd. Gods kracht wordt op een compleet andere manier getoond: in Bethlehem, waar we de schijnbare machteloosheid van Zijn liefde ontmoeten. We moeten daarheen gaan en het is daar waar we Gods ster opnieuw vinden.

Zo wordt ook het laatste belangrijke element van de geschiedenis van de astrologen voor ons duidelijk: de taal van de schepping stelt ons in staat om een goed stuk van de weg naar God af te leggen, maar ze geeft ons niet het definitieve licht. Uiteindelijk was het onmisbaar voor de astrologen om te luisteren naar de stem van de heilige Schriften: alleen zij konden hen de weg tonen. Het Woord van God is de ware ster die ons de overweldigende glans van de goddelijke waarheid schenkt in de onzekerheid van het menselijk spreken. Beminde broeders en zusters, laten we ons leiden door de ster die het Woord van God is, volgen we Hem in ons leven door met de Kerk te gaan waar het Woord zijn tent heeft opgeslagen. Onze weg zal altijd worden verlicht door een licht dat geen ander teken ons kan geven. En ook wij kunnen sterren worden voor de anderen, afglans van het licht dat Christus over ons liet stralen. Amen.