Tot het 17e Italiaans Nationaal Eucharistisch Congres te Pisa

Mijne heren kardinalen, waaronder onze kardinaallegaat aartsbisschop van Florence, en gij, eerbiedwaardige medebroeders - en met name onze dierbare en hooggeachte aartsbisschop van deze prachtig oude kerk -, kerkelijke, burgerlijke, universitaire en militaire autoriteiten - waaronder de heer president van de ministerraad van Italië -, gij vertegenwoordigers van de Italiaanse regering alsmede van de stad Pisa en gij allen, gelovigen, zowel van Pisa als van Rome en geheel Italië, hier samengekomen voor de plechtige viering van het 17e nationale eucharistisch congres, wij groeten u, wij zegenen u! Wij zijn verheugd te weten dat gij hier bijeen zijt om te zamen met ons eer te bewijzen aan het verheven mysterie van de tegenwoordigheid van Christus in de eucharistische symbolen en wij zijn blij te zamen met u te kunnen bidden en nieuwe overvloedige zegeningen af te smeken over deze bevoorrechte stad waar geschiedenis, kunst en cultuur sedert eeuwen innig verbonden zijn met het geloof en waar dit verbond gestalte gekregen heeft in monumenten van onvergelijkelijke schoonheid en in instituten van wijsheid en wetenschap. In deze groet en zegen willen wij de diepste gevoelens van ons hart neerleggen en wij zullen ze vertolken in deze plechtige viering van de liturgie; andere woorden zullen wij er verder niet over spreken omdat wij ons in deze korte toespraak in de allereerste plaats willen bezighouden met het verheven onderwerp waarop de plechtigheid van deze dagen betrekking heeft.

Een bijzondere groet zijn wij verschuldigd aan onze dierbare priesters die hier bijeen zijn. Deze dag van het congres is speciaal voor u bestemd en om hem te zamen met u te vieren, mijn dierbare medebroeders, door Christus uitverkoren voor de totale overgave aan zijn liefde en voor de volledige toewijding aan zijn dienst, daarom zijn wij vandaag hierheen gekomen.

Dierbare en hooggeachte priesters, wij moeten ons diep bewust zijn van de tweevoudige vertegenwoordiging die ons is opgelegd: de vertegenwoordiging van God ten opzichte van de mensen en de de vertegenwoordiging van de mensen tegenover God. Wij moeten jubelen en beven tegelijk, omdat wij, hoewel onwaardig, bestemd zijn om krachtens die tweevoudige opdracht te handelen ,in persona Christi’; omdat wij door zijn kracht de bewerkers zijn van het grote eucharistische mysterie. Christus, tegenwoordig in ons met zijn goddelijke en menselijke macht, stelt zichzelf tegenwoordig in zijn sacramentele werkelijkheid, door middel van ons nederig en verheven ambt. Wij zijn de bewerkers, de bedienaren, de uitdelers van de Eucharistie. Laat ons dit nooit vergeten, omwille van de heiligheid die wij aan Christus, aan God verschuldigd zijn; laat ons dit nooit vergeten, omwille van de liefde die wij aan onze broeders verschuldigd zijn!

Broeders en dierbare kinderen! Wij zijn naar dit congres gekomen om het getuigenis, dat het wil zijn, tot het onze te maken; en dit getuigenis luidt: God is met ons! Omdat Christus met ons is! Want de allerheiligste tekens van de Eucharistie zijn niet slechts symbolen en afbeeldingen van Christus, of verwijzingen naar zijn genegenheid voor ons of naar een bepaalde handeling die Hij verrichtte met betrekking tot degenen die mede aanzaten aan zijn avondmaal, maar zij bevatten Hem, Christus, levend en werkelijk; zij duiden zijn tegenwoordigheid aan zoals Hij is, levend in de eeuwige glorie, maar hier tegenwoordig in zijn offerdaad; zij duiden aan dat het sacrament van de Eucharistie op onbloedige wijze het bloedig offer verbeeldt van Christus op het kruis en aan de zegeningen van de verlossing deelachtig maakt al wie waardig het lichaam en bloed van Christus nuttigt onder deze gedaanten van Brood en Wijn. Zó is het! Dit is de waarheid.

O, wij weten dat wij, door deze waarheid te verkondigen, een mysterie verkondigen. Wij weten bovendien dat wij door het bevestigen van deze waarheid, die de katholieke Kerk belijdt omtrent de Eucharistie, tegelijkertijd een aantal andere waarheden verkondigen die essentieel verbonden zijn met het mysterie van de Eucharistie en die even moeilijk en wonderbaarlijk zijn, maar ook evenzeer gebaseerd op de waarheid. Denken wij in de eerste plaats aan het priesterschap met zijn verbazingwekkende macht om, krachtens goddelijk vermogen, de verborgen tegenwoordigheid van Christus in de Eucharistie te bewerkstelligen en aan de essentiële betrekking die de Eucharistie heeft met het mystieke lichaam van Christus, Summa Theologiae Tertia Pars q. 73 a. 3[t:III q. 73, a. 3] d.w.z. met de Kerk, die in de Eucharistie het voor ons allerhoogste teken heeft van haar eenheid en die in haar het meest doeltreffende beginsel voor haar opbouw en de meest krachtdadige bron voor haar heiligheid bezit, nl. Christus zelf in een daad van de hoogste liefde. Onnodig te zeggen dat in deze werkelijke en verborgen tegenwoordigheid, verhuld in tekens die enerzijds ontledigd zijn van hun ware natuur — brood en wijn — en anderzijds vol zijn van de specifieke spirituele betekenis van de Eucharistie — geestelijk voedsel voor de mens op zijn weg naar het eeuwige leven —, zoveel ligt opgesloten aan diepgaande theologische begrippen — denkt maar aan de persoonlijke gesprekken, die de zielen ieder en vermenigvuldigde weerklank in allen die het aanhoren —, aan evangelische verwijzingen — denkt aan de woorden van Christus te Kafarnaüm en aan het laatste avondmaal —, aan liturgische afleidingen — de heilige mis op de eerste plaats —, aan toepassingen bij de eredienst — denkt aan de talloze tabernakels die met hun mysterieus licht, zichtbaar alleen voor engelen, heiligen en gelovigen, het aanschijn der aarde verlichten —, aan geestelijke vruchten — denkt aan de spirituele rijkdom van de vergadering van gelovigen rondom het altaar en aan de persoonlijke gesprekken, die de zielen ieder afzonderlijk, gevoed door Christus of in vervoering gebracht door het geloof en de liefde, vererend en biddend, voeren met de goddelijke Aanwezige — wij herhalen: zoveel ligt opgesloten aan religieuze, spirituele, morele en rituele aspecten, dat deze waarheid onmiskenbaar het hart is van de Kerk. Jezus zegt het: ,Ibi sum medio’, ,Daar ben Ik in hun midden’ Mt. 18, 20[b:Mt. 18, 20]. Zó is het!

Nogmaals: wij weten dat wij een mysterie verkondigen. Maar het is de waarheid. Dit is ons getuigenis; wij bevestigen hiermede het getuigenis van dit congres, en wel met de volle bekrachtiging waartoe ons apostolisch ambt ons machtigt, ja zelfs verplicht: dit is de waarheid. Christus is werkelijk tegenwoordig in het eucharistisch sacrament. Wij zeggen dit, dierbare, trouwe kinderen, om met u de vreugde te beleven dat gij de heilige Eucharistie maakt tot uw geestelijk voedsel en om uw liefde te versterken voor deze aloude eredienst, die gevoed wordt door het evangelie en door de theologie en waartoe de conciliaire constitutie over de heilige liturgie ons aanspoort en ons de weg effent. Wij zeggen dit ook om bepaalde twijfels weg te nemen die in deze laatste jaren voortgekomen zijn uit de poging om een afzwakkende interpretatie te geven aan de traditionele gezaghebbende leer van de Kerk over dit zo belangrijke onderwerp. Wij zeggen dit vervolgens om u allen, mensen van onze eeuw, op te wekken uw aandacht gericht te houden op deze aloude en altijd weer nieuwe boodschap die de Kerk steeds herhaalt: de levende Christus is verborgen en werkelijk tegenwoordig in het sacramentele teken waaronder Hij aan ons wordt aangeboden. Dit zijn geen ijdele woorden, het is geen mysterieuze fantasie, geen bijgelovige verbeelding, het is de waarheid, een waarheid die niet minder werkelijk is, ofschoon gelegen op een ander vlak, dan die welke wij allen, opgevoed in onze moderne cultuur, bezig zijn te ontdekken, te veroveren en te bevestigen omtrent de wereld om ons heen en die, eenmaal gekend, aanvaard wordt als de zekere, positieve en bovendien nuttige waarheid, nl. de wetenschappelijke waarheid.

Mannen, broeders, kinderen van onze tijd, wij hebben begrip voor de verwardheid en ook de tegenstrijdigheid die in sommigen van u leeft ten opzichte van de verkondiging van het mysterie van de Eucharistie dat de Kerk onvoorwaardelijk blijft volhouden en dat wijzelf, nu ons daartoe zo’n uitgelezen gelegenheid geboden wordt, hier met nadruk bekrachtigen. Hoe kan dit werkelijkheid zijn? Hoe kan iets — komt het ons voor dat wij enigen onder u horen mompelen — dat zich afspeelt buiten elke gewone ervaring, dat staat buiten alle erkende gegevens van de wereld der fysica, buiten elke mogelijkheid van zintuiglijke waarneming, waar zijn? De mentale opvoeding van onze tijd is gericht op het zoeken naar concrete zekerheden en niet op dingen die het menselijk kennen te boven stijgen. De neiging tot twijfel en negatieve kritiek, de geestelijke gemakzucht van het agnosticisme en het scepticisme, de snelle bereidheid tot afwijzen, zowel in gedachten als in de praktijk, van de godsdienst en misschien ook een verborgen luiheid, die in de harten van zovele mensen, die vroeger toch wel een goede godsdienstige opvoeding genoten hebben en die ook uit ervaring weten wie Christus is en wat zijn woorden waard zijn, op een gegeven moment een eerlijke en moedige poging tot ernstig nadenken verlamt; al deze karakteristieke vormen van de moderne mentaliteit en van de moderne cultuur houden soms de wereldse mens tegen wanneer het gaat om het aanvaarden van de waarheid die wij hier herhalen: Christus is met ons. En zij leggen hem de negatieve woorden op de lippen van hen die de grote eucharistische toespraak van Christus te Kafarnaüm aanhoorden: ,Deze taal stuit iemand tegen de borst. Wie is nog in staat naar Hem te luisteren?’ Joh. 6, 60[b:Joh. 6, 60].

Welnu, gij allen hier aanwezig, mensen van onze tijd, die ook allen kinderen van de Kerk en onze broeders zijt omdat gij gedoopt zijt en die dus allen in aanmerking komt voor de, niet onder woorden te brengen, vereniging met de levende Christus, wij kunnen vandaag niet dieper ingaan op de redenen die deze grote eucharistische waarheid aanvaardbaar maken, wij willen ons bepalen tot u te zeggen wat wij tegen onszelf zeggen: Het is een mysterie; en dat wil zeggen een waarheid van een andere orde dan die van de algemene logica en van de kennis die afgeleid is van de waarneembare ervaring; maar het is een waarheid die gegarandeerd wordt door het woord van de Meester, Jezus Christus, een woord dat erop gericht is in onze geest een bijzonder vermogen tot begrijpen en aanhangen van waarheden in werking te stellen die boven het normale begripsvermogen uitstijgen; een bijzonder vermogen tot aanvaarden en beleven van een woord, dat zichzelf rechtvaardigt en dat uit zichzelf reeds een geheime, overtuigende aantrekkingskracht bezit, ook wanneer het steunt op zovele geloofwaardige argumenten; een bijzonder vermogen om ons wezen ertoe te brengen een waarheid aan te nemen, die zich doet kennen als gelijkwaardig aan het leven; dit bijzondere vermogen heet - gij raadt het al - het geloof.

De Eucharistie is het ,mysterium fidei’, ,geheim van het geloof’, levend licht, allerschoonste licht, zeker en veilig licht voor wie gelooft; duistere rite voor wie niet gelooft. Hoe beslissend is het eucharistisch thema wanneer het als alternatief gesteld wordt! Wie het aanvaardt, kiest met de fiere, beslissende keuze van Petrus: ,Heer, naar wie zouden wij gaan? Uw woorden zijn woorden van eeuwig leven. . .’ Joh. 6, 68[b:Joh. 6, 68].

Broeders en dierbare kinderen, dit is misschien voor u allen het juiste ogenblik om de keuze, waar Christus ons voor stelt, te hernieuwen, en niet alleen de keuze voor dit zo belangrijke dogma betreffende het eucharistische mysterie, maar voor zijn totale evangelische boodschap, die de Kerk, geleid door de Heilige Geest en na lange zorgvuldige overweging, ons voor houdt; in één woord: voor het katholieke geloof. In het plechtige uur van het oecumenisch concilie, terwijl op de wijzerplaat van de geschiedenis het begin van een nieuw tijdperk voor de wereld nadert, speelt ons geloof een rol van groot belang. Iedereen weet hoe dringend de behoefte gevoeld wordt aan een transcendente waarheid die werkelijk in staat is om de weg van de mensheid te verlichten. Het is het katholieke geloof dat opnieuw deze waarheid aan de wereld aanbiedt.

Luistert wel, het is een vrij aanbod, aan vrije mensen; en, beseft het goed, het maakt de mens werkelijk vrij; de Heer heeft het zelf gezegd: de waarheid, zijn waarheid zal u vrijmaken Joh. 8, 32[b:Joh. 8, 32]. Het is een belangeloos, een gratis aanbod, het is een geschenk dat in een oneindige liefde zijn oorsprong en zijn einddoel heeft. Dit geschenk is niet vernederend voor de menselijke geest, integendeel, het verheft de mens tot hogere inzichten; het hindert de menselijke geest niet in zijn eigen werking, het belemmert geenszins zijn natuurlijk en eerlijk streven naar activiteit, het remt het menselijk denken absoluut niet en tast zijn culturele verworvenheden niet aan. Veeleer verlicht en sterkt het de mens die de levenstijd die hem gegeven is op waardige wijze besteedt. Het is een aanbod — en wie weet dit niet? — dat de sociale ontwikkeling niet vertraagt, noch de mens afkeert van zijn rechtmatige aspiraties voor het leven. Dit aanbod bevat de eeuwige, blijde evangelische boodschap van hoop en troost voor iedere menselijke droefheid, het is een stimulans bovendien tot het beoefenen van gerechtigheid in de ruimste zin van het woord. Dit aanbod tenslotte brengt verantwoordelijkheid mede: tegenover God voor wat betreft het individuele levenslot (bedenkt: Wie gelooft... zal gered worden. Mt. 16, 16[b:Mt. 16, 16]), tegenover de geschiedenis voor wat betreft de vrede in de wereld. Een groots aanbod dus, dat hoogst ernstig genomen moet worden. Wordt het aanvaard, dan verplicht het tot een doelgericht en edelmoedig levensprogram, maar altijd christelijk eenvoudig, goed en vroom: geloof is leven; het geloof is de redding.

Wij hopen, dierbare kinderen van Pisa, dat onze stem krachtig genoeg is om door te dringen tot uw harten. Dit is het uur van het geloof. Wij herhalen de apostolische vermaning: ,Weest... sterk door het geloof’ 1 Petr. 5, 9[b:1 Petr. 5, 9], door het geloof dat verweven is met uw stad, het geloof dat uw glorie uitmaakt. Moge gij u op deze dag hiervan volledig en vol vreugde bewust worden en het trouw zweren voor de toekomst.

In vaderlijke liefde en met een hart vol hoge waardering en bewondering spreken wij de hoop uit dat onze opwekking tot een hernieuwd geloof in Christus moge reiken tot over de drempel van de ons zo goed bekende en zo dierbare universiteit, waarvan onze verre voorganger, Clemens VI, in 1343 de stichtingsakte ondertekende, alsmede over die van uw, niet minder geachte en schitterende ,Scuola Normale Superiore’ (hogeschool voor letteren en wetenschappen). Onze aansporing is zeker waard dat de wijze en vurige geesten, die deze verheven instituten van studie en wetenschap herbergen, de ernst en het belang ervan overwegen en het heil ervan erkennen.

En vervolgens willen wij ons richten tot het toscaanse volk dat ons vandaag in zijn midden ontvangt en ook tot hen herhalen wij dezelfde woorden. Bemint, dierbare kinderen van Toscane, het christelijke geloof dat onvervreemdbaar behoort bij uw bevoorrechte en gezegende grond, het geloof van uw heiligen, het geloof van de grote geesten van wie wij gisteren en vandaag de onsterfelijke herinnering gevierd hebben: Galilei, Michelangelo, Dante; het geloof van uw vaderen. Maakt dat uw geloof nu, en dat van uw kinderen morgen, nog zuiverder, nog vuriger moge zijn.

Wij zouden willen dat de echo van onze smeekbede voor standvastigheid, voor onwankelbaarheid in het geloof in Christus, reikte over de Tyrrheense Zee heen, naar het ons zo dierbare Sardinië, dit arbeidzame eiland, dat sedert eeuwen door banden van zakelijke, spirituele en burgerlijke aard met Pisa verbonden is; en verder over geheel Italië, dat hier thans een schitterende manifestatie van geestelijke eenheid, een verrassend bewijs van christelijke bloei beleeft.

Dit is de boodschap die de paus persoonlijk is komen brengen naar het nationale eucharistisch congres in het glorierijke Pisa.