Con sempre

Met altijd nieuwe, frisse klank van vreugde en van godsvrucht, beminde zonen in geheel de wereld, klinkt telken jare bij de terugkeer van het heilig Kerstfeest van uit de kribbe van Bethlehem de boodschap van Jesus, het licht te midden van de duisternis, in het oor van de Christeren en wekt een zoeten weerklank in hun hart. Die boodschap verlicht met de glans van hemelse waarheden een wereld, die door tragische dwalingen verduisterd is; zij stort een overstelpende en vertrouwvolle vreugde uit over een mensheid, die in de beklemming verkeert van diepe en bittere droefheid; zij verkondigt de vrijheid aan de kinderen van Adam, die geboeid liggen in de ketenen van zonde en schuld; zij belooft barmhartigheid, liefde, vrede aan de onafzienbare rnenigten van ljidenden en beproefden, die hun geluk verdwenen en hun krachten gebroken zien in de orkaan van strijd en van haat van onze stormige dagen.

De gewijde klokken, die deze boodschap verkondigen in alle werelddelen, wekken niet slechts de herinnering aan de goddelijke gave, die de mensheid kreeg bij het begin der christelijke tijdrekening, maar zij boodschappen en verkondigen luide een troostvolle werkelijkheid ook voor deze tijd, een werkelijkheid, die eeuwig jong blijft en tegelijk altijd levend en levenwekkend; de werkelijkheid van dat "ware licht, dat ieder mens verlicht, die komt in deze wereld", en dat geen ondergang kent. Het eeuwig Woord, de weg, de waarheid en het leven, dat geboren werd in de diepste armoede van een grot, en zo de armoede adelde en heiligde, maakte aldus een begin met Zijn zending: het onderricht, de redding en de verlossing van het menselijk geslacht. Het sprak en wijdde daarmee een woord, dat ook heden nog een woord, van eeuwig leven is, en de kracht bezit om de kwellendste vragen op te lossen, die onopgelost zijn en onoplosbaar blijven voor wie ze slechts met vergankelijke en louter menselijke inzichten en middelen benadert; vragen, die zich in bloedigen ernst en onder de gebiedende eis om beantwoord te worden opdringen aan de gedachte en het gevoel van een verbitterde en geprikkelde mensheid.

Het woord "Misereor super turbam: Tk heb medelijden met de schare" was de zinspreuk van Jezus. Welnu, zo is het ook voor ons een heilig en onschendbaar wachtwoord, dat geldig blijft en zijn tot daden stuwende kracht uitoefent in alle tijden en in alle omstandigheden, waarin het mensdom verkeert. De Kerk zou dan ook zichzelve verloochenen en ophouden moeder te zijn, als zij doof bleef voor de kinderlijke angstkreet, die uit alle klassen van de mensheid haar oor bereikt. Het is niet haar bedoeling, partij te kiezen voor deze of gene van debijzondere concrete vormen, waardoor de volken en staten ieder voor zich een oplossing trachten te vinden voor de reusachtige problemen betreffende hun interne inrichting en betreffende de internationale samenwerking, wanneer deze vormen de goddelijke wet maar eerbiedigen. Maar van de andere kant, als 'kolom en grondslag der waarheid" (1 Tim. 3, 15)[b:1 Tim. 3, 15], en als door de wil van God en de zending van Christus bekleed met de taak, de natuurlijke en bovennatuurlijke orde te behoeden, mag de Kerk er niet aan verzaken, ten overstaan van haar kinderen en van geheel de wereld, de onschokbare, fundamentele normen te verkondigen, en die te vrijwaren voor iedere omverwerping, verdoezeling, aantasting, valse verklaring en dwaling. Dit geldt nog des te meer, wijl van de onderhouding van deze normen - en niet eenvoudigweg van de krachtsinspanning van een edele en moedige wil - de uiteindelijke duurzaamheid afhangt van iedere nationale of internationale ordening, waar alle volken met groot verlangen om roepen. Met die volken, wier goede gaven van moed en offervaardigheid, maar ook wier noden en smarten wij kennen, voelen wij ons, zonder er één uit te zonderen, in dit uur van onuitsprekelijke beproevingen en tegenstellingen verbonden door een innige, onpartijdige en onverstoorbare liefde, en door een onmetelijk verlangen om hun iedere verlichting en hulp te brengen, die, op welke wijze dan ook, in ons vermogen is.

Onze laatste kerstboodschap[59] gaf een uiteenzetting van de beginselen, die door de christelijke gedachte worden ingegeven, om een orde van internationale samenleving en samenwerking te vestigen, die in overeenstemming is met de door God gegeven normen. Vandaag willen wij, zeker van de instemming en de belangstelling van alle rechtschapen mensen, met bijzondere nauwkeurigheid en even grote onpartijdigheid blijven stilstaan bij de fundamentele normen voor de innerlijke orde van de staten en van de volken. Tussen internationale betrekkingen en innerlijke orde bestaat een innig verband, wijl het evenwicht en de harmonie tussen de naties afhankelijk zijn van het innerlijke evenwicht en de interne volwassenheid der afzonderlijke staten op materieel, maatschappelijk en intellectueel gebied. Een hecht en onverstoord vredesfront naar buiten kan feitelijk niet verwezenlijkt worden zonder een inwendig vredesfront, dat vertrouwen weet in te boezemen. Bijgevolg, alleen het streven naar een volkomen vrede op beide gebieden zal tot resultaat hebben, de volken te bevrijden van de wrede obsessie van de oorlog, en de materieële en psychologische oorzaken van nieuwe evenwichtsverstoringen en beroeringen geleidelijk te verminderen of te boven te komen.

Iedere maatschappelijke samenleving, die deze naam verdient, komt uit de wil tot vrede voort en streeft ook van haar kant naar de vrede, dat is naar die "rustige samenleving in de orde", waarin de H. Thomas, zich tot echo makend van het bekende gezegde van de H. Augustinus Summa Theologiae Secunda Secundae q. 29 a. 1 ad 1[[t:iia-iiae q. 29 a. 1 ad 1]] 19, c. 13, n. 1[[857]], het wezen van de vrede ziet. Er zijn dus twee hoofdelementen, die het maatschappelijk leven beheersen: samenleving in orde en samenleving in rust.

De orde, de grondslag van het maatschappelijk leven van mensen - d.w.z. van verstandelijke en zedelijke wezens, die streven naar de verwezenlijking van een doel, dat met hun natuur overeenkomt - is niet een louter uiterlijke verbinding van numeriek verschillende delen; veeleer is zij en moet zij zijn een streven naar een altijd volmaakter verwezenlijking van een innerlijke eenheid, hetgeen evenwel geen uitsluiting betekent van die verscheidenheden, die een reële grond hebben en door de wil van de Schepper of door bovennatuurlijke normen zijn bekrachtigd.

Een helder begrip van de ware grondslagen van ieder maatschappelijk leven is, heden meer dan ooit, van kapitaal belang, nu de mensheid, aangetast door de krachtig voortwoekerende besmetting van verkeerde maatschappelijke begrippen en praktijken, en gekweld door de koorts van tegenstrijdige verlangens, leringen en doelstellingen, vol angst ligt te worstelen in een wanorde, die zij zelf in het leven heeft geroepen, en nu zij de uitwerkselen ondervindt van de vernielende kracht van maatschappelijke dwaalbegrippen, die de door God vastgestelde normen vergeten of daar recht tegen ingaan. Nu kan de wanorde niet overwonnen worden dan alleen door een orde, die niet louter gedwongen en fictief is, evenals de duisternis met haar neerdrukkende en beangstigende uitwerkselen slechts verdreven kan worden door het licht en niet door dwaallichten. Bijgevolg kan de redding, vernieuwing en voortschrijdende verbetering slechts verwacht worden van en ontstaan uit de terugkeer van brede en invloedrijke kringen tot de juiste opvatting van de maatschappij. Die terugkeer vordert een buitengewone genade van God en een onwrikbare, bereidvaardige en offervaardige wil bij de goede en verziende geesten. Van die meer invloedrijke en voor een dieper begrip en betere waardering van de aantrekkelijke schoonheid van de juiste maatschappelijke normen meer toegankelijke kringen zal de overtuiging omtrent de ware goddelijke en geestelijke oorsprong van het maatschappelijk leven vervolgens op de massa overgaan en daar ingang vinden, en zo zal deze overtuiging, de weg banen tot de wederopleving, de groei en de blijvende vastheid van die morele opvattingen, zonder welke ook de meest trotse scheppingen een Babel zullen te zien geven, waarvan de inwoners, ondanks het bezit van gemeenschappelijke stadsmuren, verschillende en tegenstrijdige talen spreken.

Van het individuele en sociale leven behoort men op te stijgen tot God als tot de eerste oorzaak en de laatste grondslag er van, daar Hij de Schepper is van de eerste huwelijksgemeenschap, die de bron, was van de familiegemeenschap en van de gemeenschap van volken en naties. Het gemeenschapsleven weerspiegelt, al is het op onvolmaakte wijze, zijn model, de ene en drievuldige God, die door het mysterie van de menswording de menselijke natuur verlost en verheven heeft, en daardoor bezit het in het licht van de rede en van de openbaring in zijn ideaal en in zijn doel een zedelijke hoogheid en een volstrekte waarde, die alle wisselingen van de tijden overduurt, en een aantrekkingskracht, die, wel verre van door teleurstellingen, vergissingen en mislukkingen verzwakt of verminderd te worden, de edelste en het meest de Heer getrouwe geesten er onweerstaanbaar toe beweegt om met telkens nieuwe energie, nieuwe kennis, nieuwe studies, middelen en methoden weer aan te vatten, wat in andere tijden en in andere omstandigheden tevergeefs werd beproefd.

Oorsprong en wezenlijk doel van het maatschappelijk leven wil zijn: het behoud, de ontwikkeling en de vervolmaking van de menselijke persoonlijkheid. Het wil de menselijke persoonlijkheid helpen om op de juiste wijze de normen en de waarden van godsdienst en cultuur praktisch te beleven, die door de Schepper aan ieder mens en aan de ganse mensheid, hetzij in haar geheel, hetzij in haar natuurlijke vertakkingen zijn aangewezen.

Een maatschappelijke leer of constitutie, die dit innerlijk wezenlijk verband van alle menselijke aangelegenheden met God ontkent of buiten beschouwing laat, volgt een valse weg. En terwijl zij met de ene hand opbouwt, bereidt zij met de andere de middelen, die vroeg of laat het werk in gevaar zullen brengen en vernielen. En wanneer zij met miskenning van de eerbied, die aan de persoonlijkheid en aan het leven van der persoonlijkheid toekomt, daaraan geen enkele plaats toekent in de regelingen die zij treft, in de wetgevende en uitvoerende werkzaamheid: dan brengt zij, wel verre van de gemeenschap te dienen, aan de gemeenschap schade toe; dan ontrooft zij, wel verre van de gemeenschapsgedachte te bevorderen en te bezielen en haar hoop en verwachtingen te verwezenlijken, aan die gedachte alle innerlijke waarde; dan bedient zij er zich alleen van als van een louter utiliteitsfrase, die in steeds talrijker kringen besliste en onbewimpelde afwijzing ontmoet.

Al houdt nu het maatschappelijk leven een innerlijke eenheid in, toch sluit het daarom niet de verschillen uit, waar de werkelijkheid en de natuur voor pleiten. Maar wanneer men vasthoudt aan de opperste regelaar van alles wat de mens betreft, aan God, dan vinden de gelijkheden zowel als de verschillen van de mensen hun passende plaats in de volstrekte orde van het zijn, van de waarden en dus ook van de zedelijkheid. Maar omgekeerd, als die grondslag geschokt is, dan ontstaat er tussen de verschillende cultuurgebieden een gevaarlijke gaping,- dan openbaart zich zulk een onzekerheid en een veranderlijkheid van contouren, van grenzen en van waarden, dat alleen nog maar louter uiterlijke factoren, en dikwijls blinde instincten, ten slotte volgens de heersende tendens van de dag gaan uitmaken, aan welke van deze of die richtingen de voorkeur toekomt.

Op de verderfelijke economie van de laatste decennia, waarin heel het burgerlijk leven ondergeschikt werd gemaakt aan de winstprikkel, volgt nu een niet minder verderfelijke opvatting, die alles en allen onder politiek opzicht beschouwt en aldus iedere beschouwing van zedelijke of godsdienstige aard uitsluit. Noodlottig dwaalbegrip en mistasting, die zwanger gaan van onafzienbare gevolgen voor het maatschappelijk leven, dat nooit dichter staat bij de ondergang van zijn heerlijkste voorrechten, dan wanneer het waant de eeuwige bron van zijn waardigheid, God, straffeloos te kunnen verloochenen of vergeten.

De rede, verlicht door het geloof, wijst aan de afzonderlijke personen en aan de bijzondere gemeenschappen een vaste en eervolle plaats aan in de organisatie van de maatschappij; zij weet - om slechts van de belangrijkste punten te spreken - dat heel de werkzaamheid van de staat, de politieke zowel als de economische, dient voor de duurzame verwezenlijking van het algemeen welzijn, d.w.z. van die uiterlijke voorwaarden, die het geheel van de burgers nodig heeft voor de ontwikkeling van hun eigenschappen en hun werkzaamheden, van hun stoffelijk, intellectueel en godsdienstig leven; in zoverre nl. van den ene kant de krachten en werkvermogens van het gezin en van andere organismen, die recht hebben op een natuurlijke voorrang, niet toereikend zijn, en van de andere kant door de heilswil van God niet in de Kerk een andere universele gemeenschap is aangewezen ten dienste van de menselijke persoonlijkheid en ter verwezenlijking van deze godsdienstige doeleinden.

In een maatschappij-opvatting, die doordrongen is van de godsdienstige gedachte en daaraan haar bekrachtiging ontleent, vertegenwoordigt de economische activiteit, evenals die van alle andere cultuur- gebieden, een heel de gemeenschap omvattend en zeer aanzienlijk werkterrein, dat zeer rijk is in zijn verscheidenheid van vormen, dat een samenhangend geheel vormt in de harmonie van zijn delen, en waar de geestelijke gelijkheid van de mensen en hun functionele verscheidenheid tot hun recht komen en een aan hun waarde evenredige uitdrukking vinden; in een tegenovergesteld geval wordt de arbeid tot iets minderwaardigs gemaakt en de arbeider omlaaggehaald.

Om nu te maken, dat het maatschappelijk leven, zoals het door God gewild is, zijn doel bereikt, wordt als wezenlijke voorwaarde gevorderd een rechtsorde, die het maatschappelijk leven tot steun van buiten, tot beschutting en bescherming dient; een rechtsorde, wier taak niet is te heersen maar te dienen, de ontwikkeling en de groei van de levenskracht van het maatschappelijk leven in de rijke veelvuldigheid van zijn doeleinden te bevorderen, door al de afzonderlijke krachten in vreedzame wedloop naar hun volmaking te leiden en ze met doelmatige en zedelijk goede middelen te verdedigen tegen alles wat voor hun volledige ontwikkeling schadelijk is. Zulk een rechtsorde bezit, om het evenwicht, de veiligheid en de harmonie van de gemeenschap te waarborgen, ook de macht tot toepassing van dwangmiddelen tegenover hen, die alleen langs deze weg binnen de grenzen der eervolle tucht van het maatschappelijk leven kunnen gehouden worden. Maar juist bij het rechtvaardig uitoefenen van dat recht, zal een gezag, dat die naam waarlijk verdient, altijd bewust zijn van zijn huiveringwekkende verantwoordelijkheid tegenover den Eeuwigen Rechter, voor wiens rechterstoel ieder onrechtvaardig vonnis en bovenal iedere omverwerping van de door God gewilde normen haar niet te ontkomen straf en veroordeling zal ontvangen.

De uiteindelijke, diepe, lapidaire fundamentele normen, die het maatschappelijk leven moeten beheersen, kunnen door ingrijpen van een menselijk verstand niet aangetast worden. Men kan ze ontkennen, negeren, verachten, overtreden, maar nooit met rechtsgeldig gevolg afschaffen. Het is waar: met het voortschrijden van de tijd veranderen de levensomstandigheden; maar nooit bestaat er een absoluut gemis aan aaneensluiting, een volkomen verbreking van samenhang tussen het recht van gisteren en het recht van heden, tussen het verdwijnen van oude machten en constituties en het opkomen van een nieuwe orde van zaken. In ieder geval, bij welke wisseling of vormverandering ook, altijd blijft het onaantastbare en verplichte doel van het maatschappelijk leven: de ontwikkeling van de persoonlijke waarden van den mens als beeld van God, en blijft het de plicht van ieder lid der mensenfamilie, zijn onveranderlijke doeleinden te verwezenlijken, welke ook de wetgever en het gezag zijn waaronder hij staat. Bijgevolg blijft ook altijd en houdt door geen enkele bestrijding ooit op te bestaan het door vriend en vijand te erkennen recht op een rechtsorde en een rechtspraktijk, die beseffen en begrijpen, dat het hun wezenlijke plicht is het algemeen welzijn te dienen.

De rechtsorde heeft verder het verheven en moeilijke doel, de vreedzame betrekkingen te verzekeren hetzij tussen de enkelingen, hetzij tussen de gemeenschappen onderling, hetzij ook binnen deze laatste. Dit zal geschieden, als de wetgevers er zich van onthouden, die voor de gemeenschap en voor haar hechtheid noodlottige theorieën en praktijken te volgen, die haar oorsprong en verbreiding ontlenen aan een reeks van valse postulaten. Daaronder moeten vermeld worden: het juridisch positivisme, dat een valselijk voorgewende opperhoogheid toekent aan de uitvaardiging van louter menselijke wetten en de weg effent voor een verderfelijke scheiding tussen wet en zedelijkheid; verder, de opvatting, die voor bepaalde naties of rassen of klassen het rechtsinstinct opvordert als laatste gebieden en voor geen hoger beroep vatbare norm; ten slotte die verschillende theorieën, die, hoewel onderling verschillend en van tegenovergestelde ideologische inzichten uitgaande, toch hierin overeenkomen, dat zij de staat, of een groep die hem vertegenwoordigt, beschouwen als een absoluut en hoogste "wezen", dat onttrokken is aan alle controle en kritiek, ook al lopen zijn theoretische en praktische eisen uit en al stoten zij op de aperte ontkenning van wezenlijke gegevens van het menselijk en christelijk geweten.

Wie met een heldere en doordringende blik het als levenselement vereiste verband tussen de ware maatschappelijke orde en de ware rechtsorde beschouwt, en voor ogen blijft houden, dat de innerlijke eenheid bij haar veelheid van vormen afhangt van de voorrang, die men toekent aan geestelijke krachten, van de eerbied voor de menselijke waardigheid in eigen persoon en in de anderen, en van de liefde tot de gemeenschap en tot de doeleinden, die God haar heeft aangewezen: kan niet verbaasd staan over de droevige uitwerkselen van rechtsopvattingen, die, afgedwaald van de koninklijke weg van de waarheid, voortschrijden op de wankele bodem van vooropgezette materialistische theorieën, maar zal onmiddellijk de geen uitstel gedogende noodzakelijkheid inzien van een terugkeer tot een ernstige en diepe, geestelijke en ethische opvatting, die doordrongen is van de warmtegloed van ware menselijkheid en verlicht door de glans van het christelijk geloof, dat hem in de rechtsorde een uiterlijke afstraling doet zien van de door God gewilde maatschappelijke orde, een schitterende vrucht van de menselijke geest, die op zijn beurt een beeld is van de geest Gods.

Op deze organische opvatting, de enige die levensvatbaarheid bezit en waarin de edelste menselijkheid en de ware christelijke geest harmonisch samengaan, staat als opschrift de uitspraak van de Schrift, die door de grote Thomas van Aquino is toegelicht: "opus iustitiae pax: de vrede is het werk van de gerechtigheid" Summa Theologiae Secunda Secundae q. 29 a. 3[[t:iia-iiae q. 29 a. 3]] , een uitspraak, die zowel op de innerlijke zijde als op de uiterlijke zijde van het maatschappelijk leven toepasselijk is.

Die uitspraak laat geen tegenstelling of alternatief toe: liefde óf recht, maar alleen de vruchtbare synthese: liefde én recht. In deze twee, die beide een afstraling zijn van dezelfde geest Gods, is het program en de bezegeling van de waardigheid van de menselijke geest vervat; beide vullen elkaar aan, werken samen, bezielen, steunen elkaar, reiken elkaar de hand op de weg van eendracht en vredesstichting: het recht effent de weg voor de liefde, de liefde tempert het recht en geeft er een hoger karakter aan. Beide heffen het menselijk leven omhoog tot die sfeer van gemeenschapszin, waarin ook te midden van de onvolkomenheden, de belemmeringen en de hardheden van deze aarde, een broederlijk samenleven mogelijk wordt. Laat daarentegen de boze geest van materialistische ideëen de overhand krijgen; laat het streven naar macht en naar overmacht al de leidsels van de gebeurtenissen in zijn ruwe handen samennemen: en gij zult er iedere dag meer de ontbindende uitwerkselen van constateren, gij zult liefde en gerechtigheid zien verdwijnen: droevig voorteken van dreigende katastrophen, die zullen komen over een maatschappij, die van God is afgevallen.

Het tweede grondelement van de vrede, waarnaar iedere menselijke maatschappij als instinctmatig streeft, is de rust. O zalige rust, gij hebt niets gemeen met het onbuigzame en hardnekkige, het taaie en kinderachtig-koppige zich vastklampen aan het bestaande; evenmin met de uit lafheid en zelfzucht geboren tegenzin om de geest te richten op de problemen en de vragen, welke de wisseling der tijden en de opeenvolging van nieuwe generaties met hun behoeften en met de vooruitgang doet rijpen en aan de orde stelt als behoeften van het heden, wier voorziening geen uitstel duldt. Neen, voor een christen, die zich zijn verantwoordelijkheid, ook tegenover de geringste zijner broeders bewust is, bestaat er geen trage rust, bestaat er geen vlucht, maar strijd, maar actie tegen alle werkeloos toezien en deserteren in het grote geestelijke worstelperk, waar het als kampprijs gaat om de inrichting, ja de ziel zelf van de toekomstige samenleving.

Rust - in de zin van de Aquiner - en vurige werkzaamheid vormen geen tegenstelling, maar gaan veeleer harmonisch samen voor degenen, die gegrepen is door de schoonheid en de noodzakelijkheid van de geestelijke onderbouw van de samenleving en door de adel van haar ideaal. En juist tot u, jonge mensen, die geneigd zijt het verleden de rug toe te keren en de blik van uw aspiraties en verwachtingen naar de toekomst te wenden, zeggen wij uit levendige liefde en vaderlijke bezorgdheid: opbruisende dadendrang en stoutmoedigheid zijn op zich zelf niet genoeg, als zij niet, zoals het hoort, in dienst gesteld worden van het goede en van een vlekkeloos vaandel. Alle drukte, alle inspanning, alle afmatting, waarbij men niet rust in God en in Zijn eeuwige wet, is ijdel. Gij dient bezield te zijn met de overtuiging, dat gij strijdt voor de waarheid en dat gij voor haar uw persoonlijke sympatiën, uw krachten, uw verlangens, uw offers over hebt; dat gij strijdt voor de eeuwige wetten van God, voor de waardigheid van de menselijke persoonlijkheid en voor het bereiken van haar doeleinden. Waar rijpe en jonge mensen, altijd vastgeankerd in de zee van de eeuwig levende rust van God, de verscheidenheden van temperament en van activiteit in echt christelijken geest tot een ordelijke samenwerking verenigen, daar zal, als het voortdrijvende element zich paart aan het remmende element, het verschil tussen de oude en nieuwe generaties nooit een gevaar worden, maar integendeel met forse kracht leiden tot de praktische doorvoering van de eeuwige wetten van God in de wisselende loop van de tijden en van de levensomstandigheden.

Op één bijzonder terrein van het maatschappelijk leven, waar gedurende een eeuw rustverstoringen en scherpe conflicten ontstonden, heerst op het ogenblik kalmte, althans voor het uiterlijke: we bedoelen in de wijde en nog altijd in omvang toenemende wereld van de arbeid, in het onafzienbare leger van de arbeiders, van de loontrekkenden en van de afhankelijken. Wanneer men het tegenwoordige met zijn oorlogsnoodzakelijkheden beschouwt als een gegeven feit, dan kan men die rust een noodzakelijke en gegronde eis noemen. Maar wanneer men de tegenwoordige toestand beschouwt van het gezichtspunt van de rechtvaardigheid, van het standpunt van een wettige en welgeregelde arbeidersbeweging, dan zal die rust slechts een schijnbare rust blijven, zolang dat doel niet is bereikt.

Zich altijd door godsdienstige beweegredenen latende leiden, heeft de Kerk de verschillende stelsels van marxistisch socialisme veroordeeld, en veroordeelt zij die ook heden nog, overeenkomstig haar plicht en haar onveranderlijk recht, de mensen te behoeden voor stromingen en invloeden, die hun eeuwige zaligheid in ernstig gevaar brengen. Maar de Kerk kan onmogelijk het feit buiten beschouwing laten of voorbijzien, dat de arbeider bij zijn streven naar lotsverbetering stuit op een zeker stelsel, dat, wel verre van in overeenstemming te zijn met de natuur, in tegenspraak is met de door God gewilde orde en met het doel, dat Hij aan de aardse goederen heeft aangewezen. Al waren en al zijn de wegen die men volgde nog zo vals, veroordeelenswaardig en gevaarlijk, wie, en bovenal welke priester of christen, kan doof blijven voor de kreet, die uit de diepte opstijgt en die in een wereld, geschapen door een rechtvaardige God, luide roept om gerechtigheid en geest van broederschap? Dat zou een tegenover God schuldig en niet te rechtvaardigen stilzwijgen zijn, in strijd met de verlichte apostelgeest, die wel de noodzakelijkheid benadrukt om resoluut de dwaling te weerstaan, maar toch tegelijk weet, dat men vol consideratie moet zijn tegenover degenen die dwalen, en dat men een hart moet hebben, dat wijd openstaat voor het begrip van hun aspiraties, hun verwachtingen en de beweegredenen die hen drijven.

Toen God onze eerste eerste ouders zegende, sprak Hij tot hen: "Weest vruchtbaar en vermenigvuldigt u; bevolkt de aarde en onderwerpt haar." (Gen. 1, 28)[b:Gen. 1, 28] En tot het eerste gezinshoofd sprak Hij vervolgens: "In het zweet van uw aanschijn zult gij uw brood eten." (Gen. 3, 19)[b:Gen. 3, 19] De waardigheid der menselijke persoonlijkheid vordert dus, als regel en als natuurlijke grondslag voor het leven, het recht op het gebruik van de goederen van de aarde. Aan dit recht beantwoordt de fundamentele plicht om naar mogelijkheid aan allen een eigen bezit toe te staan. De positieve rechtsregels, die de private eigendom regelen, kunnen veranderen en een meer of minder beperkt gebruik toestaan. Maar als zij willen bijdragen tot het stichten van vrede in de gemeenschap, dan moeten zij beletten, dat de arbeider, die huisvader is of die het worden zal, gedoemd wordt tot een afhankelijkheid en een economische slavernij, die onverenigbaar is met zijn persoonlijkheidsrechten.

Of nu die slavernij voortvloeit uit de overheersing van het private kapitaal, dan wel uit de overheersing van de staatsmacht, verandert niets aan het effect. Ja zelfs, onder de druk van een staat, die alles beheerst en heel het openbare en particuliere leven regelt, en die daarbij doordringt tot op het gebied van de levensbeschouwingen en van de overtuigingen van het geweten, kan dit gebrek aan vrijheid nog bezwaarlijker gevolgen hebben, zoals de ondervinding bewijst en getuigt.

Wie in het licht van rede en geloof de grondslagen en de doeleinden van het maatschappelijk leven, zoals wij die in korte trekken hebben aangegeven, overweegt en ze beschouwt in hun zuiverheid en morele hoogheid en in hun weldadige gevolgen op alle gebied, moet er wel van overtuigd zijn, welk een machtige beginselen voor orde en vrede door krachten, die zich richten op grootse idealen en vastbesloten zijn de moeilijkheden te trotseren, aan een innerlijk ontwrichte wereld geschonken, of beter gezegd teruggegeven konden worden, als zij de slagbomen van verstandelijke en juridische aard, uit de weg hadden geruimd die opgelicht zijn door vooroordelen, dwangen en onverschilligheid en door een lang proces van secularisatie in denken, voelen en handelen, dat ten slotte de aardse staat losgemaakt en afgetrokken heeft van het licht en de krracht van de stad van God.

Heden meer dan ooit slaat het uur van herstel, het uur om het wereldgeweten wakker te schudden uit de staat van diepe verdoving, waarin het door de gifstoffen van wijd verbreide valse denkbeelden is gevangen. Dit is des te meer waar, omdat in dit uur van materiele en morele ineenstorting de erkenning van de broosheid, en onvastheid van iedere louter menselijke ordening op het punt is ook hen uit de waan te helpen, die in dagen van schijngeluk geen besef hadden van het in hen zelf en in de maatschappij bestaande tekort aan contact met het eeuwige, en die dat tekort niet aanzagen voor een wezenlijlk gebrek in hun bouwsels.

Wat voor de christen, die in diep geloof leeft onder het gemis aan inzicht bij anderen, reeds helder en duidelijk was, dat wordt ons nu overduidelijk gemaakt door de donder van de ontzettende catastrofe der huidige ineenstorting, die zelfs voor de oren der lauwen, der onverschilligen, der achtelozen, de verschrikkelijk plechtige klank aanneemt van een wereldgericht: het is namelijk een aloude waarheid, die zich tragisch openbaart in altijd nieuwe vormen, en die van eeuw tot eeuw, van volk tot volk als een donder klinkt uit de mond van de profeet: Allen die U verlaten, zullen beschaamd worden; wie van U afwijken, zullen in het stof geschreven worden; want zij verlieten de bron van levend water, de Heer." (Jer. 17, 13)[b:Jer. 17, 13].

Geen klaaglied maar actie is het gebod van dit uur; geen klaaglied over wat is of wat was, maar heropbouw van wat verrijzen zal en verrijzen moet tot heil van de gemeenschap. Bezield door een geestdrift van kruisvaarders, dienen de beste en meest uitgelezen leden van de christenheid zich te verenigen in de geest van waarheid en van gerechtigheid en van liefde onder de kreet: God wil het!, bereid om evenals de kruisvaarders van weleer te dienen en zich op te offeren. Toen ging het om de bevrijding van het land, dat door het leven van het vleesgeworden Woord Gods geheiligd is. Thans gaat het, als wij ons zo mogen uitdrukken, om een nieuwe overtocht, het oversteken van de zee van de dwalingen van dag en tijd ter bevrijding van het geestelijke heilig land, dat bestemd is de bodem en de grondslag te zijn van onveranderlijke regels en wetten voor maatschappelijke constructies van hechte, innerlijke vastheid.

Ter bereiking van zulk een verheven doel wenden wij ons van de kribbe van de Vorst van de vrede in vol vertrouwen, dat Zijn genade zich in alle harten zal uitstorten, tot u, beminde zonen, die in Christus uw verlosser erkent en aanbidt, en tot allen, die met ons althans door de geestelijke band van het geloof in God verenigd zijn; tot allen eindelijk, die er naar hunkeren zich te bevrijden van de twijfels en dwalingen, en vurig verlangen naar licht en naar leiding. En wij sporen u aan en bezweren u met al de aandrang van ons vaderhart, niet alleen om de vreeselijke ernst van dit uur te beseffen, maar ook te denken aan de mogelijkheden van een weldadige en bovennatuurlijke dageraad die het bevat, en u te verenigen en samen te werken voor de vernieuwing van de maatschappij in geest en waarheid.

Het wezenlijke doel van deze noodzakelijke en heilige kruistocht is, dat de vredesster, de ster van Bethlehem, opnieuw in haar schitterende glans, in haar vredebrengende vertroosting als een belofte en een voorteken van een betere, vruchtbaarder en gelukkiger toekomst over heel de mensheid, moge opgaan.

Het is waar: de weg uit de nacht naar een stralenden morgen zal lang zijn; maar beslissend zijn de eerste schreden op het pad, dat op de eerste vijf mijlpalen de volgende, met bronzen beitel uitgehouwen beginselen draagt:

Wie wil, dat de vredesster opga en staan blijve boven de maatschappij, werke van zijn kant er aan mede aan de menselijke persoonlijkheid de waardigheid te hergeven, die haar door God van den beginne is;

• hij verzette zich tegen het overdreven samendwingen der mensen tot één groep, als vormden zij een massa zonder ziel;
• hij verzette zich
  • tegen hun gemis aan zelfstandigheid op economisch, sociaal, politiek en moreel gebied;
  • tegen hun gebrek aan degelijke beginselen en sterke overtuigingen;
  • tegen hun teveel aan prikkelingen voor instinct en gevoel en tegen hun wispelturigheid;
• hij bevordere met alle geoorloofde middelen op alle gebieden van het leven maatschappelijke vormen, waarbij een volle persoonlijke verantwoordelijkheid mogelijk gemaakt en gewaarborgd wordt, zowel ten opzichte van de orde van de aardse dingen als van die van de eeuwige dingen;
• hij trede op voor de eerbiediging en de praktische doorvoering van de volgende fundamentele rechten van de persoonlijkheid:
  • het recht om zijn lichamelijk, intellectueel en moreel leven in stand te houden en te ontwikkelen, en in het bijzonder het recht op een godsdienstige vorming en opvoeding;
  • het recht op de private en publieke uitoefening van de godsdienst met inbegrip van de godsdienstig-carititieve werkzaamheid;
  • het recht - in beginsel - op het huwelijk en op het bereiken van het doel daarvan,
  • het recht op echtelijke en huiselijke samenleving;
  • het recht tot arbeid als onmisbaar middel tot behoud van het gezinsleven;
  • het recht op vrije keuze van en levensstaat, dus ook van den priesterlijke en religieuze staat;
  • het recht op een gebruik van de stoffelijke goederen, dat bewust is van zijn verplichtingen en van de beperkingen, die het maatschappelijk leven vordert.

Wie wil, dat de vredesster opga en staan blijve boven de maatschappij,

• verwerpe iedere vorm van materialisme, dat in het volk alleen maar een kudde van individuen ziet, die, verdeeld en zonder innerlijke samenhang, beschouwd worden als voorwerpen om over te heersen en naar willekeur te behandelen;
• hij trachte de maatschappij op te vatten als een innerlijke eenheid, die gegroeid en gerijpt is onder de leiding van de Voorzienigheid, een eenheid, die in de haar toegewezen ruimte en volgens haar bijzondere eigenschappen door middel van de samenwerking der verschillende groepen en beroepen streeft naar de eeuwige en altijd nieuwe doeleinden van cultuur en godsdienst;
• hij verdedige de onontbindbaarheid van het huwelijk;
• hij geve aan het gezin, de onvervangbare deel van het volk, ruimte, licht en adem, opdat het zich kunne wijden aan zijn zending - nieuw leven voort te planten en de kinderen op te voeden in een geest, die beantwoordt aan eigen ware godsdienstige overtuigingen;
• hij beware, versterke of herstelle naar vermogen de eigen eenheid van het gezin in economisch, geestelijk, zedelijk en juridisch opzicht;
• hij zorge, dat de stoffelijke en geestelijke voordelen van het gezinsleven ook gedeeld worden door het huispersoneel;
• hij streve er naar, aan ieder gezin een eigen haard te verschaffen, waar een stoffelijk en zedelijk gezond gezinsleven zich in zijn krant en waarde kan vertonen;
• hij zorge, dat de plaatsen waar men arbeidt en de woonplaatsen niet zo ver van elkander liggen, dat het gezinshoofd en de opvoeder van de kinderen als het ware een vreemdeling wordt in zijn eigen huis;
• hij zorge bovenal, dat tussen de openbare scholen en het gezin weer die band van vertrouwen en wederzijdse hulp ontsta, die in vroeger tijden zulke weldadige vruchten heeft doen rijpen, en die tegenwoordig vervangen is door wantrouwen op plaatsen waar de school onder de invloed of de overheersing van de materialistische geest vergiftigt en verwoest, wat de ouders in de ziel van hun kinderen hadden ingebracht.

Wie wil, dat de vredesster opga en staan blijve boven de maatschappij, geve aan de arbeid de plaats, die hem door God van den beginne af is toegewezen. Als onmisbaar middel voor de beheersing van de wereld, door God tot Zijn glorie gewild, bezit iedere arbeid een onvervreemdbare waardigheid, en tegelijk een innerlijk verband met de vervolmaking van de persoonlijkheid; edele waardigheid en bevoorrechte plaats van de arbeid, die niet in het minst verlaagd wordt door de vermoeienis en de last welke men als gevolg van de erfzonde in gehoorzaamheid en onderwerping aan de wil van God te dragen heeft.

Wie de grote encyclieken van onze voorgangers en onze eigen vorige boodschappen kent, weet heel goed, dat de Kerk niet aarzelt de praktische gevolgtrekkingen te maken, die uit de morelen adeldom van de arbeid voortvloeien en er met heel het aanzien van haar gezag nadruk aan te geven. Die eisen bevatten, behalve een rechtvaardig loon, dat toereikend is voor de behoeften van de arbeider en van zijn gezin, het instandhouden en het volledig uitwerken van een maatschappelijke orde, die een veilig, zij het bescheiden privaat eigendom mogelijk moet maken voor alle klassen van het volk; die voor de kinderen uit de arbeidersklasse welke bijzonder begaafd zijn met gaven van verstand en goeden wil, een hogere vorming moet begunstigen; die de gedachte en de praktische werkzaamheid van de gemeenschapsgeest moet bevorderen in buurtschap, streek, provincie, volk en natie, en die door de tegenstellingen tussen de verschillende belangen en klassen te verzachten aan de arbeiders het gevoel van isolement moet ontnemen door hen de bemoedigende ondervinding te laten opdoen van een echt menselijke en christelijk broederlijke solidariteit.

Het tempo en de omvang van de geen uitstel duldende sociale hervormingen hangt af van het economisch vermogen van iedere afzonderlijke natie. Alleen een verstandige en edelmoedige uitwisseling van krachten tussen sterken en zwakken zal het mogelijk maken een algemene pacificatie tot stand te brengen, zó dat er geen haarden van brand en ontsteking overblijven, waaruit nieuwe rampen zouden kunnen ontstaan.

Er zijn duidelijke tekenen die de gedachte wekken, dat te midden van de gisting van alle vooroordelen en haatgevoelens - onvermijdelijk maar droevig bestanddeel van de huidige acute oorlogspsychose - toch onder de volken het bewustzijn van hun innerlijke onderlinge afhankelijkheid in goed en kwaad niet is uitgedoofd, ja zelfs dat dit bewustzijn levendiger en werkzamer is geworden. Of is het soms niet waar, dat diepe denkers steeds helderder in het verzaken aan nationaal egoïsme en isolement de weg zien, die tot redding voor allen moet leiden, bereid als zij zijn, van hun eigen volken een ernstig aandeel te vragen in de offers, die voor de vestiging van de sociale vrede bij andere volken nodig zijn? Moge deze onze kerstboodschap, gericht tot allen die met goeden wil bezield en edelmoedig van harte zijn, de gelederen van de maatschappelijke kruistocht bij alle natiën aanmoedigen en versterken. En moge God aan hun vreedzame banier de overwinning schenken, die hun edele onderneming verdient!

Wie wil, dat de vredesster opga en staan blijve boven het maatschappelijk leven, werke mede aan een diepgaand herstel van de rechtsorde.

Het rechtsgevoel van tegenwoordig is dikwijls ontaard en ontwricht door de afkondiging en door de praktische toepassingen van een positivisme en een utilitarisme, die gebonden en geboeid zijn aan de dienst van bepaalde groepen, kringen en bewegingen, wier programma's de weg wijzen en bepalen voor wetgeving en rechtspraktijk.

De sanering van deze toestand wordt mogelijk, wanneer opnieuw het besef ontwaakt van een rechtsorde, die berust op de erkenning van God als opperheer en die gevrijwaard is voor ieder ingrijpen van menselijke willekeur; het besef van een orde, die haar beschermende en straffende hand ook uitstrekt over de rechten van de mens, die nooit vergeten mogen worden, en deze beschermt tegen de aanvallen van iedere menselijke macht.

Uit de door God gewilde rechtsorde vloeit voort het onvervreemdbaar recht van den mens op rechtszekerheid, en juist daarmede op een concrete rechtssfeer, die tegen iedere vorm van willekeur uitgaande aanval is beschermd.

De betrekking van mens tot mens, van het individu tot de gemeenschap, tot de overheid en tot de burgerlijke verplichtingen; de betrekking van de gemeenschap en van de overheid tot de afzonderlijke personen moeten op een duidelijke rechtsgrondslag gevestigd en zo nodig door de rechterlijke macht beschermd worden. Dit veronderstelt:

1. een rechtbank en een rechter, die hun gedragslijnen ontlenen aan een duidelijk geformuleerd en omschreven recht;
2. duidelijke rechtsnormen, die niet buiten werking gesteld kunnen worden door een wederrechtelijk beroep op een verondersteld volksgevoel of door louter utiliteitsgronden;
3. erkenning van het beginsel, dat ook de staat en de van hem afhangende ambtenaren en organisaties verplicht zijn tot herstel en intrekking van maatregelen, waardoor de vrijheid, de eigendom, de eer, de vooruitgang en het welzijn van de individuen worden aangetast.

Wie wil, dat de vredesster opga en staan blijve boven de menselijke maatschappij,

• werke mede aan het ontstaan van een opvatting omtrent de staat en een handelwijze van de staat die gebaseerd zijn op redelijke tucht, edele menselijkheid en christelijke geest van verantwoordelijkheid;
• hij drage het zijne er toe bij om de staat en de staatsmacht terug te brengen tot dienst aan de gemeenschap, tot volledige eerbiediging van de menselijke persoonlijkheid en deze werkzaamheid voor het bereiken van haar eeuwige doeleinden;
• hij spanne zijn krachten in om mede te werken tot het verdrijven van de dwalingen, wier strekking is, de staat en de staatsmacht te doen afwijken van het pad van de moraal en ze los te maken van de bij uitstek ethische band, die ze verbindt met het individuele en sociale leven, en ze te brengen tot loochenen of negeren van de wezenlijke afhankelijkheid, die ze verbindt met de wil van de Schepper;
• hij bevordere de erkenning en de verbreiding van de waarheid, die ook voor het gebied van de aardse dingen leert, dat de diepe zin en de hoogste morele en universele rechtmatigheid van het "regeren" bestaat in het "dienen".

Beminde zonen, God geve, dat, terwijl onze stem uw oor bereikt, uw hart diep getroffen en bewogen worde door de diepe ernst, de brandende zorg, de bezwerende nadruk, waarmede wij u deze gedachten inprenten. Zij willen een beroep zijn op het wereld geweten en een oproep tot verzamelen voor allen, die bereid zijn uit de omvang van de wereldramp de grootheid van hun zending en hun verantwoordelijkheid te wegen en af te meten.

Een groot deel van de mensheid en - wij aarzelen niet het te verklaren - ook niet weinigen van hen die zich christenen noemen, delen op een of andere wijze in de collectieve verantwoordelijkheid voor de verkeerde ontwikkeling, de nadelen en het gebrek aan zedelijke hoogheid van de tegenwoordige maatschappij.

Wat betekent deze wereldoorlog en alles wat er mee samenhangt, alles wat zijn verwijderde of naaste antecedenten of zijn methoden en zijn materiële, juridische en morele gevolgen betreft, anders dan de ineenstorting, die misschien voor degenen die niet dieper zagen onverwacht was, maar die vooruitgezien werd en ter afwending waarvan gebeden werd door hen, wier blik doordrong tot op de bodem van een maatschappelijke orde, die achter een bedriegelijk gelaat of achter het masker van conventioneele vormen haar noodlottige zwakheid en haar ongebreidelde blinde zucht naar winst en macht verborg?

Wat in tijden van vrede lag opgehoopt, dat barstte bij het uitbreken van de oorlog uit in een droevige reeks van daden, die in tegenspraak zijn met de geest van menselijkheid en Christendom. De internationale overeenkomsten om de oorlog minder onmenselijk te maken door hem te beperken tot de combattanten, en om de regels voor bezetting en voor de krijgsgevangenschap van de overwonnenen te bepalen, bleven op vele plaatsen een dode letter, en wie is er die het einde ziet van deze toenemende verergering?

Willen de volken soms werkeloos toezien bij zulk een rampzalige ontwikkeling? Of moeten niet veeleer op de puinhopen van een maatschappelijke orde, die zulk een tragisch bewijs van haar ongeschiktheid voor het welzijn van het volk gegeven heeft, de harten van alle grootmoedige en rechtschapen mensen zich verenigen in een plechtige gelofte, dat zij niet zullen rusten, voordat onder alle volken en naties van de aarde tot een legioen is aangegroeid de schare van hen, die met het vast besluit de maatschappij terug te brengen tot haar onwrikbaar zwaartepunt, de goddelijke wet, er naar smachten zich in dienst te stellen van de menselijke persoonlijkheid en van haar in God geadelde gemeenschapij?

Die gelofte is de mensheid schuldig aan de ontelbare doden, die op de slagvelden begraven liggen; het offer van hun leven, dat zij bij de vervulling van hun plicht gebracht hebben, is het offer voor een nieuwe en betere maatschappelijke orde.

Die gelofte is de mensheid schuldig aan de onafzienbare schare van moeders, van weduwen en wezen, die zich het licht, de troost en de steun van hun leven zagen ontrukken.

Die gelofte is de mensheid schuldig aan die ontelbare ballingen, die door de orkaan van de oorlog uit hun vaderland zijn weggerukt en in vreemde landen zijn verstrooid, en die met de profeet mogen klagen: "Ons erfdeel is aan de vreemden overgegaan, onze huizen aan vreemdelingen." (Jer. 5, 2)[b:Jer. 5, 2]

Die gelofte is de mensheid schuldig aan de honderden en duizenden personen, die zonder enige eigen schuld, alleen om redenen van nationaliteit of ras, tot de dood of tot een geleidelijk uitsterven bestemd zijn.

Die gelofte is de mensheid schuldig aan de vele duizenden niet-combattanten, vrouwen, kinderen, zieken en ouden van dagen, aan wie de luchtoorlog - tegen wiens gruwelen wij van de beginne af meermalen onze stem verheven hebben - zonder onderscheid of met onvoldoend onderzoek leven, goederen, gezondheid, woningen en tehuizen van liefdadigheid en bedehuizen ontnomen heeft.

Die gelofte is de mensheid schuldig aan de stroom van tranen en bitterheden, aan de opeenstapeling van smarten en kwellingen, die uit de moorddadige verwoesting van de onmenselijke strijd voortkomen en die de hemel bezweren onder de roep om de nederdaling van de Geest, die de wereld bevrijde van deze overstroming van geweld en verschrikking.

En waar zoudt gij deze gelofte voor de vernieuwing van de gemeenschap met rustiger zekerheid en vertrouwen en met werkdadiger geloof kunnen neerleggen dan aan de voeten van de "Verlangde aller volken", die in de kribbe vóór ons ligt in heel de bekoorlijkheid van Zijn lieve kindsheid, maar ook in de aangrijpende aantrekkingskracht van Zijn beginnende zending als Verlosser? Op welke plaats zou die edele en heilige kruistocht voor de zuivering en de vernieuwing van de gemeenschap een klaarder uitgedrukte wijding kunnen krijgen en een krachtiger prikkel kunnen vinden dan te Bethlehem, waar in het aanbiddelijk geheim van de menswording de nieuwe Adam verscheen, uit wiens bronnen van waarheid en genade de mensheid in ieder geval het heilzame water moet putten, als zij niet wil omkomen in de woestijn van dit leven? "Van Zijn volheid hebben wij allen ontvangen." (Joh. 1, 16)[b:Joh. 1, 16] Zijn volheid van waarheid en genade stort zich, gelijk nu reeds twintig eeuwen, zo ook heden met onverminderde kracht over de wereld uit. Machtiger dan de duisternis is Zijn licht; de straal Zijner liefde is sterker dan de verkillende zelfzucht, die zo vele mensen er van terughoudt hun beter wezen te laten groeien en tot uiting te laten komen. Gij, vrijwillige kruisvaarders van een nieuwe, edele gemeenschap, heft het nieuwe labarum van zedelijke en christelijke wedergeboorte omhoog; verklaart de oorlog aan de duisternis van de afval van God, aan de koude adem van de tweedracht onder broeders, een oorlog in naam van een zwaar zieke mensheid, die genezen moet worden in naam van het tot christelijke hoogte opgestegen geweten.