Aan de Korintiërs

De kerk van Rome die als vreemdeling verblijf houdt N.v.d.v.: 'Paroikeê': als...N.v.d.v.: 'Paroikeê': als vreemdeling vertoeven, vgl. 1 Petr. 1, 17; 2, 11. te Rome aan de kerk in vreemdelingschap te Korinte, aan hen die geroepen en geheiligd zijn (Rom. 1, 7; 1 Kor. 1, 2)[[b:Rom. 1, 7; 1 Kor. 1, 2]] naar Gods wil door onze Heer Jezus Christus. Mogen de genade en de vrede van de almachtige God in rijke mate tot u komen door Jezus Christus.

Wantoestand in de kerk van Korinte - De twist

1. Door de rampen en de onheilen die ons de een na de ander zijn overkomen, is het wel wat laat naar onze mening, dat wij onze aandacht schenken aan datgene, geliefden, waarover bij u zo gestreden wordt, in die zondige, onheilige twist, die vreemd en ongepast is voor Gods uitverkorenen. Zij is aangestookt door enkele onbezonnen, eigenzinnige personen en zo waanzinnig ver doorgedreven, dat uw naam die eerbiedwaardig, bewonderd en geliefd was bij alle mensen, nu ten zeerste gelasterd wordt.

De vroegere goedheid

2. Wie heeft immers als hij bij u verbleef niet uw deugdelijk en vast geloof onderkend? Wie heeft niet uw ingetogen, zachtmoedig vertrouwen in Christus bewonderd? En wie heeft niet de lof gezongen over de wijze waarop u zo edelmoedig de gastvrijheid beoefende? En wie had niet de grootste achting voor uw volmaakte, betrouwbare kennis? N.v.d.v.: 'Gnosis', bedoeld...N.v.d.v.: 'Gnosis', bedoeld wordt kennis in God, in Christus.

3. Want alles deed u zonder aanzien des persoons. U leefde N.v.d.v.: Letterlijk:...N.v.d.v.: Letterlijk: 'wandelde'. volgens Gods voorschriften, onderworpen aan uw leiders en u gaf aan de oudsten N.v.d.v.: Men kan ook...N.v.d.v.: Men kan ook vertalen 'priesters', maar in verband met de uitdrukking 'jonge mensen' in de volgende zin lijkt 'oudsten' juister. onder u de hun toekomende eerbied. De jonge mensen hebt u opgedragen zich te bezinnen op een ingetogen, waardig gedrag. De vrouwen hebt u aangespoord alles zo ten uitvoer te brengen dat zij hun geweten onberispelijk, niet bezwaard en rein hielden en dat zij hun echtgenoten zouden liefhebben op passende wij ze. U leerde haar zich onderdanig te gedragen volgens de regel, en hun huis te besturen op waardige wijze, in alle bescheidenheid. (Tit. 2, 1-6)[[b:Tit. 2, 1-6]]

1. U waart allen nederig en zonder pretentie. U was liever gehoorzaam dan dat u bevelen uitdeelde, u gaf liever dan te ontvangen. U was tevreden met hetgeen Christus u schonk op uw levensweg en u hechtte u daaraan. Zijn woorden had u zorgvuldig in uw hart gesloten en zijn lijden stond u voor ogen.

2. Zo werd u een diepe, blijde vrede geschonken en een onverzadigbaar verlangen om het goede te doen. Maar ook werd de Heilige Geest over u uitgestort.

3. U was vervuld met een heilige wil en met een edel verlangen en in vroom vertrouwen strekte u uw handen uit naar de almachtige God. U smeekte Hem genadig te zijn als u onopzettelijk gezondigd had.

4. Dag en nacht hebt u u ingezet voor de gehele broederschap om in liefde en overeenstemming het getal van Gods uitverkorenen te behouden.

5. Tegenover elkaar was u open, zonder bijbedoeling, en goedwillend.

6. Elke twist en elke onenigheid boezemde u afkeer in. U treurde over de misstappen van uw naaste en u beschouwde zijn tekortkomingen als de uwe.

7. Nooit berouwde het u het goede gedaan te hebben, u was altijd bereid tot ieder goed werk. (Tit. 3, 1)[[b:Tit. 3, 1]]

8. Uw deugdzame, eerbiedwaardige levenshouding sierde u en u bracht alles ten uitvoer in vrees voor Hem. De bevelen en voorschriften van de Heer waren geschreven op de tafel van uw hart. (Spr. 7, 3)[[b:Spr. 7, 3]]

De gevolgen van de aanmatiging

1. Eer en overvloed werden u geschonken in ruime mate en voltrokken werd, wat staat geschreven: "En hij at en dronk en raakte verzadigd, hij werd vet en sloeg achteruit, de welbeminde". (Vgl. Deut. 32,15 LXX.)[[b:Deut. 32, 15]]

2. Daaruit zijn jaloersheid en afgunst, twist en opstand, vervolging en wanorde, oorlog en gevangenschap voortgekomen.

3. Zo zijn de eerlozen tegen de geëerden, de verachtelijken tegen roemvollen, de dwazen tegen de verstandigen, de jongeren tegen de ouderen in opstand gekomen. (Jes. 3, 5)[[b:Jes. 3, 5]]

4. Daarom hebben vrede en gerechtigheid u verlaten; niemand bezit meer de vrees voor de Heer en ieder is blind geworden voor het geloof in zich. Geen mens leeft meer volgens de regels· van zijn (Gods) geboden (Lev. 18, 3)[[b:Lev. 18, 3]], niemand gedraagt zich op een wijze die Christus waardig is. Ieder handelt naar de begeerten van zijn verdorven hart en is bezeten door een ongerechte, onheilige jaloezie. Hierdoor is de dood in de wereld gekomen. (Wijsh. 2, 24)[[b:Wijsh. 2, 24]]

Gevolgen van jaloersheid in het Oude Testament

1. Want zo staat geschreven: "Na verloop van tijd bracht Kain een offer aan God van de vruchten van de grond. Ook Abel bracht een offer uit de eerstgeborenen van zijn schapen en van hun vet.

2. God zag genadig neer op Abel en zijn gaven, maar Hij schonk geen aandacht aan Kain en zijn offers.

3. En Kain voelde zich hierdoor zeer gekwetst en er kwam een terneergeslagen blik op zijn gezicht.

4. En God sprak tot Kain: Waarom voelt u zich zo gekwetst en waarom is er zo'n terneergeslagen blik op uw gezicht? Als u op de rechte wijze hebt geofferd, maar niet op de juiste wijze uw aandeel hebt genomen N.v.d.v.: Clemens citeert de...N.v.d.v.: Clemens citeert de LXX. Er is hier een onderscheid met de Hebreeuwse tekst. De LXX geeft dus volgens Clemens als oorzaak van de weigering van Kaïns offer dat hij het beste van het offer voor zichzelf gehouden heeft, in plaats van dit te offeren. Men ziet hier een invloed van de profeten, die herhaaldelijk gewezen hebben op de formaliteit van de offers, wanneer men het slechtste dier van de kudde goed genoeg vond voor een offer., hebt u dan niet gezondigd?

5. Word kalm! Het zal alles tot u terugkeren en u zult erover kunnen beschikken N.v.d.v.: Deze tekst is...N.v.d.v.: Deze tekst is duister. Letterlijk staat er in het Grieks van de LXX: "Naar u zijn terugkeer". Dit woord 'zijn' kan mannelijk of onzijdig zijn bedoeld. In het eerste geval zou de tekst betekenen: "Hij zal tot u terugkeren en u zult over hem heersen''. Maar wie is dan de 'hij'? Abel, die de meerdere is, omdat God zijn offer heeft aangenomen, maar die de jongste is? Is dit dan bedoeld als een prefiguratie van de Messias? De tweede interpretatie: "Het zal tot u terugkeren en u zult erover heersen", lijkt meer waarschijnlijk. Dit zou betekenen dat men van God terug ontvangt, wat men Hem offert uit liefde.

6. Maar Kain zei tot Abel zijn broer: "Laten wij naar het veld gaan. En toen zij daar op het veld waren, viel Kain Abel aan en doodde hem." (Gen. 4,3-8, LXX.)[b:Gen. 4, 3-8]

7. U ziet het broeders, naijver en afgunst hebben een broedermoord tengevolge gehad.

8. Door afgunst vluchtte Jakob weg van het gezicht van zijn broer Esau. (Gen. 27, 41-45)[b:Gen. 27, 41-45]

9. Door afgunst werd Jozef ten dode toe vervolgd en tot slaaf gemaakt. (Gen. 37, 36)[b:Gen. 37, 36]

10. Afgunst dwong Mozes het gezicht van de koning van Egypte te ontvluchten, toen hij zijn stamgenoot hoorde zeggen: "Wie heeft u tot scheidsrechter of rechter over ons aangesteld? Wilt u mij doden, zoals u gisteren de Egyptenaar gedood hebt?" (Ex. 2, 14; Hand. 7, 27)[b:Ex. 2, 14; Hand. 7, 27]

11. Door afgunst moesten Aäron en Miriam buiten het legerkamp verblijven. (Num. 12, 14-15)[[b:Num. 12, 14-15]]

12. De afgunst voerde Datan en Abiram levend in de Hades N.v.d.v.: De LXX gebruikt...N.v.d.v.: De LXX gebruikt hier het woord 'Hades', de onderwereld., omdat zij in opstand waren gekomen tegen Gods dienaar Mozes. (Num. 16)[[b:Num. 16]]

13. Door afgunst viel David ten prooi niet alleen aan de jaloezie van vreemdelingen, maar hij werd ook vervolgd door Saul, de koning van Israël.

Hedendaagse voorbeelden van edele heldhaftigheid

1. Laten wij, om nu maar de voorbeelden uit oude tijden niet verder op te sommen, ons bezighouden met de atleten N.v.d.v.: 'Atleet', dit woord...N.v.d.v.: 'Atleet', dit woord wordt dikwijls gebruikt om hén aan te duiden die strijden voor Christus en zijn Kerk. Vgl. 2 Tim. 2,5: "De atleet zal geen krans verwerven, als hij zich niet houdt aan de regels van de wedstrijd", en Heb. 10,32: "Denkt eens terug aan de dagen van weleer, toen gij na verlicht te zijn, een zware en smartelijke strijd (athlèsis) hebt doorstaan". heel dichtbij ons. Laten wij de edele voorbeelden gebruiken van onze generatie.

2. Uit jaloezie en afgunst werden de grootste, de meest rechtschapen zuilen (Vgl. Gal. 2,9: " ... Jakobus, Kefas en Johannes, die als 'zuilen' (of: 'steunpilaren') gelden ...".)[[b:Gal. 2, 9]] vervolgd. Zij streden ten dode toe.

3. Laten wij eens opzien naar de edele apostelen.

4. Petrus die tengevolge van een onrechtmatige afgunst niet een of twee, maar zoveel kwellingen heeft doorstaan en die na op deze wijze getuigenis te hebben afgelegd N.v.d.v.: 'Martureö', dit...N.v.d.v.: 'Martureö', dit woord heeft hier nog de betekenis van 'getuigenis afleggen' en dus nog niet: "de marteldood sterven' ging naar de ereplaats die hem verschuldigd was.

5. Tengevolge van afgunst en twist heeft Paulus de kampprijs kunnen tonen van de volharding. N.v.d.v.: In vers 4 vinden...N.v.d.v.: In vers 4 vinden wij de oudste bevestiging dat Petrus de marteldood gestorven is. Maar ook Paulus lijkt op grond van dezelfde oorzaak gedood te zijn. Over welke afgunst gaat het? Men veronderstelt dat zowel Petrus als Paulus bij de Romeinse overheid zijn aangebracht door de gefolterde christenen in Rome, of door joden. Maar het blijft een veronderstelling.

6. Zeven maal heeft hij ketenen gedragen, hij werd verbannen, gestenigd. (Zie 2 Kor. 11,23-25.)[[b:2 Kor. 11, 23-25]] Hij werd de 'heraut' (van het Evangelie) in Oost en West en verwierf zich zo de edele naam waarop hij recht had door zijn geloof.

7. Nadat hij over de hele wereld de gerechtigheid had verkondigd en het uiterste westen had bereikt (Zie Rom. 15,23-24: 'Maar nu heb ik in deze gewesten (het oosten van het Romeinse Rijk) geen arbeidsveld meer, en sinds jaren verlang ik vurig u te bezoeken als ik naar Spanje (uiterste Westen van het Romeinse Rijk) ga". In de Canon Muratori, een uit het einde van de tweede eeuw stammende nieuwtestamentische canon (genoemd naar de bibliothecaris die in 1740 deze voor het eerst uitgaf), wordt deze reis naar Spanje als zeker aangenomen. Ook het apocriefe boek "De Handelingen van Petrus" (ca. 190) zinspeelt hierop.)[[b:Rom. 15, 23-24]], legde hij getuigenis af voor de overheden. Zo verliet hij de wereld en ging naar het heilig oord. Hij is het meest verheven voorbeeld van volharding geworden.

1. Bij deze mannen die zo heilig leefden sloot zich een grote menigte van uitverkorenen aan. Ook zij hebben tengevolge van afgunst veel kwellingen en folteringen ondergaan. Zij zijn voor ons een zeer verheven voorbeeld geworden.

2. Tengevolge van afgunst werden vrouwen vervolgd: als Danaïden en Dirces N.v.d.v.: 'Danaïden en...N.v.d.v.: 'Danaïden en Dirces'. Men neemt aan dat Clemens spreekt over martelingen tijdens de regering van keizer Nero, vermeld door Tacitus. De Danaïden moesten volgens de legende eeuwig water scheppen, omdat zij hun mannen hadden vermoord. De vaten waren bodemloos, deze martelaressen zouden dan tot ze stierven van uitputting water hebben moeten scheppen. Dirce werd volgens de legende vastgebonden aan de horens van een stier en vond zo de dood. , hebben zij verschrikkelijke, schandalige mishandelingen ondergaan. Zij bereikten het einddoel in de zekere baan van het geloof en ontvingen, hoewel zij zwak waren naar het lichaam, de ereprijs.

3. Afgunst heeft vrouwen van hun echtgenoten verwijderd en zo werd het woord van onze vader Adam gewijzigd: "Eindelijk been van mijn gebeente en vlees van mijn vlees" (Gen. 2, 23)[b:Gen. 2, 23].

4. Afgunst en twist hebben grote steden omvergeworpen en grote naties ontworteld. (Vgl. Sir. 28, 14: "De tong van een derde heeft de rust van velen verstoord, heeft hen opgejaagd van volk tot volk, heeft sterke steden neergehaald en huizen van grote heren verwoest".)[[b:Sir. 28, 14]]

Overgang naar een volgend deel

1. Dit alles, geliefden, schrijven wij niet alleen om u te vermanen, maar ook om het onszelf in herinnering te brengen. Wij zijn toch in dezelfde arena en ons wacht dezelfde strijd. (Vgl. Fil. 1, 30: "Uw worsteling is de mijne".)[[b:Fil. 1, 30]]

2. Laten wij daarom zinloze, nut te Loze zorgen opzij zetten en ons houden aan de heerlijke, eerbiedwaardige regel van ons geloof. N.v.d.v.: Christus is de...N.v.d.v.: Christus is de norm, ons geloof in Hem is onze geloofsregel.

3. Laten wij zien naar wat goed, verheugend en welbehaaglijk is in het oog van Hem die ons geschapen heeft. (Vgl. 1 Tim. 2, 3, voor de N.T.ische zinsbouw.)[[b:1 Tim. 2, 3]]

4. Laten wij de ogen gericht houden op Christus' bloed en inzien hoe kostbaar (Vgl. 1 Petr. 1,19: "Gij zijt verlost door het kostbaar bloed van Christus ...".)[[b:1 Pt. 1, 19]] het is voor zijn Vader. Want het werd uitgestort voor ons behoud en heeft aan de hele wereld de genade van het berouw gebracht.

De Heilige Schrift leert ons het berouw, de bekering (metanoia)

5. Gaan wij eens alle geslachten na. Wij leren dan dat van geslacht tot geslacht de Heer N.v.d.v.: Grieks:...N.v.d.v.: Grieks: 'despotès': de Heer van het heelal. aan allen die zich tot Hem wilden wenden "gelegenheid tot inkeer" N.v.d.v.: 'Inkeer', Grieks...N.v.d.v.: 'Inkeer', Grieks 'metanoia', letterlijk betekent dit woord:'verandering van gedachte'. In het christendom kreeg het woord, zoals ook al bij de joden in de LXX de betekenis van 'berouw', 'inkeer', 'bekering' (Mt.3,8). Het woord wordt dikwijls gebruikt in de monastieke literatuur. Vgl. Wijsh.î2,î0: "Maar door hen langzamerhand te straffen, hebt Gij hun gelegenheid tot inkeer gegeven". heeft geschonken.

6. Noach predikte bekering N.v.d.v.: In de Heilige...N.v.d.v.: In de Heilige Schrift vinden wij niets over Noachs prediking. In het late jodendom krijgt deze een plaats in de geschriften van die tijd. Vgl. ook 2 Petr. 2,5: "Noach, de heraut der gerechtigheid". en zij die naar hem luisterden werden gered.

7. Jona kondigde de Ni nevi eten de ondergang aan. Zij kregen berouw over hun zonden. Zij verzoenden zich met God onder smeekbeden en ontvingen het heil, hoewel zij vreemdelingen waren voor God. (Jona 3, 4-10; Mt. 12, 41; Lc. 11, 32)[[b:Jona 3, 4-10; Mt. 12, 41; Lc. 11, 32]]

1. De bedienaren N.v..v.: Met de 'bedienaren'...N.v..v.: Met de 'bedienaren' bedoelt Clemens de profeten, onder wie hij Noach rekent en in hoofdstukken 9 en 10 ook Henoch en Abraham. van Gods genade spraken, bewogen door de Geest, over het berouw.

2. En de Heer van het heelal sprak Zelf over het berouw in een eed: "Zowaar Ik leef, zegt de Heer, Ik wil de dood van de zondaar niet, maar zijn bekering." (Ez. 33, 11)[[b:Ez. 33, 11]] En daarbij voegde Hij de woorden vol goedheid:

3. "Kom tot inkeer, huis van Israël, houd op met uw ongerechtigheid. Spreek tot de zonen van mijn volk: Ook al reiken uw zonden van de aarde tot de hemel en al zijn ze roder dan scharlaken en zwarter dan een rouwgewaad, als gij u van ganser harte tot Mij wendt en zegt: Vader! Ik zal naar u luisteren als naar een heilig volk." N.v.d.v.: Clemens heeft...N.v.d.v.: Clemens heeft blijkbaar een verzameling schriftteksten waaruit hij vrij citeert. Er zijn wel enige teksten te herkennen, zie b.v. Jes. 50,3. Er is ook een mogelijkheid dat Clemens een apocrief boek van Ezechiël citeert.

4. En op een andere plaats spreekt Hij als volgt: "Wast u wordt rein, rukt de boosheid weg uit uw ziel van voor mijn ogen, maakt een einde aan uw wandaden, leert het goede te doen, tracht een rechtvaardig oordeel te vellen, bevrijdt de verdrukte, doet recht aan de wees, behandelt de weduwe rechtvaardig. Komt, laten wij de zaak afhandelen, zegt de Heer, en zelfs als uw zonden zouden zijn als purper, zal Ik ze wit maken als sneeuw en als ze zijn als scharlaken, zal Ik ze wit maken als wol. En indien u naar Mij wilt luisteren, zult u het goede van de aarde eten, maar indien u niet naar Mij wilt luisteren, zal het zwaard u verteren. Want de mond van de Heer heeft het gezegd." (Jes. 1,16-20, LXX.)[b:Jes. 1, 16-20]

5. Omdat Hij wil dat al zijn beminden deel zouden hebben aan de bekering, heeft Hij dit zo vastgesteld door zijn almachtige wil.

1. Laten wij daarom gehoorzamen aan zijn verheven majestueuze wil, en smeken om zijn erbarmen en zijn goedheid en ons voor Hem ter aarde werpen. Keren wij ons tot Hem om zijn meedogen en laten wij daarom ons niet meer bezighouden met onnutte dingen, ophouden met te twisten en geen naijver die voert tot de dood, koesteren.

2. Houden wij onze ogen gericht op hen die zijn verheven majesteit op volmaakte wijze hebben gediend. N.v.d.v.: Clemens zal de...N.v.d.v.: Clemens zal de voorbeelden noemen in de volgorde, zoals ook Heb. 11 dit doet: Henoch, Noach, Abraham. Zie ook Sir. 44,16-23.

Henoch, Noach, Abraham

3. Nemen wij Henoch (als voorbeeld) N.v.d.v.: Henoch is het...N.v.d.v.: Henoch is het voorbeeld van gehoorzaamheid, zoals Abraham. Men lette op het verschil met Heb. 11, in dit hoofdstuk zijn Henoch, Noach en Abraham voorbeelden van geloof. die rechtvaardig werd bevonden om zijn gehoorzaamheid. Hij werd naar een ander leven overgebracht (Vgl. Heb. 11,5: "Door geloof werd Henoch, zonder te sterven, naar een ander leven overgebracht".)[[b:Heb. 11, 5]] en van zijn dood vond men geen spoor. (Vgl. Gen. 5,24: "Zo kwam het dat hij verdween, omdat God hem wegnam".)[[b:Gen. 5, 24]]

4. Noach werd trouw bevonden in zijn dienst om aan de wereld een wedergeboorte aan te kondigen. Zie deze brief VII,6. "Wedergeboorte"[[al: Zie deze brief VII,6. "Wedergeboorte"]] (Vgl. Tit. 3,5. Het Doopsel wordt vergeleken met de zondvloed. De zondvloed was volgens de hellenistische joden gevolgd door de vernieuwing van de wereld, een 'wedergeboorte'. Zo is, wanneer de zondvloed de voorafbeelding is van het Doopsel, de vernieuwing van de wereld, de 'paliggenesia' (wedergeboorte), de voorafbeelding van de wedergeboorte van de dopeling.)[[b:Tit. 3, 5]] De Heer van alles redde door hem alle levende wezens, die in eensgezindheid de ark binnengingen. (Gen. 6, 9-22)[[b:Gen. 6, 9-22]]

Abraham

1. Abraham die 'de Vriend' genoemd wordt (Vgl. Jes. 41,8; Jak. 2,23: 'En hij werd Gods vriend genoemd". Ook de Koran noemt Abraham 'De vriend'.)[[b:Jes. 41, 8; Jak. 2, 23]] N.B. Clemens schrijft hier niet: Vriend van God! Dit doet hij wel in XVII,2.[[984 |+ 133 ]], werd trouw bevonden in zijn gehoorzaamheid aan Gods woorden.

2. In gehoorzaamheid verliet hij zijn land, zijn familie en het huis van zijn vader, om Gods beloften te beërven verliet hij een armelijk land, een onbetekenende familie en een klein huis. Want Hij God sprak tot hem:

3. "Trek weg uit uw land, uw familie en uit het huis van uw vader naar het land dat Ik u aan zal wijzen. Ik zal een groot volk van u maken, Ik zal u zegenen en uw naam groot maken en gij zult gezegend zijn. Ik zal zegenen wie u zegenen en Ik zal vervloeken wie u vervloeken. Door u zal zegen komen tot alle geslachten van de aarde." (Gen. 12, 1-4)[[b:Gen. 12, 1-4]]

4. En toen hij scheidde van Lot sprak God opnieuw tot hem: "Sla uw ogen op en zie vanaf de plaats waar gij u bevindt naar het noorden en naar het zuiden, naar het oosten en naar de zee. N.v.d.v.: "De zee" is dus het...N.v.d.v.: "De zee" is dus het westen. Al het land wat u ziet zal Ik u en uw nakomelingen schenken voor altijd.

5. En Ik zal uw nakomelingen zo talrijk maken als het zand van de aarde. Als iemand het zand van de aarde kan tellen, zal hij uw nakomelingen kunnen tellen." (Gen. 13, 14-16)[[b:Gen. 13, 14-16]]

6. En verder zegt de Schrift: "God leidde Abraham naar buiten en sprak tot hem: "Zie op naar de hemel en tel de sterren, als gij ze kunt tellen. Zo talrijk zullen uw nakomelingen zijn. En Abraham geloofde God en dat werd als gerechtigheid aangerekend." (Gen. 15, 5-6)[[b:Gen. 15, 5-6]]

7. Om zijn geloof en zijn gastvrijheid N.v.d.v.: In I,2 worden de...N.v.d.v.: In I,2 worden de Korintiêrs geprezen om hun gastvrijheid, in XXXV is misschien een zinspeling op gebrek aan gastvrijheid. Het is mogelijk dat Clemens daarom Abraham (Gen. 18), Lot (Gen. 19) en Rachab (Joz. 2) als voorbeelden van gastvrijheid aanhaalt. werd hem in zijn ouderdom een zoon geschonken (Gen. 18, 2-14; Gen. 21, 1-7; Heb. 11, 11-12)[b:Gen. 18, 2-14; Gen. 21, 1-7; Heb. 11, 11-12] en door gehoorzaamheid bracht hij hem God ten offer op een van de bergen die God hem had aangewezen. (Gen. 22, 1-18; Heb. 11, 17)[b:Gen. 22, 1-18; Heb. 11, 17]

Lot

1. Door zijn gastvrijheid en zijn geloof werd Lot gered uit Sodom, terwijl de hele streek rondom, haar veroordeling ontving door vuur en zwavel. (Gen. 19, 24; 2 Pt. 2, 6-7)[b:Gen. 19, 24; 2 Pt. 2, 6-7] De Heer van alles maakte hierdoor duidelijk dat Hij hen die op Hem hopen, niet in de steek laat, maar hen die zich tegen zijn wil verzetten N.v.d.v.: Letterlijk: naar de...N.v.d.v.: Letterlijk: naar de andere kant hellen., straft en tuchtigt.

2. Want Lots vrouw die tegelijk met hem de stad was uitgegaan, maar niet zijn overtuiging deelde en het niet met hem eens was, werd tot teken gesteld. Zij werd een zoutkolom N.v.d.v.: Aan de Dode Zeekust...N.v.d.v.: Aan de Dode Zeekust wijst men nu nog, zoals in de dagen van Clemens een zoutkolom aan, die enigszins op een vrouwengestalte lijkt. Dit zou Lots versteende vrouw zijn. tot op deze dag, opdat allen die verdeeld van hart zijn en twijfelen aan Gods macht, tot oordeel en teken zullen zijn voor alle geslachten.

Rachab

1. Om haar geloof en haar gastvrijheid werd Rachab de prostituee (Vgl. Joz. 2. In het boek Jozua wordt niet gesproken over Rachab als prostituee, wel in Heb. 11,31. Rachab wordt gezien als de voorafschaduwing van de heidenen, die door hun afgodendienst prostitutie bedrijven, maar gered zullen worden, wanneer zij geloven (Heb. 11,31). Rachab komt voor in Jezus' geslachtslijst (Mt. 1,5). Zij werd gerechtvaardigd door haar werken.)[[b:Joz. 2]] gered.

2. Want toen Jezus de zoon van Nave N.v.d.v.: Clemens citeert uit...N.v.d.v.: Clemens citeert uit de LXX en gebruikt daarom niet de Hebreeuwse, maar de Griekse namen. Bij uitzondering hebben wij hier de Griekse namen gebruikt, om aan te duiden, dat voor de eerste christenen er veel meer naamovereenkomst was tussen Jezus' voorafschaduwing, Mozes' opvolger: Jozua de zoon van Nun, zoals hij in het Hebreeuws heet, dan voor ons die nu meer die namen gewend zijn. Jozua heet Jezus, de betekenis van de naam is dezelfde: Jozua, Hebreeuws: Jahweh schenkt of is 'heil'. Mt. 1,21: "Zij zal een zoon ter wereld brengen, die gij 'Jezus' moet noemen, want Hij zal zijn volk redden uit hun zonden". spionnen uitzond naar Jericho, vernam de koning van het land dat zij gekomen waren om het land te verkennen en hij zond N.v.d.v.: Clemens was,...N.v.d.v.: Clemens was, volgens enkele geleerden, een jood (zie noot 4) en gebruikt daarom op semitische wijze dikwijls eenzelfde woord. Om dit te laten uitkomen, hebben wij hier en daar hetzelfde gedaan, zo in deze zin tweemaal 'uitzenden'. Wij menen dat hij het semi tische taalgebruik van de LXX heeft overgenomen. mannen uit om hen gevangen te nemen en te doden.

3. Maar de gastvrije Rachab ontving hen (in haar huis) en verborg hen op de bovenverdieping N.v.d.v.: Hier wijkt Clemens...N.v.d.v.: Hier wijkt Clemens af van de Hebreeuwse versie, maar ook van de LXX. Waarschijnlijk kende hij de bouw van de oosterse huizen niet en begreep daarom niet dat Rachab de mannen op het platte dak onder vlasstengels verbergen kon. onder vlasstengels.

4. Toen de beambten van de koning haar kwamen zeggen: "Bij u hebben de mannen die ons land kwamen verkennen, hun intrek genomen; laat hen naar buiten komen, zo beveelt de koning", antwoordde zij: "Die mannen die u zoekt, hebben wel hun intrek bij mij genomen, maar zij zijn onmiddellijk weer vertrokken en zij zijn reeds op weg. En zij wees hun een tegenovergestelde weg. N.v.d.v.: Clemens gebruikt de...N.v.d.v.: Clemens gebruikt de teksten uit Genesis én uit de brief van Jakobus. Jak obus schrijft: "En langs een andere weg liet vertrekken' (Jak. 2,25). De Genesis-tekst spreekt hier niet over.

5. Toen sprak zij tot de mannen: "Ik weet, ja ik weet zeker N.v.d.v.: Volgens enkele...N.v.d.v.: Volgens enkele geleerden is XII,5 een bewijs dat Clemens van joodse afkomst was. Hij herhaalt het werkwoord zoals dat in de semitische talen gebruikelijk is: ik weet, ja ik weet ..., dat de Heer u het land overlevert, want over de inwoners is schrik en vrees gekomen door u. Wanneer u echter dit land hebt ingenomen, redt mij dan en het huis van mijn vader".

6. En zij spraken tot haar: "Het zal geschieden, zoals u het ons gezegd hebt. Zodra u vernomen hebt dat wij gekomen zijn, verzamel dan al de uwen op uw dak en zij zullen gered worden. Maar allen die buiten uw huis aangetroffen worden, zullen omkomen".

7. En zij gaven haar ook nog een teken, zij moest aan haar huis iets van scharlaken kleur hangen. (Nederlandse vertaling in de K.B.S.-uitgave: rood koord (Joz. 2,21).)[[b:Joz. 2, 21]] Zij maakten zo duidelijk dat door het bloed van de Heer de losprijs zou betaald worden voor allen die geloven en hopen op God. N.v.d.v.: Het 'scharlaken'...N.v.d.v.: Het 'scharlaken' duidt op het bloed van Christus. Clemens is de eerste die dit symbool gebruikt.

8. Beminden, gij ziet, dat deze vrouw niet alleen geloof, maar ook (de gave) van profetie bezat.

Nederig zijn als Jezus Christus

1. Broeders, laten wij nederig zijn en alle gevoelens van zelfverheffing, hoogmoed, dwaasheid en toorn afwerpen en doen wat er geschreven staat; want de Heilige Geest zegt: "De wijze moet niet roemen op zijn wijsheid, de sterke niet op zijn kracht, de rijke niet op zijn rijkdom, wie toch wil roemen, roeme op de Heer om Hem te zoeken en recht en gerechtigheid te beoefenen." (Jer. 9, 23)[[b:Jer. 9, 23]] Maar laten wij bovenal ons de woorden van de Heer Jezus te binnenbrengen, die Hij sprak toen Hij ons mildheid en lankmoedigheid onderwees.

2. Want Hij sprak als volgt: "Weest barmhartig opdat u barmhartigheid bewezen wordt, vergeeft opdat men u vergeve; zoals u handelt, zal men met u handelen; zoals u geeft, zal ook aan u gegeven worden; zoals u oordeelt, zult u beoordeeld worden; zoals u liefde betoont, zal u liefde betoond worden; met de maat waarmee u meet, zult u gemeten worden." N.v.d.v.: Men herkent hier...N.v.d.v.: Men herkent hier vele teksten uit Mt. 5; Mt. 6 en Lc. 6.

3. Laten wij ons vasthouden aan dit gebod en deze voorschriften, en zo voortgaan met een nederig hart in gehoorzaamheid aan zijn heilige woorden. Want dit zegt het heilige Woord:

4. "Op wie anders zullen mijn ogen rusten dan op de zachtmoedige, vredige mens die ontzag heeft voor mijn woorden?" (Vgl. Jes. 66, 2b.)[[b:Jes. 66, 2]]

Volg de hoogmoedigen niet na!

1. Rechtvaardig en heilig is het dus, mannen broeders, veeleer aan God te gehoorzamen dan hén na te volgen die in trots en opstandig de oorzaak zijn van een afschuwelijke (onderlinge) naijver.

2. Want wij stellen ons niet bloot aan een (klein) nadeel, dat ons zomaar toevallig overkomt, maar aan een ernstig risico, indien wij ons blindelings overgeven aan de wil van die mensen die aanzetten tot tweedracht en opstand om ons te verwijderen van het goede.

3. Laten wij goed zijn voor elkaar zoals Hij die ons gemaakt heeft, barmhartig en goed is.

4. Want er staat geschreven: "De goeden zullen het land bewonen en de deugdzamen mogen er blijven, maar de goddelozen worden eruit weggevaagd." (Spr. 2, 21-22; Ps. 37, 9.38)[[b:Spr. 2, 21-22; Ps. 37, 9.38]]

5. En ook staat geschreven: "Ik zag de goddeloze verheven en hoog opgericht als de ceders van de Libanon; ik ging voorbij en zie - hij was niet meer; ik zocht zijn plaats, maar vond die niet. Bewaar de onschuld en geef acht op de gerechtigheid, want de drager van vrede laat een nageslacht na." (Ps. 37, 35-37)[[b:Ps. 37, 35-37]]

1. Laten wij ons dus aan hen hechten die de vrede bewaren, en niet aan hen die veinzen te verlangen naar vrede.

2. Want ergens staat geschreven: "Dit volk eert Mij met de lippen, maar hun hart is ver van Mij" (Mt. 15, 8; Mc. 7, 6)[b:Mt. 15, 8; Mc. 7, 6] (Jes. 29, 13)[[b:Jes. 29, 13]].

3. En ook: "Met de mond hebben zij gezegend, maar met hun hart vervloekt" (Vgl. Ps. 62, 5b)[[b:Ps. 62, 5]]

4. En weer: "Met hun mond hebben zij Hem bemind, en met hun tong Hem bedrogen, in hun hart stonden zij niet recht tegenover Hem en zij bleven zijn verbond niet trouw." (Ps. 78, 36-37)[[b:Ps. 78, 36-37]]

5. En daarom: "Mogen de listige lippen sprakeloos worden, die onrecht spreken tegenover de rechtvaardige." (Ps. 31, 19)[[b:Ps. 31, 19]] En wederom: "Moge de Heer verdelgen alle listige lippen, elke aanmatigende tong, hen die zeggen: wij spreken trots met onze tong, onze lippen behoren ons toe; wie is onze heer?

6. Om de ellende van de armen en het zuchten van de behoeftigen verhef Ik Mij thans, spreekt de Heer. Ik zal hen stellen in het heil.

7. Ik zal vrijmoedig met hen handelen." (Ps. 12, 4-6)[[b:Ps. 12, 4-6]]

Jezus Christus, aller dienaar

1. Want Christus behoort aan de nederigen van hart, niet aan hen die zich verheffen boven zijn kudde.

2. De scepter van Gods majesteit, de Heer Jezus Christus, kwam niet met een praal van trots en grootspraak - dit was mogelijk geweest voor Hem - maar in deemoed zoals de Heilige Geest over Hem sprak. (De volgende teksten zijn volgens de Griekse versie (de LXX) van Jes. 53,1-12. De tekst vertoont verschil met de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst, maar werd waarschijnlijk al zeer vroeg in de liturgie gebruikt als direct toepasselijk op de lijdende dienaar van de Heer.)[[b:Jes. 53, 1-12]] Deze verklaart:

3. "Heer, wie heeft geloof geschonken aan onze prediking? En aan wie is de arm van de Heer getoond? Wij hebben Hem verkondigd in zijn tegenwoordigheid en gezegd), Hij is als een kindje, als een wortel in dorstig land. Hij heeft gestalte noch Luister; wij hebben Hem gezien: Hij had gestalte noch schoonheid, maar zijn uiterlijk was verachtelijk, en Hij zag er zelfs niet meer uit als een mens. Man van slagen en smarten, met zwakheid vertrouwd! Men wendde zich af van zijn gelaat; men verachtte Hem en telde Hem niet meer.

4. Maar Hij torst onze zonden, om ons leed Hij; wij meenden dat Hij moest lijden, geslagen worden en gekweld.

5. Hij werd gewond om onze zonden en mishandeld om onze ongerechtigheden. De straf die ons de vrede bracht, kwam op Hem neer, door zijn striemen werden wij genezen.

6. Wij dwaalden allen als schapen, ieder mens ging eigen wegen.

7. En de Heer heeft Hem overgeleverd om onze zonden; maar Hij opent zijn mond niet als men Hem mishandelt. Als een schaap werd Hij ter slachting geleid en als een Lam dat stom is voor zijn scheerder, opent Hij zijn mond niet. In zijn vernedering werd Hem het gerechte oordeel geweigerd.

8. Wie zal nog iets verhalen over zijn nageslacht? Zijn leven is immers weggerukt van de aarde.

9. De ongerechtigheden van mijn volk brachten Hem de dood.

10. En Ik zal de boosdoeners uit leveren in ruil voor zijn graf en de rijken in ruil voor zijn dood. Want Hij heeft geen ongerechtigheid bedreven en in zijn mond werd geen bedrog gevonden. En de Heer wil Hem bevrijden van zijn tuchtiging.

11. Indien u offert voor uw zonde, zal uw ziel tot in verre tijden een nageslacht zien.

12. En de Heer wil Hem bevrijden van de kwelling van zijn ziel, Hem zijn licht tonen en Hem vormen in inzicht, de Rechtvaardige die Zich tot slaaf maakte (om) goed (te doen) aan velen, Hij Die hun ongerechtigheden op Zich wil nemen.

13. Daarom zal Hij velen beërven en Hij zal de buit verdelen van de sterken omdat zijn ziel werd overgeleverd aan de dood en Hij gerekend werd bij de misdadigers.

14. En Zelf heeft Hij de zonden van velen gedragen en Hij werd overgeleverd om hun zonden." (Jes. 53,1-12, LXX)[b:Jes. 53, 1-12] (Hand. 8, 32-33)[[b:Hand. 8, 32-33]]

15. En Zelf zegt Hij wederom N.v.d.v.: Met 'Hij' wordt...N.v.d.v.: Met 'Hij' wordt Jezus Christus bedoeld. Clemens legt dus hier de Heer de woorden uit het Oude Testament in de mond.: "Maar Ik ben een worm en geen mens, de smaad van de mensen, veracht door het volk.

16. Allen die Mij zagen, bespotten Mij, zij mompelden met hun lippen, zij hebben het hoofd geschud: "Hij hoopte op de Heer, laat Hij Hem verlossen, Hem redden, Hij is daartoe toch bereid." (Ps. 22, 7-9)[[b:Ps. 22, 7-9]]

17. U ziet, geliefden, welk voorbeeld ons gegeven is! Want indien de Heer Zich zo vernederd heeft, wat moeten wij dan niet doen, wij die door Hem onder het juk van de genade zijn gekomen?

Nederigheid van de oudtestamentische heiligen

1. Laten wij ook navolgers zijn van hen die rondzwierven in geitevellen en schapevachten (Heb. 11, 37)[[b:Heb. 11, 37]] en de komst van Christus aankondigden. Wij spreken over Elia en Elisa, en ook nog over Ezechiël, de profeten, en voegen hén erbij over wie zij een goed getuigenis aflegden.

2. Over Abraham werd een groots getuigenis afgelegd: hij werd Gods vriend genoemd. (Jak. 2, 23)[b:Jak. 2, 23] vgl: Zie ook noot bij X,1[[[984 |+ 74 ]]] Maar hij richtte zijn blikken op Gods heerlijkheid en zei nederig: "Ik ben maar stof en as." (Gen. 18, 27)[b:Gen. 18, 27].

3. En zo werd nog over Job geschreven: "Job was rechtschapen, onberispelijk, waarachtig, godvrezend, hij onthield zich van elk kwaad." (Job 1, 1)[[b:Job 1, 1]]

4. En toch beschuldigt hij zichzelf en zegt: "Niemand is smetteloos, al heeft hij maar één dag geleefd." (Vgl. Job 14,4-5. Dit citaat is ook niet volgens de LXX, maar misschien een citaat uit een verzameling oudtestamentische spreuken.)[[b:Job 14, 4-5]]

5. Van Mozes werd gezegd: "Hij is mijn vertrouweling in heel mijn huis" (Num. 12, 7)[b:Num. 12, 7]; God bediende Zich van hem om zijn oordeel te voltrekken, door hen (de Egyptenaren) met plagen te geselen. Maar toch, hoezeer hij ook verheven werd, hij sprak geen hoogmoedige woorden. Toen hem vanuit de braamstruik de Godsspraak werd gegeven, sprak hij: "Wie ben ik, dat Gij mij zendt? Ik, die een stotteraar ben en zwaar van tong." (Ex. 4, 10)[[b:Ex. 4, 10]]

6. En ook zegt hij: "Ik die slechts damp ben vanuit een ketel." N.v.d.v.: Tekst van onbekende...N.v.d.v.: Tekst van onbekende herkomst. Misschien uit het apocriefe boek: "De tenhemelopneming van Mozes". Hiervan zijn nog slechts fragmenten over.

1. En wat zullen wij zeggen over David, over wie een getuigenis als volgt gegeven werd: "Ik heb David gevonden, de zoon van Isai, een man naar mijn hart (Hand. 13,22)[b:Hand. 13,22] (Ps. 89, 21; 1 Sam. 13, 14)[[b:Ps. 89, 21; 1 Sam. 13, 14]]; in eeuwige erbarming heb ik hem gezalfd." (1 Sam. 16, 12-13)[[b:1 Sam. 16, 12-13]]

2. Maar hij is het toch die tot God zegt: "Wees mij genadig, God, wees mij in uw grote goedheid genadig, neem in uw oneindig erbarmen mijn overtredingen weg.

3. Reinig mij steeds meer van mijn ongerechtigheid en zuiver mij van mijn zonde. Want ik ben mij bewust dat ik schuld heb, steeds ziet wat ik begaan heb mij aan.

4. Tegen U alleen was mijn zonde en ik heb kwaad gedaan voor uw ogen; Gij zult rechtvaardig bevonden worden in uw woorden en gij zult overwinnen, wanneer men U oordeelt.

5. Want zie in ongerechtigheid ben ik ontvangen en in zonden heeft mijn moeder mij begeerd.

6. Want zie, Gij hebt de waarheid liefgehad; Gij hebt mij de verborgen diepten van uw wijsheid geopenbaard.

7. Gij zult mij besprenkelen met hysop en ik zal rein worden. Gij zult mij wassen en ik zal witter worden dan sneeuw.

8. Gij zult mij vreugde en blijdschap doen horen en mijn vernederd gebeente zal jubelen.

9. Wend uw aangezicht af van mijn zonden en wis al mijn ongerechtigheden uit.

10. Schep in mij een zuiver hart, o God, en hernieuw in mijn binnenste een vaste geest.

11. Verwerp mij niet van uw aangezicht, noch onttrek mij uw Heilige Geest.

12. Hergeef mij het geluk van uw heil, en sterk mij door een geest die mij leidt. N.v.d.v.: Andere vertaling:...N.v.d.v.: Andere vertaling: "vorstelijke geest" volgens de Hebreeuwse tekst. Het is mogelijk dat Clemens bedoeld heeft: de Heilige Geest. Sommigen menen dat Clemens denkt aan het stoïcijnse begrip voor 'hegemonikon' (leidend). Dan is "de geest die mij leidt" bedoeld als de rede. Zie hiervoor CLEMENT DE ROME, Éptne aur Corinthiens, vert. door A. Jaubert in: (S.C. 71), p. 131, noot 3.

13. Dan wijs ik de zondaren uw wegen, en de goddelozen zullen zich tot U bekeren.

14. Bevrijd mij van bloed(schuld) N.v.d.v.: 'schuld' ter...N.v.d.v.: 'schuld' ter verduidelijking bijgevoegd., o God, God van mijn heil.

15. In vreugde zal mijn tong uw gerechtigheid melden. Heer, open mijn mond, en mijn lippen zullen uw lof verkondigen.

16. Indien Gij een offer had gewenst, ik zou het U gegeven hebben, maar Gij schept geen behagen in brandoffers.

17. Het offer aan God is een verbrijzeld gemoed. Een verbrijzeld en vernederd hart zal God niet geringschatten." (N.v.d.v.: Tekst letterlijk vertaald naar de Griekse tekst van Clemens van Ps. 51,3-19.)[[b:Ps. 51, 3-19]]

1. De nederigheid en de onderwerping in gehoorzaamheid, waarover van zoveel grote mannen getuigd wordt, hebben niet alleen ons, maar ook de geslachten vóór ons, beter gemaakt, hen die in vrees en waarheid zijn woorden hebben ontvangen.

2. Laten wij, nu wij deel hebben gekregen aan zoveel talrijke grootse en eervolle werken N.v.d.v.: De erfenis van de...N.v.d.v.: De erfenis van de oudtestamentische geloofshelden wordt beschouwd als het rechtmatig bezit van het nieuwe Israël, de Kerk. weer toesnellen op het doel dat ons van den beginne voor ogen is gesteld: de vrede. Houden wij onze blikken gespannen gericht op de Vader, de Schepper van de hele wereld en klampen wij ons vast aan zijn verheven, onvergelijkelijke vredesgaven en aan zijn weldaden.

3. Laten wij in de geest naar Hem zien en met onze innerlijke ogen N.v.d.v.: Letterlijk: de ogen...N.v.d.v.: Letterlijk: de ogen van de ziel. schouwen hoe lankmoedig Hij is in zijn wil tegenover ons. Bedenken wij hoe Hij handelt zonder toorn met zijn schepping.

Eendracht in de geschapen wereld N.v.d.v.: De eendracht of...N.v.d.v.: De eendracht of harmonie in de kosmos is voor de mens het voorbeeld van eendracht onder de mensen volgens de filosofie van die tijd.

1. De hemelen die bewegen volgens zijn leiding, gehoorzamen Hem in vrede.

2. De dag en de nacht volbrengen hun loop zoals Hij die heeft opgedragen, en hinderen elkaar niet.

3. De zon, de maan en de koren van de sterren volbrengen volgens zijn bevel eendrachtig hun baan zonder ooit de hun voorgeschreven grenzen te overschrijden.

4. De aarde, zwanger van rijke vruchten, laat in gehoorzaamheid aan zijn wil op de gezette tijden overvloedig voedsel ontspruiten voor mensen, dieren en alle levende wezens, die bestaan op haar. Zij redetwist niet en verandert niets aan de regels die Hij haar gesteld heeft.

5. De onnaspeurlijke wetten die de afgronden beheersen en de onbeschrijflijke wetten van de onderwereld worden bepaald door dezelfde verordeningen.

6. De onpeilbare diepte van de zee, naar zijn bestel op bepaalde plaatsen samengebracht (Gen. 1, 9)[[b:Gen. 1, 9]], verbreekt de kluisters niet waardoor zij wordt omringd, maar doet zoals Hij voor haar heeft bepaald.

7. Want Hij sprak tot haar: "Tot hiertoe zult gij komen en uw golven zullen in uw binnenste gebroken worden." (Job 38, 11)[[b:Job 38, 11]]

8. De oceaan die zonder einde is voor de mens en de werelden die achter haar liggen N.v.d.v.: De eindeloze oceaan...N.v.d.v.: De eindeloze oceaan duidt aan dat men nog niet de eindeloze watervlakten durfde te bevaren, b.v. de Atlantische Oceaan verborg, naar velen meenden, geheimzinnige landen. Toch waren er reeds geleerden die van oordeel waren dat aan het eind van de oceaan zich een nieuw vasteland bevond, een onbekend continent., worden bestuurd door deze liefde verordeningen van de Abeheerser.

9. De jaargetijden: lente, zomer, herfst en winter volgen elkaar op in vrede.

10. De deuren waarachter de winden zich bevinden, volbrengen op de juiste tijd hun dienst zonder stoornis teweeg te brengen. De altijd stromende bronnen, geschapen voor het genot en de gezondheid bieden zonder ooit te falen hun levenschenkende borsten aan de mensen. De kleinste dieren komen samen in eendracht en vrede. N.v.d.v.: Sommige filosofen...N.v.d.v.: Sommige filosofen en geleerden bestudeerden het leven van de kleinste dieren en waren opmerkzaam op het gedrag van mieren en bijen. Ook in de Heilige Schrift kan men hier iets van vinden: "Ga naar de mier, gij luiaard, bekijk haar gedrag en word wijs" (Spr. 6,6). "De mieren, een volk dat niet sterk is, zorgen in de oogsttijd voor hun voedsel" (Spr. 30,25).

11. Dit alles heeft de grote Schepper en Heer van het heelal verordend in vrede en eendracht te doen geschieden. Hij bewijst aan de gehele schepping zijn weldaden, maar aan ons (mensen) meer dan overvloedig wanneer wij onze toevlucht nemen tot zijn erbarmen door onze Heer Jezus Christus.

12. Aan Hem de eer en de heerlijkheid tot in de eeuwen der eeuwen.

Eendracht in de plaatselijke kerk

1. Zorgt ervoor, geliefden, dat zijn vele weldaden ons niet tot een oordeel worden door een gedrag onwaardig tegenover Hem en een handelwijze niet in overeenstemming met wat goed en welgevallig is in zijn ogen.

2. Er staat immers ergens geschreven: "De Geest van de Heer is een lamp die de diepten van de ingewanden doorzoekt." (Spr. 20, 27)[b:Spr. 20, 27] N.v.d.v.: Vgl. Spr. 20,27: er...N.v.d.v.: Vgl. Spr. 20,27: er is een merkwaardige overeenkomst en een verschil: "De geest van de mens is een lamp van Jahwe: hij doorzoekt al de diepten van zijn ingewanden". Vergelijk echter ook XXI,9 waar Clemens schrijft: "Want Hij doorzoekt onze gedachten en onze begeerten, het is zijn adem, die in ons is en wanneer Hij wil, neemt Hij deze weg". In de LXX staat in Spr. 20,27: "De adem van de mens is de lamp van de Heer, zij (de lamp) onderzoekt de diepten der ingewanden".
Clemens schrijft, wanneer hij Spr. 20,27 citeert (waarschijnlijk uit het hoofd) 'pneuma', terwijl de LXX schrijft: 'pnoé'. 'Pneuma' kan geest, adem, wind betekenen, evenals het Hebreeuwse 'ruach'. Maar het Hebreeuws heeft hier niet 'Ruach', maar 'adem', evenals de LXX.

3. Let op hoe dichtbij Hij is en dat niets van onze gedachten of van onze overleggingen voor Hem verborgen is. vgl: Vgl. POLYCARPUS, Brief aan de kerk van Filippi, IV,3 (Kerkvaderteksten met commentaar, nr. 2), Bonheiden, 1981, p. 189.[[[1130]]]

4. Het is dus gerechtvaardigd, dat wij onze post niet verlaten tegen zijn wil. N.v.d.v.: Clemens gebruikt...N.v.d.v.: Clemens gebruikt hier een term uit het militaire spraakgebruik.

5. Liever willen wij domme, onverstandige, trotse, van hoogmoed opgeblazen mensen ergeren dan God.

6. Laten wij Jezus Christus, Die zijn bloed voor ons gegeven heeft vereren; onze leiders hoogachten en de oudsten eerbiedigen; de jonge mensen zo opvoeden dat zij de vrees voor de Heer leren en onze vrouwen richten op het goede.

7. Laten zij (de vrouwen) een toonbeeld zijn van de lieflijke gewoonte van de kuisheid, blijk geven van de oprechte wil tot zachtmoedigheid en door hun zwijgen de beheersing van hun tong bewijzen. Laten zij de liefde beoefenen zonder aanzien des persoons, maar vroom en in dezelfde mate tegenover ieder die God vreest.

8. Laten onze kinderen een opvoeding ontvangen in Christus; laten zij leren wat bij God nederigheid vermag en wat reine liefde, hoe goed de vreze des Heren is, hoe groot zij is en hoe zij allen redt die in die vreze heilig leven met een zuivere gezindheid. N.v.d.v.: Vgl. de...N.v.d.v.: Vgl. de 'deugdencatalogussen' in de pastorale brieven van de H. Paulus. vgl: [[[984 |+ 28]]]

9. Want Hij doorzoekt onze gedachten en onze begeerten, het is zijn adem die in ons is en wanneer Hij wil, neemt Hij deze weg. (Ps. 104, 29-30; Pred. 12, 7)[[b:Ps. 104, 29-30; Pred. 12, 7]]

God luistert naar de vrome

1. Dit alles nu bevestigt het geloof in Christus. Want Hij nodigt ons door de Heilige Geest uit in de volgende woorden: "Mijn kinderen, komt, luistert naar Mij, Ik zal u leren wat de vreze N.v.d.v.: De 'vreze des...N.v.d.v.: De 'vreze des Heren' is het ontzag voor de Heer, niet angst. 'Vreze des Heren' is een oude monastieke term, die ook in de Regel van de H. Benedictus voorkomt. des Heren is.

2. Wie is de mens die het leven begeert, die dagen van geluk wil zien?

3. Weerhoud uw tong van het kwade en uw lippen van leugentaal.

4. Keer u af van het kwaad en doe het goede. vgl: St Benedictus, Regel voor monniken: Prol., 15-18[[[934|+16]]]

5. Zoek de vrede en jaag hem na.

6. De ogen van de Heer (rusten) op de rechtvaardigen en zijn oren (luisteren) naar hun smeekbede. Maar het aangezicht van de Heer (keert zich) tegen hen die kwaad doen om de herinnering aan hen van de aarde te verdelgen.

7. De rechtvaardige riep en de Heer Luisterde naar hem en bevrijdde hem uit alle onderdrukking" (Ps. 33, 12-18, LXX (Ps. 34 Hebreeuwse telling verschilt enigszins van de LXX tekst).)[b:Ps. 34, 12-18]

8. "Talloze slagen wachten de kwaaddoeners, maar hen die hopen op de Heer, hen zal Gods barmhartigheid omgeven." (Ps. 31, 10, LXX; vgl. Ps. 32,10, Hebreeuwse telling.)[b:Ps. 32, 10]

De trouw van de mens

1. Barmhartig is de Vader in alles, Hij is de weldoener, en heeft hart voor hen die Hem vrezen; zacht en vriendelijk schenkt Hij zijn genadegaven aan hen die Hem naderen met een onverdeeld hart.

2. Laten wij dus niet innerlijk verdeeld zijn N.v.d.v.: Grieks: 'haplèi...N.v.d.v.: Grieks: 'haplèi dianoiai', dit kan men ook vrij vertalen door 'in de eenvoud van het hart'. en laat onze ziel niet trots zijn om zijn allesovertreffende, heerlijke gaven.

3. Verre zij van ons wat geschreven staat: "Ongelukkig zijn zij die innerlijk verdeeld zijn, zij die twijfelen in hun hart, zij die zeggen: dat hoorden wij al in de tijd van onze vaderen, maar zie, wij zijn oud geworden en nog is niets daarvan gebeurd.

Gods plannen worden altijd verwerkelijkt

4. O dwazen, vergelijkt u met een boom, neemt bijvoorbeeld de wijnstok. Eerst laat hij zijn bladeren vallen, dan komt er een knop, vervolgens een blad, dan een bloem en daarna een nog groene druif en eindelijk is daar de rijpe druif." N.v.d.v.: Deze tekst is...N.v.d.v.: Deze tekst is onbekend, misschien genomen uit een niet overgeleverd apocrief boek. Ziet, in korte tijd komt de vrucht van de boom tot rijpheid.

5. Waarlijk, snel en plotseling zal zijn raadsplan in vervulling gaan. N.v.d.v.: Men lette op de...N.v.d.v.: Men lette op de eschatologische toespelingen in deze verzen, vooral in de tijden van vervolging was de blik van de Kerk sterk gericht op een spoedig wereldeinde. Dat getuigt ook de Schrift: "Hij zal snel komen, Hij zal niet talmen" (Jes. 13,22, LXX; Hab. 2,3, LXX)[b:Jes. 13, 22; Hab. 2, 3] (Heb. 10, 37)[[b:Heb. 10, 37]] En: "De Heer zal plotseling in zijn tempel komen, Hij de Heilige Die gij verwacht." (Vgl. Ma1.3,1. Er is een verschil én met de Hebreeuwse én met de LXX tekst: i.p.v. "de bode van het verbond" schrijft Clemens "de Heilige".)[[b:Mal. 3, 1]]

De verrijzenis

1. Laten wij opmerken, geliefden, hoe de Heer ons voortdurend de komende verrijzenis laat zien, waarvan Hij ons de eersteling ('Aparchè', dit woord wordt ook door Paulus gebruikt in "Christus is opgestaan uit de doden, als 'aparchè' (eersteling) van hen die ontslapen zijn' (1 Kor. 15,20).)[[b:1 Kor. 15, 20]] heeft geschonken in de Heer Jezus Christus door Hem op te wekken uit de doden.

2. Zien wij, geliefden, de verrijzenis die geschiedt op de vastgestelde tijd.

3. De dag en de nacht laten ons een verrijzenis zien. De nacht legt zich te ruste, de dag verrijst; de dag gaat heen, de nacht komt.

4. Laten wij de vruchten eens (tot voorbeeld) nemen. Hoe en op welke wijze ontstaat het zaad?

5. De zaaier gaat uit en werpt iedere zaadkorrel uit op de aarde. Zij vallen dor en droog op de aarde en gaan tot ontbinding over. Maar dan doet de verheven voorzienigheid van de Albeheerser ze uit de ontbinding verrijzen en uit één enkele zaadkorrel komen meerdere graankorrels voort en dragen vrucht. (Vgl. 1 Kor. 15,35-38 en de gelijkenissen over de zaaier in de evangeliën: Mt. 13,3-8; Mc. 4,3-8; Lc. 8,5-8.)[[b:1 Kor. 15, 35-38; Mt. 13, 3-8; Mc. 4, 3-8; Lc. 8, 5-8]]

De verrijzenis wordt gesymboliseerd door de feniks

1. Laten wij eens kijken naar het wonderlijke teken dat plaatsheeft in de oostelijke streken, ik bedoel daarmee Arabië.

2. Daar is een vogel die men feniks noemt. N.v.d.v.: De legende van de...N.v.d.v.: De legende van de feniks was zeer verspreid in de oudheid, de vroeg-christelijke schrijvers hebben de feniks vaak gebruikt als zinnebeeld van Christus, ook in de vroeg-christelijke kunst komt de feniks voor als symbool voor Christus. Deze vogel is enig in zijn soort en leeft vijfhonderd jaar. Wanneer het ogenblik komt dat hij door de dood ontbonden zal worden, maakt hij zich een nest N.v.d.v.: 'Nest', in het...N.v.d.v.: 'Nest', in het Grieks staat 'sèkos', dit woord betekent behalve 'woonplaats voor dieren', ook: 'heiligdom' of 'kapel' of 'begraafplaats omringd door een gewijde ruimte'. Clemens gebruikt het woord in de profane en in de sacrale betekenis. uit wierook, mirre en andere welriekende kruiden, waar hij ingaat als de tijd gekomen is en sterft.

3. Maar uit het tot rotting overgaande vlees wordt een worm geboren, die zich voedt met het vocht van het gestorven dier en vleugels krijgt. Dan, wanneer hij sterk is geworden, neemt hij het nest op waarin zich de beenderen van zijn voorvader bevinden, en beladen met deze last, trekt hij van Arabië naar Egypte, naar de stad, die men Heliopolis noemt. N.v.d.v.: 'Heliopolis' in...N.v.d.v.: 'Heliopolis' in Egypte betekent 'zonnestad', hier was een zonnetempel.

4. En op klaarlichte dag, vliegt hij, terwijl allen toekijken, op het zonnealtaar af, legt daar zijn last neer en onderneemt de terugtocht.

5. De priesters raadplegen dan de annalen en vinden daarin dat hij (de feniks) kwam na de voltooiing van het vijfhonderdste jaar.

1. Moeten wij het dan als een buitengewoon wonder zien, wanneer de Schepper van het al hén doet verrijzen die Hem door een heilig leven en met het vertrouwen van een oprecht N.v.d.v.: Letterlijk: goedN.v.d.v.: Letterlijk: goed geloof hebben gediend, als Hij zelfs door een vogel ons de grote betekenis van zijn belofte laat zien?

2. Want ergens zegt Hij: "En Gij zult mij opwekken en ik zal U lofzingen." N.v.d.v.: Onbekend citaat.N.v.d.v.: Onbekend citaat. En: "Ik heb mij neergelegd en ben ingeslapen; ik ontwaakte, omdat Gij bij mij zijt." (Ps. 3, 6)[[b:Ps. 3, 6]]

3. En Job zegt: "En Gij zult mijn vlees dat dat alles heeft geleden weer doen opstaan." (Job 19, 26)[[b:Job 19, 26]]

De almachtige, waarachtige God

1. Onze ziel moet zich in deze verwachting vastklampen aan hem die trouw is in zijn beloften en rechtvaardig in zijn oordelen.

2. Hij die ons geboden heeft niet te liegen, zal toch zeker niet Zelf liegen! Immers, niets is onmogelijk bij God tenzij de leugen.

3. Laten wij dus het geloof in ons weer aanvuren en bedenken dat alles Hem nabij is.

4. Door zijn majesteitelijk woord heeft Hij het heelal tot stand gebracht en met zijn woord kan Hij het weer vernietigen.

5. "Wie zal tot Hem zeggen: Wat hebt Gij gedaan? Of wie zal weerstaan aan de sterkte van zijn macht?" (Wijsh. 12, 12)[[b:Wijsh. 12, 12]] Wanneer Hij wil en zoals Hij wil, zal Hij alles doen en niets zal voorbijgaan van wat Hij heeft besloten.

6. Alles staat voor zijn aanschijn en niets ontkomt aan zijn raadsbesluit;

7. want "de hemelen verkondigen Gods glorie en het uitspansel verkondigt het werk van zijn handen; de dag heft zijn roep tot de dag en de nacht predikt kennis aan de nacht; het zijn geen woorden en het is geen taal, waarvan de stemmen niet gehoord worden." (Ps. 18, 2-4 LXX (Ps. 19, Hebreeuwse telling))[b:Ps. 18, 2-4]

1. Indien dus alles gezien en gehoord wordt, laten wij Hem dan vrezen en een einde maken aan de onreine begeerte naar slechte daden, zodat zijn erbarmen van ons het komende oordeel afweert.

2. Want wie kan aan zijn machtige hand ontkomen? En welke wereld zal iemand opnemen die van Hem wegloopt? Want de Schrift N.v.d.v.: 'Grapheion',...N.v.d.v.: 'Grapheion', hiermede worden waarschijnlijk de 'Geschriften' (Hebreeuws: 'ketubim') bedoeld. Voor de eerste christenen bestond ook het Oude Testament uit Wet, Profeten en Geschriften. zegt ergens:

3. "Waarheen zal ik gaan en waar mij verbergen voor uw aanschijn? Indien ik opstijg naar de hemel, Gij zijt er, als ik ga naar het uiterste van de aarde, daar is uw rechterhand; als ik mij een legerstede bereid in de onderwereld, daar is uw geest." (Ps. 139, 7-10 LXX (Ps. 139, Hebreeuwse telling).)[b:Ps. 139, 7-10]

4. Waarheen kan een mens dus gaan of waarheen wegvluchten van Hem die het heelal omvat?

Gods volk

1. Laten wij tot Hem dan naderen met een geheiligde N.v.d.v.: Letterlijk: 'in...N.v.d.v.: Letterlijk: 'in heiligheid van de ziel'. ziel; heffen wij reine, onbezoedelde handen naar Hem op, laten wij onze welwillende, barmhartige Vader beminnen, die ons tot een voor Hem uitverkoren deel heeft gemaakt.

2. Want dit staat geschreven: "Toen de Allerhoogste de volken verdeelde, toen Hij de zonen van Adam verstrooide, stelde Hij de grenzen van de volken vast volgens het getal van de engelen Gods. (N.B. De Hebreeuwse tekst heeft: 'Gods zonen' in plaats van 'Gods engelen' . Volgens de LXX heeft ieder volk zijn beschermengel)[[b:Deut 32, 8-9]] (vgl. Sir. 17,17, LXX)[[b:Sir. 17, 17]] Maar het deel van de Heer werd zijn volk Jakob, zijn uitgemeten erfdeel Israël." (Deut. 32, 8-9)[[b:Deut. 32, 8-9]]

3. En ergens staat: "Zie, de Heer neemt voor Zich een volk midden uit de volken, zoals een mens de eerstelingen van de dorsvloer, en uit dit volk zal het Heilige der heiligen voortkomen." N.v.d.v.: Een onbekend citaat.N.v.d.v.: Een onbekend citaat.

De mens moet meewerken

1. Indien wij dus een 'heilig deel' zijn, laten wij dan alles doen wat tot onze heiliging strekt; laten wij het kwaadspreken, nauw contact N.v.d.v: Letterlijk: 'zondige...N.v.d.v: Letterlijk: 'zondige en onheilige omhelzingen'. met alles wat zondig en onheilig is, dronkenschap, zucht om steeds iets nieuws te beleven, slechte begeerten, afschuwelijk overspel en schaamteloze trots vermijden. N.v.d.v.: Een ondeugdencatalog...N.v.d.v.: Een ondeugdencatalogus, zoals deze ook in niet-christelijke geschriften voorkomt.

2. Want er staat geschreven: "God weerstaat de hoogmoedigen, maar aan de nederigen schenkt Hij genade." (Jak. 4, 6)[b:Jak. 4, 6]

3. Laten wij ons dus vastklemmen aan hen, aan wie door God genade is geschonken; laten wij ons bekleden met eensgezindheid, nederigheid en onthouding N.v.d.v.: Het woord...N.v.d.v.: Het woord 'vastklemmen' is in deze zin een poging tot vertaling, letterlijk staat er: 'vastlijmen', van 'kollaó'.
Het woord 'onthouding' kan ook vervangen worden door 'zelfbeheersing'., laten wij ons vér houden van alle laster en kwaadsprekerij, rechtvaardig zijn in onze daden en niet (alleen) in onze woorden.

4. Hij zegt immers: "Hij die veel spreekt, moet op zijn beurt luisteren; of beeldt hij, die zulke mooie dingen zegt, zich in dat hij rechtvaardig is?

5. Gezegend hij die uit een vrouw geboren is en een kortstondig leven heeft! Wees geen man van veel woorden." N.v.d.v.: Onbekend citaat.N.v.d.v.: Onbekend citaat.

6. Laat onze lofprijzing van God zijn en niet uit ons komen (2 Kor. 10, 17)[[b:2 Kor. 10, 17]], want God haat hen die zichzelf prijzen.

7. Laten anderen getuigen van onze goede levenswandel N.v.d.v.: Grieks: 'praxis',...N.v.d.v.: Grieks: 'praxis', in het christelijk Grieks kan dit woord de betekenis van 'gedrag', 'levenswandel' hebben., zoals het ook gegeven werd aan onze vaderen N.v.d.v.: 'Onze vaderen': de...N.v.d.v.: 'Onze vaderen': de heiligen uit het Oude Testament., de rechtvaardigen.

8. Overmoed, aanmatiging, vermetelheid voor hen die door God vervloekt worden; mildheid, nederigheid en zachtmoedigheid zijn bij hen die door God gezegend worden. N.v.d.v.: Clemens heeft...N.v.d.v.: Clemens heeft citaten ontleend aan joodse apocriefe geschriften, die gedeeltelijk onbekend zijn. Hoewel deze zin geen citaat schijnt te zijn, komt de gedachte toch waarschijnlijk uit een Esseens geschrift.

Gods zegen

1. Laten wij ons dus vastklemmen aan zijn zegen en beschouwen wat deze zegen inhoudt. N.v.d.v.: Letterlijk: 'en...N.v.d.v.: Letterlijk: 'en zien wat de wegen van de zegening zijn'. Overwegen wij eens de gebeurtenissen vanaf het begin.

2. Op grond waarvan werd onze vader Abraham gezegend, was het niet omdat hij gerechtigheid en waarachtigheid in het geloof heeft volbracht?

3. Isaäk liet zich vol vertrouwen en blijdschap meenemen om geofferd te worden, want hij kende de toekomst. N.v.d.v.: Ten tijde van het...N.v.d.v.: Ten tijde van het jonge christendom was er een algemeen verspreide joodse traditie dat Isaäk zich vrijwillig ten offer gaf, volgens Flavius Josefus zelfs met vreugde. Wel heeft men zich afgevraagd wat de betekenis is van de woorden: "want hij kende de toekomst". Isaäk zou begrepen hebben dat zijn offer een voorafschaduwing was van Christus' offer. Vgl. CLEMENT DE ROME, Ep. aux Cor., vert. door A. Jaubert, (S.C. 167), pp. 150-151, noot 6.

4. Jakob verliet nederig zijn land terwille van zijn broer, hij trok naar Laban en diende hem; hem werden de twaalf scepters van Israël gegeven. N.v.d.v.: De twaalf scepters...N.v.d.v.: De twaalf scepters zijn de twaalf stammen van Israël.

Rechtvaardiging door het geloof

1. Indien men een voor een zonder bijgedachten de gaven overweegt die Hij geschonken heeft, zal men de grootheid ervan erkennen.

2. Want uit hem N.v.d.v.: 'hem', men zou...N.v.d.v.: 'hem', men zou verwachten dat dit voornaamwoord betrekking heeft op God, maar uit het vervolg van de zin blijkt dat 'hem' betrekking heeft op Jakob. De Bijbelse traditie geeft altijd Abraham aan als stamvader, terwijl Jakob in die traditie slechts een schakel is. Ook is het vreemd dat midden in de rij Jezus Christus genoemd wordt, tussen de afstammelingen van Levi en die van Juda. In de apocriefe boeken: Boek der Jubileeën en het Testament der patriarchen en de documenten van Qumran, wordt geschreven over een tweevoudige messiaanse afstamming, een koninklijke en een priesterlijke. De koninklijke afstamming is via het geslacht van David, die uit de stam Juda was, en de priesterlijke langs het priestergeslacht van Aäron uit de stam Levi. De christenen hebben deze gegevens benut en zo Jezus naar het vlees een dubbele afstamming gegeven, men merke op dat eerst de priesters genoemd worden (de stam Levi) en dan de vorsten (de stam David). Vgl. voor deze gegevens A. Jaubert in: (S.C. 167), p. 148. (Vgl. ook Rom. 9, 4)[[b:Rom. 9, 4]] komen alle priesters en levieten, de bedienaars van Gods altaar voort; uit hem komt Jezus Christus naar het vlees voort; uit hem komen koningen, vorsten en leiders voort langs (het geslacht) van Juda. Maar ook de andere scepters doen niet onder voor hem in eer, volgens Gods belofte: "Uw nageslacht zal zijn als de sterren van de hemel".

3. Allen verwierven eer en grootheid, niet om zichzelf of om hun werken of om hun rechtvaardige handelwijze, maar door zijn wil.

4. En ook wij die door zijn wil in Jezus Christus geroepen zijn, worden niet gerechtvaardigd door onszelf of onze wijsheid, ons verstand of onze vroomheid of door de werken die wij in reinheid van het hart tot stand hebben gebracht, maar door het geloof. Want om het geloof heeft de Albeheerser sinds het begin alle mensen gerechtvaardigd. Aan Hem zij de eer in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Geloof en werken

1. Wat moeten wij dus doen, broeders? Ophouden met goed doen? De liefde achterwege laten? Moge de Heer niet toelaten dat dit ooit gebeurt! Laten wij ons integendeel haasten met ijver en toewijding om alle goede werken te volbrengen. (2 Kor. 9, 8; Tit. 3, 8)[[b:2 Kor. 9, 8; Tit. 3, 8]]

2. Want de Schepper, de Albeheerser, verheugt Zichzelf over zijn werken. (Gen. 1, 31)[[b:Gen. 1, 31]]

3. Door zijn soevereine macht heeft Hij de hemelen gegrondvest en in zijn onbegrijpelijke wijsheid heeft Hij hun een vaste orde gegeven. Hij heeft de aarde gescheiden van het water dat haar omringde en haar onbeweeglijk geplaatst op het fundament van zijn wil.

Door zijn bevel heeft Hij de dieren die zich erop bewegen, in het bestaan geroepen. Door zijn macht heeft Hij eerst de zee en de dieren die erin leven, geschapen en toen hun grenzen gesteld.

4. Maar boven alles heeft Hij met zijn heilige, reine handen (Ps. 8, 7; Ps. 19, 2; Ps. 28, 5; Ps. 102, 26)[[b:Ps. 8, 7; Ps. 19, 2; Ps. 28, 5; Ps. 102, 26]] het meest verheven, soevereine wezen, de mens geformeerd als een afdruk van zijn eigen wezen. (Bij latere Kerkvaders is Christus 'hét' beeld van de Vader. Dit is ongetwijfeld meer in overeenstemming met het Nieuwe Testament: 2 Kor.4,4; Kol.1,15.)[[b:2 Kor. 4, 4; Kol. 1, 15]]

5. Want zo sprak God: "Laten wij de mens maken naar ons beeld en naar onze gelijkenis. En God maakte de mens; man en vrouw maakte hij hen." (Gen. 1, 26-27)[[b:Gen. 1, 26-27]]

6. En toen Hij alles voltooid had, prees Hij het en zegende het en sprak: "Weest vruchtbaar en wordt talrijk." (Gen. 1, 22.28)[[b:Gen. 1, 22.28]]

7. Merken wij op dat alle rechtvaardigen zich sierden met hun goede werken N.v.d.v.: Een soortgelijke...N.v.d.v.: Een soortgelijke uitdrukking wordt gebruikt in het apocriefe boek Makk. 3. en de Heer Zelf heeft Zich gesierd met zijn goede werken en Zich erover verheugd.

8. Laten wij, nu wij zulk een voorbeeld hebben, ons zonder aarzelen erop toe leggen zijn wil te doen; en met heel onze kracht het werk van de gerechtigheid verrichten.

1. De goede arbeider neemt vrijmoedig het brood van zijn arbeid, terwijl de trage, nalatige zijn werkgever niet in de ogen durft te zien.

2. Wij moeten ons dus beijveren om het goede te doen, want uit Hem komen alle goede dingen voort.

3. Want Hij spreekt tot ons: "Zie, de Heer, zijn loon draagt Hij mee om ieder te belonen naar zijn werk." (Jes. 40, 10; Jes. 62, 11; Rom. 2, 6; Apok. 22, 12)[[b:Jes. 40, 10; Jes. 62, 11; Rom. 2, 6; Apok. 22, 12]]

4. Hij spoort ons dus aan in Hem te geloven met heel ons hart en om niet traag of nalatig te zijn in enig goed werk.

5. Onze roem en ons vrijmoedig vertrouwen moeten dus in Hem zijn; laten wij ons onderwerpen aan zijn wil. Laten wij eens zien naar de menigte van zijn engelen, hoe zij bij Hem zijn om Hem te dienen naar zijn wil.

Zijn als de engelen

6. De Schrift zegt immers: "Tienduizendmaal tienduizenden stonden voor Hem en duizendmaal duizenden dienden Hem" (Dan. 7, 10)[b:Dan. 7, 10] en zij riepen: "Heilig, heilig, heilig is de Heer der heerscharen (Jes. 6, 3)[b:Jes. 6, 3], de hele schepping is vervuld van zijn glorie." N.v.d.v.: De combinatie van...N.v.d.v.: De combinatie van beide teksten (Dan. 7,10 en Jes. 6,3) is het model voor de aardse eredienst.

7. Laten wij ook eendrachtig, op één plaats vergaderd, met een innerlijke overeenstemming, als uit één mond met aandrang tot Hem roepen om deel te krijgen aan zijn grote, heerlijke beloften.

8. Want Hij zegt: "Het oog heeft niet gezien en het oor heeft niet gehoord en tot het hart van de mensen is het niet opgestegen wat God heeft bereid voor hen die Hem verwachten" (Vgl. 1 Kor. 2, 9. N.B. de schrifttekst heeft: "Wat God heeft bereid voor hen die Hem liefhebben', Misschien heeft Clemens overgenomen uit de LXX versie van Jes. 64,3. Zie CLEMENT DE ROME, Ep. aux Cor., vert. door A. Jaubert, in: (S.C. 167), p.157, noot 3.)[[b:1 Kor. 2, 9]]

Gods gaven

1. Hoe zalig en wonderbaar zijn Gods gaven, geliefden.

2. Een leven in onsterfelijkheid, een uitstraling in gerechtigheid, de waarachtigheid in een vrijmoedig optreden, het geloof in vertrouwen, onthouding in heiliging; en dit alles kunnen wij bereiken door onze gezindheid!

3. Wat is bereid voor hen die Hem verwachten? Alleen de Schepper en vader van de wereld N.v.d.v.: Grieks: 'aiênên',...N.v.d.v.: Grieks: 'aiênên', dit kan ook vertaald worden door 'van de eeuwen' . Zoals het Latijnse 'saeculum' kan ook het Griekse 'aiên' de wereld betekenen, vgl. het woord 'seculariseren'., de Aheilige N.v.d.v.: Het in de...N.v.d.v.: Het in de Byzantijnse liturgie zo bekende woord 'panhagios', 'Alheilige', komt hier voor de eerste maal in de christelijke literatuur voor. kent hiervan de schoonheid en het aantal.

4. Laten wij dus strijden om gevonden te worden bij het aantal die (Hem) verwachten, zodat wij deel zullen hebben aan de gaven die Hij beloofd heeft.

5. Maar hoe kunnen wij dat doen, geliefden? Door onze gezindheid in het geloof op God te richten, door te onderzoeken wat Hem welgevallig en aangenaam is, door te volbrengen wat overeenkomt met zijn heilige wil en door de weg van de waarheid te volgen en ver van ons af te werpen alle ongerechtigheid en boosheid, hebzucht, twisten, laagheid, listigheid, laster en kwaadsprekerij, haat jegens God, hoogmoed en verwaandheid, ijdele eerzucht en afkeer van vreemdelingen. N.v.d.v.: De gastvrijheid is...N.v.d.v.: De gastvrijheid is een eerste vereiste voor de christen: "Ik was vreemdeling en gij hebt Mij geherbergd" (Mt. 25,35).

6. Want zij die zo handelen, worden door God versmaad en "niet alleen zij die deze misdaden bedrijven, maar ook zij die met hen instemmen." (Rom. 1, 32)[[b:Rom. 1, 32]]

7. Want de Schrift zegt: "En zo heeft God tot de zondaar gesproken: "Wat hebt gij mijn geboden op te zeggen, en waarom neemt gij mijn verbond in de mond?

8. Maar gij hebt tucht gehaat en mijn woorden ver van u geworpen. N.v.d.v.: Letterlijk: 'achter...N.v.d.v.: Letterlijk: 'achter u geworpen'. Toen gij een dief zag, zijt gij met hem meegegaan en gij werdt gemeenzaam met echtbrekers. Uw mond vloeide over van boosheid en uw tong koppelde leugen aan leugen. Gij ging zitten en belasterde uw broeder en gij legde voor de zoon van uw moeder een valstrik.

9. Dat hebt gij gedaan en Ik heb gezwegen; en gij geloofde, goddeloze, dat Ik aan u gelijk ben.

10. Ik zal u overtuigen van schuld en u met uzelf confronteren.

11. Ziet het toch in, godvergetenen, opdat God u niet grijpt als een leeuw N.v.d.v.: De 'leeuw' komt...N.v.d.v.: De 'leeuw' komt noch in de Hebreeuwse grondtekst, noch in de LXX voor, misschien ontleend aan Ps.7,3. en er niemand zal zijn om u te bevrijden.

12. Een offer van lof zal Mij eren en dat is de weg waardoor Ik hem Gods heil zal tonen." (Ps. 49,16-23, LXX. Men lette op de overeenkomst en de verschillen met de Hebreeuwse grondtekst: Ps. 50,16-23.)[b:Ps. 50, 16-23]

Jezus Christus is de weg naar het heil

1. Dit is de weg, geliefden, waardoor wij ons heil hebben gevonden: Jezus Christus, de Hogepriester van onze offeranden, de Beschermer en de Helper van onze zwakheid. N.v.d.v.: In dit hoofdstuk...N.v.d.v.: In dit hoofdstuk maakt Clemens gebruik van beelden en teksten uit de brief aan de Hebreeën naar het schijnt, maar er bestaat de mogelijkheid dat de schrijver van de brief aan de Hebreeën en Clemens gebruik maken van eenzelfde liturgische bron, vgl. Jaubert, (S.C. 167), p. 57. Zij refereert zich overigens aan O. KNOCH, Eigenart und Bedeutung der Eschatologie im theologischen Aufriss des ersten Clemensbriefes, Theophana 17, Bonn, 1964, een publicatie die wij niet tot onze beschikking hadden.

2. Door Hem vestigen wij onze blik op de hoogten der hemelen, door Hem aanschouwen wij, als in een spiegel, zijn vlekkeloos en verheven aanschijn; door Hem zijn onze innerlijke ogen N.v.d.v.: Letterlijk: 'de...N.v.d.v.: Letterlijk: 'de ogen van het hart', in Christus zien wij als in een spiegel het gelaat van de Vader. geopend; door Hem bloeit N.v.d.v.: Het beeld is dus,...N.v.d.v.: Het beeld is dus, dat zoals bloemen zich sluiten in de duisternis van de nacht en door het zonnelicht weer opengaan, zo ook onze door de zonde gesloten geest zich weer opent door dé Zon, Jezus Christus. onze inzichtloze verduisterde geest weer open, gericht naar het licht; door Hem wilde de Heer van het al ons de onsterfelijke kennis vgl: Vgl. Didache, X,2: "Wij zeggen U dank, heilige Vader ... voor de kennis en het geloof en de onsterfelijkheid die Gij ons hebt doen kennen door Jezus de Dienaar". Clemens legt ook de nadruk op de innerlijke kennis (gnosis)[[[1657|+73]]] vgl: [[[984 |+ 365+378]]] doen smaken: "Want Hij is de afstraling van zijn majesteit, zoveel verheven boven de engelen als Hij uitnemender naam boven hen als erfdeel heeft ontvangen".

3. Want zo staat ook geschreven: "Die zijn engelen tot stormwinden maakt en zijn dienaars tot een laaiend vuur." (Vgl. Heb. 1,7; Ps. 104,4. Clemens gebruikt de LXX!)[[b:Heb. 1, 7; Ps. 104, 4]]

4. Maar aangaande zijn Zoon sprak de Heer: "Gij zijt mijn Zoon, Ik heb U heden verwekt; vraag het Mij slechts en Ik geef U de volkeren tot een erfdeel en de aarde tot aan haar randen tot bezit." (Heb. 1, 5; Ps. 2, 7-8)[b:Heb. 1, 5; Ps. 2, 7-8]

5. En ook zegt Hij tot Hem: "Zet U aan mijn rechterhand totdat Ik uw vijanden gemaakt heb tot een voetbank voor uw voeten." (Heb. 1,13; Ps. 109, 1 LXX (vgl. Ps. 110, Hebreeuwse telling). Men lette erop hoe messiaans Clemens de psalmen duidt, de christenen van de eerste eeuw hebben het gehele Boek der Psalmen gezien als toepasselijk op Christus en geweten dat Christus' leven, lijden, sterven en verrijzen een geheel nieuwe, een veel diepere betekenis aan de psalmen hebben gegeven: Hand. 2,25-28.34-35; 13,33 waarin Ps. 16,8-11, Ps. 110,1 en Ps. 2,7 messiaans geduid worden. In de nieuwe psalmvertalingen is dit dikwijls minder te merken, omdat men uitsluitend de Hebreeuwse tekst gebruikt- heeft, de aanhalingen in het Nieuwe Testament zijn genomen uit de Septuagint. De Septuagint was de Heilige Schrift van de jonge Kerk en de Kerkvaders hebben dikwijls met recht verklaard dat de Griekse vertaling geïnspireerd was. Ook diene men te bedenken dat de Heilige Schrift het levende woord van God is, dat een eenheid vormt. Men kan het Oude Testament slechts begrijpen in het licht van het Nieuwe Testament, men kan het Nieuwe Testament niet verstaan zonder kennis van het Oude Testament. De Kerk is de exegeet van de Bijbel in die zin, dat zij telkens, verlicht door de Heilige Geest, kan wijzen op de betekenis van een tekst in een bepaalde tijd en in bepaalde omstandigheden. Dit doet zij om subjectieve uitleg die willekeurig kan zijn, te verhinderen. Gods woord wordt daarom in de Kerk gelezen. Persoonlijke schriftlezing wordt gevoed door de lezing mét de Kerk.)[[b:Heb. 1,13; Ps. 109,1]]

6. Wie zijn dus de vijanden? De bozen en zij die zich verzetten tegen zijn wil.

Gehoorzaamheid

1. Mannen broeders, laten wij dus uit alle kracht dienen volgens zijn onberispelijke bevelen.

2. Laten wij eens zien naar de soldaten die de krijgsdienst vervullen, hoe gedisciplineerd, gewillig en onderworpen zij ten uitvoer brengen wat hun is opgedragen.

3. Niet allen zijn opperbevelhebbers, of bevelhebbers over duizend, of honderd of vijftig man en zo verder, maar ieder brengt in zijn eigen rang ten uitvoer wat hem is opgedragen door de koning en door de leiders.

4. De meerderen kunnen niet bestaan zonder de minderen, noch de minderen zonder de meerderen. Er is een zekere vermenging in alles en daarin is een nut gelegen. N.v.d.v.: De Latijnse...N.v.d.v.: De Latijnse vertaling heeft hier: "elk heeft de ander nodig'. Geen enkel Grieks handschrift heeft deze tekst. R. KNOPF in: Der erste Clemensbief untersucht und herausgegeben, in: Texte und Utersuchungen, 20,1, 1899-1901 en A. Jaubert in: (S.C. 67), p. 163, hebben in verband met Rom. 12,6 en 1 Kor. 12,12-27 gekozen voor de Latijnse tekst, wij hebben gekozen voor de tekst van de Griekse handschriften.

5. Nemen wij ons lichaam tot voorbeeld: het hoofd is niets zonder de voeten, noch de voeten zonder het hoofd; de geringste delen van ons lichaam zijn noodzakelijk en nuttig voor het hele lichaam. Alles immers werkt samen in wederzijdse onderhorigheid voor het nut van het hele lichaam. (Rom. 12, 4-5; 1 Kor. 12, 12-27)[[b:Rom. 12, 4-5; 1 Kor. 12, 12-27]]

Elkaar dienen overeenkomstig ieders gaven

1. Laat dan ons hele lichaam dat wij (samen) vormen in Jezus Christus in stand worden gehouden doordat elkeen onderdanig is aan de ander overeenkomstig de genadegave die hem is toevertrouwd. (Rom. 12, 6)[[b:Rom. 12, 6]]

2. De sterke moet voor de zwakke zorgen en de zwakke moet eerbied hebben voor de sterke. De rijke moet de arme ondersteunen en de arme moet God danken, omdat Hij hem iemand gaf die in zijn behoeften voorzag. Laat de wijze zijn wijsheid niet door woorden, maar door goede daden tonen. De nederige moet niet een goed getuigenis van zichzelf geven, maar het aan een ander overlaten dit te doen. N.v.d.v.: Vgl. Hfdst. XXX,6.N.v.d.v.: Vgl. Hfdst. XXX,6. Hij die zijn Lichaam rein heeft gehouden N.v.d.v.: 'Hagnos': 'heilig'...N.v.d.v.: 'Hagnos': 'heilig' of 'rein', 'kuis', dit behoeft niet een celibaat te betekenen, zie volgende noot moet zich hier niet over beroemen, want hij weet dat een Ander hem (de gave van) de onthouding N.v.d.v.: 'Egkrateia' kan ook...N.v.d.v.: 'Egkrateia' kan ook 'zelfbeheersing' betekenen. Het is dus onthouding in het huwelijk of algehele onthouding, celibaat, maagdelijkheid. Vele christenen beoefenden onthouding in het huwelijk gedurende een bepaalde tijd om een inniger gebedsleven te kunnen leiden, vgl. de apostel Paulus in 1 Kor. 7 vgl: Epistulae ad St. Polycarpus, [[[5542|+23]]] schenkt.

3. Broeders, laten wij bedenken uit welke stof wij zijn gemaakt, hoe en wie wij waren toen wij in de wereld kwamen, uit welk graf en welke duisternis, Hij Die ons gevormd heeft en geschapen, ons in zijn wereld heeft gebracht. Hij had zijn weldaden voor ons reeds bereid voordat wij werden geboren.

4. Omdat wij dit alles van Hem ontvangen, moeten wij Hem ook voor dit alles danken. Hem zij de eer in de eeuwen der eeuwen. Amen.

1. Onverstandigen, mensen zonder inzicht, dwazen en onbeschaafde lieden spotten met ons en honen ons N.v.d.v.: Wie zijn 'ons'?...N.v.d.v.: Wie zijn 'ons'? Clemens persoonlijk of Clemens met de Romeinse priesters of Clemens en de priesters van Korinte die trouw zijn gebleven? In ieder geval gaat het hier om de trouw aan de Kerk, zoals de Heer die bedoeld heeft., zij willen zich verheffen op hun eigen gedachten.

2. Maar wat vermag een sterveling? Wat is de kracht van iemand die aan de aarde is ontsproten?

3. Er staat toch geschreven: "Er stond geen gestalte voor mijn ogen, maar ik hoorde een ademtocht en een stem:

4. Hoe nu? Zal een sterveling rein zijn tegenover de Heer? Zal een man zonder smet zijn omwille van zijn werken, als Hij N.v.d.v.: it het vervolg...N.v.d.v.: it het vervolg blijkt dat met 'Hij' de Heer bedoeld wordt. geen vertrouwen heeft in zijn dienaren en in zijn engelen iets verkeerds waarnam? (Job 4,16-18, LXX.)[b:Job 4, 16-18]

5. Zelfs de hemel is niet rein voor Hem. (Job 15, 15)[[b:Job 15, 15]] Maar hoe is het dan met diegenen die in lemen huizen wonen, wij die ook zelf uit leem zijn gemaakt? Hij heeft hen vernietigd, zoals men een mot vernietigt, van de morgen tot de avond zijn zij niet meer. Daar zij zichzelf niet konden helpen, kwamen zij om.

6. Hij blies zijn adem op hen en zij stierven, want er was in hen geen wijsheid.

7. Roep dan ook om hulp. Misschien zal iemand naar u luisteren, of misschien zult gij een van de heilige engelen zien. De toorn immers doodt de dwaas en de naijver berokkent de verdwaalde de dood.

8. Ik zag de dwazen wortel schieten, maar onmiddellijk was hun woning vernietigd. (Vgl. Job 5,3. In de LXX staat 'rizan ballontes', hetgeen letterlijk 'wortel schietend' betekent, maar overdrachtelijk kan men vertalen: 'fundamenten haastig leggend'. Deze laatste vertaling zou meer in overeenstemming zijn met 'woning' in de volgende regel. In het Grieks staat voor woning 'diaitia', de eerste betekenis van 'diai tia' is: leefgewoonte.)[[b:Job 5, 3]]

9. Mogen hun kinderen vér blijven van het heil, mogen zij gehoond worden aan de deuren van de zwakken N.v.d.v.: Letterlijk:...N.v.d.v.: Letterlijk: 'zwakkeren'. en er zal niemand zijn om hen op te heffen. Wat voor hen zal bereid worden, zullen de rechtvaardigen opeten, zij zullen niet verlost worden uit hun rampen." (Vgl. Job 4,19-5,5, LXX.)[[b:Job 4,19-5,5]]

Joodse eredienst

1. Daar dit alles voor ons nu duidelijk is, nu wij ons gebogen hebben N.v.d.v.: Clemens bedoelt:...N.v.d.v.: Clemens bedoelt: zich verdiepen in de Heilige Schrift. over de diepten van de goddelijke kennis N.v.d.v.: Kennis: gnosis,...N.v.d.v.: Kennis: gnosis, vgl. Rom. 11,33: "O onpeilbare rijkdom van Gods wijsheid en 'kennis'!" en 1 Kor. 2,10: "De Geest doorzoekt alle dingen, zelfs de 'diepten' Gods"., moeten wij alles met orde doen wat de Heer ons heeft bevolen te volbrengen op de vastgestelde tijden. N.v.d.v.: Enigszins...N.v.d.v.: Enigszins verwondert ons Clemens' aandringen op 'vastgestelde tijden' in de hoofdstukken XL en XLI. Sommigen menen dat dit een aanwijzing is van contact met joods-christelijke milieus.

2. Hij heeft verordend dat de offeranden en de liturgische eredienst niet willekeurig of zonder vastgestelde orde zouden geschieden, maar op bepaalde tijden en uren.

3. Waar en door wie Hij deze wil volbracht hebben, heeft Hijzelf bepaald door zijn verheven wilsbesluit, zodat alles zou geschieden volgens de heilige overlevering naar zijn welbehagen en in overeenstemming met zijn wil.

4. Zo zijn zij die hun offeranden brengen op de vastgestelde tijden in overeenstemming met Gods wil en zalig. Want door de wetten van de Heer op te volgen, zijn zij niet op een dwaalspoor.

5. Aan de hogepriester zijn immers eigen liturgische functies toegewezen, aan de priesters is een eigen plaats toebedeeld en aan de Levieten zijn eigen diensten opgedragen. De leek N.v.d.v.: Dit is de eerste...N.v.d.v.: Dit is de eerste maal dat in de vroeg-christelijke geschriften de term 'leek', van het Griekse woord 'laos' (volk) afkomstig, voorkomt. Bedoeld wordt: hij die niet belast is met een ministerium in de Kerk. 'laikos' komt niet voor in de LXX of het Nieuwe Testament. is gebonden aan de voorschriften voor de leken.

Ieder op zijn eigen plaats in de Kerk!

1. Laat ieder van ons, broeders, aan God welgevallig zijn op zijn eigen plaats (in de hiërarchie) en handelen volgens zijn (goede) geweten, waardig, zonder de regels te overtreden die vastgesteld zijn voor zijn bediening.

2. Niet overal worden offers, regelmatige N.v.d.v.: Letterlijk:...N.v.d.v.: Letterlijk: 'onophoudelijke', bedoeld worden de dagelijkse offers, zoals deze voorgeschreven worden in de Thora. Het verbaast ons dat Clemens hier schrijft alsof Jeruzalem en de tempel nog niet verwoest zijn. Sommigen menen dat in die tijd nog op de ruïnes offers werden gebracht. Maar dit is onwaarschijnlijk. Het is echter ook mogelijk dat Clemens gewoon de oudtestamentische teksten ter illustratie aanhaalt of de Wet als niet opgeheven., gelofte-, zonde- en overtredingsoffers gebracht (Vgl. Ex. 29,38-42; Num. 28,3-8; Lev. 4,3 vv.)[[b:Ex. 29, 38-42; Num. 28, 3-8; Lev. 4, 3]], maar alleen te Jeruzalem. En ook daar offert men niet op een willekeurige plaats, maar voor de tempel N.v.d.v.: In de voorhof van...N.v.d.v.: In de voorhof van de tempel, dus voor het gebouw zelf, stond het grote koperen altaar voor brandoffers. bij het altaar, na een nauwkeurig onderzoek van het slachtoffer door de hogepriester en de bovengenoemde bedienaars van het ambt.

3. Zij die niet handelen overeenkomstig zijn wil, ontvangen de vastgestelde doodstraf. N.v.d.v.: De Heilige Schrift...N.v.d.v.: De Heilige Schrift spreekt niet over deze doodstraf, Clemens heeft dit uit een andere bron.

4. Gij ziet het, broeders, hoe meer omvattend de kennis is, die wij hebben mogen ontvangen, hoe groter het gevaar is waaraan wij zijn blootgesteld.

Apostelen, bisschoppen, diakens

1. De apostelen hebben voor ons het Evangelie ontvangen van de Heer Jezus Christus, Jezus Christus werd door God gezonden. N.v.d.v.: Hier is een...N.v.d.v.: Hier is een Johanneïsche invloed, de evangelist Johannes schrijft meer dan twintigmaal dat Jezus zegt dat de Vader Hem gezonden heeft. Dit betekent niet dat Clemens het Johannesevangelie kende, dit was waarschijnlijk nog niet geschreven, althans niet verspreid, maar wel Johannes' doctrine.

2. Christus komt dus van God, de apostelen komen van Christus; beide (feiten) zijn geschied in goede orde volgens Gods wil.

3. Zij ontvingen dus een opdracht, en vol (zekerheid) over de verrijzenis van onze Heer Jezus Christus, in vertrouwen op Gods woord, vervuld met de Heilige Geest gingen zij uit om het blijde nieuws te verkondigen dat het Koninkrijk Gods aanstaande was.

4. Zij predikten op het platteland en in de steden en stelden de 'eerstelingen' N.v.d.v.: 'Eerstelingen',...N.v.d.v.: 'Eerstelingen', zoals de Thora voorschreef dat de eerstelingen van het vee en de oogst Gods eigendom waren, zo worden de eerste bekeerlingen uit het heidendom 'eerstelingen' genoemd, zij werden veelal aangesteld tot oudsten voor de kerken, zie b.v. 1 Kor. 16,15-18. In deze tekst wordt Stefanas en zijn gezin belast met de zorg voor de christenen en aan de christenen wordt gevraagd de leiding van 'zulke mensen' te aanvaarden. In een bepaalde zin werden zij dus de Heer toegewijd, zonder dat men dadelijk aan een 'ambt' moet denken. aan, zij beproefden hen in de geest (De brief van de H. Paulus aan Timoteüs (1 Tim.3,10) heeft ook dit 'beproeven' (Grieks: 'Dokimaz') van toekomstige ambtsdragers. De K.B.S.-vertaling heeft: 'een onderzoek ondergaan', maar dit is een inadequate weergave, het gaat om een beproeven in de Geest, om een gezamenlijke beslissing van de gehele kerkgemeenschap die zich geleid weet door de Heilige Geest)[[b:1 Tim. 3, 10]] vgl: XI,7, (Kerkvaderteksten met commentaar, nr. 3), Bonheiden, 1982, p.61[[[1657|+87]]] vgl: Regula monasticorum, [[[934|+788]]] om hen tot bisschoppen en diakens te maken voor de toekomstige gelovigen.

5. En dat was niet iets nieuws, want reeds lang tevoren was in de Schrift geschreven over bisschoppen en diakens. Zo immers staat ergens geschreven: "Ik zal hun bisschoppen aanstellen in gerechtigheid en hun diakens in het geloof." (Vgl. Jes. 60,17, LXX. De LXX vermeldt 'episkopoi' maar geen 'diakonoi', de Hebreeuwse tekst heeft 'leider'.)[[b:Jes. 60, 17]]

Aäron, de Hogepriester

1. En wat is er voor verwonderlijks aan dat zij N.v.d.v.: 'Zij' zijn de...N.v.d.v.: 'Zij' zijn de apostelen., aan wie in Christus door God een dergelijk werk werd toevertrouwd, diegenen aanstelden over wie wij eerder spraken? Want ook de gelukzalige Mozes, "Gods trouwe dienaar in heel zijn huis" (Num. 12, 7; Heb. 3, 5)[[b:Num. 12, 7; Heb. 3, 5]] had in de heilige boeken alles opgetekend wat hem was bevolen en de andere profeten volgden hem na en waren zo medegetuigen van de wetten die door hem waren vastgelegd.

2. Want toen er naijver ontstond over het priesterschap en de stammen erover twistten welke zou gesierd worden met de heerlijke Naam N.v.d.v.: Het gaat hier zeker...N.v.d.v.: Het gaat hier zeker om de 'Naam', voor de Israëlieten zo heilig, dat zij hem niet mochten uitspreken. De hogepriester droeg de Naam gegraveerd in het goud van zijn diadeem (Ex. 39,30). Dus wordt bedoeld dat uit de stam die aangewezen zou worden de hogepriester zou voortkomen die zich mocht tooien met de heilige Naam., beval Mozes dat de oudsten van de stammen hem voor elke stam een staf zouden brengen waarop de naam van de stam was geschreven. Hij nam ze in ontvangst, bond ze samen, verzegelde ze met de zegelringen van de stamoudsten en legde ze neer in de tent der getuigenis N.v.d.v.: 'Tent der...N.v.d.v.: 'Tent der getuigenis', zoals de LXX de verbondstent noemt. op de tafel van de Heer.

3. Nadat hij de tent gesloten had, verzegelde hij de sleutels op dezelfde wijze als de staven.

4. Toen sprak hij tot hen: "Mannen broeders, die stam, waarvan de staf zal bloeien, is de stam die God heeft uitverkoren om het priesterschap uit te oefenen en liturgie voor Hem te vieren.

5. Toen het morgen geworden was, riep hij heel Israël bijeen, de zeshonderdduizend mannen, toonde de zegels aan de stamhoofden, opende de tent der getuigenis en bracht de staven te voorschijn. Men bevond dat de staf van Aäron niet alleen gebloeid had, maar ook vrucht had gedragen. (Vgl. Num. 17,16-26. In Clemens' weergave van het gedeelte uit Numeri zijn zeker latere joodse overleveringen verwerkt.)[[b:Num. 17, 16-26]]

6. Wat denkt u, geliefden? Wist Mozes niet van tevoren wat zou gebeuren? Zeer zeker wist hij dat. Maar om te voorkomen dat er oproer onder Israël zou ontstaan, deed hij dit om de Naam van de waarachtige en enige God te verheerlijken. Aan Hem zij de eer in de eeuwen der eeuwen. Amen."

Ambten. Twisten hierover

1. Ook de apostelen wisten door onze Heer Jezus Christus dat er twisten zouden zijn over de benaming N.v.d.v.: Onzeker wat hier...N.v.d.v.: Onzeker wat hier bedoeld wordt. A. Jaubert in S.C. 167 vertaalt: "au sujet de la fonction épiscopale". Deze vertaling lijkt veel aannemelijker dan de "benaming van het bisschopsambt", maar wordt niet gesteund door de algemeen aangenomen betekenis van 'onoma': naam of benaming of persoon. van het bisschopsambt.

2. Om deze reden stelden zij, gezien het feit dat zij een volmaakte voorkennis ontvangen hadden (van wat zou gebeuren), hén aan over wie reeds gesproken werd en gaven vervolgens de verordening, dat, wanneer zij ontslapen zouden zijn, andere beproefde mannen hen in hun ambt zouden opvolgen.

3. Wij zijn van mening dat zij die door hen of later door mannen van uitstekende reputatie zijn aangesteld, met instemming van de gehele Kerk en die hun ambt voor de kudde van Christus onberispelijk, nederig, rustig en bescheiden hebben uitgeoefend, naar het getuigenis van allen, gedurende lange tijd, volgens de regels van de rechtvaardigheid niet uit hun ambt mogen ontzet worden.

4. Want het zou geen geringe zonde zijn als wij hen, die onberispelijk en heilig de gaven hebben aangedragen, uit het bisschopsambt zouden ontzetten. N.v.d.v.: Het lijkt hier...N.v.d.v.: Het lijkt hier alsof de kerkelijke plaatselijke gemeenschap het recht zou hebben een ontrouwe ambtsdrager te ontzetten. Men bedenke steeds dat men nog in een overgangstijd leeft.

5. Gelukzalig de presbyters N.v.d.v.: Met opzet is hier...N.v.d.v.: Met opzet is hier het Griekse woord 'presbuteroi' niet vertaald, er kan bisschop, priester of oudste mee zijn bedoeld. die hun loop hebben volbracht, wier vruchtbaar en volmaakt leven is geëindigd. Zij hoeven geen angst te hebben dat men hen verdrijft van de plaats die hun was toegewezen.

6. Wij zien echter dat u enkelen die goed leefden, hebt ontzet uit het ambt dat zij onberispelijk en eervol bekleedden.

Rechtvaardigen vervolgd door onrechtvaardigen

1. Broeders, wedijvert met elkaar in het nastreven van het heil.

2. Gij hebt u gebogen over de Heilige Schriften, over de waarachtige, die ons geschonken zijn door de Heilige Geest.

3. Gij weet dat niets wat daarin geschreven staat onjuist of vervalst is. Zo vindt gij daarin ook niet dat de rechtvaardigen uitgeworpen werden door vrome mannen.

4. Inderdaad rechtvaardigen werden vervolgd, maar door mensen die zich niet hielden aan de wet; zij werden in de gevangenis geworpen, maar door goddelozen; zij werden gestenigd door misdadigers; zij werden ter dood gebracht door mannen die vervuld waren met een afschuwelijke ongerechte naijver.

5. Dat lijden hebben zij met ere doorstaan.

6. Want wat moeten wij hierover zeggen, broeders? Werd Daniël in de leeuwenkuil geworpen door mensen die God vreesden? (Vgl. Dan. 6,17 vv.)[[b:Dan. 6, 17]]

7. Werden Ananias, Azarias en Misaël in de vuuroven opgesloten door mannen die op een grootse, verheven wijze de Allerhoogste vereerden? (Vgl. Dan. 3,19 vv.)[[b:Dan. 3, 19]] Zeer zeker niet. Maar wat waren dat dan voor mensen die dit deden? Hatelijke, met allerlei kwaad bezielde mensen hebben zich opgezweept tot een dergelijke woede dat zij hen, die met een toegewijde en onberispelijke gezindheid God dienden, aan folteringen onderwierpen. Zij wisten niet dat de Allerhoogste de verdediger en het schild is van hen die zijn boven alles verheven Naam - aan Hem zij de eer in eeuwigheid - vereren met een rein geweten.

8. Maar zij die in vast vertrouwen standvastig zijn gebleven, beërfden eer en roem; zij werden door God verheven en opgetekend in zijn gedenkboek (Ps. 69, 29)[[b:Ps. 69, 29]] voor de eeuwen der eeuwen. Amen!

Eén God, één Christus, één Geest, één Kerk

1. Aan deze voorbeelden moeten wij ons dus houden, broeders.

2. Want er staat geschreven: "Hecht u aan de heiligen, want zij die zich aan hen hechten zullen geheiligd worden." N.v.d.v.: Onbekend citaat.N.v.d.v.: Onbekend citaat.

3. En ook wordt op een andere plaats gezegd: "Met een onschuldig mens zult gij onschuldig zijn en met een uitverkorene uitverkoren, met de listige zult gij listig worden." (Vgl. Ps. 17,26-27, LXX. Ps. 18,26-27, Hebr. telling, spreekt over Gods houding tegenover de Hem trouwe mens, de LXX kan op twee wijzen verstaan worden, Clemens gebruikt de tekst voor zijn eigen doel.)[[b:Ps. 18, 26-27]]

4. Laten wij ons dus vastklemmen aan de onschuldigen en de rechtvaardigen, want zij zijn Gods uitverkorenen.

5. Waarom is er twist, toorn, onenigheid, scheuring en strijd onder u?

6. Hebben wij niet één God, één Christus, één Geest van genade die over ons is uitgestort en één roeping in Christus? (1 Kor. 8, 6; Ef. 4, 4-6)[[b:1 Kor. 8, 6; Ef. 4, 4-6]]

7. Waarom verscheuren wij de ledematen van Christus en rukken ze uit elkaar, waarom zijn wij in opstand tegen ons eigen lichaam en waarom komen wij tot een dergelijke graad van waanzin dat wij vergeten dat wij elkaars ledematen zijn? Brengt u de woorden van onze Heer Jezus te binnen!

8. Want Hij sprak: "Wee die mens! Het zou beter voor hem zijn dat hij nooit geboren was dan dat hij één van mijn uitverkorenen N.v.d.v.: In de Evangelietekst...N.v.d.v.: In de Evangelietekst staat: 'kleinen', beïnvloed door het Evangelie hebben sommige kopiisten dit overgenomen, de beste handschriften hebben 'uitverkorenen'. ergernis geeft; het zou beter voor hem zijn dat hem een molensteen werd omgehangen en hij in het diepe van de zee werd geworpen dan dat hij één van mijn uitverkorenen van de weg af zou brengen." (Mt. 18, 6; Mc. 9, 42; Lc. 17, 6-7)[[b:Mt. 18, 6; Mc. 9, 42; Lc. 17, 6-7]]

9. Uw scheuring heeft reeds velen van de weg afgebracht en velen tot moedeloosheid, velen tot twijfel, velen tot droefheid gebracht. En uw onenigheid duurt voort.

Paulus' eerste brief aan de kerk van Korinte[5061|+34043]

1. Leest nog eens de brief van de gelukzalige apostel Paulus.

2. Wat schreef hij in het begin toen hij zijn Evangelieprediking aanving? (Fil. 4, 15)[[b:Fil. 4, 15]]

3. Het was werkelijk door de inspiratie van de Geest dat hij u een brief zond naar aanleiding van zichzelf en van Kefas en Apollos (1 Kor. 1, 10-12)[[b:1 Kor. 1, 10-12]], want toen was er al partijdigheid onder u.

4. Maar die partijdigheid was toen nog een geringere zonde, want gij vormde partijen ten gunste van de algemeen erkende apostelen N.v.d.v.: Het Grieks heeft:...N.v.d.v.: Het Grieks heeft: 'memarturèmenois', letterlijk: 'van wie getuigenis is afgelegd', d.w.z. de algemeen door de plaatselijke kerk van Korinte erkende apostelen. Apollos was als apostel aangesteld door de apostelen. Er is een verschil tussen de twaalf van de evangeliën en de eerste hoofdstukken van de Handelingen én de laatste hoofdstukken van de Handelingen en de brieven van Paulus; het begrip 'apostel' wordt uitgebreid. Voor Paulus is b.v. in 1 Kor. 12,28 het apostelschap eerder een functie in de Kerk dan een ambt. en ten gunste van een man die door hen was beproefd.

5. Maar merkt nu op welke mensen u van de rechte weg hebben afgebracht en afbreuk hebben gedaan aan de achting die men had voor uw overal geroemde broederliefde.

6. Het is schandalig, meer dan schandalig en onwaardig aan een christelijke levenswijze dat men hoort zeggen over de op zo stevige fundamenten gevestigde oude kerk van Korinte dat zij om een of twee personen in opstand is tegen haar priesters.

7. En dat gerucht is niet alleen tot ons doorgedrongen, maar ook tot de andersgezinden N.v.d.v.: Met de...N.v.d.v.: Met de 'andersgezinden' worden zowel de heidenen als de joden bedoeld. zodat door uw onbezonnenheid de Naam van de Heer wordt gelasterd en gij uzelf aan gevaar blootstelt.

1. Laten wij dus zo vlug mogelijk dit alles de kop indrukken; laten wij ons neerwerpen voor de Heer, wenen en smeken dat Hij in zijn genade ons met elkaar verzoent en de eerbiedwaardige, heilige uitoefening van de broederliefde onder ons herstelt.

De poort

2. Want de poort van de gerechtigheid, geopend naar het leven, is die waarover geschreven staat: "Ontsluit mij gerechtigheidspoorten; ik zal binnengaan en de Heer loven.

3. Dit is de poort van de Heer, de rechtvaardigen zullen hier binnengaan." (Ps. 117,19-20, LXX; Ps. 118, Hebreeuwse telling.)[[b:Ps. 118, 19-20]]

4. Hoewel er veel poorten geopend zijn, is toch de poort der gerechtigheid de poort van Christus. (Joh. 10)[[b:Joh. 10]] vgl: Epistula ad Philadelfiesi, [[[1782|+33]]] Zalig zij allen die hierdoor zijn binnengegaan, die in heiligheid en gerechtigheid de rechte weg begaan en zonder zich om iets te verontrusten alles volbrengen.

5. Is iemand trouw, kan hij kennis N.v.d.v.: 'Kennis' in de zin...N.v.d.v.: 'Kennis' in de zin van kennis van de goddelijke dingen. uiten, is hij wijs in het onderscheiden van hetgeen gesproken wordt, heeft hij een zuivere bedoeling N.v.d.v: 'Hagnos en ergois':...N.v.d.v: 'Hagnos en ergois': letterlijk: 'heilig in werken'. met zijn werken? ('Ergois', het woord 'ergon' komt vaak in de Handelingen van de apostelen voor: 5,38; 13,2 zijn slechts enkele voorbeelden. Hand. 13,2 luidt: "Zondert Mij Barnabas en Saulus af voor het werk, waartoe Ik hen heb geroepen'. Lucas verstaat onder 'ergon' de taak van de evangelieverkondiging, door de Heer aan de apostelen opgedragen. In de context van Clemens XLVIII moet onder 'ergon' zeker de taak van de presbyters verstaan worden: de evangelieverkondiging. Er is een duidelijk verschil met de betekenis van het woord 'ergon' zoals Johannes dit woord zo dikwijls gebruikt, Johannes duidt er de door de Vader aan zijn Zoon opgedragen 'werken' mee aan.)[[b:Hand. 5, 38; Hand. 13, 2]] Hoe hoger hij wordt geacht, hoe nederiger hij moet zijn en hoe meer hij moet nastreven wat voor allen nuttig is, niet alleen voor hem persoonlijk.

De liefde is boven alles verheven

1. Laat hij die de liefde in Christus heeft Christus' geboden volbrengen. N.v.d.v.: Hoofdstukken XLIX...N.v.d.v.: Hoofdstukken XLIX en L herinneren aan 1 Kor. 13, ook aan het Evangelie van Johannes.

2. Wie kan de band van Gods liefde beschrijven?

3. Wie is in staat de verhevenheid van zijn schoonheid uit te drukken?

4. De hoogten waartoe de liefde leidt zijn onuitsprekelijk.

5. De Liefde hecht ons aan God, "de liefde bedekt tal van zonden" (1 Pt. 4, 8; Spr. 10, 12)[b:1 Pt. 4, 8; Spr. 10, 12] N.v.d.v.:1 Petr. 4,8. Het is...N.v.d.v.:1 Petr. 4,8. Het is waarschijnlijk dat Clemens Spr. 10,12 aanhaalt volgens een mondelinge overlevering, die ook Petrus gekend heeft., de liefde verdraagt alles, de liefde is in alles lankmoedig; er is geen laagheid in de liefde, de liefde is nooit hovaardig; de liefde bewerkt geen afscheiding, de liefde veroorzaakt geen opstand, de liefde laat alles in onderlinge eenheid geschieden; in eenheid worden al Gods uitverkorenen vervolmaakt. Zonder de liefde is niets God welgevallig.

6. In liefde heeft God ons tot Zich genomen. Omdat Hij ons zo liefhad, heeft onze Heer Jezus Christus, naar Gods wil, zijn bloed voor ons gegeven, zijn vlees voor ons vlees en zijn leven voor ons leven. N.v.d.v.: 'Leven', Grieks:...N.v.d.v.: 'Leven', Grieks: 'psuchè' zoals vaak in het Nieuwe Testament. 'Leven' geeft duidelijker de bedoeling van Clemens' woorden weer dan 'ziel'.

1. U ziet, geliefden, dat de liefde groot en wonderbaar is, en dat haar volmaaktheid alle beschrijving te boven gaan.

2. Van wie kan men zeggen dat hij in de liefde is? Immers alleen zij die God hiertoe waardig gekeurd heeft! Laten wij dus bidden en om zijn erbarming smeken dat wij in de Liefde zullen zijn ver van alle menselijke partijzucht, onkreukbaar.

3. Alle geslachten vanaf Adam tot op heden zijn voorbijgegaan, maar zij die in de liefde, dank zij Gods genade, vervolmaakt werden, hebben hun verblijf bij de vromen en zij zullen verschijnen N.v.d.v.: 'Verschijnen',...N.v.d.v.: 'Verschijnen', letterlijk: 'openbaar gemaakt worden'. wanneer Christus' Koninkrijk aanbreekt. N.v.d.v.: Letterlijk: 'vanaf...N.v.d.v.: Letterlijk: 'vanaf het ogenblik van het bezoek van Christus' Rijk'. 'Episkopè' heeft hier dezelfde betekenis als in 1 Petr. 2,12: "op de dag van zijn 'bezoek'' en Jes. 10,3, LX, maar ook in Lc. 19,44 waar letterlijk staat: "omdat gij de tijd van uw 'bezoek' niet opgemerkt hebt'. 'Episkopè' heeft twee duidelijk onderscheiden betekenissen: bezoek en kerkelijk ambt (bisschopsambt?) in het N.T., zie Hand. 1,20; 1 Tim. 3,1 voor 'ambt'.

4. Want er staat geschreven: "Gaat nog een kort ogenblik uw binnenkamers in, totdat mijn toorn en mijn woede voorbij zijn. Ik zal aan u denken op de dag van genade en u doen verrijzen uit uw graven." N.v.d.v.: Gedeeltelijk...N.v.d.v.: Gedeeltelijk onbekend, vgl. Jes. 26,20 en Jes. 37,12. De samenvoeging van beide teksten is niet bekend in de Heilige Schrift. De teksten worden samengevoegd door: "Ik zal aan u denken op de dag van genade", dat is de 'jom tov' van de joden.

5. Geliefden, wij zijn zalig, wanneer wij in eensgezinde liefde Gods geboden volbrengen zodat door de liefde onze zonden worden vergeven.

6. Want er staat geschreven: "Zalig zij wier ongerechtigheden zijn vergeven en wier zonden zijn toegedekt. Zalig de man wiens zonde de Heer niet meer in rekening brengt en in wiens mond N.v.d.v.: 'Mond', het...N.v.d.v.: 'Mond', het Hebreeuws heeft in Ps. 32,2: 'hart'! geen bedrog is." (Ps. 31,1-2, LXX; Rom. 4,7-8; vgl. Ps. 32,2, Heb. telling.)[[b:Ps. 31, 1-2; Rom. 4, 7-8]]

7. Deze 'zaligspreking' werd werkelijkheid voor hen die God heeft uitverkoren door onze Heer Jezus Christus. Aan Hem zij de eer in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Schuldbelijdenis is noodzakelijk

1. Laten wij voor alle zonden waartoe wij vervallen zijn en voor alles wat wij verkeerd gedaan hebben tengevolge van de aanvallen van de tegenstander N.v.d.v.: De tegenstander is...N.v.d.v.: De tegenstander is de satan. vergeving vragen. Maar zij die de aanvoerders van de opstand en de onenigheid zijn geweest, moeten acht geven op hetgeen wij gemeenschappelijk hebben in de hoop.

2. Want zij die een leven leiden in vrees (voor de Heer) en liefde, willen liever zelf in nood komen dan dat zij hun naaste zien lijden. Zij willen liever zelf veroordeeld worden dan dat er een smaad wordt geworpen op de eensgezindheid die ons zo schoon en volkomen N.v.d.v.: 'Volkomen' is hier...N.v.d.v.: 'Volkomen' is hier de zeer vrije vertaling van 'dikaiös', 'rechtvaardig', maar ook 'vol toegemeten', zie F. MULLER, Grieks woordenboek, 3e druk, Groningen, î933, p. 2î3. Ook is de mogelijkheid te vertalen: 'gepast'. is overgeleverd.

3. Het is beter voor een mens zijn zonden te belijden dan zijn hart te verharden, zoals zij die in opstand kwamen tegen Mozes, Gods dienaar, hun hart verhardden. Hun oordeel was voor ieder duidelijk.

4. "Want zij zijn levend in het dodenrijk neergedaald" (Num. 16,33, het Grieks heeft voor 'dodenrijk': 'Hades'.)[[b:Num. 16, 33]] en "de dood zal hun herder zijn." (Ps. 48,15, LXX; Ps. 49, Hebr. telling.)[[b:Ps. 49, 15]]

5. Farao, zijn leger en alle Egyptische aanvoerders met hun wagens en wagenmenners verzonken in de Rode Zee en kwamen om tengevolge van geen andere reden dan omdat zij hun dwaze hart verhard hadden na de tekenen en de wonderen die God in Egypte bewerkt had door Mozes, Gods dienaar. (Ex. 14, 21-31)[[b:Ex. 14, 21-31]]

1. Broeders, de Heer van het al heeft niets nodig. (Hand. 17, 25)[[b:Hand. 17, 25]] Hij vraagt aan geen mens iets anders dan dat hij Hem (schuld) belijdt.

2. David, de uitverkorene, heeft immers gezegd: "Ik zal aan de Heer belijden en dat zal Hem meer behagen dan een jong kalf dat pas horens en nagels krijgt. N.v.d.v.: Hebreeuws:...N.v.d.v.: Hebreeuws: 'offerstier'. Laten de armen het zien en blij zijn." (Ps. 68,31-33, Ps. 33, 3 LXX; Vgl. Ps. 69,32 en Ps. 34,3, Hebr. telling.)[b:Ps. 69, 31-33; Ps. 34, 3]

3. En ook zegt hij: "Breng aan God een lofoffer, kwijt de Allerhoogste uw geloften. En roep Mij aan op de dag van uw nood; Ik red u, dan zult gij Mij eren." (Ps. 49, 14-15, LXX, Ps. 50, Hebr. telling.)[b:Ps. 50, 14-15]

4. "Want het offer voor God is een verslagen geest." (Ps. 50,19, LXX, Ps. 51,19, Hebr. telling.)[b:Ps. 51, 19]

Zich opofferen voor de ander Mozes

1. Gij kent toch, ja gij kent zeer goed de Heilige Schriften, geliefden, en gij hebt u gebogen over Gods woorden. Wij schrijven u dus dit (slechts) ter herinnering.

2. Toen Mozes de berg had beklommen en veertig dagen en nachten had doorgebracht in vasten en vernedering (Vgl. Ex. 34,28; Deut. 9,9. De Bijbel vermeldt niet de 'vernedering'.)[[b:Ex. 34, 28; Deut. 9, 9]], sprak God tot hem: "Ga vlug van hier naar beneden, want uw volk heeft gezondigd tegen de Wet, en zij zijn het toch die gij uit Egypte hebt geleid! Zij zijn reeds nu afgeweken van de weg die gij hun hebt voorgehouden, zij hebben zich gegoten beelden gemaakt." (Ex. 32, 7-8; Deut. 9, 12)[[b:Ex. 32, 7-8; Deut. 9, 12]]

3. En de Heer sprak tot hem: "Ik heb eenmaal tot u gesproken en zelfs tweemaal in deze woorden: Ik heb dat volk gezien en zie, het is een hardnekkig volk; laat Mij hen uitroeien en hun naam van onder de hemel wegvagen. En dan maak Ik van u een volk, een groot, bewonderenswaardig volk, dat veel talrijker is dan dit." (Ex. 32, 10; Deut. 9, 13-14)[[b:Ex. 32, 10; Deut. 9, 13-14]]

4. En Mozes sprak: "Heer, dat toch niet N.v.d.v.: Grieks: 'mèdamos',...N.v.d.v.: Grieks: 'mèdamos', 'in geen geval'. ! Schenk vergeving aan dit volk voor zijn zonde of schrap ook mij uit het boek van de levenden." (Ex. 32, 32)[[b:Ex. 32, 32]]

5. O verheven liefde, o onovertroffen volmaaktheid! Een dienaar spreekt vrijmoedig tot zijn Heer; hij smeekt om vergeving voor de menigte (van zijn volk) en hij vraagt of hij anders met hen zal worden uitgewist.

Een aansporing om de minste te zijn

1. Wie is edelmoedig, medelijdend, vervuld van liefde onder u?

2. Laat hij dan zeggen: Als er om mij opstand, twist, of verdeeldheid is, verlaat ik het land, ik ga waarheen gij wilt en ik gehoorzaam aan het besluit van de menigte. N.v.d.v.: De 'menigte' zijn...N.v.d.v.: De 'menigte' zijn de bijeengekomen leden van de gemeente, de stem van het volk, de meerderheid, de menigte, gold voor de stem van de Heilige Geest, d.w.z. de Kerk geloofde in de werking van de Heilige Geest in haar midden; vgl. Hand. 13,2: "Terwijl zij eens voor de Heer het heilig dienstwerk verrichtten Geest en vastten, sprak de Heilige Geest... "; Hand. 15, 28 "De Heilige Geest en wij hebben besloten". Het gaat er alleen maar om dat Christus' kudde in vrede is met de aangestelde priesters.

3. Hij die zo handelt, zal zich grote roem in Christus verwerven en iedere plaats zal hem gastvrij ontvangen. N.v.d.v.: Het gaat dus om een...N.v.d.v.: Het gaat dus om een vrijwillige ballingschap, iedere kerk ('plaats') zal met vreugde een dergelijke balling ontvangen. Want "van de Heer is de aarde en haar volheid." (Ps. 23, 1, LXX, Ps. 24, Hebr. telling.)[b:Ps. 24, 1]

4. Zo hebben gehandeld en zullen handelen zij die zich gedragen als burgers van God (Gods Koninkrijk) en zij zullen er geen spijt van hebben.

Zelfs heidenen waren edelmoedig!

1. Maar om ook voorbeelden van heidenen te noemen: vele koningen en vorsten hebben zich tijdens het woeden van een pestepidemie in gehoorzaamheid aan een orakelspreuk N.v.d.v.: Of 'het geloof aan...N.v.d.v.: Of 'het geloof aan een orakelspreuk'. aan de dood overgeleverd om door hun bloed de burgers te bewaren (voor de ondergang). Velen hebben hun eigen steden N.v.d.v.: Een stad was in de...N.v.d.v.: Een stad was in de oudheid vaak een staat. Clemens haalt zowel voorbeelden uit de geschiedenis van heidense volken aan als voorbeelden uit het Oude Testament en voorbeelden uit zijn eigen tijd. verlaten om een einde te maken aan de opstanden.

2. Wij weten dat velen onder ons (christenen) zich in boeien hebben laten slaan om anderen los te kopen; velen hebben zich overgeleverd in slavernij en met het daarvoor ontvangen geld anderen gevoed.

3. Veel vrouwen, sterk gemaakt door Gods genade, hebben manhaftige daden verricht.

4. De welzalige Judit vroeg, toen de stad omsingeld werd, aan de oudsten toestemming om naar buiten te gaan en zich te begeven naar het legerkamp van de vreemdelingen.

5. Zij leverde zich over aan het gevaar, uit liefde voor haar vaderland en haar volk die omsingeld werden, en ging (de stad) uit. De Heer leverde Holofernes over in de hand van een vrouw.

6. Ester, die een volmaakt geloof bezat, stelde zich niet aan een minder groot gevaar bloot om de twaalf stammen van Israël die met de ondergang werden bedreigd, te redden. In vasten en vernedering bad zij tot de Heer Die alles ziet, de God der eeuwen. Deze zag haar nederigheid van ziel en verloste haar volk waarvoor zij uit liefde zo'n groot gevaar had gelopen. (Est. 4,16; Est. 7)[b:Est. 4,16; Est. 7]

Erken uw ongelijk!

1. Laten wij dan ook een voorbede doen voor hen die een misstap begaan hebben opdat hun gematigdheid en nederigheid worden geschonken en dat zij toegeven niet aan ons, maar aan Gods wil. Immers ons gebed zal, wanneer wij hen bij God en de heiligen N.v.d.v.: 'Heiligen' heeft...N.v.d.v.: 'Heiligen' heeft hier niet de moderne, noch de nieuwtestamentische betekenis. Vermoedelijk heeft Clemens de oudtestamentische betekenis bedoeld zoals voorkomt in Tobit 12,12; 15 en Ps. 89,6: "En de hemel, Heer, looft uw vermogen, looft - een schare van 'heiligen' uw trouw". De heiligen zijn dan de engelen rond Gods troon. in barmhartigheid gedenken, vrucht dragen en volmaakt zijn.

2. Laten wij een tuchtmaatregel aanvaarden waarover niemand zich moet verontwaardigen, geliefden. De vermaningen die wij elkaar geven zijn goed en uitermate heilzaam, want zij doen ons ons vasthechten aan Gods wil.

3. Immers zo spreekt ook het heilige Woord N.v.d.v.: Het heilige Woord,...N.v.d.v.: Het heilige Woord, is de Heilige Schrift. Hier volgt weer een verzameling schriftteksten, bijeenverzameld rond een bepaald onderwerp.: "De Heer heeft mij wel zwaar getuchtigd, maar Hij heeft mij niet overgeleverd aan de dood." (Ps. 118, 18)[b:Ps. 118, 18]

4. "Want de Heer tuchtigt hen die Hij liefheeft; Hij straft ieder die Hij als zijn kind erkent." (Vgl. Spr. 3,12; Heb. 12,6 heeft de tekst uit de LXX die ook Clemens citeert.)[[b:Spr. 3, 12; Heb. 12, 6]]

5. Hij zegt: "De rechtvaardige zal mij tuchtigen in erbarmen en hij zal mij berispen, maar laat de olie van de zondaars mijn hoofd niet doen glanzen." (Ps. 140,5, LXX; vgl. Ps. 141,5, Hebr.telling.)[[b:Ps. 141, 5]]

6. En ook wordt gezegd: "Gelukzalig de mens die de Heer van schuld overtuigt; wijs dan ook de vermaning van de Heerser van het al niet af; want Hij doet wel lijden, maar Hij geneest weer;

7. Hij slaat, maar zijn handen brengen heling.

8. Zesmaal zal Hij u bevrijden uit de nood en ook de zevende maal zal het kwaad u niet raken.

9. In hongersnood zal Hij u redden van de dood, in oorlog u bevrijden van de macht van het zwaard.

10. Voor de gesel van de tong zal Hij u verbergen en voor komende rampen hoeft gij niet te vrezen.

11. Gij zult lachen om onrechtvaardigen en goddelozen en gij behoeft niet beangst te zijn voor wilde beesten.

12. Want de wilde dieren zullen in vrede met u leven.

13. Dan zult gij weten dat er vrede is in uw huis en dat uw tent ongeschonden is. N.v.d.v.: Andere mogelijke...N.v.d.v.: Andere mogelijke vertaling voor: 'hè diaitia tès skènès sou ou mè hamartèi', 'de leeftocht zal in uw tent niet ontbreken' . Het woord 'diai tia' kan zowel 'verblijfplaats' als 'leeftocht' betekenen; 'hamartanein': 'missen' of 'ontbreken', maar ook 'niet raken', dus: 'uw tent ongeschonden blijft' of 'niet geraakt wordt'.

14. Gij zult een talrijk nageslacht zien en uw kinderen zullen talrijk zijn als het gras op het veld.

15. Dan zult gij in het graf gaan als het rijpe koren dat op de juiste tijd wordt afgemaaid of als een hoop koren op de dorsvloer dat men op het bestemde uur binnenbrengt." (Vgl. Job 5,17-26, LXX.)[[b:Job 5, 17-26]]

16. Gij ziet, geliefden, hoe de Heer hen beschermt die Hij tuchtigt. Want Hij tuchtigt ons als een goede vader zodat wij door zijn heilige tuchtiging zijn erbarming zouden leren kennen.

Luister naar Mij!

1. Onderwerpt gij, die de grondslag gelegd hebt voor de twist, u nu aan de oudsten ('Oudsten', Grieks: 'presbuteroi'. waarschijnlijk moet men in overeenstemming met het Nieuwe Testament hier 'presbuteroi' nog niet met 'priesters' vertalen, vgl. 1 Petr. 5,5.)[[b:1 Pt. 5, 5]], aanvaardt de tuchtiging in een geest van boetvaardigheid en buigt de knieën van uw hart.

2. Leert u te onderwerpen, ontdoet u van de trotse, hoogmoedige aanmatiging van uw taal; want het is beter voor u dat gij verkeert onder de kleinen, de uitverkorenen in de kudde van Christus dan dat gij meent geëerd te worden en verworpen wordt van de hoop op Hem.

3. Want de volmaakte Wijsheid N.v.d.v.: Met de 'Wijsheid'...N.v.d.v.: Met de 'Wijsheid' wordt hier bedoeld de Wijsheid zoals deze spreekt in de Wijsheidsboeken, men moet nog niet verwachten dat hier sprake is van een uitgebreide beschouwing wie hier met de Wijsheid bedoeld wordt. Clemens bedoelt waarschijnlijk: Gods wijsheid zoals deze spreekt in de Wijsheidsboeken. spreekt als volgt: "Zie, Ik zal u een woord van mijn adem verkondigen, Ik zal u mijn leer onderwijzen.

4. Omdat, toen Ik u riep, gij niet geluisterd hebt, toen Ik mijn woorden voor u ontvouwde, gij geen aandacht schonk, maar mijn raadgevingen afwees en niet hebt willen weten van mijn vermaningen, zal Ik op mijn beurt bij uw ondergang lachen, zal Ik leedvermaak hebben omdat het verderf over u komt en als de storm over u losbarst en het einde van alles als een orkaan u vernietigt, en wanneer de verdrukking en de benauwenis u overvallen.

5. Dan zult gij Mij roepen, maar Ik geef geen antwoord; dan zullen de bozen Mij zoeken, maar zij vinden Mij niet. Want zij hebben de Wijsheid gehaat en de vreze des Heren niet verkozen; zij wilden geen aandacht schenken aan mijn raadgevingen en zij spotten met mijn vermaningen.

6. Dan zullen zij de vruchten eten van hun eigen gedrag en zich verzadigen met hun goddeloosheid.

7. Want om het onrecht dat zij de kleinen aandeden, zullen zij gedood worden; het gerechtelijk onderzoek zal de goddelozen in het verderf storten. Maar hij die naar Mij luistert, zal in hoopvol vertrouwen onder het dak van zijn tent schuilen, hij zal gerust zijn en voor geen enkel kwaad beducht." (Vgl. Spr. 1,23-33, LXX)[[b:Spr. 1, 23-33]]

1. Laten wij dus gehoorzamen aan zijn allerheiligste, roemvolle Naam en vluchten voor de bedreigingen, die door de Wijsheid aan hen die haar ongehoorzaam zijn, zijn voorzegd, om met vertrouwen op de allerheiligste Naam van zijn Heerlijkheid te kunnen rusten.

2. Aanvaardt onze raad en gij zult er geen berouw over hebben. Want zowaar God leeft, zowaar de Heer Jezus Christus leeft en de Heilige Geest (leeft), het geloof en de hoop van de uitverkorenen: Hij die in nederigheid met volhardende zachtmoedigheid zonder spijt de door God gegeven bevelen en voorschriften zal volbrengen, zal gerangschikt en gerekend worden onder het aantal van hen die gered zijn door Jezus Christus door Wie aan Hem (de Vader) de eer is in de eeuwen der eeuwen. Amen!

Overgang naar het grote gebed N.v.d.v.: De hoofdstukken...N.v.d.v.: De hoofdstukken IX,2 tot LXI worden "Het grote gebed" genoemd. Waarschijnlijk is het gebed geïnspireerd door de liturgie, zoals deze ten tijde van Clemens te Rome, en waarschijnlijk ook elders, gevierd werd. Om het gebed in te passen in de brief, zullen waarschijnlijk wijzigingen zijn aangebracht. De taal is de taal van de LXX. Er zijn ook veel verwijzingen naar het joodse Achttiengebed, een gebed dat oorspronkelijk uit achttien gebeden en lofprijzingen bestond.

1. Indien sommigen niet gehoorzamen aan hetgeen wij in zijn Naam hebben gezegd, laten zij dan er zich van bewust zijn dat zij zondigen en zich aan een niet gering gevaar blootstellen.

Inleiding tot het gebed
Begin van het gebed

2. Wij zullen evenwel onschuldig zijn en wij zullen in vurig gebed en smeekbede vragen dat de Schepper van het heelal het getelde getal van zijn uitverkorenen (Vgl. Apok. 6,11. De term 'uitverkorenen' komt in de brief herhaaldelijk voor: I,1; II,4, enz.)[[b:Openb. 6, 11]] over de gehele wereld ongestoord zal bewaren omwille van zijn geliefd 'Pais' in het Grieks, niet 'Huios'. 'Pais' betekent eigenlijk 'kind', 'dienaar', 'slaaf'. In de Didache wordt Christus 'Pais' genoemd, in de grote Dankzegging van de H. Eucharistie (IX,2,3; X,2,3), maar in die tekst heeft 'Pais' veel meer de betekenis van 'dienaar', de Ebed Jahwe, dan in het gebed van Clemens. Toch lijkt het liturgisch gebruik van het woord 'pais' in plaats van 'huios' veelvuldig in de liturgie van de vroege Kerk voor te komen. Zie voor de teksten waarin 'pais' in de Didache gebruikt wordt. Slechts eenmaal gebruikt Clemens 'Huios', namelijk in XXXVI,4 wanneer hij Ps. 2 citeert.[[1657|+63-71]] kind, Jezus Christus onze Heer, door Wie Hij ons uit de duisternis tot het licht heeft geroepen, uit de onwetendheid naar de kennis van de heerlijkheid van zijn Naam,

3. om te hopen N.v.d.v.: Hier is een 'naad',...N.v.d.v.: Hier is een 'naad', d.w.z. een aanpassing aan de gebedsvorm na de briefvorm; een 'naad' wil zeggen, dat de tekst geen geheel vormt. op uw Naam die de oorsprong is van elk schepsel, Gij Die de ogen van ons hart hebt geopend, Gij de Enige, de Allerhoogste in den hoge, Gij de Heilige Die uw verblijf hebt bij de heiligen (Jes. 57,15, LXX. De citaten zijn bijna alle uit de LXX, wij hebben soms de teksten uit de Willibrordvertaling ter vergelijking aangegeven.)[[b:Jes. 57, 15]], Gij Die de trots van de hoogmoedigen neerslaat (Jes. 13, 11)[[b:Jes. 13, 11]], Die het beraad van de volken ontwricht (Ps. 33, 10)[[b:Ps. 33, 10]], Die de nederigen verheft en de hoogmoedigen vernedert (Job 5, 11)[[b:Job 5, 11]], Die rijken arm en armen rijk maakt (1 Sam. 2, 7)[[b:1 Sam. 2, 7]], Gij Die doodt en weer tot Leven wekt (Deut. 32, 39)[[b:Deut. 32, 39]], Gij Die de enige Weldoener der geesten en God van alle vlees zijt (Num. 16, 22)[[b:Num. 16, 22]], Gij Die de afgronden doorschouwt (Dan. 3, 54)[[b:Dan. 3, 54]], Die de werken van de mensen genadig aanziet, Gij de Helper van hen die in gevaar verkeren, de Redder van de wanhopigen (Judit 9, 11)[[b:Judit 9, 11]], Gij de Schepper en Bewaker van alle geesten; Gij Die de volken talrijk maakt op aarde en onder hen allen hebt uitverkoren die U Liefhebben door Jezus Christus, uw geliefd Kind, door Wie Gij ons hebt onderwezen, geheiligd en geêerd.

4. Wij smeken U, Heer, wees onze Helper en onze Beschermer, red diegenen onder ons die in verdrukking zijn, richt de gevallenen op, openbaar U aan hen die in nood zijn, genees de zieken, breng de dwalenden van uw volk terug; verzadig de hongerigen, verlos onze gevangenen, richt de zwakken weer op, schenk moed aan de kleinmoedigen. Laten alle volken weten dat Gij de enige God zijt en dat Jezus Christus uw Zoon is en dat wij uw volk zijn en de schapen van uw kudde. (LXX; Ps. 80,2, Hebr. telling.)[b:Ps. 79,13]

1. Gij zijt het immers Die door uw werken de eeuwige orde van de wereld hebt geopenbaard; Gij Heer Die de aarde hebt geschapen, Gij Die trouw zijt tot in alle geslachten, rechtvaardig in uw oordelen, verwonderlijk in kracht en majesteit, wijs en vol inzicht bij het scheppen en instandhouden van alles wat geworden is, Gij Die goed zijt in alles wat zichtbaar is en goed voor allen die op U vertrouwen, barmhartig en goedertieren (Joël 2, 13)[b:Joël 2, 13], vergeef onze zonden en onze ongerechtigheden, onze fouten en onze tekortkomingen.

2. Reken uw dienaren en uw dienaressen geen van hun zonden toe, maar reinig hen door de reiniging van uw waarheid (Joh. 17, 17)[[b:Joh. 17, 17]], en richt onze voetstappen (Ps. 118,133, LXX; Ps. 119, Hebr.telling.)[b:Ps. 119, 133] zodat wij zul Len gaan in reinheid van hart (1 Kon. 9, 4)[[b:1 Kon. 9, 4]] en doen wat goed en welgevallig is in uw ogen (Deut. 6,18 en analoge plaatsen.)[b:Deut. 6, 18] en in de ogen van hen die ons besturen.

3. O Heer, doe uw aanschijn lichten over ons N.v.d.v.: De teksten uit Num....N.v.d.v.: De teksten uit Num. 6,25; Ps. 31,17; Ps. 67,2 1uiden alle gelijk, maar worden verschillend vertaald, wij hebben één vertaling gekozen. opdat het goede in vrede moge geschieden N.v.d.v.: Letterlijk: 'voor...N.v.d.v.: Letterlijk: 'voor het goede in vrede'. en wij beschermd worden door uw krachtige hand, en verlost van elke zonde door uw machtige arm, en bevrijd van allen die ons ten onrechte haten.

4. Schenk eendracht en vrede aan ons en alle bewoners van de aarde, zoals Gij vrede aan onze vaderen hebt geschonken, toen zij U met een vroom hart in vertrouwen en vast geloof aanriepen, opdat wij gehoorzamen aan uw almachtige, voortreffelijke Naam N.v.d.v.: 'Naam' met...N.v.d.v.: 'Naam' met hoofdletter, want Clemens bedoelt er God mee. Zoals de joden wil hij soms door de 'Naam' God aanduiden, uit eerbied. Naam is dan persoon. en aan onze leiders en bestuurders op aarde.

Bidden voor de regeerders

1. Want Gij, Heer, hebt hun de regeringsmacht verleend door uw verheven en onuitsprekelijke macht, opdat wij de roem en de eer die Gij hun hebt geschonken zouden erkennen en aan hen onderdanig zijn en ons niet zouden verzetten tegen uw wil. N.v.d.v.: Zoals Paulus in...N.v.d.v.: Zoals Paulus in Rom.13 en Petrus in 1 Petr.2,13-16, is ook Clemens ervan overtuigd dat de regering, de overheid, een instelling van God is en dat dus de onderdaan moet gehoorzamen. Schenk hun, Heer, gezondheid, vrede, eendracht en standvastigheid, zodat zij de heerschappij, die Gij hun hebt verleend, kunnen uitoefenen zonder iemand aanstoot te geven.

2. Want Gij, hemelse Heer en Koning der eeuwen N.v.d.v.: Grieks: 'Basileus...N.v.d.v.: Grieks: 'Basileus tôn aiônôn'. Men kan 'aiôn' opvatten als tijdsbepaling of als ruimtelijke bepaling, zie noot bij XXXV,3. zijt het, Die aan de zonen der mensen roem, eer en macht hebt geschonken over alles wat op aarde is. N.v.d.v.: Omdat God aan de...N.v.d.v.: Omdat God aan de regeerders de macht heeft gegeven, moet de mens gehoorzamen. O Heer, richt Gij hen naar het goede en naar wat welgevallig is voor uw aanschijn, opdat met toewijding zij in vrede, mildheid en rechtschapenheid de hun door U geschonken macht uitoefenen en zo uw genade mogen deelachtig worden.

3. O Gij, Die alleen bij machte zijt dit en nog veel meer goeds voor ons te volbrengen, U brengen wij dank door de Hogepriester en Beschermer van onze zielen, Jezus Christus, door Wie eer en heerlijkheid worden gebracht nu en van geslacht tot geslacht en tot in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Overzicht van de brief

1. Mannen broeders, wij hebben u voldoende in deze brief geschreven over hetgeen past bij onze eredienst en wat voor hen die vroom en rechtvaardig willen besturen het beste is om tot een deugdzaam leven te komen.

2. Wij hebben alle punten aangeraakt die het geloof, het berouw, oprechte Liefde, onthouding, matigheid en volharding betreffen; wij hebben er u aan herinnerd dat wij God moeten behagen door heilig te Leven in gerechtigheid, waarheid en Lankmoedigheid; door een onderlinge eenheid in Liefde en vrede zonder wraakgevoelens te koesteren, steeds bereid elkaar toe te geven, in navolging van de vaderen die wij genoemd hebben, die aan de Vader, God en Schepper en aan alle mensen welgevallig waren door hun nederigheid.

3. Wij hebben met genoegen u dit alles in herinnering gebracht, omdat wij ons goed bewust zijn dat wij schrijven aan gelovige, (bij de mensen) in aanzien staande mannen, die zich gebogen hebben over de woorden van Gods onderrichtingen.

1. Rechtmatig is het dus zovele grote voorbeelden na te volgen, uw nek onder het juk te buigen (Sir. 51, 26)[[b:Sir. 51, 26]] en de plaats in te nemen die de gehoorzaamheid ons aanwijst, om zo - na met die nutteloze strijd te zijn opgehouden - zonder enige blaam te komen tot het doel dat ons in waarheid wordt voorgehouden.

2. Gij bereidt ons inderdaad vreugde en blijdschap, wanneer gij in gehoorzaamheid aan hetgeen wij u hebben geschreven door de Heilige Geest N.v.d.v.: Clemens schrijft...N.v.d.v.: Clemens schrijft dat de Heilige Geest door hem spreekt, hij beschouwt zich dus als door God aangesteld, als door Hem aangewezen om de kerk van Korinte te waarschuwen. Of spreekt hij alleen maar namens de kerk van Rome?, een eind maakt aan de onwettige toorn waartoe uw naijver u drijft, overeenkomstig de smeekbede om vrede en eensgezindheid die wij in deze brief tot u richten.

Vredeboden

3. Wij hebben u gelovige, wijze mannen gezonden die ons een Leven hebben geleid van hun jeugd tot hun grijsheid, waarop niemand iets kan aanmerken; zij zullen getuigen zijn tussen u en ons. (Vgl. Gen. 31,44, LXX. Ook de vertaling van het Nederlandse Bijbelgenootschap van Gen. 31,44 sluit aan bij Clemens' woorden: "Welnu, kom aan, laten wij een verbond sluiten, ik en gij, opdat het tot een getuige zij tussen mij en u".)[[b:Gen. 31, 44]]

4. Zo hebben wij gehandeld opdat gij zoudt weten dat onze grootste bekommernis was - en nog is - dat de vrede zo spoedig mogelijk bereikt wordt onder u.

1. Moge overigens de alziende God, de Meester van alles wat ademt N.v.d.v.: 'Despotès tôn...N.v.d.v.: 'Despotès tôn pneumatôn'. A. Jaubert vertaalt (S.C. 167, p. 203): 'Heer van de geesten', zoals ook in Clem. LIX,3. Ook de vertaling van het Nederlandse Bijbelgenootschap van Num. 16,22, de tekst die Clemens aanhaalt uit de LXX ondersteunt deze vertaling, evenals de "Bible de Jérusalem". De Franse oecumenische vertaling en de Willibrordvertaling echter denken aan Gen. 2,7 en Ps. 104,29-30; God schenkt de adem en onttrekt de adem. Wij menen dat God op deze plaats door Clemens gezien wordt als de Schenker van het leven en niet als de Heer van de geesten. en de Heer van alles vlees (Vgl. Num. 27,16, LXX.)[[b:Num. 27, 16]] - Die de Heer Jezus heeft uitverkoren en door Hem ons tot zijn eigen volk heeft uitverkoren - aan ieder die zijn verheven, heilige Naam aanroept, geloof, vrees N.v.d.v.: 'Vrees', de vreze...N.v.d.v.: 'Vrees', de vreze Gods., vrede, geduld, volharding, matigheid, zuiverheid en ingetogenheid schenken om zijn Naam welgevallig te zijn door onze Hogepriester en Leidsman Jezus Christus, door Wie aan Hem de roem, de majesteit, de eer en de glorie zij nu en in de eeuwen der eeuwen. Amen.

1. Zendt ons zo spoedig mogelijk in vrede en vreugde terug onze gezanten Claudius Ephebus en Valerius Biton alsook Fortunatus, zodat zij ons des te eerder kunnen melden dat de zo verlangde en gewenste vrede is bereikt en wij ons zo snel mogelijk met u kunnen verheugen over de (teruggekeerde) gunstige omstandigheden.

Slotzegen

2. Moge de genade van onze Heer Jezus Christus met u zijn en met allen die God overal ter wereld heeft geroepen door Jezus Christus, door Wie aan Hem eer, roem, macht en majesteit en eeuwige heerschappij zij van alle eeuwigheid tot in de eeuwen der eeuwen. Amen.