Herderlijk schrijven van het Nederlands episcopaat over de Eucharistie

Dierbare Broeders en Zusters in Christus,

Onder de veranderingen die wij tegenwoordig in het kerkelijk leven Constateren, nemen de wijzigingen in de viering en het verstaan van de Eucharistie een heel bijzondere plaats in. Dat deze veranderingen meer dan gewone aandacht trekken is volkomen begrijpelijk, gezien de centrale plaats die de Eucharistie in het kerkelijk leven inneemt, gezien ook de grote godsvrucht die de Nederlandse katholieken van oudsher voor dit geheim des geloofs hebben. Velen onder ons zijn verheugd dat de eucharistieviering meer verstaanbaar is geworden, dat alle gelovigen er meer onmiddellijk bij betrokken raken, dat daardoor onze gemeenschap als volk van God rond het altaar een duidelijker gestalte krijgt. Velen waarderen de groei naar een grotere eenvoud van de viering.

Dit neemt echter niet weg dat deze versobering vaak gepaard gaat met het verlies van verworven schoonheden en zinvolle waarden. Het zoeken naar nieuwe vormen is een proces dat nog geenszins voltooid is. Velen vrezen dat de vereenvoudiging een verarming zal betekenen; of dat de eerbied voor de heilige geheimen in het gedrang zal komen. Ook zijn sommigen verontrust naar aanleiding van nieuwe theologische benaderingen van het aloude geloofsgeheim. Zulke pogingen tot nieuwe benadering lopen licht gevaar verkeerd te worden begrepen of weergegeven. Niet weinigen onder ons betreuren het dat oude, vertrouwde, waardevolle uitingen van de eucharistische devotie op de achtergrond geraken, zoals de aanbidding van het heilig Sacrament en de persoonlijke dankzegging na de heilige Communie.

Bij dit alles is echter één zaak duidelijk en bijzonder verheugend. En dit is: de grote waardering en liefde voor de Eucharistie, welke nu opnieuw blijkt, zowel uit de enthousiaste instemming met de vernieuwing, alsook uit de oprecht gevoelde ongerustheid. Blijkbaar laat het priesters noch gelovigen onverschillig hoe de Eucharistie wordt gevierd en wat er over wordt verkondigd.

De daadwerkelijke belangstelling van zeer velen blijkt ook uit het feit dat bij de eucharistische vieringen de aanwezigen veel meer dan voorheen tot de heilige tafel naderen.

Ongetwijfeld zijn de laatste verzachtingen van het eucharistisch vasten hierop van invloed geweest, maar wij zien hierin toch op de eerste plaats een groeiend begrip voor het wezen van de eucharistische viering zelf.

Gezien het voorafgaande lijkt het ons goed een herderlijk schrijven aan de Eucharistie te wijden. Onze viering van dit heilig geheim gaat terug op de instelling en de bedoeling van onze Heer zelf. Deze vinden wij uitgedrukt in de heilige Schrift, de grondslag van het christelijk geloof. De evangeliën verhalen de instelling en spreken over de bedoeling van de Eucharistie. Bovendien spreekt de apostel Paulus hierover in zijn eerste brief aan de gelovigen van Korinte. Mogen deze getuigenissen in details verschillen, de visie op het wezen van de Eucharistie is bij allen gelijk.

Daar lezen wij dan, hoe Christus op de laatste avond van zijn leven, "in de nacht waarin Hij werd overgeleverd" 1 Kor. 11, 23[b:1 Kor. 11, 23] met zijn leerlingen het paasmaal vierde. Bij gelegenheid van die maaltijd nam hij brood, sprak een dankgebed uit, brak het brood en reikte het aan zijn leerlingen uit met de woorden: "Neemt en eet, dit is mijn lichaam dat voor u gegeven wordt". Daarna nam hij de beker met wijn, sprak opnieuw een dankgebed uit en reikte de beker aan zijn leerlingen met de woorden: "Drinkt allen hieruit, want dit is mijn bloed van het nieuwe verbond, dat voor u en voor velen vergoten wordt tot vergeving van de zonden".

De Kerk heeft altijd geloofd dat onze Verlosser het eucharistisch offer van zijn lichaam en bloed heeft ingesteld om daardoor het kruisoffer door de eeuwen heen te bestendigen, en zo aan zijn Kerk een gedachtenisviering van zijn dood en verrijzenis toe te vertrouwen. Sacrosanctum Concilium, 47[570|47] Tussen het kruisoffer van de Heer en het eucharistisch offer bestaat een mystieke band; zij vormen één en hetzelfde offer. Door dat ene offer heeft de Heer alle offers van het oude verbond willen vervangen, en hernieuwt Hij telkens het nieuwe verbond dat Hij met zijn volk heeft aangegaan door het offer van zijn leven.

De viering van de Eucharistie is de ontmoeting van God met zijn volk in het verbondsoffer van zijn Zoon, onze Heer en onze broeder. Opdat wij op volledige wijze deel zouden hebben aan dit offer en aan dit verbond, nodigt de Heer ons uit toe te treden, zijn lichaam te nuttigen en zijn bloed te drinken. Als wij aan deze maaltijd des Heren aanzitten is dat méér dan een feestelijk samenzijn met de Heer en met elkaar; door de H. Communie hebben wij deel aan de offerdood van de Heer en worden wij inniger opgenomen in het nieuwe verbond, dat de belofte inhoudt van eeuwig leven. ,Wie mijn vlees eet en mijn bloed drinkt — zo heeft de Heer gesproken — heeft eeuwig leven en Ik zal hem doen opstaan op de laatste dag. Want mijn vlees is echt voedsel en mijn bloed is echte drank. Wie mijn vlees eet en mijn bloed drinkt, blijft in Mij en Ik in hem’ Joh. 6, 54-56[b:Joh. 6, 54-56].

Altijd heeft de Kerk op Jezus’ woord geloofd: dat Hij in de Eucharistie ons zijn vlees en bloed, Zichzelf te eten en te drinken geeft; dat brood en wijn door Jezus’ woord het Lichaam en Bloed des Heren zijn; dat de Heer onder de gaven van brood en wijn waarachtig tegenwoordig is.

Het is heel begrijpelijk dat in de loop der tijden bepaalde aspecten van dit rijke geloofsmysterie sterker op de voorgrond treden, terwijl andere aspecten minder worden benadrukt zonder dat zij echter worden ontkend. Zo is in de laatste jaren de maaltijdgedachte bijzonder naar voren gekomen, terwijl de verering van het heilig Sacrament buiten de Mis - welke overigens haar waarde behoudt - enigermate op de achtergrond geraakte.

Tot voor kort stond in de practische geloofsbeleving de tegenwoordigheid des Heren in de Eucharistie soms te veel op zichzelf. In de huidige beleving komt duidelijker naar voren dat de Heer in de eucharistische gaven tegenwoordig is om genuttigd te worden, en om ons daardoor inniger met Hem en met elkaar te verbinden. Deze verbondenheid schenkt ons eeuwig leven en grijpt reeds vooruit op onze eenheid met Hem in de hemel.

In onze tijd hebben wij er ook meer begrip voor gekregen dat de Heer op verschillende wijzen bij ons aanwezig is. Wij herinneren ons zijn woord: "Ziet, Ik ben met u alle dagen tot aan de voleinding der wereld" Mt. 28, 20[b:Mt. 28, 20]. Hij verlaat zijn Kerk niet; als Degene die voor ons gestorven is en verheerlijkt, is Hij altijd met ons. Hij deelt ons zijn Geest mee. Hij spreekt tot ons in zijn Woord. Hij zelf heiligt ons door de sacramenten. Waar christenen in zijn naam samen zijn, is Hij in hun midden. Mt. 18, 20[b:Mt. 18, 20] Hij is tegenwoordig in onze evenmens: "Al wat gij gedaan hebt voor een dezer geringsten van mijn broeders, hebt gij voor Mij gedaan" Mt. 25, 40[b:Mt. 25, 40].

In de Eucharistie is de Heer op een zeer bijzondere wijze tegenwoordig, maar deze tegenwoordigheid staat niet los van de andere vormen van zijn aanwezigheid bij ons. Zij wordt ook niet verminderd of bedreigd wanneer wij de volle waarde toekennen aan elk van die wijzen waarop Hij bij ons komt en bij ons verblijft.

Het geloof in de waarachtige tegenwoordigheid van Christus in de Eucharistie behoort tot ons christelijk erfgoed dat nooit zal worden prijsgegeven. Als er in deze tijd binnen de Kerk over de tegenwoordigheid des Heren onder de eucharistische gestalten wordt gediscussieerd, dan betreft deze discussie niet de vraag of Hij werkelijk tegenwoordig is. Binnen de Kerk kan de discussie alleen gaan over de vraag hoe men dit geloofsgeheim enigszins kan benaderen en omschrijven, over de vraag hoe men zich een nadere voorstelling van deze waarachtige tegenwoordigheid kan trachten te vormen.

Wij menen dat wij deze vraag naar de wijze van Christus’ tegenwoordigheid ter vrije discussie mogen laten aan de theologen, zolang de verandering van brood en wijn in het lichaam en bloed des Heren en de waarachtigheid van zijn tegenwoordigheid in de eucharistische gestalten worden aanvaard. Maar tevens willen wij allen die zich hiermee bezig houden aansporen tot gelovige eerbied en wijze behoedzaamheid bij het omgaan met het geloofsgoed van de Kerk.

Men trachte zoveel mogelijk onrust en verwarring te voorkomen. Dit geheim bespreke en behandele men niet "zonder het lichaam te onderkennen", zoals St. Paulus zich uitdrukt 1 Kor. 11, 29[b:1 Kor. 11, 29].

Tot allen zouden wij willen zeggen: weest niet bezorgd, geeft niet toe aan kleingelovigheid, hebt vertrouwen in de Kerk en de Heer. Wilt begrip opbrengen voor eikaars eerlijke overtuiging binnen de ruimte die ter discussie wordt opengelaten. Dan zal de theologische discussie aangaande dit sacrament van de eenheid niet leiden tot verdeeldheid onder de huisgenoten des geloofs en dan blijven allen zich thuis voelen rond de tafel des Heren.

Gaarne maken wij de woorden van de apostel Paulus tot de onze: "Ik spreek toch tot verstandige mensen; vormt gerust uw eigen oordeel over wat ik ga zeggen. Geeft niet de beker der zegening die wij zegenen, gemeenschap met het bloed van Christus? Geeft niet het brood dat wij breken, gemeenschap met het lichaam van Christus? Omdat het brood één is, vormen wij allen te zamen één lichaam, want allen hebben wij deel aan het ene brood" 1 Kor. 10, 15-17[b:1 Kor. 10, 15-17].

Utrecht, 27 april 1965.

DE BISSCHOPPEN VAN NEDERLAND