Naar een fundamentele theologie over het priesterschap

Beste broeders, goedendag!

Ik ben dankbaar dat ik de gelegenheid heb om met u deze overdenking te delen over enkele dingen die de Heer mij in de loop van de meer dan vijftig jaar van mijn priesterschap geleidelijk heeft helpen realiseren. In deze dankbare herinnering wil ik al die priesters betrekken die mij, door hun leven en getuigenis, vanaf mijn vroegste jaren hebben laten zien wat het betekent om het gezicht van de Goede Herder te weerspiegelen. Toen ik nadacht over wat ik vandaag zou delen over het leven van de priester, kwam ik tot de conclusie dat het het beste is om te spreken over het getuigenis dat ik in de loop der jaren van zoveel priesters heb ontvangen. Wat ik nu aanbied is de vrucht van mijn gedachten over hen, en mijn erkenning en waardering van wat het was dat hen onderscheidde en hen unieke kracht, vreugde en hoop gaf in hun pastorale zending.

Tegelijkertijd moet ik het ook hebben over die broeders die ik heb moeten begeleiden omdat ze de vlam van hun eerste liefde hadden verloren en hun dienst onvruchtbaar, repetitief en bijna zinloos was geworden. Er zijn verschillende tijden en situaties in het leven van elke priester. Ikzelf ben door verschillende tijden en situaties gegaan en bij het "herkauwen" van de bewegingen van de Geest ben ik tot het besef gekomen dat in sommige van die situaties, waaronder momenten van beproeving, moeilijkheden en verlatenheid, er op de een of andere manier altijd een gevoel van vrede in mijn leven bleef. Ik realiseer me dat we eindeloos kunnen praten en speculeren over het priesterschap, maar vandaag wil ik dit "kleine album" met jullie delen, zodat de priesters van vandaag, waar ze zich ook bevinden, de vrede en vruchtbaarheid kunnen ervaren die de Geest wil schenken. Het kan zijn dat deze overdenkingen de "zwanenzang" zijn van mijn eigen priesterleven, maar ik kan u verzekeren dat ze de vrucht zijn van mijn eigen ervaring. Ik spreek over wat ik heb ervaren, niet over een theorie.

De tijd waarin we leven vereist niet alleen dat we veranderingen ervaren, maar ook dat we ze aanvaarden in het besef dat we een tijd van grote veranderingen doormaken - ik heb dit al vaak gezegd. Als we daar al aan twijfelden, dan heeft Covid dat nu overduidelijk gemaakt: de uitbraak van het virus kan inderdaad niet worden beperkt tot een kwestie van geneeskunde en gezondheidszorg; het is veel meer dan een verkoudheid.

We kunnen op veel verschillende manieren reageren op de uitdaging van verandering. Het probleem is dat, hoewel veel acties en houdingen nuttig en goed kunnen zijn, ze niet allemaal de smaak van het evangelie hebben. Dit is de kern van de zaak: onderscheiden of veranderingen en handelingen de smaak van het evangelie hebben of niet. Bijvoorbeeld, zoeken naar gevestigde manieren om dingen te doen, heel vaak verankerd in het verleden, die een soort bescherming "garanderen" tegen risico's, die ons beschutten in de wereld of een samenleving die niet meer bestaat (als die ooit heeft bestaan), alsof deze vastberaden orde de conflicten die de geschiedenis ons voorschotelt zou kunnen bedwingen. Dat is de crisis van het achteruitgaan om beschutting te vinden.

Een andere houding zou die van overdreven optimisme kunnen zijn - "Alles komt goed" - te ver vooruit gaan zonder onderscheid te maken en zonder de noodzakelijke beslissingen te nemen. Dit optimisme eindigt met het negeren van de pijn die deze transformatie met zich meebrengt en het niet accepteren van de spanningen, complexiteit en dubbelzinnigheden van de huidige tijd, waarbij de laatste nieuwigheid wordt "ingewijd" als de ultieme realiteit en de wijsheid van de jaren wordt genegeerd.

Beide zijn een soort vlucht. Ze zijn het antwoord van de huurling die de wolf ziet aankomen en wegrent: ofwel naar het verleden ofwel naar de toekomst. Geen van beide kan tot volwassen oplossingen leiden. De concrete realiteit van de huidige tijd is waar we moeten blijven, daar in de concrete realiteit van vandaag.

Ik geef de voorkeur aan het antwoord dat voortkomt uit een vertrouwende aanvaarding van de werkelijkheid, verankerd in de wijze en levende Traditie van de Kerk, die ons in staat stelt om zonder angst de diepte in te gaan. Ik heb het gevoel dat Jezus ons op dit moment van de geschiedenis opnieuw uitnodigt om "de diepte in te gaan" (Lc. 5, 4)[[b:Lc. 5, 4]] in het vertrouwen dat Hij de Heer van de geschiedenis is en dat wij, met zijn leiding, zullen weten welke richting wij moeten inslaan. Onze verlossing is niet "aseptisch", het product van een laboratorium of een onthecht spiritualisme: dit is altijd de verleiding van het gnosticisme, een verleiding die hedendaags is, die actueel is. De wil van God onderscheiden betekent de werkelijkheid leren zien met de ogen van de Heer zelf. Het betekent dat we de realiteiten die onze mensen ervaren niet uit de weg gaan, of dat we angstvallig op zoek gaan naar een snelle en stille uitweg door de ideologie van het moment of naar kant-en-klare antwoorden. Geen van beide is in staat om met de moeilijkere en zelfs donkere momenten van onze geschiedenis om te gaan. Deze twee wegen zouden ons ertoe brengen om "onze geschiedenis als Kerk te ontkennen, die juist zo glorieus is omdat het een geschiedenis is van opoffering, van hoop en dagelijkse strijd, van levens doorgebracht in dienstbaarheid en trouw aan het werk" Evangelii Gaudium, 96[[4984|96]]

Deze uitdagingen beïnvloeden ook het leven van priesters; een symptoom hiervan is de roepingencrisis die onze gemeenschappen op een aantal plaatsen ervaren. Vaak is dit echter te wijten aan de afwezigheid binnen gemeenschappen van een aanstekelijke apostolische ijver, met als gevolg dat het hen ontbreekt aan enthousiasme en aantrekkingskracht: gemeenschappen bijvoorbeeld die functioneren en goed georganiseerd zijn maar zonder enthousiasme, waar alles op zijn plaats is maar zonder het vuur van de Geest. Waar leven en vuur is, en een verlangen om Christus naar anderen te brengen, ontstaan echte roepingen. Zelfs in parochies waarvan de priesters niet bijzonder geëngageerd en vreugdevol zijn, kan het actieve en broederlijke leven van de gemeenschap het verlangen opwekken om zijn leven volledig aan God en aan de verkondiging van het evangelie toe te wijden. Dit is vooral het geval als die gemeenschap nadrukkelijk bidt om roepingen en de moed heeft om haar jongeren een weg van bijzondere toewijding voor te stellen. Als we vervallen in functionalisme of pastorale organisatie - als dit het enige wordt - trekt dat helemaal niet aan. In plaats daarvan, wanneer de priester of de gemeenschap een christelijke doopvont heeft, trekt dit nieuwe roepingen aan.

Het leven van een priester is bovenal de heilsgeschiedenis van één gedoopte. Kardinaal Ouellet heeft gesproken over het onderscheid tussen het ambtelijk priesterschap en het dooppriesterschap. Soms vergeten we het doopsel, en dan wordt de priester een functionaris, en het gevaar van functionalisme dringt zich op. We moeten nooit vergeten dat elke specifieke roeping, inclusief die van de Heilige Wijding, een voltooiing is van het doopsel. Het is altijd een grote verleiding om een priesterschap zonder doopsel te leven - en er zijn priesters "zonder doopsel" - met andere woorden: om te vergeten dat onze primaire roeping heiligheid is. Heilig zijn betekent ons gelijkvormig maken aan Jezus, ons hart laten meevoeren met zijn gevoelens. (Fil. 2, 15)[[b:Fil. 2, 15]] Alleen als we ernaar streven anderen lief te hebben zoals Jezus dat doet, maken we God zichtbaar en vervullen we onze roeping tot heiligheid. Terecht herinnerde de heilige Johannes Paulus II ons eraan dat "de priester, net als ieder ander lid van de Kerk, moet groeien in het besef dat hij zelf voortdurend geëvangeliseerd moet worden". Pastores Dabo Vobis, 26[[724|26]] Als je tegen sommige bisschoppen of priesters zegt dat ze geëvangeliseerd moeten worden, begrijpen ze dat niet. Dit gebeurt, dit is tegenwoordig een tragedie.

Elke specifieke roeping moet worden onderworpen aan dit soort onderscheidingsvermogen. Onze roeping is vóór alles een antwoord op Hem die ons het eerst heeft liefgehad. (1 Joh. 4, 19)[[b:1 Joh. 4, 19]] Dit is de bron van onze hoop, want zelfs in crisissituaties houdt de Heer nooit op ons lief te hebben en ons te roepen. Ieder van ons kan hiervan getuigen: op een dag vond de Heer ons, waar we waren en zoals we waren, in onzekere omstandigheden of complexe gezinssituaties. Ik lees Ezechiël 16 graag opnieuw en zie mezelf soms voor me: de Heer vond me daar, hij vond me in die toestand en hij leidde me vooruit. Toch ontmoedigde dit Hem niet om ieder van ons te gebruiken om de heilsgeschiedenis te schrijven. Zo was het vanaf het begin - we kunnen denken aan Petrus, Paulus en Matteüs, om er maar een paar te noemen. Jezus koos hen niet omdat ze perfect waren, maar omdat hij concreet betrokken was bij elk van hen. Kijkend naar zijn eigen menselijkheid, zijn eigen geschiedenis, zijn eigen persoonlijkheid, zou ieder van ons zich moeten afvragen, niet of het wel of niet aangenaam is om op een roeping in te gaan, maar of die roeping in ons geweten het potentieel voor Liefde aan het licht brengt dat we op de dag van ons doopsel hebben ontvangen.

In deze veranderende tijden moeten we veel vragen onder ogen zien en zullen veel verleidingen de kop opsteken. In deze opmerkingen wil ik het alleen hebben over wat ik als doorslaggevend beschouw voor het leven van een priester in deze tijd. De heilige Paulus vertelt ons dat "in Christus het hele bouwwerk samengevoegd wordt en groeit tot een heilige tempel in de Heer" (Ef. 2, 21)[b:Ef. 2, 21]. Goed geordend groeien betekent groeien in harmonie, en groei in harmonie is iets wat alleen de Heilige Geest teweeg kan brengen, want zoals Sint Basilius zo mooi zegt: "Hijzelf is harmonie" ("Ipse harmonia est"). 38[[881]] Elk bouwwerk heeft, om overeind te blijven, stevige fundamenten nodig. Daarom wil ik het hebben over de houdingen die ons als priesters ondersteunen. Je hebt al van deze houdingen gehoord, maar ik zal ze nog eens herhalen. Ik zal deze vier pijlers van ons priesterleven "vier vormen van nabijheid" noemen, omdat ze Gods eigen "stijl" imiteren, die in wezen die van nabijheid is. (Deut. 4, 7)[[b:Deut. 4, 7]] God definieert zichzelf op deze manier voor zijn volk: "Want welk groot volk is er dat een god zo nabij heeft als Ik voor jullie ben?". Gods stijl is nabijheid, een speciale, barmhartige en tedere nabijheid. Dit zijn drie woorden die het leven van een priester definiëren, en ook dat van een christen, omdat ze precies ontleend zijn aan Gods stijl: nabijheid, medeleven en tederheid.

Ik heb ze in het verleden al genoemd, maar vandaag wil ik er dieper op ingaan omdat priesters, meer dan recepten of theorieën, concrete instrumenten nodig hebben om hun ambt, hun zending en hun dagelijkse activiteit uit te oefenen. De heilige Paulus spoorde Timoteüs aan om de gave van God die hij door handoplegging had ontvangen opnieuw aan te wakkeren: een geest niet van angst, maar van kracht, liefde en zelfdiscipline. (2 Tim. 1, 6-7)[[b:2 Tim. 1, 6-7]] Ik ben ervan overtuigd dat deze vier pijlers, deze vier "vormen van nabijheid" waar ik het nu over zal hebben, ons op een praktische, concrete en hoopvolle manier kunnen helpen om de gave en de vruchtbaarheid die ons ooit beloofd waren, nieuw leven in te blazen, om die gave levend te houden.

Ten eerste, nabijheid tot God. Vier vormen van nabijheid, waarvan de eerste nabijheid tot God is.

Eerst de nabijheid tot God, dat wil zeggen, tot de Heer van nabijheid. "Ik ben de wijnstok, jullie zijn de takken." Deze woorden komen voor wanneer het Evangelie van Johannes spreekt over "blijven". "Zij die in mij blijven, en ik in hen, dragen veel vrucht, want buiten mij kunt u niets doen. Wie niet in mij blijft, wordt weggeworpen als een tak en verwelkt; zulke takken worden verzameld, in het vuur gegooid en verbrand. Als jullie in mij blijven en mijn woorden in jullie blijven, vraag dan wat jullie willen en het zal voor jullie gedaan worden" (Joh. 15, 5-7)[b:Joh. 15, 5-7].

Een priester is bovenal geroepen om deze nabijheid, deze intimiteit met God te cultiveren, en uit deze relatie zal hij alle kracht kunnen putten die nodig is voor zijn ambt. Onze relatie met God is als het ware wat ons "ent" op Hem en ons vruchtbaar maakt. Zonder een betekenisvolle relatie met de Heer zal onze bediening vruchteloos blijken. Als we dicht bij Jezus zijn en dagelijks in contact komen met zijn woord, kunnen we ons leven afmeten aan het zijne, leren om ons niet te laten schandaliseren door wat ons overkomt en onszelf beschermen tegen "struikelblokken". Net als de Meester zul je vreugde ervaren, bruiloftsfeesten, wonderen en genezingen, vermenigvuldigingen van broden en rust, momenten van lofprijzing. Maar je zult ook ondankbaarheid, afwijzing, twijfel en eenzaamheid ervaren, tot het punt waarop je uitroept: "Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?" (Mt. 27, 46)[b:Mt. 27, 46].

Door onze verbondenheid met Jezus zijn we niet bang voor die momenten - niet omdat we op onze eigen kracht vertrouwen, maar omdat we naar Hem kijken, ons aan Hem vastklampen en uitroepen: "Heer, behoed me ervoor om in verzoeking te vallen! Laat me beseffen dat ik een kritiek moment in mijn leven doormaak en dat U bij me bent om mijn geloof en mijn liefde op de proef te stellen" C.M. MARTINI, Perseverance in...C.M. MARTINI, Perseverance in Trials. Reflecties op Job, Collegeville, 1996. Deze nabijheid van God kan soms de vorm aannemen van een worsteling: een worsteling met de Heer, vooral op die momenten dat zijn afwezigheid het meest gevoeld wordt in ons eigen leven en in het leven van de mensen die aan ons zijn toevertrouwd. Een strijd die de hele nacht duurt en waarin we zijn zegen vragen (Gen. 32, 25-27)[[b:Gen. 32, 25-27]], die voor velen een bron van leven zal zijn. Soms is dit een strijd. Een priester die hier in de Curie werkt - hij is jong en heeft een moeilijke baan, hij houdt het overzicht - zei tegen me dat hij moe thuiskwam, maar dat hij voor het slapengaan even uitrustte voor Onze Lieve Vrouw met zijn rozenkrans in de hand. Deze Curiale ambtenaar, deze Vaticaanse medewerker, had die nabijheid nodig. Natuurlijk is er soms veel kritiek op de mensen in de Curie, maar ik kan ook zeggen en getuigen dat er echt heiligen zijn in de Curie.

Veel crises in het priesterschap vinden hun oorsprong juist in een slecht gebedsleven, een gebrek aan intimiteit met de Heer, de reductie van het spirituele leven tot louter religieuze praktijk. Zelfs in de vorming wil ik hierop wijzen: het geestelijk leven is één ding, religieuze praktijk is iets anders. "Hoe gaat het met je geestelijk leven?" "Goed, goed. Ik doe mijn meditatie 's ochtends, ik bid de rozenkrans, ik bid het brevier en al de rest. Ik doe alles. Nee, dit is religieuze praktijk. Maar hoe gaat het met je spirituele leven? Ik kan denken aan belangrijke momenten in mijn eigen leven, waar de nabijheid van de Heer van doorslaggevend belang bleek om me te ondersteunen, om me te ondersteunen in donkere momenten. De intimiteit die voortkomt uit het gebed, het geestelijk leven, de concrete nabijheid tot God door het luisteren naar zijn woord, de viering van de eucharistie, de stilte van de aanbidding, door je toe te vertrouwen aan Maria, de wijze begeleiding van een gids en het sacrament van verzoening... Zonder deze concrete "vormen van nabijheid" is een priester niet meer dan een vermoeide huurling die niets heeft aan de voordelen van de vrienden van de Heer. In mijn vorige bisdom vroeg ik graag aan priesters: "Vertel eens," - ze vertelden me over al hun werk - "Vertel eens, hoe gaat u naar bed?" Ze begrepen het niet. "Ja, ja, 's avonds, hoe ga je naar bed?" "Ik kom moe thuis, ik eet een hapje en ik ga naar bed, maar voor het slapen gaan nog een beetje televisie." "Ah, goed! Maar je stopt niet voor de Heer, op zijn minst om Hem welterusten te zeggen?" Dit is het probleem. Een gebrek aan nabijheid. Moe zijn van het werk is normaal, gaan rusten en televisie kijken zijn legitiem, maar zonder de Heer, zonder deze nabijheid? De rozenkrans bidden, het brevier bidden, maar zonder intimiteit met de Heer. Geen behoefte voelen om tegen de Heer te zeggen: "Tot ziens, tot morgen, hartelijk dank!" Dit zijn kleine handelingen die de houding van een priesterlijke ziel onthullen.

Maar al te vaak wordt bijvoorbeeld in het leven van priesters het gebed alleen als een plicht beoefend; we vergeten dat vriendschap en liefde niet voortkomen uit het volgen van regels, maar een fundamentele keuze van het hart zijn. De priester die bidt, blijft uiteindelijk een christen die het geschenk dat hij bij zijn doop ontving, ten volle heeft leren waarderen. Een priester die bidt is een zoon die zich voortdurend herinnert dat hij zo is en dat hij een Vader heeft die veel van hem houdt. Een priester die bidt is een zoon die dicht bij de Heer blijft.

Niets van dit alles is echter gemakkelijk, tenzij we gewend zijn om momenten van stilte in onze dag te vinden en het activisme van Martha opzij te zetten om de stille contemplatie van Maria te leren. We vinden het moeilijk om dat activisme op te geven - en heel vaak kan activisme een ontsnapping zijn - omdat, zodra we stoppen met rondrennen, wat we onmiddellijk voelen geen vrede is maar een soort leegte; en om dat niet te voelen, zijn we niet bereid om te vertragen. Werk is een afleiding om niet in verlatenheid te vervallen. Toch is verlatenheid een klein punt van ontmoeting met God. Zodra we de verlatenheid accepteren die voortkomt uit stilte, vasten van onze activiteiten en woorden, en de moed vinden om oprecht naar onszelf te kijken, krijgt alles een licht en vrede die niet langer gebaseerd is op onze eigen krachten en mogelijkheden. We moeten leren om de Heer zijn werk in ieder van ons tot vervulling te laten brengen en alles wat onvruchtbaar, onvruchtbaar of onze roeping onwaardig is te "snoeien". Volharding in het gebed is meer dan alleen maar trouw blijven aan de praktijk ervan: het betekent niet weglopen op die momenten dat het gebed ons de woestijn in trekt. De weg van de woestijn is de weg die leidt naar intimiteit met God, op voorwaarde dat we niet weglopen of manieren vinden om deze ontmoeting te vermijden. In de woestijn "zal ik teder tot haar spreken", zegt de Heer tot zijn volk door de woorden van de profeet Hosea (Hos. 2, 14)[b:Hos. 2, 14]. Dit is iets wat een priester zichzelf moet afvragen: of hij in staat is om zich de woestijn in te laten leiden. Geestelijke begeleiders die priesters begeleiden moeten hen begrijpen en helpen en deze vraag stellen: ben je in staat om je de woestijn in te laten trekken? Of ga je meteen naar de oase van televisie of iets anders?

De nabijheid van God stelt de priester in staat om de pijn in ons hart te raken, die, als ze omarmd wordt, ons ontwapent, zelfs tot het punt dat ze een ontmoeting mogelijk maakt. Het gebed dat, als vuur, ons priesterleven aanwakkert, is de smeekbede van een berouwvol en nederig hart, dat, zoals de Schrift ons vertelt, de Heer niet versmaadt. (Ps. 51, 17)[[b:Ps. 51, 17]] "Zij roepen en de Heer hoort en redt hen uit hun nood. De Heer is dicht bij de gebrokenen van hart; wie verslagen van geest zijn , zal Hij redden" (Ps. 34, 17-18)[b:Ps. 34, 17-18].

Een priester moet een hart hebben dat voldoende "verruimd" is om de pijn van de mensen die aan zijn zorg zijn toevertrouwd te verruimen en te omarmen en tegelijkertijd, als een schildwacht, de dageraad van Gods genade te verkondigen die juist in die pijn geopenbaard wordt. Het omarmen, aanvaarden en tonen van zijn eigen armoede in nabijheid tot de Heer is de beste manier om geleidelijk te leren hoe hij de behoeftigheid en pijn die hij dagelijks in zijn bediening tegenkomt, moet omarmen om zo steeds dichter bij het hart van Christus te komen. Dat bereidt de priester op zijn beurt voor op een andere vorm van nabijheid: nabijheid tot het volk van God. In de nabijheid van God groeit de priester in de nabijheid van zijn volk; en omgekeerd, in de nabijheid van zijn volk ervaart hij de nabijheid van zijn Heer. En deze nabijheid tot God - dit trekt mijn aandacht - is de eerste taak van de bisschoppen, want toen de apostelen de diakens "uitvonden", legde Petrus hun rol uit en zei: "Maar wij" - de bisschoppen - "zullen ons wijden aan het gebed en aan de bediening van het woord". (Hand. 6, 4)[[b:Hand. 6, 4]]. Met andere woorden, de eerste taak van een bisschop is bidden; en een priester moet dit ook op zich nemen: bidden.

In de woorden van Johannes de Doper: "Hij moet groter worden, maar ik kleiner" (Joh. 3, 30)[b:Joh. 3, 30]. Intimiteit met God maakt dit alles mogelijk, want in het gebed beseffen we dat we groot zijn in zijn ogen, en zo is het voor priesters die dicht bij de Heer staan gemakkelijk om klein te worden in de ogen van de wereld. Daar, in die nabijheid, zijn we niet langer bang om gelijkvormig te worden aan de gekruisigde Jezus, zoals van ons wordt gevraagd in de priesterwijdingsrite. Dit is heel mooi, maar we vergeten het vaak.

Laten we ons nu richten op de tweede vorm van nabijheid, die korter zal zijn dan de eerste.

Deze tweede vorm van nabijheid is lang op een eenzijdige manier geïnterpreteerd. Als Kerk hebben we maar al te vaak, zelfs vandaag nog, een visie op gehoorzaamheid die ver afstaat van de betekenis van het evangelie. Gehoorzaamheid is geen disciplinair attribuut maar het diepste teken van de banden die ons verenigen in gemeenschap. Gehoorzamen, in dit geval het gehoorzamen aan de bisschop, betekent leren luisteren, onthouden dat niemand Gods wil "bezit", die alleen begrepen kan worden door onderscheidingsvermogen. Gehoorzaamheid is dus aandachtig luisteren naar de wil van God, die juist wordt onderscheiden in een band, een relatie met anderen. Zo'n houding van aandachtig luisteren doet ons beseffen dat niemand van ons het begin en het einde van het leven is, maar dat ieder van ons noodzakelijkerwijs met anderen moet omgaan. De "interne logica" van nabijheid - in dit geval met de bisschop, maar ook met anderen - stelt ons in staat alle verleidingen tot geslotenheid, zelfrechtvaardiging en een leven als "vrijgezel" te overwinnen. Als priesters zich afsluiten, eindigen ze als "vrijgezellen", met alle eigenaardigheden van "vrijgezellen" en dat is niet goed. In plaats daarvan nodigt deze nabijheid ons uit om naar anderen te luisteren, om de weg te vinden die naar waarheid en leven leidt.

De bisschop is geen schoolopziener of opzichter; hij is een vader en moet deze nabijheid tonen. De bisschop moet proberen zich zo te gedragen, omdat hij anders zijn priesters wegduwt of alleen de ambitieuzen nabij komt. De bisschop, wie hij ook is, blijft voor elke priester en voor elke kerk een band die helpt de wil van God te onderscheiden. Toch moeten we niet vergeten dat de bisschop zelf alleen een middel voor deze onderscheiding kan zijn als hij zelf aandacht heeft voor het leven van zijn priesters en van het heilige volk van God dat aan zijn zorg is toevertrouwd. Zoals ik in Evangelii Gaudium[4984] schreef, "moeten we de kunst van het luisteren beoefenen, wat meer is dan alleen maar horen. Luisteren, in communicatie, is een openheid van hart die die nabijheid mogelijk maakt zonder welke echte spirituele ontmoeting niet kan plaatsvinden. Luisteren helpt ons om het juiste gebaar en woord te vinden waarmee we laten zien dat we meer zijn dan alleen maar toeschouwers. Alleen door zo respectvol en meelevend te luisteren kunnen we de wegen van ware groei betreden en een verlangen opwekken naar het christelijk ideaal: het verlangen om Gods liefde volledig te beantwoorden en tot bloei te brengen wat hij in ons leven heeft gezaaid". Evangelii Gaudium, 171[[4984|171]]

Niet toevallig probeert het kwaad, om de vruchtbaarheid van het werk van de Kerk te vernietigen, de banden te ondermijnen die ons in eenheid vestigen en bewaren. Het verdedigen van de banden van een priester met zijn eigen Kerk, met het instituut waartoe hij behoort en met zijn bisschop, maakt het priesterleven betrouwbaar en zeker. De banden verdedigen. Gehoorzaamheid is de fundamentele beslissing om te aanvaarden wat van ons gevraagd wordt, en dat te doen als een concreet teken van dat universele sacrament van verlossing dat de Kerk is. Gehoorzaamheid kan ook discussie zijn, aandachtig luisteren, en in sommige gevallen spanning, maar geen breuk. Dit vereist noodzakelijkerwijs dat priesters voor hun bisschoppen bidden en zich vrij voelen om hun mening met respect, moed en oprechtheid te uiten. Het vereist ook dat bisschoppen nederigheid tonen, in staat zijn te luisteren, zelfkritiek te hebben en zich te laten helpen. Als we deze band kunnen behouden, zullen we veilig op weg gaan.

Ik denk dat dit genoeg is over de band met de bisschop.

De derde vorm van nabijheid. Verbondenheid met God, verbondenheid met de bisschop en verbondenheid met andere priesters. Juist op basis van de gemeenschap met de bisschop ontstaat een derde vorm van nabijheid, de nabijheid van broederschap. Jezus is overal aanwezig waar broeders en zusters zijn die elkaar liefhebben: "Want waar twee of drie vergaderd zijn in mijn naam, daar ben ik in hun midden" (Mt. 18, 20)[b:Mt. 18, 20]. Broederschap kan, net als gehoorzaamheid, geen morele oplegging van buitenaf zijn. Broederschap betekent bewust kiezen om samen met anderen heiligheid na te streven, en niet alleen. Zoals een Afrikaans spreekwoord, dat u goed kent, zegt: "Als je snel wilt gaan, ga dan alleen; als je ver wilt gaan, ga dan met anderen". Soms lijkt het alsof de Kerk langzaam is, en dat is waar. Toch zie ik het graag als de traagheid van hen die ervoor gekozen hebben om in broederschap te wandelen. Ook met hen die het minst zijn, maar altijd in broederschap.

De tekenen van broederschap zijn die van liefde. Sint Paulus heeft ons in de Eerste Brief aan de Korintiërs (hoofdstuk 13) een duidelijke "routekaart" van de liefde nagelaten en in zekere zin het doel van broederschap aangegeven. Voor alles geduld leren hebben, het vermogen om je verantwoordelijk te voelen voor anderen, om hun lasten te dragen, om op de een of andere manier met hen mee te lijden. Het tegenovergestelde van geduld is onverschilligheid, de afstand die we tot anderen scheppen om ons niet met hun leven te bemoeien. Veel priesters ervaren het drama van eenzaamheid, van alleen te staan. We kunnen het gevoel hebben dat we geen geduld of consideratie verdienen. Het kan zelfs lijken alsof we van anderen alleen een oordeel kunnen verwachten, geen goedheid of vriendelijkheid. Anderen lijken niet in staat om zich te verheugen in de goede dingen die in ons leven gebeuren, of wijzelf lijken niet in staat om ons te verheugen als we goede dingen zien gebeuren in het leven van anderen. Dit onvermogen om ons te verheugen in het goede van anderen - en ik wil dit benadrukken - is afgunst die zeer aanwezig is in onze kringen; het is een obstakel voor de pedagogie van de liefde, niet slechts een zonde die beleden moet worden. Zonde is het eindresultaat, het komt voort uit een houding van afgunst. Afgunst is erg aanwezig in priesterlijke gemeenschappen. Gods woord vertelt ons dat het een destructieve houding is: door de afgunst van de duivel kwam de zonde de wereld binnen. (Wijsh. 2, 24)[[b:Wijsh. 2, 24]] Afgunst is de deur naar het verderf. We moeten hier duidelijk over zijn: afgunst bestaat in onze presbyteraten. Het is niet zo dat iedereen jaloers is, nee, maar de verleiding tot afgunst is aanwezig. We moeten opletten, want uit afgunst komt roddel voort.

Om ons deel van de gemeenschap of "groep" te voelen, is het niet nodig om maskers op te zetten om onszelf aantrekkelijker te maken voor anderen. We hoeven met andere woorden niet opschepperig te zijn, laat staan opgeblazen of, erger nog, arrogant of onbeleefd, zonder respect voor onze naaste. Er zijn ook geestelijke vormen van pesten. Als er iets is waarop een priester zich kan beroemen, dan is het wel de barmhartigheid van de Heer. Want zich bewust van zijn eigen zondigheid, zwakheid en beperkingen, weet hij uit ervaring dat waar zonde is, liefde des te meer is. (Rom. 5, 20)[[b:Rom. 5, 20]] Dit is de eerste en meest geruststellende boodschap die hij brengt. Een priester die dit voor ogen houdt, is niet jaloers en kan dat ook niet zijn.

Broederlijke liefde dringt zich niet op aan haar eigen zin en geeft niet toe aan boosheid of wrok, alsof mijn broeder of buur mij op de een of andere manier iets heeft ontnomen. Als ik de slechtheid van anderen tegenkom, kies ik ervoor om geen wrok te koesteren, om dat tot mijn enige basis van oordeel te maken, zelfs misschien tot op het punt dat ik me over het kwaad verheug in het geval van degenen die mij leed hebben berokkend. Ware liefde verheugt zich in de waarheid en beschouwt het als een ernstige zonde om de waarheid en de waardigheid van onze broeders en zusters te beledigen door laster, roddel en achterklap. Deze vinden hun oorsprong in afgunst, tot zelfs laster om een positie te krijgen. En dit is erg triest. Als we informatie vragen om iemand tot bisschop te benoemen, krijgen we vaak informatie die vergiftigd is door afgunst. Dit is een ziekte van onze priestercorpsen. Velen van u zijn vormers in seminaries; u zou dit in gedachten moeten houden.

Aan de andere kant mogen we nooit toestaan dat broederlijke liefde als utopie wordt beschouwd, laat staan als een afgezaagde uitdrukking die nuttig is om warme gevoelens op te wekken of meningsverschillen te stillen. Nee! Ieder van ons weet hoe moeilijk het kan zijn om in gemeenschap te leven, of in een priestercollege - een heilige zei ooit dat het gemeenschapsleven zijn boetedoening was - maar hoe moeilijk is het om naast degenen te leven die we ervoor gekozen hebben onze broeders en zusters te noemen. Broederlijke liefde, op voorwaarde dat we het niet zoetsappig maken, herdefiniëren of verminderen, is de "grote profetie" die we geroepen zijn te belichamen in de wegwerpmaatschappij van vandaag. Ik zie broederlijke liefde graag als een "fitnesszaal van de geest", waar we dagelijks de balans opmaken van onze vooruitgang en de temperatuur van ons geestelijk leven controleren. Vandaag is de profetie van broederlijkheid niet vervaagd, maar ze heeft wel herauten nodig, mannen en vrouwen die, terwijl ze zich bewust zijn van hun eigen beperkingen en uitdagingen, zich laten raken, uitdagen en ontroeren door de woorden van de Heer: "Hieraan zal iedereen weten dat jullie mijn leerlingen zijn, als jullie liefde hebben voor elkaar" (Joh. 13, 35)[b:Joh. 13, 35].

Broederlijke liefde kan voor priesters niet beperkt blijven tot een kleine groep, maar komt tot uitdrukking in pastorale naastenliefde. vgl: Pastores Dabo Vobis, 23[[[724|23]]], die ons inspireert om die liefde concreet als zending te beleven. We kunnen alleen zeggen dat we liefhebben als we leren om de liefde uit te drukken op de manier die Sint Paulus beschrijft. Alleen degene die ernaar streeft lief te hebben, blijft veilig. Wie leeft met het syndroom van Kaïn, ervan overtuigd dat hij niet in staat is anderen lief te hebben omdat hij zich zelf niet geliefd en niet gewaardeerd voelt, leeft uiteindelijk altijd als rusteloze zwervers, die zich nooit helemaal thuis voelen, en juist daarom des te meer blootgesteld aan het kwaad: zichzelf kwetsen en anderen kwetsen. Daarom heeft liefde onder priesters de rol van bescherming, van elkaar wederzijds beschermen.

Ik zou er ook aan willen toevoegen dat wanneer priesterbroederschap, nabijheid onder priesters, bloeit en er banden van echte vriendschap bestaan, het ook mogelijk wordt om met grotere sereniteit het leven van het celibaat te ervaren. Het celibaat is een geschenk dat de Latijnse Kerk bewaart, maar het is een geschenk dat, om geleefd te worden als een middel tot heiliging, gezonde relaties vereist, relaties van ware achting en ware goedheid die diep geworteld zijn in Christus. Zonder vrienden en zonder gebed kan het celibaat een ondraaglijke last worden en een tegenstrijdigheid met de schoonheid van het priesterschap.

We komen nu bij de vierde en laatste vorm van nabijheid, nabijheid tot het heilige Volk van God. We zouden er goed aan doen om Lumen Gentium, nummer 8 en nummer 12[617|8.12] te lezen.

Ik heb vaak benadrukt hoe onze relatie met het heilige Volk van God voor ieder van ons geen plicht is, maar een genade: "Anderen liefhebben is een geestelijke kracht die ons naar de vereniging met God trekt". Evangelii Gaudium, 272[[4984|272]] Daarom is de juiste plaats van elke priester te midden van mensen, in nauwe relatie met anderen. In Evangelii Gaudium[4984] benadrukte ik dat "om evangelisatoren van zielen te zijn, we een geestelijke smaak moeten ontwikkelen om dicht bij het leven van mensen te zijn en te ontdekken dat dit zelf een bron van grotere vreugde is. Missie is tegelijk een passie voor Jezus en een passie voor zijn mensen. Als we voor Jezus gekruisigd staan, zien we de diepte van zijn liefde die ons verheft en ondersteunt, maar tegelijkertijd beginnen we te beseffen dat Jezus' blik, brandend van liefde, zich uitbreidt om al zijn trouwe mensen te omhelzen, tenzij we blind zijn. We beseffen eens te meer dat hij ons wil gebruiken om dichter bij zijn geliefde volk te komen. Jezus wil priesters gebruiken om dichter bij het heilige trouwe Volk van God te komen. Hij haalt ons uit het midden van zijn volk en stuurt ons naar zijn volk; zonder het gevoel erbij te horen kunnen we onze diepste identiteit niet begrijpen". Evangelii Gaudium, 268[[4984|268]] De priesterlijke identiteit kan niet begrepen worden zonder dit behoren tot het heilige trouwe Volk van God.

Ik ben ervan overtuigd dat het voor een hernieuwd begrip van de identiteit van het priesterschap tegenwoordig belangrijk is om nauw betrokken te zijn bij het echte leven van mensen, om naast hen te leven, zonder vluchtwegen. "Soms zijn we geneigd om dat soort christenen te zijn die de wonden van de Heer op afstand houden. Maar Jezus wil dat we de menselijke ellende aanraken, dat we het lijdende vlees van anderen aanraken. Hij hoopt dat we stoppen met het zoeken naar die persoonlijke of gemeenschappelijke niches die ons beschermen tegen de maalstroom van menselijk ongeluk en in plaats daarvan de realiteit van het leven van anderen binnengaan en de kracht van tederheid leren kennen. Als we dat doen, wordt ons leven wonderbaarlijk gecompliceerd en ervaren we intens wat het is om een volk te zijn, om deel uit te maken van een volk" (ibid., 270). "Een volk" is geen logische categorie, nee; het is een mythische categorie. Om dit te begrijpen moeten we het benaderen zoals we een mythische categorie benaderen.

Nabijheid tot het Volk van God, een nabijheid die, verrijkt door die drie andere vormen van nabijheid, uitnodigt en zelfs eist dat we de eigen "stijl" van de Heer navolgen. Die stijl is er een van nabijheid, medeleven en tederheid, waarin we niet optreden als rechters, maar als barmhartige Samaritanen die de wonden van ons volk erkennen, hun stille lijden, de zelfverloochening en de offers die zoveel vaders en moeders brengen om hun gezin te onderhouden. Die ook de gevolgen erkennen van geweld, corruptie en onverschilligheid die in hun kielzog alle hoop de kop indrukken. Een stijl van nabijheid die ons in staat stelt balsem op wonden te gieten en een jaar van gunst van de Heer te verkondigen. (Jes.. 61, 2)[[b:Jes.. 61, 2]] Het is noodzakelijk om te onthouden dat het Volk van God herders hoopt te vinden in de stijl van Jezus. Geen "geestelijke functionarissen" of "professionals van het heilige" - laten we denken aan die periode in Frankrijk, de tijd van de Pastoor van Ars: hij was een zielzorger, maar er waren er ook die "monsieur l'abbé" waren, een geestelijke functionaris. Ook vandaag vragen mensen ons om herders van de mensen te zijn en niet "professionals van het heilige", herders vol mededogen en bezorgdheid. Moedige mannen, klaar om mensen met pijn te benaderen en de helpende hand te reiken. Contemplatieve mannen, wiens nabijheid tot mensen hen in staat stelt om voor de wonden van onze wereld de kracht van de Verrijzenis te verkondigen, ook nu al aan het werk.

Een van de karakteristieke kenmerken van deze maatschappij van "netwerken" is het groeiende gevoel van mensen dat ze "verweesd" zijn, een actueel fenomeen. Hoewel we met alles en iedereen verbonden zijn, missen we het gevoel erbij te horen, wat meer is dan alleen maar verbondenheid. De nabijheid van een pastor maakt het mogelijk om een gemeenschap te vormen en de groei van dat gevoel van verbondenheid te bevorderen. Want wij behoren tot Gods heilige en trouwe volk, dat geroepen is om een teken te zijn van het binnen breken van het koninkrijk van de hemel in het hier en nu van de geschiedenis. Als hun herder afdwaalt of zich terugtrekt, zullen de schapen zich verspreiden en overgeleverd zijn aan de genade van elke wolf.

Dit gevoel van saamhorigheid zal op zijn beurt een tegengif zijn tegen de vervorming van roeping die optreedt wanneer we vergeten dat het priesterleven verschuldigd is aan anderen - aan de Heer en aan de mensen die hij ons heeft toevertrouwd. Dit vergeten ligt aan de basis van klerikalisme - waar kardinaal Ouellet over sprak - en de gevolgen ervan. Klerikalisme is een vervorming, net als een van de tekenen ervan, starheid. Klerikalisme is een vervorming omdat het niet gebaseerd is op nabijheid maar op afstand. Dit is vreemd: niet nabijheid, maar het tegenovergestelde. Als ik aan klerikalisme denk, denk ik ook aan de klerikalisering van leken: het creëren van een kleine elite rond de priester die uiteindelijk hun eigen essentiële zending verraden vgl: Gaudium et Spes, 44[[[575|44]]], de zending van leken. Veel leken worden geklerikaliseerd: "Ik hoor bij die vereniging, wij zijn dáár in de parochie...". De geklerikaliseerde "uitverkoren leken" is een grote verleiding. Laten we onthouden dat "mijn zending om in het hart van de mensen te zijn niet zomaar een deel van mijn leven is of een badge die ik af kan doen; het is geen 'extraatje' of gewoon een ander moment in het leven. In plaats daarvan is het iets dat ik niet uit mijn priesterlijke wezen kan verwijderen zonder mijn eigen ik te vernietigen. Ik ben een missie op deze aarde; dat is de reden waarom ik hier op deze wereld ben. We moeten onszelf beschouwen als verzegeld, zelfs gebrandmerkt, door deze missie van licht brengen, zegenen, verlevendigen, opwekken, genezen en bevrijden". Evangelii Gaudium, 273[[4984|273]]

Ik zou deze verbondenheid met het volk van God in verband willen brengen met verbondenheid met God, omdat het gebed van een herder gevoed wordt door en geïncarneerd wordt in het hart van Gods volk. Als hij bidt, draagt een herder de sporen van het verdriet en de vreugde van zijn volk, die hij in stilte aan de Heer voorlegt, om gezalfd te worden door de gave van de Heilige Geest. Dat is de hoop van elke herder die vol vertrouwen en onvermoeibaar werkt opdat de Heer zijn volk zegent.

De heilige Ignatius leert dat "het niet het vele weten maar het innerlijk beseffen en smaken is dat de ziel vervult en bevredigt". Annotaties, 2, 4[[2749]] Bisschoppen en priesters zouden er goed aan doen zich af te vragen: "Hoe beoefen ik deze vormen van nabijheid? Hoe beleef ik deze vier aspecten die mijn priesterlijk hart doorkruisen en vormen, zodat ik kan omgaan met de spanningen en onevenwichtigheden die we dagelijks ervaren?" Die vier vormen van nabijheid zijn een goede training voor het "spelen op een open veld", waar de priester geroepen is om aanwezig te zijn zonder angst of starheid, zonder zijn zending te verminderen of te verarmen.

Een priesterlijk hart weet wat nabijheid is, omdat zijn primaire vorm van nabijheid die van de Heer is. Moge Christus zijn priesters bezoeken in hun gebed, in hun bisschop, in hun broeders en in hun volk. Moge Hij onze routine verstoren, ons leven ontwrichten en ons verontrusten - zoals ten tijde van onze eerste liefde - en ons ertoe brengen al onze talenten en mogelijkheden aan te wenden om ervoor te zorgen dat onze mensen leven en leven in overvloed hebben. (Joh. 10, 10)[[b:Joh. 10, 10]] De vormen van nabijheid die de Heer eist - nabijheid met God, nabijheid met de bisschop, nabijheid onder ons priesters en nabijheid met het heilige gelovige Volk van God - zijn geen extra last: ze zijn een geschenk dat hij geeft om onze roeping levend en vruchtbaar te houden. Als we in de verleiding komen ons te verliezen in eindeloze toespraken, discussies over de theologie van het priesterschap of theorieën over wat het priesterschap zou moeten zijn, kijkt de Heer van zijn kant gewoon met tederheid en mededogen naar ons. Hij toont priesters de wegwijzers die de weg wijzen naar het waarderen en opnieuw aanwakkeren van hun missionaire ijver: nabijheid die barmhartig en teder is, nabijheid tot God, tot de bisschop, tot broeders en tot de mensen die aan hun zorg zijn toevertrouwd. Een nabijheid in de "stijl" van God zelf, die altijd dicht bij ons is, met mededogen en tedere liefde.

Dank u voor uw nabijheid en geduld, dank u, dank u zeer! Ik wens jullie allemaal veel succes met jullie werk. Ik ga naar de bibliotheek omdat ik vanmorgen veel afspraken heb. Bid alstublieft voor mij en ik zal voor u bidden. Ik wens jullie allemaal goed werk!