"Zorg voor hem" Mededogen als synodale oefening in genezing

Ziekte maakt deel uit van onze menselijke ervaring. Maar het kan onmenselijk worden als het in isolatie en verlatenheid wordt geleefd, als het niet gepaard gaat met zorg en mededogen. Wanneer we samen wandelen, gebeurt het dat iemand zich ziek voelt, dat hij of zij moet stoppen vanwege vermoeidheid of een incident onderweg. Het is op deze momenten dat we ons realiseren hoe we lopen: of we echt samen lopen of dat we op dezelfde weg zijn, maar dat ieder van ons zijn eigen belangen behartigt en de anderen het zo goed mogelijk laten 'uitzoeken'. Daarom nodig ik u uit om op deze 31ste Werelddag van de Zieken[d:30], midden in een synodale reis, stil te staan bij het feit dat wij juist door de ervaring van kwetsbaarheid en ziekte kunnen leren om samen te wandelen in Gods stijl van nabijheid, mededogen en tederheid.

In het boek van de profeet Ezechiël, in een groot orakel dat een van de hoogtepunten is van de Openbaring, spreekt de Heer aldus: "Ik zal mijn kudde voeden en ik zal ze doen neerliggen, zegt de Here God. Ik zal het verloren schaap zoeken en het verlorene terugbrengen. De gewonden zal ik verbinden. Ik zal de zieken terugbrengen, Ik zal hen versterken (...) Ik zal hen voeden volgens de wet" (Ez. 34, 15-16)[b:Ez. 34, 15-16]. Integendeel, zij plaatsen ons in het middelpunt van de aandacht van de Heer, die Vader is en onderweg niet één van zijn kinderen wil verliezen. Het gaat er dus om van hem te leren, om werkelijk een gemeenschap te zijn die samen optrekt en in staat is zich niet te laten besmetten door de cultuur van afwijzing.

De encycliek Fratelli tutti stelt, zoals u weet, een geactualiseerde lezing voor van de parabel van de barmhartige Samaritaan. Ik heb het gekozen als een kardinaal punt, als een draaipunt, om de "schaduwen van een gesloten wereld" te kunnen verlaten en "een open wereld te denken en te genereren." Fratelli tutti, 56[[7800|56]] Er bestaat namelijk een diep verband tussen deze gelijkenis van Jezus en de vele manieren waarop vandaag de dag broederschap wordt ontkend. Met name het feit dat de gehavende en beroofde persoon langs de kant van de weg wordt achtergelaten, vertegenwoordigt de toestand waarin te veel van onze broeders en zusters worden achtergelaten wanneer zij het meest hulp nodig hebben. Het is niet gemakkelijk een onderscheid te maken tussen de aantasting van het leven en zijn waardigheid door natuurlijke oorzaken en die welke daarentegen door onrecht en geweld wordt veroorzaakt

De mate van ongelijkheid en de overheersing van de belangen van enkelen beïnvloeden nu in feite alle menselijke omgevingen, zodat het moeilijk is enige ervaring als 'natuurlijk' te beschouwen. Alle lijden vindt plaats binnen een 'cultuur' en te midden van haar tegenstrijdigheden.

Wat echter belangrijk is, is de erkenning van de toestand van eenzaamheid, van verlatenheid. Het is een wreedheid die eerder kan worden overwonnen dan enig ander onrecht, omdat - zoals de parabel vertelt - er slechts een moment van aandacht, een innerlijke beweging van mededogen, nodig is om haar uit de weg te ruimen. Twee voorbijgangers, die als religieus worden beschouwd, zien de gewonde man maar stoppen niet. De derde daarentegen, een Samaritaan, een verachte man, wordt bewogen door mededogen en ontfermt zich over deze vreemdeling die langs de kant van de weg ligt en behandelt hem als een broeder. Door dit te doen, zonder er zelfs maar over na te denken, verandert hij dingen, creëert hij een meer broederlijke wereld.

Broeders en zusters, we zijn nooit klaar voor ziekte. En vaak willen we niet toegeven dat we ouder worden. We zijn bang voor kwetsbaarheid, en de alomtegenwoordige cultuur van de markt dwingt ons die te ontkennen. Er is geen ruimte voor kwetsbaarheid. En zo laat het kwaad, wanneer het inbreekt en ons overvalt, ons versteld staan. Het kan dan gebeuren dat anderen ons in de steek laten of dat wij vinden dat wij hen in de steek moeten laten, om hen niet tot last te zijn. Zo begint de eenzaamheid en het bittere gevoel van onrecht vergiftigt ons, want ook de Hemel lijkt zich te sluiten. In feite vinden we het moeilijk om in vrede met God te blijven wanneer onze relatie met anderen en met onszelf verslechtert. Daarom is het zo belangrijk, vooral in verband met ziekte, dat de hele Kerk het evangelische voorbeeld van de barmhartige Samaritaan volgt, om een goed 'veldhospitaal' te worden: haar zending komt tot uitdrukking in de zorg voor anderen, vooral in de historische omstandigheden waarin wij verkeren. We zijn allemaal fragiel en kwetsbaar; we hebben allemaal die meelevende aandacht nodig die weet hoe we moeten stoppen, benaderen, genezen en verlichten. De toestand van de zieken is dus een oproep die de onverschilligheid onderbreekt en de stappen afremt van hen die vooruitgaan alsof ze geen broeders of zusters hebben.

De Werelddag van de Zieken nodigt namelijk niet alleen uit tot gebed en toenadering tot de lijdende mens, maar wil tegelijkertijd het volk van God, de gezondheidsinstellingen en het maatschappelijk middenveld bewust maken van een nieuwe manier om samen verder te gaan. De aan het begin geciteerde profetie van Ezechiël bevat een zeer hard oordeel over de prioriteiten van degenen die economische, culturele en bestuurlijke macht over het volk uitoefenen: "Jullie hebben je gevoed met melk, jullie hebben je bekleed met wol, jullie hebben het vetste schaap geofferd, maar jullie hebben de kudde niet gevoed. Je hebt de zwakke schapen niet versterkt, de zieken niet genezen, de gewonden niet verbonden. U bracht degene die verdwaald was niet terug, noch zocht u degene die verloren was. Maar u heerste over hen met geweld en hardvochtigheid" (Ez. 34, 3-4)[b:Ez. 34, 3-4]. Het Woord van God is altijd verhelderend en actueel. Niet alleen om aan te klagen, maar ook om voor te stellen. Het slot van de parabel van de barmhartige Samaritaan suggereert namelijk dat de uitoefening van broederschap, die begint met een één-op-één ontmoeting, kan worden uitgebreid tot georganiseerde zorg. De herberg, de herbergier, het geld, de belofte elkaar op de hoogte te houden (Luc. 10, 34-35)[[b:Luc. 10, 34-35]]: dit alles doet denken aan het ambt van priesters, het werk van maatschappelijk werkers en gezondheidswerkers, de inzet van gezinnen en vrijwilligers, dankzij wie elke dag, in elk deel van de wereld, het goede tegenover het kwade staat.

De jaren van de pandemie hebben ons gevoel van dankbaarheid vergroot voor degenen die zich elke dag inzetten voor gezondheid en onderzoek. Maar het is niet voldoende om uit zo'n grote collectieve tragedie te komen door helden te eren. Covid-19 heeft dit grote netwerk van vaardigheden en solidariteit op de proef gesteld en de structurele grenzen van de bestaande sociale zekerheidsstelsels aangetoond. De dankbaarheid moet daarom gepaard gaan met een actieve zoektocht naar strategieën en middelen in elk land om ervoor te zorgen dat ieder mens toegang heeft tot gezondheidszorg en dat het fundamentele recht op gezondheid wordt gewaarborgd.

"Zorg voor hem" (Luc. 10, 35)[b:Luc. 10, 35]: dit is de aanbeveling van de Samaritaan aan de herbergier. Jezus herhaalt het ook aan ieder van ons en vermaant ons aan het eind aldus: "Ga en doe hetzelfde". Zoals ik in Fratelli tutti[7800] benadrukte, "toont de parabel ons hoe een gemeenschap kan worden heropgebouwd door initiatieven van mannen en vrouwen die zich de kwetsbaarheid van anderen eigen maken, die niet toestaan dat er een maatschappij van uitsluiting ontstaat, maar die dicht bij hen komen te staan en hen opheffen en vervolgens rehabiliteren die ten onder gaan, zodat het goede gemeenschappelijk wordt." Fratelli tutti, 67[[7800|67]] In feite zijn wij "geschapen voor een volheid die alleen in de liefde wordt bereikt". Leven in onverschilligheid voor pijn is geen optie." Fratelli tutti, 68[[7800|68]].

Laten we ook op 11 februari 2023 naar het heiligdom van Lourdes kijken als een profetie, een les die aan de Kerk is toevertrouwd te midden van de moderniteit. Het is niet alleen wat waardevol is dat werkt en het is niet alleen degene die produceert dat telt. Zieken staan centraal in het volk van God dat met hen oprukt als een profetie van een mensheid waarin iedereen waardevol is en niemand mag worden uitgesloten.

Ik vertrouw ieder van u die ziek is toe aan de voorspraak van Maria, Heil van de Zieken; ook u die als gezin voor hen zorgt, door werk, onderzoek en vrijwilligerswerk; en u die zich inzet om persoonlijke, kerkelijke en burgerlijke banden van broederschap te smeden. Ik zend iedereen mijn apostolische zegen.

Rome, Sint Jan Lateranen, 10 januari 2023

FRANCISCUS