Inhoudsopgave

- Opbouw en samenvatting van de Encycliek "Laudato Si'"

De encycliek van Paus Franciscus over ecologie, “Geloofd zijt Gij[5000]” drukt zijn zorg uit voor het “gemeenschappelijke huis” van alle mensen. In die zin is het een uitgesproken sociale encycliek.

De Paus spreekt over “integrale ecologie” en het bevorderen van een “spiritualiteit van de ecologie” en hij insisteert op een opvoeding in “het verbond tussen de mensheid en het milieu”. Dit woord valt in het laatste hoofdstuk : heel de encycliek wil de lezer tot een “ecologische bekering” brengen: een reactie die doet zeggen “zo kunnen wij niet verder!”, en die het leven doet veranderen.

Meteen doet de Paus een oproep (nrs. 13-16) tot het hart: het is een encycliek die uitgesproken persoonlijk is, getekend door ervaringen en bezorgdheden waaraan Paus Franciscus sinds het begin van zijn pontificaat blijft herinneren.

In de inleiding van zijn encycliek legt de Paus de opeenvolging van de zes hoofdstukken uit. Hij begint met een boedelbeschrijving: “In de eerste plaats, zal ik een kort overzicht geven van de verschillende aspecten van de huidige ecologische crisis, om de beste resultaten van het wetenschappelijk onderzoek die vandaag beschikbaar zijn in aanmerking te nemen, er de diepgang van te laten zien en een concrete basis te geven voor de ethische en spirituele weg dat erop volgt”.

Hij herinnert aan de Bijbelse fundamenten van zijn oproep: “Uitgaande van dit kort overzicht, zal ik enige redenen aanhalen uit de joods-christelijke traditie, om meer samenhang te geven aan onze inzet voor het milieu”.

Hij stelt een diagnose voor die in de diepte gaat: “Vervolgens, zal ik proberen te komen tot de oorzaken van de huidige situatie, zodat we niet alleen de symptomen bekijken, maar ook de oorzaken”.

"Zo zullen we een ecologie kunnen voorstellen die in haar verschillende dimensies de specifieke plaats van de mens in deze wereld inlijft en zijn relaties met de hem omringende werkelijkheid”: dat is “integrale” ecologie.

De Paus stelt vervolgens een dialoog voor over de zenuwknopen die hij belicht: “In het licht van deze reflectie zou ik enkele grote lijnen voor dialoog en actie naar voor willen brengen die zowel ieder van ons als de internationale politiek aangaan”.

Daarna toont hij een weg, voor de “opvoeding”: “Tenslotte, aangezien ik overtuigd ben dat iedere verandering nood heeft aan motivaties en opvoeding, zal ik enkele lijnen voorstellen van menselijke groei, geïnspireerd door de schat van de christelijke spirituele ervaring”.

Tot in het gemeenschappelijke huis van de Hemel

De encycliek bestaat uit zes hoofdstukken – het ritme van de zes dagen van de schepping volgens het Bijbelverhaal – en eindigt met twee gebeden: een “gebed voor onze aarde” en een “christelijke gebed met de schepping”: uitgesproken franciscaans, contemplatief. Drie paragrafen zijn reeds bij aanvang aan de heilige Franciscus van Assisi gewijd (10-12).

Het eerste hoofdstuk (17-61) is een vaststelling van wat er gaande is. “Wat gebeurt er dan in ons huis?” Van vervuiling tot klimaatverandering. De kwestie van het water, het verlies aan biodiversiteit … Maar de Paus onthult hoezeer deze afbraak van het milieu leidt naar “sociaal verval” en “planetaire ongerechtigheid” is. Hij pint in deze vaststelling ook “de zwakke reacties” vast. En tussen degene die de opwarming van de planeet toeschrijft aan de natuurlijke verandering van het klimaat en degene die ze toeschrijft aan het ingrijpen van de mens, hakt de Paus de knoop door: zowel het ene als het andere. Maar aangezien de mens slechts kan ingrijpen op het tweede, is het zijn verantwoordelijkheid dit te doen.

Het tweede hoofdstuk (62-100) bezingt het Evangelie van de Blijde Boodschap – van de schepping. De Paus gaat uit van het “licht van het geloof” en van de “wijsheid van de Bijbelverhalen” om “het mysterie van het universum” te contempleren en vervolgens “de harmonie van al het geschapene” door zich over “de boodschap van ieder schepsel” te buigen. Het is een contemplatie van de “universele gemeenschap” waaruit hij het principe afleidt van de “universele bestemming van de goederen”. Hij eindigt met de “blik van Jezus” – die hij dikwijls voor zijn eigen roeping voor de geest haalt - op het universum.

Het derde hoofdstuk (101-136) bestudeert “de menselijke oorzaak” van wat de Paus “de ecologische crisis” noemt. Enerzijds “de technologie” als “creativiteit” en “macht” en vervolgens de “mondialisering van het technocratisch paradigma”. De Paus ontleedt daarna de “crisissen” en de “gevolgen” van het “moderne antropocentrisme” meer bepaald het “praktische relativisme”, waarbij hij de “noodzaak om werkgelegenheid te verdedigen” signaleert en de “biologische vernieuwing uitgaande van het onderzoek” evoceert.

Het vierde hoofdstuk (137-162) is aan “integrale ecologie” gewijd, die hij in vijf delen uitwerkt met begrippen en uitdrukkingen die de grote nieuwigheid van deze encycliek uitmaken: “ecologie van het milieu, economische en sociale ecologie”, dan de “culturele” ecologie en wat de Paus “ecologie van het dagelijks leven” noemt. Hier herinnert hij aan het grote principe van de sociale leer van de Kerk, dat het “principe van het algemeen welzijn” is. Maar de analyse van de Paus is niet alleen synchronisch: de verantwoordelijkheid van elkeen en van allen impliceert het besef van de “rechtvaardigheid tussen de generaties” doorheen de tijd.

In het vijfde hoofdstuk (163-201) wijst de Paus op “enkele oriëntatie- en actielijnen”. Hij had in het vliegtuig van Columbia naar Manilla, in januari laatstleden, aangekondigd dat hij zijn encycliek wou publiceren voor de Conferentie in Parijs. Terwijl kardinaal Bergoglio lof had over de Conferentie van Rio 2012, was Paus Franciscus ontgoocheld door Lima 2014. Hij hoopt dat Parijs 2015 in december aanstaande het beter zal doen “inzake een universeel akkoord over het klimaat”.

Dit hoofdstuk evoceert vijf punten, uitgaande van een methode die hem aan het hart ligt: “de dialoog”. Vooreerst de dialoog “over het milieu in de internationale politiek”. Daarna “de dialoog met het oog op de nieuwe nationale en lokale politiek”. En hij aarzelt niet de ergernisgevende kwestie aan te snijden als men het heeft over “dialoog” en “transparantie” bij het nemen van beslissingen. Hij evoceert “ook de politiek en de economie” in dialoog omwille van de totaliteit van de mens. En tenslotte de godsdiensten “in dialoog met de wetenschappen”.

Het zesde en laatste hoofdstuk (202-246) spreekt over de fundamentele kwestie van de “opvoeding” in verband met wat de Paus niet aarzelt te noemen een “spiritualiteit van de ecologie”. Een hoofdstuk in negen delen.

De Paus wijst op een doelstelling: “Een andere levensstijl beogen”. En de taak van de opvoeding om “op te voeden tot het verbond tussen de mensheid en het milieu”. Een opvoeding die een “ecologische bekering” impliceert, die “vreugde” en “vrede” brengt, twee sleutelwoorden uit de spiritualiteit van Franciscus van Assisi … meer nog, de Paus spreekt over “liefde” zowel “burgerlijke” als “politieke”. Daarna evoceert hij de “sacramentele tekens” en de “rust-viering”. Daarenboven komt de schepping waarover heel de encycliek spreekt, van de Drie-eenheid, zij is getekend met het zegel van de Drie-eenheid, en dit niet zonder “de relatie tussen de schepselen” te belichten. De Paus evoceert dan Maria, “Koningin van heel de schepping”. Tot slot, de blik “van boven de zon”, naar het definitieve gemeenschappelijke huis, “de hemel”. De Paus nodigt uit daarvoor te bidden.