Catechismus van het Concilie van Trente

Zo is de geest en het verstand van de mens gemaakt, dat hij, met veel moeite en omzichtigheid, door eigen kracht tot een zekere kennis van de goddelijke zaken kan komen ; maar het grootste deel der waarheden die voor de eeuwige zaligheid nodig zijn, niet kan kennen of doorgronden met het licht der natuur alleen. En toch is het op de eerste plaats om wille van de zaligheid dat de mens geschapen en naar het beeld en de gelijkenis van God gemaakt werd.

Zeker leert de Apostel, dat de onzichtbare eigenschappen van God, sinds de schepping der wereld, in zijn werken door het verstand beschouwd en doorzien worden, evenals zijn eeuwige macht en goddelijkheid (Rom. I, 20)[b:Rom 1,10].

Maar de geheimenis, die eertijds voor de eeuwen en de geslachten verborgen bleef, overtreft zozeer het menselijk begrijpen, dat het de mens niet mogelijk zou geweest zijn die wijsheid te bereiken, zo God ze niet geopenbaard had aan zijn heiligen, aan wie Hij kenbaar wilde maken de glans en de glorie van zijn Woord, dat Christus is (Col. I, 26)[b:Kol 1,26].

Vermits het geloof door de prediking komt (Rom. I, 17)[b:Rom 1,17], is het duidelijk hoezeer ten allen tijde de hulp en de zorgen van een wettig aangestelde leraar nodig geweest zijn om de eeuwige zaligheid te bekomen : zo toch leert ons de Apostel : "Hoe zouden zij horen, als niemand predikt? en hoe zouden zij prediken, als zij niet gezonden waren ?" (Rom. I, 14, 15)[b:Rom 1, 14.15] Van af het begin van de wereld heeft de aller-barmhartigste en goedertierenste God de mensen nooit verlaten ; menigmaal en op vele verscheidene wijzen heeft hij tot de vaderen gesproken door de profeten (Hebr. I, 1)[b:Hebr 1,1], en hun, volgens de tijd waarin ze leefden, de veilige en rechte weg naar de hemelse zaligheid aangewezen.

God had voorzegd dat Hij een leraar van gerechtigheid (Isaias IL, 6)[b:Jes 49,6] zou geven om de volkeren te verlichten en het heil te dragen tot aan het uiteinde der aarde ; daarom heeft Hij ten laatste tot ons gesproken door zijn Zoon, en een stem, die uit de heerlijkheid van de hemel klonk, heeft bevolen dat allen Hem zouden aanhoren en zijn geboden onderhouden (II Petri, I, 1)[b:2 Petr 1,17]. Later heeft de Zoon zelf sommigen aangesteld tot apostelen, sommigen tot profeten, sommigen tot evangelisten, sommigen tot herders en leraars (Eph. IV, 11)[b:Ef 4,11], om het woord van het leven te verkondigen, opdat we geen kinderen meer zouden zijn, als een vloed bewogen en omgedreven door elke wind der lering (Eph. IV, 14)[b:Ef 4,14], maar dat we vast zouden staan op de stevige grondslag van het geloof en oprijzen als een tempel Gods in de Heilige Geest (Eph. II, 22)[b:Ef 2,22].

Opdat niemand het woord van God, dat hij door de bedienaars van de Kerk hoort verkondigen, als het woord van mensen zou aanvaarden, maar als het woord van Christus, zoals het waarlijk is, heeft de Zaligmaker zelf hun een zo groot gezag toegekend, dat Hij hun kon zeggen : "Wie u aanhoort, aanhoort mij;en wie u versmaadt, versmaadt mij" (Luc. X, 16). En Hij wilde dat dit woord toegepast werd, niet alleen op diegenen met wie Hij sprak, maar ook op allen die wettig de Apostelen zouden opvolgen in hun leerambt. Hun heeft hij beloofd dat Hij alle dagen met hen zou zijn tot aan de voleinding der tijden (Matth. XXVIII, 20)[b:Mt 28,20].

Nooit mag de prediking van het goddelijk woord in de Kerk onderbroken worden ; doch zeker in deze tijd moet men met meer zorg en vroomheid zich beijveren om de gelovigen te voeden en te versterken met de gezonde en onvervalste lering, die als een levensbrood is. Want valse profeten zijn de wereld ingegaan, over wie de Heer gezegd heeft : "Ik zond die profeten niet, en toch gingen zij ; ik sprak niet tot hen, en zij profeteerden" (Jer. XXIII, 21)[b:Jer 23,21] ; met vreemde en uiteenlopende leringen willen zij de geest der christenen misleiden (Hebr. XIII, 9)[b:Hebr 13,9]. Hun boosheid, met alle hulpmiddelen van satan gewapend, is zo ver gevorderd, dat het niet meer mogelijk schijnt er een dam voor op te werpen. Zo we niet steunden op de Zaligmaker. die de heerlijke belofte deed zijn Kerk zo stevig te vestigen, dat de poorten der hel nooit iets tegen haar zullen vermogen (Matth. XVI, 18)[b:Mt 16,18], dan zouden we in deze tijd moeten vrezen haar te zien bezwijken : want talrijk zijn de vijanden die haar belegeren, talrijk ook de strijdmiddelen waarmee ze bestookt wordt. We spreken nu zelfs niet over die aanzienlijke landen, die vroeger met vrome verering de ware katholieken godsdienst bewaarden die hun vaderen hun nagelaten hadden, doch nu van de rechte weg afgedwaald zijn en openlijk verkondigen dat ze het waar geloof benaderen in de mate waarin ze zich van de lering hunner vaderen verwijderen. Ook daarbuiten heeft de pest der dwaalleer getracht binnen te dringen in de verst afgelegen streek, in de meest beschutte plaats, in elk hoekje van de katholieke wereld.

Zij die voorgenomen hadden de geesten der gelovigen te misleiden, zagen wel in dat het niet mogelijk is met ieder afzonderlijk te spreken om het venijn van hun woord in de oren te laten sijpelen ; daarom hebben ze het op een andere wijze aangevat, en met een veel gemakkelijker en doelmatiger middel hebben ze hun goddeloze dwaling verspreid. Want buiten de grote werken waardoor ze het katholiek geloof wilden ondermijnen, doch waarvoor de gelovigen gemakkelijk op hun hoede waren, omdat de dwaling er openlijk in verkondigd werd, hebben ze talloze kleine werkjes uitgegeven ; en het is ongelooflijk hoe gemakkelijk die boekjes, die een schijn van vroomheid hebben, de geest van eenvoudige lieden bedriegen.

De Vaders der kerkvergadering van Trente verlangden ten zeerste een heilzaam geneesmiddel aan te wenden tegen die grote en zo gevaarlijke kwaal. Ze meenden dat het niet volstond de voornaamste geloofspunten der katholieke lering vast te stellen tegenover de dwalingen van onze tijd, maar hebben het ook nodig geoordeeld een bepaald plan en methode voor te houden voor het onderrichten van het christenvolk in de eerste beginselen van het geloof ; alle wettige herders en leraars zouden in alle kerken die richtlijnen te volgen hebben.

Zeker hebben reeds vele schrijvers, met grote vroomheid en groot gezag, werken van die aard geschreven. En toch oordeelden de Vaders het hoogstnodig dat, door het gezag der heilige kerkvergadering, een boek zou uitgegeven worden, waaruit alle pastoors en al diegenen die met het onderwijs gelast zijn, vaste voorschriften kunnen putten tot stichting der gelovigen. Evenals er slechts één Heer is en één geloof (Eph. IV, 5)[b:Ef 4,5], zo moet er ook één regel zijn en één voorschrift om het geloof te verkondigen en het christen volk te onderrichten in al zijn godsdienstige verplichtingen.

Vele waarheden zouden tot dit vaste plan kunnen teruggebracht worden. Niemand mene echter dat het de bedoeling der heilige kerkvergadering was, alle geloofspunten van het christelijk geloof in een boek samen te brengen en breedvoerig te behandelen : dat is het werk van de godgeleerden, die de geschiedenis en de lering van de godsdienst volledig bestuderen. Het zou een werk zonder einde zijn, en het is duidelijk dat het niet aan het voorgestelde doel beantwoordt.

De kerkvergadering wil de pastoors, en andere priesters die zielzorg hebben, onderrichten in die waarheden die meest passen bij hun herderlijke taak en best door de gelovigen kunnen begrepen worden ; daarom wilde ze slechts bij die punten stil blijven die de vrome ijver der herders van nut kunnen zijn, zo zij zelf in de ingewikkelde vraagstukken der goddelijke wetenschap minder bedreven zijn.

Alvorens echter de verschillende waarheden te behandelen die in dit handboek begrepen zijn, vraagt de goede orde van ons werk dat we enkele bemerkingen laten voorafgaan ; de herders zullen die overwegen en voor ogen houden, om te weten naar welk doel hun gedachten, werken en studiën moeten gericht zijn, en op welke wijze zij gemakkelijkst kunnen bereiken en uitwerken wat zij verlangen.

Vóór alles zullen zij altijd gedenken dat gans de wetenschap van de christe mens, of liever, volgens het woord van de Zaligmaker, gans het eeuwig leven, begrepen is in dit ééne : "U, de éne ware God, te kennen, en Jezus Christus, die Gij gezonden hebt" (Joann. XVII, 3)[b:Joh 17,3]. Daarom moet de leraar der Kerk voornamelijk betrachten de gelovigen te doen verlangen naar de kennis van "Jezus Christus de gekruisigde" (I Cor. II, 2)[b:1 Kor 2,2] ; hen innig ervan te overtuigen en met de diepste vroomheid te doen geloven "dat er onder de hemel geen andere naam aan de mensen gegeven is, waardoor wij moeten zalig worden" (Act. IV, 12)[b:Hand 4,12] "vermits Hij de verzoening is voor onze zonden" (I Jo. II, 2)[b:1 Joh 2,2].

Maar omdat we "door het onderhouden van zijn geboden weten dat wij Hem kennen" (I Jo. II, 3)[b:1 Joh 2,3], volgt een tweede verplichting, die nauw verwant is met de eerste de leraar moet aan de gelovigen voorhouden dat ze hun leven niet in rust en ledigheid mogen doorbrengen, maar dat "wij de voetstappen van de Verlosser moeten drukken" (I Jo. II, 6)[b:1 Joh 2,6] en met allen ijver Hem navolgen in zijn gerechtigheid, vroomheid, geloof, liefde en zachtmoedigheid. Hij heeft immers Zichzelf voor ons gegeven, om ons vrij te kopen van alle ongerechtigheid, en voor Zichzelf een kostbaar volk te reinigen, ijverig in goede werken (Tit. II, 14)[b:Tit 2,14]. Die werken moeten de herders, volgens het bevel van de Apostel, aanbevelen en voorhouden.

Onze Heer en Zaligmaker heeft niet alleen gezegd, maar ook door zijn voorbeeld bewezen, dat "gans de wet en de lering der profeten samengevat wordt in de liefde" (Matth. XXII, 40)[b:Mt 22,40]. Verder heeft de Apostel bevestigd dat de liefde het einde is van alle gebod en de volheid der wet (Rom. XIII, 8)[b:Rom 13,8]. Daarom kan niemand er aan twijfelen dat de eerste en voornaamste plicht is het gelovige volk aan te zetten tot liefde voor de onmetelijke goedheid van God voor ons. Ontstoken in een goddelijke gloed, zal het volk opgaan naar het hoogste en volmaakste goed, wiens bezit het duurzame en ware geluk verschaft aan alwie met de Profeet kan zeggen : "Wat heb ik in de hemel, en wat wens ik op aarde buiten U" (Ps. LXXII, 25)[b:Ps 73,25]. Dat is voorzeker die uitmuntende weg waarvan de Apostel spreekt als hij gans zijn lering en al zijn voorschriften doet weerkomen op de liefde, die nooit vergaat (I Cor. XIII, 8)[b:1 Kor 13,8]. Alle geloof, alle hoop, elke daad moet om wille van de liefde aanbevolen worden, zodat het voor iedereen duidelijk is dat alle werken van volmaakte deugd alleen in de liefde hun oorsprong hebben, en tot geen ander doel dan de liefde moeten teruggebracht worden.

Bij elk onderwijs heeft de manier van aanleren groot belang ; in het onderwijzen van het christen volk moet daar vooral aandacht aan verleend worden. Er dient rekening gehouden te worden met de ouderdom, de verstandelijke ontwikkeling, de zeden, de levensvoorwaarden van de toehoorders, zodat degene die onderwijst, alles voor allen wordt om allen voor Christus te winnen (I Cor. IX, 22)[b:1 Kor 9,22], en zich voordoet als een trouw bedienaar en uitdeler (I Cor. IV, 1)[b:1Kor 4,1], als een goede en trouwe dienstknecht (Matth. XXV, 23)[b:Mt 25,23], waardig om door de Heer over vele goederen aangesteld te worden.

De leraar mene niet dat slechts één soort mensen aan zijn zorg toevertrouwd is, en dat hij alle gelovigen op dezelfde wijze kan onderrichten en opleiden tot de ware godsvrucht met een vaste voorgeschreven formule. Sommigen zijn als pasgeboren kinderen (I Petr. II, 2)[b:1 Petr 2,2], anderen beginnen te groeien in Christus, anderen nog zijn tot rijpen leeftijd gekomen. Het is dus nodig met zorg na te gaan wie melk nodig heeft en wie steviger voedsel kan verdragen, en aan elk het geestelijk voedsel te geven dat de geest versterkt, totdat wij allen geraken tot de eenheid van het geloof en van de kennis van de Zoon Gods, tot een volwassen man, tot de gestaltemaat van de volledige Christus (Eph. IV, 13)[b:Ef 4,13]. Onder dat opzicht heeft de Apostel zichzelf als voorbeeld gesteld als hij zegde dat hij schuld had aan Grieken en Barbaren, aan wijzen en ongeleerden (Rom. I, 14)[b:Rom 1,14]. Degenen die tot die bediening geroepen zijn, moeten daaruit leren dat zij zich moeten aanpassen aan het begrip en de bekwaamheid der toehoorders om de geheimen van het geloof en de voorschriften van de zedenleer aan te leren. Als ze de geest der ontwikkelden met geestelijk voedsel verzadigen, mogen ze ondertussen de kleinen niet van honger laten omkomen ; het mag niet gezegd worden dat er niemand is om het brood te breken voor hen die het vragen (Thren. IV, 4)[b:Klaagl 4,4].

Ook mag de ijver in het onderwijzen niet verzwakken, omdat het soms nodig is onderrichtingen te geven die geringer en minder belangrijk schijnen, en zeker niet aangenaam zijn voor een geest die gewoonlijk met de beschouwing van verheven zaken bezig is Cfr. S. Augustinus, De eenvoudigen onderwezen, hoofdstukken X-XIV., Leeslust, Antwerpen[[906]]. Als de wijsheid van de eeuwige Vader op aarde gekomen is om ons, met de geringheid van ons vlees bekleed, de voorschriften van het hemels leven te geven ; wie zal dan niet door de liefde van Christus gedreven worden om klein te worden te midden van zijn broeders en, met de liefde van een voedster die haar kinderen koestert, het heil van de evenmens te betrachten, bereid, volgens het getuigenis van de Apostel, om hun niet alleen het Evangelie te schenken maar ook zijn eigen leven (II Thess. II, 7)[b:2 Tes 2,7] ?

Gans de lering die aan de gelovigen moet voorgehouden worden ligt besloten in het Woord van God, dat we vinden in de Heilige Schriftuur en de overlevering. Daarom zullen de herders dag en nacht zich bezig houden met het overwegen van deze dubbele bron der waarheid, en de vermaning van Sint Paulus aan Timoteüs zullen ze op zich zelf toepassen. Die vermaning luidt : « Houd aan met voorlezen, vermanen, onderwijzen (I Tim IV, 13)[b:1 Tim 4,13] : want elke schrift is van God ingegeven en nuttig tot lering, tot weerlegging, tot verbetering, tot vorming in de gerechtigheid, opdat de mens van God volmaakt zou zijn, tot alle goed werk gereed » (Tim. III, 16, 17)[b:2 Tim 3, 16.17].

Doch de goddelijke openbaring is zo uitgebreid en zo verscheiden, dat ze niet gemakkelijk om begrijpen is, en zelfs, eens begrepen, niet gemakkelijk onthouden wordt, zodat we niet altijd de uitleg gereed hebben als de gelegenheid tot onderwijzen zich aanbiedt. Daarom hebben onze voorgangers, met veel wijsheid, gans de omvang van de lering der zaligheid in vier delen ingedeeld : het symbolum der apostelen, de sacramenten, de geboden, het gebed des Heeren.

Immers, al wat we moeten geloven, heeft betrekking op de kennis van God, op de schepping en het bestuur van de wereld, op de verlossing van het mensdom, op de beloning van het goed en de bestraffing van het kwaad : en dat alles is begrepen in het symbolum van het geloof. De uitwendige tekenen en de middelen waardoor wij de goddelijke genade bekomen, vinden we in de sacramenten. De goddelijke wetten, die de liefde als doel hebben, worden uitgedrukt in de tien geboden. Ten slotte, al wat de mens kan wensen, hopen en vragen voor zijn zaligheid, is besloten in het gebed des Heeren. Daaruit volgt dat, eens dat we die vier hoofddelen van de lering der Heilige Schriftuur zullen uitgelegd hebben, er weinig of niets zal ontbreken van hetgeen een christen mens te leren heeft.

We menen de pastoors nog te moeten wijzen op het volgende punt: telkens ze een tekst van het Evangelie of van een ander boek uit de Heilige Schriftuur uitleggen, zullen ze er aan denken dat die tekst kan teruggebracht worden tot een der vier hoofddelen die we genoemd hebben, en dat ze daar, als aan de bron der lering, de uitleg zullen zoeken die ze te geven hebben. Men wil bijvoorbeeld het Evangelie van de eerste Zondag van de Advent uitleggen : Er zullen tekens zijn in de zon en de maan, enz. (Luc. XXI)[b:Lc 21]. Wat op die waarheid betrekking heeft, zal men vinden in de uitleg van dit artikel van het symbolum: die levenden en doden zal komen oordelen. Door die uitleg te gebruiken, zal de pastoor terzelfder tijd de gelovigen onderwijzen in het symbolum en in het Evangelie. In al wat hij leest of uitlegt, zal hij de gewoonte aannemen alles te herleiden tot die vier punten, die, zoals wij gezegd hebben, gans de lering der Heilige Schriftuur omvatten.

In het onderwijs zal men die orde volgen die best aangepast is bij de personen en de omstandigheden. Wij hebben het voorbeeld der Vaders gevolgd, die, als zij Christus en zijn geboden wilden doen kennen, altijd het geloof als vertrekpunt namen ; daarom hebben wij ook goed gevonden met de uitleg van het geloof te beginnen.

Het woord geloof wordt in de heilige boeken met verschillende betekenissen gebruikt. Wij verstaan hier door geloof de volledige instemming met al wat ons van Godswege geopenbaard werd. Aan de noodzakelijkheid van het geloof om de zaligheid te bekomen, kan niemand terecht twijfelen, vooral omdat er geschreven staat : "Zonder geloof is het onmogelijk aan God te behagen" (Hebr. XI, 6)[b:Hebr 11,6].

Omdat het doel, dat de mens moet bereiken, 't is te zeggen de zaligheid, zo verheven is dat de natuurlijke kracht van de menselijke geest er voor te kort schiet, daarom was het nodig dat God er hem de kennis van gaf. Welnu, die kennis is niets anders dan het geloof, dat ons doet aanvaarden al wat God geopenbaard heeft en als zodanig ons voorgehouden wordt door het gezag onzer Moeder de heilige Kerk. Geen twijfel toch kan bij de gelovigen ontstaan over de waarheden die God, de waarheid zelve, ons geleerd heeft. Daaruit begrijpen we hoe groot het verschil is tussen het geloof dat op God steunt, en het geloof dat we hechten aan de schrijvers der geschiedenis van het mensdom.

Niet bij allen is het geloof even diep of even vurig : we lezen immers in de Heilige Schriftuur : "Kleingelovige, waarom hebt gij getwijfeld ? (Matth. XIV, 31)[b:Mt 14,31], Groot is uw geloof (Matth. XV, 28)[b:Mt 15,28], Vermeerder ons geloof (Luc. XVII, 5)[b:Lc 17,5], Het geloof zonder werken is dood (Jac. II, 20)[b:Jac 2,20], Het geloof werkt door de liefde (Gal. V, 6)[b:Gal 5,6]". Toch is het altijd eenzelfde soort van geloof, en eenzelfde bepaling is op de verscheidene trappen van geloof toepasselijk.

Hoe vruchtbaar het geloof is, en hoeveel nut wij er uit halen, dat zullen we in de verklaring der artikelen zeggen.

De heilige Apostelen, die de leiders en de leraars zijn van het geloof, door de goddelijke Geest bezield, hebben in de twaalf artikelen van het symbolum de voornaamste waarheden samengevat die de christenen vooral moeten geloven. Want, nadat ze van de Goddelijke Meester het bevel ontvangen hadden zich over de ganse wereld te verspreiden als zijn gezanten (Matth. XXVIII, 19)[b:Mt 28,19], en aan alle schepselen het Evangelie te verkondigen (Marc. XVI, 15)[b:Mc 16,15], oordeelden zij dat het goed was een kort begrip van het christelijk geloof samen te stellen, opdat zij allen hetzelfde zouden denken en prediken ; zo zou er geen scheuring komen tussen degenen die zij tot de eenheid van het geloof gingen roepen, maar allen zouden "verenigd blijven in eenzelfde gedacht en eenzelfde gevoelen" (I Cor, I, 10)[b:1 Kor 1,10].

Aan de belijdenis van geloof en hoop, die zij opgesteld hadden, gaven de Apostelen de naam van Symbolum, hetzij omdat ze bestaat uit de verscheidene formules waarin elk van hen een waarheid had uitgedrukt, hetzij omdat ze die als een kenteken wilden gebruiken, dat zou toelaten de overlopers en ingeslopen valse broeders (Gal. II, 4)[b:Gal 2,4], die het Evangelie vervalsen, gemakkelijk te onderscheiden van hen die zich in waarheid tot de dienst van Christus verbonden hebben.

Ik geloof in God. In de christelijke godsdienst worden aan de gelovigen vele waarheden voorgehouden, die ze zowel in hun geheel als elk afzonderlijk met een zeker en vast geloof moeten aanvaarden. Doch op de eerste plaats zullen allen die waarheid moeten geloven die God zelf ons geleerd heeft, en die als de grondslag is van alle waarheid : de eenheid van het goddelijk wezen, het onderscheid tussen de drie Personen, en de verschillende werking die hun om bijzondere redenen wordt toegeschreven. De pastoor zal aantonen dat de lering van dit mysterie in 't kort begrepen is in het symbolum. Want - onze voorgangers, die dit punt met vroomheid en zorg behandelden, deden het reeds opmerken - het symbolum wordt best in drie delen ingedeeld : het eerste handelt over de eerste Persoon der goddelijke Drievuldigheid en het wonderbaar werk der schepping ; het tweede over de tweede Persoon en het geheim der verlossing van het mensdom; het derde over de derde Persoon, bron en beginsel onzer heiligmaking. Elke zin der belijdenis noemen we een artikel, zoals onze voorouders het deden : evenals de ledematen van ons lichaam uit verschillende geledingen bestaan, zo onderscheiden we ook in de belijdenis verschillende delen die elk afzonderlijk moeten geloofd worden, en die delen heten we artikelen.

Die woorden hebben de volgende betekenis : Ik geloof vast en belijd zonder enigen twijfel God de Vader, eerste Persoon der heilige Drievuldigheid, die door zijn alvermogende kracht hemel en aarde, met al wat ze bevatten, uit het niet getrokken heeft, en bewaart en bestuurt al wat hij geschapen heeft. En niet alleen geloof ik Hem van harte, en belijdt mijn mond Hem, maar ik verlang naar Hem met vurigheid en liefde, als naar het hoogste en volmaaktste goed.

Dit is in 't kort de draagkracht van dit eerste artikel. Doch bijna in elk woord zijn diepe geheimen besloten, en die zal de pastoor met zorg doorgronden ; zo zal, met Gods hulp, het gelovige volk met vrees en ontzag dichter bij God komen om de glorie zijner majesteit te beschouwen.

Het woord "geloven" betekent hier niet denken, menen, oordelen, maar heeft, volgens de lering der Heilige Schriftuur, de zin van een allerzekerste instemming, waardoor de geest met volle overtuiging en standvastigheid de geheimen aanvaardt die God hem voorhoudt. Bijgevolg heeft geloof in deze zin, de betekenis van zekerheid en overtuiging zonder enigen twijfel. En niemand mene dat de kennis, die ons door het geloof gegeven wordt, minder zeker is omdat we niet zien wat we geloven : immers het goddelijk licht, dat de waarheden openbaart, maakt ze wel niet onmiddellijk tastbaar, maar is toch duidelijk genoeg om elke twijfel weg te nemen. Want God, die gezegd heeft : "Dat uit de duisternis het licht schijne", heeft ook onze harten bestraald (II Cor. IV, 6)[b:2 Kor 4,6], opdat het Evangelie voor ons niet gesluierd blijve, zoals voor hen die verloren gaan.

Uit het voorgaande volgt, dat hij, die de hemelse kennis van het geloof bezit, vrij is van nieuwsgierig onderzoeken. Immers, als God ons geboden heeft te geloven, gaf Hij ons zijn goddelijke raadsbesluiten niet te onderzoeken of wilde Hij niet dat we er de diepe oorzaak zouden van doorgronden ; doch het onwrikbaar geloof schreef Hij ons voor, waardoor onze geest tot rust komt in de kennis der eeuwige waarheid.

De Apostel getuigt dat God waarachtig is (Rom. 3, 4)[b:Rom. 3, 4], en elke mens is leugenachtig (Ps. CXV, 11)[b:Ps 116,11]. Den verwaanden en onbeschaamden mens is het eigen geen geloof te hechten aan de bevestiging van een ernstige en wijzen man, maar te vragen dat hij met redenen en getuigen zou bewijzen wat hij bevestigt. Doch wie zal vermetel en dwaas genoeg zijn om de redenen der hemelse en zaligmakende lering te willen doorgronden, als hij de stem van God zelf hoort ? Het geloof sluit dus niet alleen allen twijfel uit, maar zelfs alle vraag naar bewijzen.

Verder zal de pastoor aan de gelovigen ook leren, dat alwie zegt "ik geloof", buiten de innerlijke onderwerping van de geest, die een inwendige geloofsakte is, ook uiterlijk, door een openbare belijdenis moet tonen wat hij in zijn hart gevoelt, en met blijde opgewektheid die belijdenis moet afleggen. Want de gelovigen moeten bezield zijn door dezelfde geest die de profeet doet zeggen : "Ik heb geloofd, daarom heb ik gesproken" (Ps. CXV, 10)[b:Ps 116,10] ; ze moeten de Apostelen navolgen, die aan de oversten van het volk antwoordden : "Wij kunnen niet verzwijgen wat wij gezien en gehoord hebben" (Act, IV, 20)[b:Hand 4,20] ; ze moeten opwekking vinden in deze heerlijke woorden van de heilige Paulus: "Ik ben niet beschaamd over het Evangelie ; want het is een kracht van God ter zaligheid voor allen die geloven" (Rom. I, 16)[b:Rom 1,16] ; of in deze andere woorden, die vooral de waarheid onzer bewering bevestigen : "Met het hart gelooft men om rechtvaardig te worden, en met de mond belijdt men om zalig te worden" (Rom. I, 16)[b:Rom 1,16].

Ik geloof in God.

De waardigheid en verhevenheid der christelijke wijsheid, en tevens de overmaat der goddelijke goedheid, blijkt hieruit, dat we langs de trappen van het geloof kunnen opstijgen tot de kennis van het allervolmaaktste en wenselijkste goed.

Tussen de christelijke wetenschap en de wijsheid dezer wereld ligt een grote afstand. Deze laatste wordt door het natuurlijk licht geleid, ze vertrekt van de uitwerkselen en waarneembare dingen en maakt stilaan vorderingen, om ten slotte na moeizame arbeid het onzichtbare wezen van God te beschouwen en te begrijpen dat Hij de eerste oorzaak en de Schepper van alle wezens is. De kennis van het geloof daarentegen vermeerdert zozeer de helderheid van het verstand, dat het zonder moeite de hemel kan binnendringen, en, bestraald door de goddelijken luister, vooreerst de goddelijke bron van het licht kan beschouwen, en daarna al wat van God afhankelijk is: zo zullen wij, volgens het woord van de Prins der Apostelen, met het hoogste genot ondervinden dat wij uit de duisternis geroepen zijn tot het wondere licht (I Pet. II, 9)[b:1 Petr 2,9], hetgeen ons, die geloven, met onuitsprekelijke vreugde zal vervullen.

Terecht belijden de gelovigen dan eerst en vooral hun geloof in God, wiens majesteit, volgens Jeremias, onbegrijpelijk is (Jer. XXXII, 19)[b:Jer 32,19] ; over Hem zegt ook de Apostel: "Hij woont in een ongenaakbaar licht, geen mens heeft Hem gezien of kan Hem zien" (I Tim. VI, 16)[b:1 Tim 6,16]. Daarom heeft God ook tot Mozes gezegd : "Geen mens zal mij zien en blijven leven" (Exod. XXXIII, 20)[b:Ex 33,20].

Om God, die boven alles verheven is, te kunnen bereiken, moet onze geest volledig ontdaan zijn van al het zinnelijke ; en daar kunnen we door natuurlijke middelen in dit leven niet toe komen. Nochtans, zegt de Apostel, bleef God niet zonder getuigenis : van uit de hemel doet Hij ons goed, Hij geeft regen en oogsttijden, Hij verzadigt de mensen met voedsel en vreugde (Act. XIV, 17)[b:Hand 14,17]. Dit is voor de wijsgeren de oorzaak geweest om niets onvolmaakt over God te denken en verre te verwerpen al wat stoffelijk, samengesteld en vermengd is ; zij kenden Hem de volmaaktheid en volheid van alle goed toe, zodat van Hem, als van de eeuwige en onuitputtelijke bron van goedheid en mildheid, alle volmaaktheid uitstraalt naar de schepselen ; ze noemden Hem wijs, oorsprong en minnaar der waarheid, rechtvaardig, weldoende, en gaven Hem nog andere namen die de opperste en volstrekte volmaaktheid betekenen ; zij erkenden in Hem een onmetelijke en onbeperkte kracht, die elke ruimte vult en tot elk wezen zich uitstrekt.

Doch dit alles wordt ons veel beter en klaarder geleerd in de goddelijke boeken ; zo lezen we : God is Geest (Jo. IV, 24)[b:Joh 4,24]; weest volmaakt, zoals uw hemelse Vader volmaakt is (Matth. V, 48)[b:Mt 5,48] ; alles is naakt en open voor zijn ogen (Hebr. IV, 13)[b:Hebr 4,13] ; o afgrond van rijkdom en wijsheid en wetenschap van God (Rom XI, 33)[b:Rom 11,33] ; God is waarachtig (Rom. III, 4)[b:Rom 3,4] ; ik ben de weg, de waarheid en het leven (Jo. XIV, 6)[b:Joh 14,6] ; uw rechterhand is vol gerechtigheid (Ps. XLVII, 11)[b:Ps 48,11] ; Gij opent uw hand, en vervult alle wezen met zegeningen (Ps. CXLIV, 16)[b:Ps 145,16] ; waar zal ik uw Geest ontvluchten, en waar zal ik me voor uw aanschijn verbergen ? stijg ik ten hemel, ik vind U daar ; daal ik neer in de hel, Gij zijt er aanwezig; als ik 's morgens mijn vleugelen ontplooi, en op het uiteinde der zee ga wonen, enz. (Ps. CXXXVIII, 7)[b:Ps 139,7] ; en ten slotte : Vervul ik hemel en aarde niet, zegt de Heer (Jer. XXIII, 24)[b:Jer 23,24].

Ongetwijfeld, wat de wijsgeren wisten over de goddelijke natuur door het nagaan van de geschapen wezens, was groot en verheven, en niet in tegenspraak met de lering der heilige boeken. Niettemin blijft het duidelijk dat we de hemelse lering nodig hadden: want, wat enkele wijzen door langdurige studie konden achterhalen, ligt nu in het onmiddellijk bereik van eenvoudigen en ongeletterden. Daarbij komt nog, dat de kennis die we verkrijgen door het geloof, veel veiliger is en veel zuiverder van alle dwaling dan wanneer we ze moeten opdoen bij middel van menselijke wetenschap.

Doch hoeveel verhevener nog is de kennis van het Goddelijk Wezen ; die kennis wordt niet bekomen door loutere beschouwing van de natuur, maar het licht van het geloof stelt ze in het bereik van iedereen. Ze ligt besloten in de artikelen van het symbolum : die spreken ons over de eenheid van het goddelijk Wezen en de drievoudigheid der Personen, ze leren ons dat God het laatste doel is van de mens, en dat we van Hem het bezit der hemelse en eeuwige zaligheid te verwachten hebben, want van Sint Paulus vernemen we dat God beloont al die Hem zoeken (Hebr. XI, 6). Hoe groot zal die beloning zijn, en zal ze behoren tot de goederen die de mens door natuurlijke kennis kan betrachten ? Op die vraag heeft, reeds lang voor de Apostel, de profeet Isaïas geantwoord met deze woorden : "Van af het begin der wereld heeft men niet gehoord noch met de oren vernomen : geen oog heeft gezien, God, buiten U, wat Gij bereid hebt voor die op U betrouwen" (Is. XL, 21, I Cor. 2, 9)[b:Jes 40,21; 1 Kor 2,9].

Uit hetgeen voorgaat moeten we ook besluiten dat er niet meer dan één God is. Want vermits we aan God de hoogste goedheid en volmaaktheid toeschrijven, is het niet mogelijk dat meerdere wezens het hoogste en volmaaktste bezitten. Als bij een van die wezens iets van het hoogste goed ontbreekt, volgt daaruit een onvolmaaktheid, bijgevolg heeft dat wezen de goddelijke natuur niet. Dit wordt op vele plaatsen van de Heilige Schriftuur bewezen; er staat immers geschreven: Luister, Israël, de Heer onze God is de enige Heer (Deut. VI, 4)[b:Deut 6,4]. Daarbij heeft God zelf bevolen : Gij zult geen vreemde goden hebben buiten mij (Exod. XX, 3)[b:Ex 20,3]. Verder vermaant Hij ons herhaaldelijk door de Profeet : Ik ben de eerste en de laatste, en buiten mij is er geen God (Is. XLIV, 6, XLVIII, 12, Apoc. I, 1, XXII, 13)[b:Jes 44,6; Jes 48,12; Openb 1,1; Openb 22,13]. De Apostel getuigt ook openlijk : Er is slechts één Heer, één geloof, één doopsel (Eph. IV, 5)[b:Ef 4,5].

8. Geschapen wezens worden soms in oneigenlijke zin God genoemd. Het moet ons niet verwonderen dat de Heilige Schriftuur aan sommige schepselen de naam van goden geeft. Als ze de profeten en rechters goden noemt (Exod. VII, 1, XXII, 48, Ps. LXXXI, 6)[b:Ex 7,1.22; Ps 82,6], dan volgt ze daarin de heidenen niet na, die dwaas er goddeloos genoeg waren om vele goden uit te denken : met die spreekwijze over te nemen, wil de Heilige Schriftuur een uitstekende waardigheid of zending uitdrukken, die hun door Gods mildheid was toevertrouwd.

Het christelijk geloof aanvaardt en belijdt dat God een is in natuur, zelfstandigheid en wezen, zoals ook het concilie van Nicea in zijn symbolum bepaald heeft; doch dieper dringt het geloof door en belijdt de eenheid in de drievoudigheid en de drievoudigheid in de eenheid. Over dat mysterie zullen we dadelijk gaan spreken, bij het vervolg van het symbolum.

9. God wordt de Vader van alle mensen genoemd, doch voornamelijk van de christenen. Den Vader. Wijl God om verscheiden redenen Vader genoemd wordt, zullen we eerst nagaan welke betekenis van dit woord hier best past.

Velen, bij wie het licht van het geloof de duisternis nog niet verdreven had, verstonden door God het eeuwige Wezen, oorsprong van alles, dat door zijn Voorzienigheid alles bestuurt en in orde bewaart. Ze hebben de menselijke taal op God toegepast, en, evenals diegene, die een familie sticht en leidt door zijn raad en gezag, vader wordt genoemd, zo hebben ze God ook Vader willen heten, omdat ze in Hem de Schepper en Bestuurder van alle wezens erkenden. Dezelfde naam gebruikt de Heilige Schriftuur als ze ons leert dat God alles geschapen heeft, en dat we Hem de macht en de wonderbare Voorzienigheid over alle schepselen moeten toekennen. We lezen immers : Is Hij uw Vader niet, Hij die meester is over u, die u gemaakt en geschapen heeft ? (Deut. XXXII, 6)[b:Deut 32,6] En elders : Hebben wij allen niet één zelfde Vader ? Heeft niet één God ons allen geschapen ? (Malac. II, 10)[b:Mal 2,10]

Doch veel meer, en met een bijzondere betekenis, vooral in de boeken van het Nieuwe Testament, wordt God de Vader der christenen genoemd, want zij hebben geen slavengeest ontvangen om wederom aan 't vrezen te gaan, zij ontvingen een geest van aanneming tot kinderen Gods, en in de geest roepen zij : Abba, Vader (Rom. IX, 15)[b:Rom 9,15]. Zo grote liefde betoonde ons de Vader, dat wij kinderen van God genoemd worden en werkelijk zijn. En als wij kinderen van God zijn, dan zijn wij ook erfgenamen : erfgenamen van God en mede-erfgenamen van Christus die de eerstgeborene is onder vele broeders, en niet beschaamd is ons broeders te heten (Hebr. II, 12)[b:Hebr 2,12]. Hetzij we de schepping en voorzienigheid beschouwen, hetzij we denken aan het bijzonder voorrecht onzer geestelijke aanneming, in beide gevallen belijden de gelovigen terecht dat God hun Vader is.

10. Welke geheimenissen worden omvat in het woord "Vader". Onderscheid tussen de goddelijke Personen. Buiten de begrippen, die we reeds uiteengezet hebben, zal de herder aan de gelovigen leren dat het woord "Vader" onze geest moet verheffen tot het beschouwen van hogere geheimen. Wat meest verborgen en ondoorgrondelijk is in het ongenaakbaar licht (I Tim. VI, 16)[b:1 Tim 6,16] waar God in woont, wat de rede en het verstand van de mens niet had kunnen achterhalen of zelfs vermoeden, dat wordt ons enigszins geopenbaard in het Heilig Schrift door het woord "Vader". Immers, die naam leert ons, dat in het ééne wezen van God niet Één Persoon is, maar dat we in meerdere goddelijke Personen moeten geloven, In de ééne godheid zijn drie Personen : de Vader, die door niemand voortgebracht is ; de Zoon, die voor alle eeuwen door de Vader voortgebracht werd ; de Heilige Geest, die eveneens van alle eeuwigheid van de Vader en de Zoon voortkomt. En de Vader is de eerste Persoon in de ééne zelfstandigheid der Godheid ; met zijn eniggeboren Zoon en de Heiligen Geest is Hij één God, één Heer : niet in de eenvoudigheid van Persoon, maar in de drievoudigheid van ééne zelfstandigheid. Doch in die drie Personen mogen we geen verschil of ongelijkheid veronderstellen : het is alleen door hun eigenschappen dat ze onderscheiden worden. De Vader is niet voort: gebracht ; de Zoon is door de Vader voortgebracht ; de Heilige Geest komt van beiden voort. In de drie Personen belijden we hetzelfde Wezen, dezelfde Zelfstandigheid, zodat we in de belijdenis der ware en eeuwige godheid geloven en vroom vereren de eigenschap der personen, de eenheid in het Wezen, en de gelijkheid in de drievoudigheid. Als we zeggen dat de Vader de eerste Persoon is, betekent dit niet dat we in de heilige Drievuldigheid enige voorrang of enig verschil van volmaaktheid aanvaarden : God beware de geest der gelovigen van zulke dwaling ! Het christen geloof leert ons toch dat de drie goddelijke Personen dezelfde majesteit en glorie bezitten. Doch omdat de Vader het beginsel is zonder beginsel, daarom bevestigen wij in waarheid en zonder enige twijfel dat de Vader de eerste Persoon is ; en daar Hij door zijn eigenschap van Vader onderscheiden wordt van de andere Personen, zo komt het ook Hem alleen toe de Zoon van alle eeuwigheid voort te brengen. Daarom worden de namen God en Vader hier samengevoegd, om te betekenen dat God tevens altijd Vader geweest is.

Voor geen andere waarheid is de studie zo gevaarlijk en de dwaling zo noodlottig als voor dit allerhoogste en allermoeilijkste geheim. Daarom zal de herder aan zijn gelovigen leren dat de eigen woorden: zelfstandigheid en persoon, met vromen eerbied moeten bewaard blijven, en moeten de gelovigen weten dat er eenheid is in de zelfstandigheid en verscheidenheid in de Personen. Doch het is niet nodig dieper te willen doordringen in die waarheid : we zijn het woord der Heilige Schriftuur indachtig : "Wie de Majesteit wil doorgronden, zal verplet worden door de glorie" (Prov. XXV, 27)[b:Spr 25,27]. God zelf, wiens woord men zonder de uiterste dwaasheid en"ellende niet kan tegenspreken, heeft ons geleerd : "Onderwijst alle volkeren, en doopt ze in de naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes" (Matth. XXVIII, 19)[b:Mt 28,19], en verder : "Drie zijn er, die getuigen in de hemel: de Vader, het Woord, en de Heilige Geest : en deze drie zijn één" (I Jo. V, 7)[b:1 Joh 5,7]. Dat weten we met volle zekerheid door het geloof, en dat moet ons volstaan.

Tot de hemelse Vader, die alles van niets heeft gemaakt, die alles schikt naar een groter goed (Sap. VIII)[b:Wijs 8,1], die ons het vermogen gaf om kinderen van God te worden (Jo. I, 12)[b:Joh 1,12], die het geheim der heilige Drievuldigheid aan de menselijke geest geopenbaard heeft ; tot die hemelsen Vader, zullen wij, die van zijn goddelijke goedheid het geloof ontvingen, zonder ophouden verzuchten, om, eens dat we in de hemelse woning zullen ontvangen zijn, waardig bevonden te worden om de goddelijke vruchtbaarheid van de Vader te aanschouwen : de Vader ziet en begrijpt zich zelf, daardoor teelt Hij een Zoon die aan Hem gelijk is ; hun beider gelijke liefde, die de Heilige Geest is, komt van de Vader en de Zoon voort, en verbindt met een eeuwigen en onverbreekbaren band de voortbrenger en de voortgebrachte : zo is het wezen der heilige Drievuldigheid één, en bestaat er een volmaakte verscheidenheid tussen de drie Personen.

11. Betekenis van het woord "almachtig". Almachtig. Door verscheidene benamingen drukt de Heilige Schriftuur de oppermacht en de onmetelijke majesteit van God uit, om aan te tonen welke eerbied en godsvrucht we Zijn allerheiligste naam moeten betonen ; voor alles toch zal er op gedrukt worden dat God zeer dikwijls in de heilige Boeken almachtig genoemd wordt. Hij zegt immers over zichzelf : Ik ben de almachtige Heer (Gen. XVII, 2)[b:Gen 17,2]. En als Jacob zijn zonen naar Jozef stuurde, bad hij voor hen : Moge mijn almachtige God hem gunstig voor u stemmen (Apoc. IV, 8)[b:Apok 4,8]. In het boek der Openbaringen lezen we: "De Heer God, de almachtige, die was, die is en die komt" (Apoc. IV, 8)[b:Apok 4,8], en elders : "de grote dag van de almachtige God" (Apoc. XVI, 14)[b:Apok 16,14]. Hetzelfde wordt nog door andere uitdrukkingen te kennen gegeven : "Bij God is niets onmogelijk" (Luc. I, 37)[b:Lk 1,37]; "heeft de hand des Heeren haar kracht verloren ?" (Num. XI, 23)[b:Num 11,23] "Gij kunt, Heer, al wat Gij wilt , (Sap. XII, 18)[b:Wijsh 12,18] ; dergelijke uitdrukkingen worden er nog meer gevonden. Uit al deze aanhalingen blijkt welke betekenis aan het woord "almachtig" gehecht wordt. Door dit woord verstaan we dat er niets is, of ook niets kan uitgedacht worden, dat boven Gods macht is. Niet alleen bezit God de macht om uit te werken al wat wij kunnen bedenken, hoe groot het ook zij ; hij kan al het bestaande in het niet laten vervallen en onmiddellijk verscheiden werelden uit het niet doen opstaan ; maar hij kan ook veel grotere dingen doen, die de geest en het verstand van de mens zelfs niet kunnen vermoeden.

12. Alhoewel God almachtig is, kan Hij toch niet zondigen of missen. Alhoewel God alles kan, toch kan Hij niet liegen of bedriegen of bedrogen worden, Hij kan niet zondigen, of vergaan, of in iets onwetend zijn. Dit alles behoort tot een natuur, die onvolmaakt is in haar werking ; Gods werking is oneindig volmaakt, en daarom kan Hij geen van die dingen doen, die een teken van zwakheid zijn, en niet van de eindeloze oppermacht die God bezit. Wij belijden dan dat God almachtig is, maar zo dat wij ver van Hem verwijderen al wat niet past bij de volmaaktheid van zijn goddelijk Wezen of er mee zou strijden.

13. Waarom, van al de eigenschappen van God, alleen de almacht vermeld wordt. De pastoor zal er nadruk op leggen, dat men wijs gehandeld heeft met de andere eigenschappen van God in het symbolum niet te vermelden, en alleen zijn almacht als geloofspunt voor te houden. Want als we Gods almacht erkennen, dan moeten we noodzakelijk ook belijden dat Hij alles weet, en dat alles aan Zijn macht en heerschappij onderworpen is ; als we, zonder de minste twijfel, geloven dat Hij alles kan, dan volgt daar noodzakelijk uit, dat we ook die andere eigenschappen aanvaarden zonder welke wij ons Zijn almacht niet kunnen voorstellen.

Verder is er niets beter geschikt om ons geloof en onze hoop te versterken, dan de innige overtuiging dat niets onmogelijk is bij God. Wat we ook te geloven hebben, het mag nog zo groot en wonderbaar zijn,en de gewone orde der natuur te boven gaan, het verstand van de mens zal het gemakkelijk aanvaarden, eens dat het diep doordrongen is van het geloof in Gods almacht ; ja zelfs, hoe verhevener de waarheden zijn die ons door de heilige Boeken voorgehouden worden, hoe geredelijker ons verstand ze zal aanvaarden.

Hebben we enig goed te verwachten, dan zal onze geest nooit terneer gedrukt worden door de grootheid van het betrachte geluk: integendeel, hij zal steeds kracht en steun vinden in de gedachte dat voor de almachtige God niets onmogelijk is. Met dat geloof zullen we ons vooral moeten wapenen, telkens we in de noodzakelijkheid zijn iets groots uit te werken ten bate van onze evenmens, of als wij van God een bijzondere genade willen bekomen. Het eerste heeft de Heer zelf ons geleerd, als Hij het ongeloof der Apostelen te keer ging met deze woorden : "Indien Gij geloof hadt als een mosterdzaad, zoudt gij tot deze berg zeggen : Ga van hier daarheen, en bij zou gaan, en niets zou u onmogelijk zijn" (Matth. XVII, 20)[b:Mt 17,20]. Over het tweede geval getuigt de heilige Jacobus: "Men vrage met geloof, zonder te twijfelen. Want wie twijfelt, gelijkt op een zeegolf die door de wind gedreven en heen en weer geslingerd wordt. Die mens moet niet menen dat hij iets van de Heer zal verkrijgen." (Jac. I, 6, 7)[b:Jak 1,6.7]

Dit geloof levert ons daarenboven veel voordeel en nut op : vooreerst brengt het ons tot een diepe nederigheid en geringschatting van ons zelf, volgens dit woord van de Prins der Apostelen : "Vernedert u onder de machtige hand van God" (I Petr. V, 6)[b:1 Petr 5,6]. Het leert ons ook dat we niet moeten vrezen waar geen reden tot vrees is, maar dat we God alleen te vrezen hebben, in wiens macht wij zelf zijn en al het onze; onze Zaligmaker zegt immers : "Ik zal u tonen wie ge vrezen moet : Vreest Hem, die na gedood te hebben, de macht heeft in de hel te werpen" (Luc. XII, 5)[b:Lc 12,5]. Dit geloof dient ons ook om de oneindige weldaden, die we van God ontvingen, te erkennen en te verheffen : want, wie aan de almachtige God denkt, zou wel ondankbaar moeten zijn om niet dikwijls uit te roepen : "Hij die machtig is, heeft grote dingen voor mij gedaan" (Luc. I, 49)[b:Lc 1,49].

14. De almacht wordt bijzonder, doch niet uitsluitelijk, aan de Vader toegekend. Als we, in dit artikel van het symbolum, de Vader almachtig noemen, moet niemand zich daardoor laten misleiden en denken dat de almacht niet aan de Zoon en de Heilige Geest toegekend wordt. Want, evenals we zeggen dat de Vader God is, de Zoon God is, de Heilige Geest God is, en er toch geen drie Goden zijn maar slechts één God, zo ook belijden we dat de Vader de Zoon en de Heilige Geest even almachtig zijn, en toch zijn er geen drie Almachtigen maar is er slechts één Almachtige. Doch we noemen de Vader vooral almachtig, omdat Hij de oorsprong is van al wat wezen heeft, evenals we ook de wijsheid aan de Zoon toekennen, omdat Hij het eeuwig Woord van de Vader is, en de goedheid aan de Heilige Geest, die hun beider Liefde is. Echter moeten deze en andere eigenschappen, volgens het katholieke geloof, evenzeer aan de drie goddelijke Personen toegekend worden.

15. Waarom God hemel en aarde geschapen heeft. Schepper van hemel en aarde. Uit hetgeen nu volgt, over de schepping van het heelal, zal blijken hoezeer het nodig was een zekere kennis van de almachtige God aan de gelovigen mede te delen. Het wonder van dit grote werk wordt gemakkelijker geloofd, als er niet de minste twijfel blijft over de eindeloze macht van de Schepper.

God heeft de wereld niet uit een bestaande stof vervaardigd, maar uit het niet geschapen ; Hij was daartoe door geen vreemde macht of door geen noodzakelijkheid gedwongen, maar handelde uit vrijen wil. En er was geen andere oorzaak, die Hem tot het scheppingswerk kon bewegen, dan de drang om zijn eigen goedheid mede te delen aan de wezens die Hij zou voortbrengen. Immers, de natuur van God, die in zichzelf volkomen gelukkig is, heeft buiten zich niets nodig, zoals David zegt : "Ik heb tot de Heer gesproken: Gij zijt mijn God, want Gij hebt mijn goederen niet nodig" (Ps. XV, 2)[b:Ps 16,2].

Evenals Hij door zijn goedheid alleen geleid werd om te maken al wat Hij gewild heeft, zo heeft Hij ook, om het heelal voort te brengen, geen ander voorbeeld of plan gevolgd dan Zich zelf. Het beeld van alle wezens is in het goddelijk Verstand besloten ; dat beeld heeft de grote kunstenaar in Zich zelf beschouwd en gevolgd, en met de opperste wijsheid en de eindeloze macht die Hem eigen is, heeft Hij in het begin de algemeenheid der dingen geschapen : "Hij heeft gesproken, en alles is geworden ; Hij heeft bevolen, en alles was geschapen" (Ps. CXXXXVIII, 5)[b:Ps 148,5].

16. Wat wordt hier verstaan door hemel en aarde. Door het woord "hemel en aarde" moet men hier verstaan al wat hemel en aarde in zich bevatten. Want, buiten de hemelen, die de profeet het werk van Gods vingeren noemt (Ps. VIII, 4)[b:Ps 8,4], heeft Hij daarbij ook gevoegd de luister van de zon, en het sieraad van maan en sterren. En opdat zij een teken zouden zijn waaraan men de jaargetijden, de dagen en de jaren kan onderscheiden (Gen. I, 14)[b:Gen 1,14] heeft Hij hun loop zodanig geregeld en vastgesteld, dat er niets vlugger is dan hun gestadige beweging, en er toch ook niets zekerder en vaster gaat.

17. Schepping der Engelen. Verder heeft God ook geesten en ontelbare engelen uit het niet geschapen, om Hem te dienen en voor zijn troon te staan, die heeft Hij verrijkt en begunstigd met de wondere gave van zijn genade en macht. Want, vermits de Heilige Schriftuur zegt dat de duivel geen stand gehouden heeft in de waarheid (Jo. VIII, 44)[b:Joh 8,44], is het klaar dat ook hij en de andere afvallige engelen bij het begin van hun bestaan de genade ontvangen hadden. Daarover lezen we bij de heilige Augustinus : Met een goeden wil, dit is, met een zuivere liefde waardoor ze met Hem verenigd waren, heeft God de engelen geschapen ; terzelfdertijd schiep Hij hun natuur en gaf Hij hun zijn genade. Zodat we moeten geloven dat de heilige engelen nooit bestaan hebben zonder goeden wil, dit is, zonder Gods liefde S. Aug., de civitate Dei, lib. XII, c.q.[[857]].

Wat hun wetenschap aangaat hebben we dit getuigenis uit de heilige Boeken : "Gij, mijn heer en koning, gij bezit de wijsheid der engelen, om te begrijpen al wat op aarde is" (II Reg. XIV, 20)[b:2 Kon 14,20]. En ook de macht wordt hun toegeschreven door David in deze woorden : "Zij bezitten kracht en macht, en volbrengen Gods bevel" (Ps. CII, 20)[b:Ps 103,20]. Om die reden worden zij in de Heilige Schriftuur de Machten en de Heirkrachten van de Heer genoemd. Doch, alhoewel allen met de hemelse gaven verrijkt geweest waren, zijn velen ongetrouw geworden aan God, hun Vader en Schepper ; daarom zijn ze van hun verheven troon neergestort en in de donkerste kerker opgesloten, om voor eeuwig de straf van hun hoogmoed te ondergaan. Over hen schreef de Prins der Apostelen : "God heeft de zondige engelen niet gespaard ; Hij heeft ze in de hel neergeworpen en overgeleverd aan de duistere diepten om hen tot het oordeel te bewaren" (II Petr. II, 4)[b:2 Petr 2,4].

18. Schepping der aarde. God bouwde ook de aarde op vaste grondvesten en beval dat zij in het midden der wereld zou blijven. Hij deed bergen oprijzen en vlakten nederdalen op de plaats die Hij er voor bestemd had. En opdat het water door zijn geweld de aarde niet zou overstromen, stelde hij een grens die het niet mag overschrijden, en het water zal niet opnieuw de aarde bedekken. Verder heeft Hij de aarde niet alleen bekleed en versierd met bomen, kruiden en planten van allen aard, maar ze bevolkt met talloze soorten van dieren, zoals Hij reeds vroeger ook het water en de lucht bevolkt had.

19. Schepping van de mens. Eindelijk heeft God het lichaam van de mens uit het slijk der aarde gemaakt, en het zodanig gevormd, dat het, niet uit de kracht der natuur maar door een weldaad van God, onsterfelijk en onlijdelijk zou zijn. De ziel vormde Hij naar Zijn eigen beeld en gelijkenis, en gaf haar een vrijen wil ; verder heeft Hij alle bewegingen en begeerten van de ziel zo beteugeld, dat ze steeds zouden onderworpen blijven aan het gezag van de rede. Daarbij voegde Hij de wondere gave der oorspronkelijke rechtvaardigheid, en stelde Hij de mens aan als meester over alle andere levende wezens : hierover zal de pastoor in het boek der Schepping gemakkelijk de nodige gegevens vinden om de gelovigen te onderrichten.

20. Door de woorden "hemel en aarde" verstaan we alle zichtbare en onzichtbare wezens. Ziedaar wat men verstaan moet door de schepping van hemel en aarde. Dit alles heeft de profeet in deze enkele woorden samengevat : "Hemel en aarde horen U toe, want Gij hebt de aarde gevestigd, met al wat ze bevat", (Ps. LXXXVIII, 12)[b:Ps 89,12]. Doch de Vaders van het Concilie van Nicea hebben het nog veel korter uitgedrukt, met in het symbolum deze woorden toe te voegen : (Schepper van) alle zichtbare en onzichtbare wezens. Al wat in het heelal besloten is en door God geschapen werd, valt onder de zinnen, en wordt zichtbaar genoemd; of wordt alleen door het verstand gevat, en wordt onzichtbaar geheten,

21. Wat God geschapen heeft, kan zonder zijn bewaring en voorzienigheid niet blijven bestaan. We geloven dat God de Schepper en Maker is van al wat bestaat, We mogen echter niet denken dat daarmee zijn werk ten einde is, en dat zijn schepselen verder zijn goddelijke kracht niet meer nodig hebben om te blijven bestaan. Evenals de opperste macht, wijsheid en goedheid van de Schepper alle schepselen tot het wezen riep, zo moet zijn altijddurende voorzienigheid ze in het wezen bewaren: dezelfde kracht die ze schiep, moet hun bijblijven, zoniet zouden ze onmiddellijk terug in het niet vervallen. Dat leert ons ook de Heilige Schriftuur : "Hoe zou sets kunnen bestaan, zo Gij het niet gewild hadt? of hoe zou iets zonder uw bevel kunnen stand houden ?" (Sap. XI, 26)[b:Wijsh 11,26]

22. De goddelijke Voorzienigheid neemt de invloed der tweede oorzaken niet weg. Niet alleen bewaart en bestuurt God door zijn Voorzienigheid al wat bestaat ; maar Hij geeft ook "aan al wat beweegt en werkt de kracht tot bewegen en werken. Hij belet de werking der tweede oorzaken niet, maar voorkomt ze door zijn verborgen macht die alles bereikt, zoals de Wijze getuigt: "Zijn kracht strekt zich uit van het ene uiteinde tot het andere, en regelt alles met zoetigheid" (Sap. IX, 1)[b:Wijsh 9,1]. Daarom zegde de Apostel aan de Atheners, als hij hun de verborgen God predikte die zij vereerden zonder Hem te kennen : "Hij is niet ver verwijderd van ieder van ons : in Hem toch leven en roeren en zijn wij" (Act. XVII, 27, 28)[b:Hand 17,27.28].

23. De Schepping is niet het werk van de Vader alleen. Dit volstaat voor de uitleg van het eerste artikel, mits er nog bij te voegen dat de schepping het gezamenlijk werk is van de drie Personen der heilige en onverdeelde Drie-eenheid. Immers, hier belijden we, volgens de lering der apostelen, dat de Vader de Schepper is van hemelen aarde ; in de Heilige Schriftuur lezen we over de Zoon : alles werd door Hem gemaakt (Jo. I, 3)[b:Joh 1,3] ; en over de Heilige Geest : de Geest van de Heer zweefde over de wateren (Gen. I, 2)[b:Gen 1,2] ; en elders : de Hemelen werden gevestigd door het Woord des Heeren, en al hun kracht door de Geest van zijn mond (Ps. XXXII, 6)[b:Ps 33,6].

Uit het geloven en belijden van dit artikel is een wonderbaar en overvloedig voordeel naar het mensdom toegestroomd. Daarvan vinden we het bewijs bij de heilige Johannes: "Alwie belijden zal dat Jezus de Zoon van God is, verblijft in God en God in hem" (I Jo. IV, 15)[b:1 Joh 4,15]. Om wille van dat geloof heeft de Heer Jezus ook de prins der apostelen zalig genoemd : "Zalig zijt gij, Simon Bar Jonas, want vlees en bloed hebben u dit niet geopenbaard, maar mijn Vader die in de hemelen is" (Matth. XVI, 17)[b:Mt 16,17]. Dit geloof is immers de stevigste grondslag van ons heil en onze verlossing.

Om de heerlijke voordelen te begrijpen die het aanvaarden van dit artikel ons schenkt, moeten we het verlies beschouwen van die allergelukkigste toestand waarin God de mens geplaatst had. Daarom zal de pastoor met de meeste zorg aan zijn gelovigen de oorzaak doen kennen van alle ellenden en rampen.

Adam was ongehoorzaam geworden aan God, en had het verbod overtreden dat God hem gegeven had: "Eet van al de bomen van het paradijs, maar eet niet van de boom der kennis van goed en kwaad: want op de dag dat gij daarvan zult eten, zult gij de dood sterven" (Gen. II, 16, 17)[b:Gen 2,16.17]. Daardoor werd hij beroofd van de heiligheid en gerechtigheid die hij van God bij de schepping ontvangen had, en onderging hij de andere straffen, die het heilig Concilie van Trente breedvoerig uiteengezet heeft Trid. syn., sess. 5, 6, can. 1[[2608]]. Maar die zonde, en de straf der zonde, zijn niet in Adam alleen gebleven ; zij zijn van hem, als van de bron en oorzaak, tot al zijn nakomelingen met recht overgegaan.

3. Buiten Christus kon niemand het mensdom verlossen. Het mensdom, dat uit de hoogste waardigheid neergestort was, kon onmogelijk door de kracht van engelen of mensen uit zijn ellende gered en in zijn vroegere toestand hersteld worden ; er bleef dan slechts een middel over om dat kwaad te verhelpen : dat de eindeloze kracht van Gods Zoon zich zou verenigen met de zwakheid van ons vlees om de oneindige boosheid der zonde weg te nemen en ons met God te verzoenen in zijn bloed.

4. Buiten het geloof in de verlossing is geen redding mogelijk ; daarom werd Christus van af het begin der wereld dikwijls voorspeld. Het geloven en belijden van de verlossing is voor de mensen nodig om de zaligheid te bekomen, en is ook altijd nodig geweest. Van af het begin heeft God dit getoond: want, bij de veroordeling van het mensdom, die onmiddellijk op de zonde gevolgd is, liet Hij ook de hoop op verlossing uitstralen in deze woorden, die het verderf van de duivel en de bevrijding van de mens aankondigden : "Ik zal vijandschap stellen tussen u en de Vrouw, tussen uw zaad en het hare : zij zal u de kop verpletteren en gij zult op haar voet aanvallen" (Gen. III, 15)[b:Gen 3,15].

Later heeft Hij herhaaldelijk dezelfde belofte bevestigd ; en vooral aan die mensen, aan wie Hij zijn bijzondere welwillendheid wilde betonen, heeft Hij een duidelijker kennis van het goddelijk plan medegedeeld. Aan de aartsvader Abraham, onder andere, heeft Hij meermaals dit geheim geopenbaard ; doch vooral, als deze op het bevel van God zijn enige zoon Izaak wilde slachtofferen, heeft Hij klaar tot hem gesproken : "Omdat gij dit gedaan hebt, en uw enige zoon niet gespaard hebt om mij, zal ik u zegenen: uw nakomelingen zal ik vermenigvuldigen als de sterren aan de hemel en als het zand aan de oever der zee : uw zaad zal de poorten uwer vijanden bezitten, en in uw zaad zullen alle volkeren der aarde zegen verwerven, omdat gij gehoorzaamd hebt aan mijn stem" (Gen. XXII, 16-18)[b:Gen 22,16-18]. Uit die woorden kan men licht besluiten, dat uit het geslacht van Abraham de Verlosser zou opstaan, die alle mensen zou bevrijden uit de vreselijke slavernij van de duivel ; en die Verlosser moest de Zoon van God zijn, die naar het vlees uit het zaad van Abraham zou geboren worden.

Niet lang daarna, om de herinnering aan die belofte niet te laten verloren gaan, heeft God hetzelfde verbond gesloten met Jacob, de kleinzoon van Abraham. Deze zag in zijn slaap, zo verhaalt ons de Schriftuur, een ladder die op aarde stond en met het boveneinde tot aan de hemel raakte ; engelen Gods daalden er langs op en neder ; en hij hoorde de Heer, die op de ladder leunde, tot hem zeggen : Ik ben de Heer, de God van uw vader Abraham, en de God van Izaak. Het land, waarop gij slaapt, zal ik aan u en aan uw nakomelingen geven, en zij zullen zijn als het stof der aarde. Gij zult uitbreiding nemen naar het oosten en het westen en het noorden en het zuiden, en alle geslachten der aarde zullen in u en uw zaad gezegend worden (Gen. XXVIII, 13, 14)[b:Gen 28,13.14].

Ook later ging God voort met zijn belofte in herinnering te brengen en met de verwachting van de Verlosser op te wekken bij het geslacht van Abraham en bij vele anderen. Wanneer de Joodse staat gevestigd was, en zijn godsdienst vasten vorm gekregen had, kreeg het volk ook duidelijker inzicht in die belofte : want zinnebeelden en voorzeggingen voorspelden welk groot goed onze Zaligmaker er Verlosser, de Heer Jezus Christus, ons brengen zou. En de profeten, bestraald met het hemels licht, voorzegden de geboorte van Gods Zoon, de wonderen die Hij deed als mens, zijn lering, zijn levenswijze, zijn dood en verrijzenis, en al de andere geheimen van zijn leven : dit alles beschreven ze alsof ze er zelf bij aanwezig geweest waren, zodanig dat, als men de afstand van tijd wegneemt, er niet het minste verschil bestaat tussen de voorzeggingen der profeten en de prediking der apostelen, tussen het geloof der oude aartsvaders en het onze.

Maar laten we nu elk deel van het artikel afzonderlijk behandelen.

5. De naam Jezus komt aan Christus toe. De naam Jezus is eigen aan Hem die God en mens is: want die naam betekent Zaligmaker, en werd niet toevallig gegeven, of door het oordeel of de wil van de mensen, maar op het bevel van God. Zo toch heeft de engel aan Maria de boodschap gebracht : "Gij zult ontvangen in uw schoot, en een Zoon baren, en gij zult hem Jezus noemen" (Luc. I, 31)[b:Lc 1,31]. En aan Jozef, de Bruidegom der heilige Maagd, gaf hij niet alleen het bevel die naam aan het Kind te geven, maar legde ook uit waarom : zo sprak hij: "Jozef, zoon van David, vrees niet Maria uw vrouw bij u te nemen ; want wat in haar is gewonnen, is van de Heilige Geest. Zij zal een Zoon baren, en gij zult zijn naam Jezus noemen; want Hij zal zijn volk verlossen van hun zonden" (Matth. I, 20-21)[b:Mt 1,20-21].

6. Die naam wordt niet met evenveel recht aan andere mensen gegeven. We lezen in de Heilige Schriftuur dat velen de naam Jezus gedragen hebben. De zoon van Nave, die Mozes opvolgde, heette Jezus; hij mocht het volk, dat door Mozes uit Egypte verlost werd, binnenleiden in het beloofde land, omdat Mozes zelf het niet mocht betreden; ook de zoon van de priester Josedech droeg die naam. Doch met hoeveel meer recht mogen we onze Zaligmaker Jezus noemen ! Niet aan één volk, maar aan alle mensen van alle tijden heeft Hij licht, vrijheid en redding gebracht; en het was niet door honger of door het juk der Egyptenaren of Babyloniërs dat de mensen gekweld werden : zij zaten in de schaduw van de dood, en gingen gedrukt onder de zware slavenbanden van zonde en duivel. Voor hen heeft Hij het recht op de erfenis van het hemelse rijk verworven, en met God, zijn Vader, heeft Hij hen verzoend. De andere Jezussen waren slechts een voorafbeelding van Christus onze Heer, die het mensdom met al die weldaden overladen heeft.

Er was van Godswege voorzegd dat de Zoon van God nog andere namen moest dragen. Doch die zijn allen begrepen in de naam Jezus: want deze naam drukt volkomen het werk onzer verlossing uit, terwijl de andere namen er slechts een deel van te kennen geven.

7. Wat betekent de naam Christus, en waarom wordt hij aan Jezus gegeven ? Bij de naam Jezus wordt nog de naam Christus gevoegd, die gezalfde betekent. Dit is een erenaam die bij een ambt past, en komt aan velen toe. De oude vaders noemden hun priesters en koningen Christus, omdat God voorgeschreven had hen te zalven om hun waardigheid. Het zijn toch de priesters die met aanhoudende gebeden het volk aan God aanbevelen, die offers aan God opdragen, die voor het volk ten beste spreken. En aan de koningen werd het bestuur der volkeren toevertrouwd : zij hebben als taak het gezag der wetten en het leven der onschuldigen te beschermen en de stoutmoedigheid der boosdoeners te straffen. En omdat elk dezer bedieningen de majesteit van God op aarde schijnt te verbeelden, werden zij, die uitverkoren waren om de koninklijke of priesterlijke waardigheid te ontvangen, met olie gezalfd.

De gewoonte bestond ook de profeten te zalven, omdat zij, als woordvoerders en herauten van de onsterfelijke God, de hemelse geheimenissen voor de mensen ontvouwden, en, door hun heilzame vermaningen en de voorzegging van de toekomst, hen aanspoorden om hun leven te verbeteren.

Welnu, als Jezus Christus, onze Zaligmaker, in de wereld gekomen is, ontving Hij het ambt en de bediening van die drie klassen van personen : Hij werd profeet, priester en koning. Daarom werd Hij Christus genoemd, en werd Hij voor die bedieningen gezalfd, niet door de zorg van een sterveling maar door de kracht van zijn hemelse Vader, niet met aardse balsem maar met geestelijke olie. In zijn allerheiligste ziel werd de genade en de volheid van de Heilige Geest met al zijn gaven, in zo grote overvloed uitgestort dat geen andere geschapen natuur ze had kunnen ontvangen. En dit heeft de profeet wonderschoon uitgedrukt, als hij de Zaligmaker met deze woorden toesprak: "Gij hebt de gerechtigheid liefgehad en de boosheid gehaat ; daarom heeft God, uw God, u gezalfd met de olie der vreugde, meer dan al uw medegenoten" (Ps. XLIV, 8)[b:Ps 45,8]. Hetzelfde zegt ook de profeet Isaïas, maar nog veel klaarder : "De Geest van de Heer rust op mij, want de Heer heeft mij gezalfd : Hij heeft mij gezonden om aan de zachtmoedigen de boodschap te brengen" (Isai. LXI, 1)[b:Jes 61,1].

Zo was Jezus de grote Profeet en leraar, die ons Gods wil leerde kennen, en door wiens prediking gans de wereld de kennis ontving van het hemelse vaderland. Die naam van profeet komt Hem met des te meer recht toe, dat allen, die profeet geheten werden, zijn dienaars waren, en als voornaamste zending hadden de grote Profeet aan te kondigen die zou komen om allen te verlossen,

Eveneens was Jezus priester, wel niet volgens de orde die in het oud Testament bestond, want toen werden de priesters alleen uit de stam van Levi genomen; maar volgens de orde waarover de profeet David zegde : Gij zijt priester in eeuwigheid, volgens de orde van Melchisedech. Die gedachte heeft de Apostel, in zijn brief aan de Hebreeërs, met zorg ontwikkeld.

En we erkennen Christus ook als koning, niet alleen in zijn goddelijke natuur, maar als mens en deelgenoot aan onze natuur: daarover getuigde de engel: "Hij zal in eeuwigheid heersen over het huis van Jacob, en zijn rijk zal geen einde hebben" (Luc. I, 32, 33)[b:Lc 1,32.33]. Dit rijk van Christus is geestelijk en eeuwig ; het begint op aarde en wordt in de hemel voltrokken. Zijn koningsplichten vervult Christus tegenover zijn Kerk door zijn wonder bare voorzienigheid: Hij bestuurt ze en verdedigt ze tegen de aanvallen en de hinderlagen van haar vijanden ; Hij schrijft haar wetten voor; Hij geeft niet alleen heiligheid en rechtvaardigheid, maar voegt er ook de genade en de kracht tot volharding bij.

Dit koninkrijk bevat, binnen zijn grenzen, goeden en kwaden, en van rechtswege horen alle mensen er aan toe ; nochtans zal de goedheid en de mildheid van onze Koning vooral gaan naar hen die, volgens zijn voorschriften, een vlekkeloos en onberispelijk leven leiden.

Het was niet door erfenis of een ander menselijk recht dat Christus Koning werd, alhoewel Hij uit een koninklijk geslacht afstamde : Hij was Koning, omdat God hem gegeven had al wat de menselijke natuur kan bezitten aan macht, grootheid en waardigheid. Over gans de wereld gaf Hij Hem heerschappij, en op de oordeelsdag zal alles, zoals het reeds nu begonnen is, Hem ten volle en op volmaakte wijze onderworpen zijn.

8. Hoe moeten we geloven en belijden dat Jezus Christus de enige Zoon van God is ? Zijn enige Zoon. Door die woorden worden verheven geheimenissen over Jezus voorgehouden, die de gelovigen te aanvaarden en te beschouwen hebben, namelijk dat Hij de Zoon van God is en waarlijk God, zoals de Vader die Hem van alle eeuwigheid voortgebracht heeft. Verder belijden wij dat Hij de tweede Persoon is van de goddelijke Drievuldigheid, in alles gelijk aan de andere twee Personen. Er kan immers in de goddelijke Personen niets ongelijk of verschillend zijn, of zelfs niet ingebeeld worden, vermits we erkennen dat Zij allen eenzelfde wezen, wil en macht bezitten. Dat blijkt uit vele schriftuurteksten, en is vooral klaar bewezen door dit woord van de heilige Johannes: "In het begin was het Woord, en het Woord was bij God, en het Woord was God" (Jo. I, 1)[b:Joh 1,1].

Doch, als er gezegd wordt dat Jezus de Zoon van God is, mogen we ons zijn ontstaan niet als iets aards of sterfelijk voorstellen. De daad waardoor de Vader van alle eeuwigheid zijn Zoon voortgebracht heeft is onbegrijpelijk en overtreft ons verstand : daarom moeten wij in die waarheid. vast geloven, met diepe vroomheid dit geheim vereren, en in bewondering met de profeet uitroepen : Wie zal zijn oorsprong beschrijven ? (Isai. LIII, 8)[b:Jes 53,8] We moeten dus geloven dat de Zoon dezelfde natuur, dezelfde macht en wijsheid bezit als de Vader, gelijk we in het Symbolum van Nicea uitdrukkelijker belijden : daar wordt immers gezegd : En in één Heer Jezus Christus, eeniggeboren Zoon van God, die voor alle eeuwen uit de Vader geboren is; God van God, licht van licht, waren God van de ware God ; die voortgebracht is maar niet gemaakt, een in zelfstandigheid met de Vader, door wie alles gemaakt is.

9. Vergelijking van de eeuwige geboorte van het Woord met de geschapen wezens. Dubbele geboorte van Christus. Onder al de gelijkenissen die men gebruikt om het eeuwige voortbrengen van God de Zoon enigszins begrijpelijk te maken, schijnt wel de vergelijking met het voortbrengen van een gedacht in onze geest de meest geschikte ; het is ook daarom dat de heilige Johannes Hem het Woord noemt. Immers, evenals onze geest in zekere mate zichzelf kent, en daardoor een beeld van zichzelf vormt dat de godgeleerden Woord noemen ; zo ook - voor zover men het goddelijke aan het menselijke mag vergelijken - kent God zichzelf en brengt Hij het eeuwige Woord voort.

Toch is het beter te beschouwen wat het geloof ons voorhoudt, en met een oprecht gemoed te geloven en te belijden dat Jezus Christus waarlijk God en waarlijk mens is, voor alle eeuwen en alle tijden als God voortgebracht uit de Vader, en in de tijd als mens geboren uit de Moedermaagd Maria. En alhoewel we zijn dubbele geboorte erkennen, toch geloven we dat er slechts één Zoon is, één Persoon die de goddelijke en menselijke natuur samen bezit.

10. In welke zin mag men zeggen dat Christus broeders heeft ? Wat de goddelijke geboorte betreft, heeft Christus geen broeders of mede-erfgenamen, want Hij is de enige Zoon van de Vader, en wij mensen zijn het werk zijner handen. Doch zo we zijn geboorte als mens beschouwen, zijn er velen die Hij niet alleen zijn broeders noemt maar ook als broeders behandelt, opdat ze samen met Hem de glorie der erfenis van zijn Vader bekomen : het zijn diegenen die door het geloof de Heer Christus ontvangen hebben, en het geloof, dat ze met woorden belijden, ook beoefenen met de daad en met liefdewerken : daarom wordt Christus door de Apostel de eerstgeborene onder vele broeders genoemd (Rom. VIII, 29)[b:Rom 8,29].

11. Als God en als Mens is Christus onze Heer. Onze Heer. Wat de Heilige Schriftuur over onze Zaligmaker zegt, is nu eens op zijn goddelijke natuur toepasselijk, dan weer op de menselijke, want die verscheiden naturen hebben Hem ook verschillende eigenschappen gegeven. We zeggen immers dat Christus almachtig is, eeuwig en onmetelijk : die eigenschappen heeft Hij door zijn goddelijke natuur. En we zeggen ook dat Hij geleden heeft, gestorven en verrezen is : en iedereen weet dat dit slechts van een mens kan gezegd worden. Doch andere eigenschappen komen aan beide naturen toe: zo is het ook hier, als we hem onze Heer noemen. En zo die naam op beide naturen betrekking heeft, mogen we zeker terecht die naam aan Christus geven.

Evenals Hij eeuwig is zowel als de Vader, zo is Hij ook, gelijk de Vader, Heer van al wat bestaat ; en evenals Hij en de Vader geen twee goden zijn, maar volstrekt dezelfde God, zo zijn zij ook één en dezelfde Heer.

Maar ook als mens verdient Christus om vele redenen Heer genoemd te worden. Vooreerst heeft Hij de macht ontvangen om onze Heer te zijn en genoemd te worden, omdat Hij onze Verlosser is en ons van de zonden bevrijd heeft ; dit leert ons de Apostel : "Hij vernederde zich door gehoorzaam te worden tot de dood, ja tot de kruisdood. Daarom ook heeft God Hem hoog verheven, en Hem een naam gegeven boven allen naam, opdat in de naam van Jezus elke knie buige van de wezens in de hemel en op aarde en onder de aarde, en elke tong belijde dat Jezus Christus Heer is, tot glorie van God de Vader" (Phil. II, 8-11)[b:Fil 2,8-11]. En Hij zelf leerde ons dit na zijn verrijzenis : "Alle macht werd mij gegeven in de hemel en op aarde" (Matth. XXVIII, 18)[b:Mt 28,18].

En Hij wordt ook Heer genoemd, omdat bij Hem in één Persoon de goddelijke en de menselijke natuur verenigd zijn. Door die wonderbare vereniging verdiende Hij, ook al zou Hij voor ons niet gestorven zijn, als Heer aangesteld te worden over alle schepselen, en voornamelijk over de gelovigen die Hem gehoorzamen en hem van ganser harte dienen.

12. De christenen moeten zich gans aan Christus geven, en de prins der duisternis met de voeten treden. Verder zal de pastoor het gelovig volk voor ogen houden dat wij ons als slaven aan onze Heer en Verlosser voor eeuwig moeten geven en toewijden ; meer dan wie ook, moeten wij dit doen, wij die zijn naam dragen en christenen genoemd worden, wij die weten hoe grote weldaden Hij ons bewezen heeft en, dank aan zijn goedheid, dit alles kennen door het geloof.

Dit hebben wij beleden bij de ingang der kerk, als we door het doopsel in de Kerk ingelijfd werden : we hebben toen verklaard dat wij verzaakten aan Satan en de wereld, en dat we ons gans aan Jezus Christus gaven.

Door zo plechtige belijdenis hebben wij ons aan onze Heer toegewijd om deel te kunnen uitmaken van de christelijke strijdmacht : wat een straf zouden we dan verdienen, moesten we, nu we opgenomen zijn in de Kerk, nu we de wil en de wetten van God kennen en de genade der sacramenten ontvangen hebben, de voorschriften en wetten van de wereld en de duivel gaan naleven, alsof we aan de wereld en de duivel, en niet aan Christus, onze Heer en Verlosser, ons woord verpand hadden.

Doch wie zal niet in liefde ontstoken worden door de welwillendheid en de goedheid van onze grote Meester, die, alhoewel Hij ons in zijn macht heeft, als slaven die Hij met zijn bloed heeft vrijgekocht, toch door zijn liefde gedreven wordt om ons niet dienaars te noemen, maar vrienden en broeders.

Dit is voorzeker een allergewichtigste reden, en misschien wel de grootste, om eeuwig onze Heer te erkennen, te eren en te dienen.

Door de uitleg van het vorige artikel kunnen de gelovigen begrijpen dat het mensdom met een zeer grote en uitstekende weldaad begunstigd werd door God, die ons bevrijd heeft uit de slavernij van een wrede dwingeland. Doch zo we stil blijven bij de wijze waarop Hij onze verlossing wilde bewerken, op de middelen die Hij daarvoor gebruikte, dan zal het ons duidelijk worden dat er niets heerlijker, niets grootser is dan de mildheid en de goedheid van God tegenover ons.

Met de uitleg van dit derde artikel zal de pastoor beginnen aan te tonen de grootheid van dit geheim, dat in de Heilige Schriftuur herhaaldelijk de voornaamste grondslag onzer verlossing genoemd wordt ; hij zal er de betekenis van verklaren als volgt : wij geloven en belijden dat Jezus Christus zelf, onze enige Heer, Zoon van God, een menselijk lichaam aannam in de schoot ener maagd, maar niet op de gewone wijze ontvangen werd, zoals de andere mensen, doch door de kracht van de Heilige Geest, boven alle orde van de natuur : zo bleef dezelfde Persoon God, lijk Hij van alle eeuwigheid was, en werd tevens mens, wat Hij niet was.

Dat die woorden zo moeten verstaan worden, blijkt duidelijk uit de belijdenis van het Concilie van Constantinopel, dat zegt: "Die voor ons, mensen, en omwille van onze verlossing, uit de hemel nedergedaald is ; en door de werking van de H. Geest heeft Hij een lichaam aangenomen uit de Maagd Maria, en is Hij mens geworden".

En ook de heilige Evangelist Johannes heeft hetzelfde te kennen gegeven, hij die de kennis van dit allerhoogste geheim geput had uit het Hart van de Zaligmaker zelf. Want nadat hij de natuur van het Goddelijke Woord verklaard heeft door deze woorden : In het begin was het Woord, en het Woord was bij God, en het Woord was God, besluit hij op het einde: En het Woord is vlees geworden, en het heeft onder ons gewoond (Jo. I, 14)[b:Joh 1,14].

2. De geboorte van Christus als mens bracht geen versmelting van naturen teweeg. Het Woord, dat een goddelijke Persoon is, heeft de menselijke natuur aangenomen, zodanig dat in één Persoon de goddelijke en de menselijke natuur verenigd zijn : in die wonderbare samenvoeging zijn de werking en de eigenschappen van beide naturen bewaard, zodanig dat, volgens het woord van Paus Leo de Groote, de mindere natuur niet opgeslorpt wordt in de verheffing, en de hogere ook niet neergehaald wordt door de vereniging.

3. De Heilige Geest heeft het werk der menswording niet alleen voltrokken, Doch, vermits de uitleg der woorden niet mag verwaarloosd worden, moet de pastoor er op wijzen dat, als we zeggen dat de Zoon van God door de kracht van de Heilige Geest ontvangen werd, deze ééne Persoon van de Heilige Drievuldigheid het geheim der menswording niet alleen voltrokken heeft. Immers, alhoewel de Zoon alleen de menselijke natuur aangenomen heeft, toch hebben de drie goddelijke Personen, de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, hun deel gehad in dat geheim : want we moeten ons houden aan deze regel van het christelijk geloof, dat alles wat God buiten zich in de geschapen wezens uitwerkt, aan de drie Personen gemeen is, dat één Persoon niet meer handelt dan een andere, of ook niet de ééne zonder de andere. Dat één Persoon van een andere voortkomt, kan niet gemeen zijn aan allen : want de Zoon wordt door de Vader alleen voortgebracht, en de Heilige Geest komt van de Vader en de Zoon voort : doch al wat naar buiten wordt uitgewerkt, is zonder onderscheid het werk der drie Personen : en dit is ook waar voor de menswording van God de Zoon.

Toch worden, in de Heilige Schriftuur, sommige werken of eigenschappen die aan de drie Personen gemeen zijn, aan één van hen toegeschreven : de opperste macht schrijft ze toe aan de Vader, de wijsheid aan de Zoon, de liefde aan de Heilige Geest. En vermits het geheim der goddelijke Menswording het schitterendste bewijs is van Gods onmetelijke goedheid tot ons, wordt dit werk op bijzondere wijze aan de Heilige Geest toegeschreven.

4. In de ontvangenis van Christus was veel bovennatuurlijk, echter niet alles. We bemerken dat het geheim der menswording gedeeltelijk bovennatuurlijk was, en gedeeltelijk volgens de gewone wetten der natuur verliep. Als we geloven dat het Lichaam van Christus uit het zuiverste bloed van de Moedermaagd gevormd werd, dan erkennen we daarin de menselijke natuur, want alle menselijke lichamen worden uit het bloed hunner moeder gevormd. Doch het gaat de natuurlijke orde en het begrijpen van de mens te boven, dat, zodra de heilige Maagd haar toestemming gaf op de woorden van de engel,en sprak: "Zie de dienstmaagd van den Heer, mij geschiede naar uw woord" (Luc. I, 38)[b:Lc 1,38], dat onmiddellijk het allerheiligste Lichaam van Christus gevormd werd, dat met dat Lichaam een Ziel verenigd werd in 't bezit van haar verstand, en dat Christus dus op die stond volmaakt God en volmaakt mens was. Dat dit ongewone feit het wonderbaar werk was van de Heilige Geest, daaraan kan niemand twijfelen, vermits, in de gewone orde der natuur, de ziel slechts na een bepaalde tijd met het lichaam verenigd wordt.

Daar komt nog bij, wat nog meer bewondering wekt, dat, zodra de ziel met het lichaam verenigd was, ook de godheid zich verenigde met het lichaam en de ziel : zodat tegelijkertijd het lichaam gevormd en bezield werd, en de godheid verenigd met lichaam en ziel.

Daaruit volgt dat Christus op hetzelfde ogenblik volmaakt God en volmaakt mens was, en dat de allerheiligste Maagd met volle recht Moeder van God en Moeder van de mens Jezus mocht genoemd worden, omdat ze terzelfder tijd de God en de mens ontvangen had.

Dat werd haar ook door de engel te kennen gegeven, als hij zegde: "Gij zult in uw schoot ontvangen, en een Zoon baren, en zijn naam Jezus noemen : Hij zal groot zijn, en Zoon van de Allerhoogste geheten worden" (Luc. I, 31, 32)[b:Lc 1,31-32]. Zo werd ook door de gebeurtenissen bevestigd wat Isaïas voorzegd had: "Een maagd zal ontvangen en een Zoon baren" (Is. VII, 14)[b:Jes 7,14]. En hetzelfde heeft ook Elisabeth getuigd, als ze, vervuld van de Heilige Geest, de ontvangenis van de Zoon Gods begreep en uitriep : "Vanwaar geschiedt mij dit, dat de moeder van mijn Heer tot mij komt?" (Luc. I, 43)[b:Lc 1,43]

En evenals het lichaam van Christus zonder enige tussenkomst van een man, en alleen door de kracht van de Heilige Geest, gevormd werd uit het allerzuiverste bloed ener ongeschonden maagd ; zo ontving ook zijn ziel, van af het ogenblik zijner ontvangenis, al de volheid van de Geest van God en al de overvloed van alle genadegiften. Aan Hem gaf God zijn Geest niet met maat, volgens het woord van de heilige Johannes, evenals aan andere mensen die met heiligheid en genade verrijkt worden ; in zijn ziel stortte God al zijn genade zo overvloedig uit, dat wij allen van zijn overvloed ontvangen hebben (Jo. I, 16)[b:Joh 1,16].

5. Christus mag niet de aangenomen Zoon van God genoemd worden. Men mag Christus niet de aangenome Zoon van God heten, alhoewel Hij de Geest bezit waardoor de heilige mensen de aanneming tot kinderen van God bekomen : vermits Hij van natuur de Zoon Gods is, past Hem noch de genade der aanneming noch de naam van aangenomen Zoon.

6. Wat we in het eerste deel van het artikel voornamelijk te beschouwen hebben. Tot hier de uitleg die we meenden te moeten geven over het wonderbare geheim der Ontvangenis. Om al de heilzame vruchten ervan te ontvangen, zullen de gelovigen zich herinneren en dikwijls overwegen dat het God is die het menselijk vlees heeft aangenomen ; dat we niet kunnen begrijpen, veel minder onder woorden brengen, hoe Hij mens geworden is ; en dat Hij wilde mens worden om ons de genade der wedergeboorte tot kinderen van God te kunnen schenken. Als ze die waarheid aandachtig overwegen, dat ze dan met een nederig en vroom gemoed geloven en aanbidden al de geheimenissen die in dit artikel omvat zijn, zonder die geheimenissen met nieuwsgierigheid te willen onderzoeken en doorgronden, want daar is altijd gevaar aan verbonden.

7. De Geboorte van Christus uit de Maagd Maria. Geboren uit de Maagd Maria. Zo luidt het tweede deel van dit artikel, en de pastoor zal het met zorg uitleggen, omdat de christenen moeten geloven dat de Heer Jezus niet alleen ontvangen is door de kracht van de Heilige Geest, maar ook geboren is uit de Maagd Maria en door haar ter wereld werd gebracht. Met grote vreugde en zielsgenot moet dit geheim overwogen worden, zoals licht te begrijpen is uit het woord van de engel die het eerst de blijde boodschap bracht : "Ziet, zo sprak hij, ik verkondig u een grote vreugde, die aan gans het volk zal medegedeeld worden", en uit de zang der hemelse scharen : "Glorie aan God in de hoge, en vrede op aarde aan de mensen van goeden wil" (Luc, II, 10)[b:Lc 2,10]. Daar ook begon in vervulling te gaan de verstrekkende belofte die God aan Abraham deed : dat in zijn zaad alle volkeren zouden gezegend worden (Gen. XXII, 18)[b:Gen 22,18]. Immers, Maria, die wij als moeder van God vereren, omdat zij een Persoon baarde die samen God en mens is, stamde af van Koning David.

8. Christus is niet geboren volgens de gewone wetten der natuur. Evenals de ontvangenis van Christus gans boven de orde der natuur verheven is, zo is er ook in zijn geboorte niets waar te nemen dat niet goddelijk is. Wat kan er wonderlijker gezegd of gedacht worden, dan dat Hij geboren wordt zonder de maagdelijkheid zijner moeder te schenden ? Evenals Hij later het graf verlaten heeft terwijl het gesloten en verzegeld was ; evenals Hij bij zijn leerlingen binnentrad terwijl de deuren gesloten waren ; of, om bij de gewone dingen te blijven die wij dagelijks zien gebeuren, evenals de zonnestralen door het glas dringen zonder het te breken of te schenden : op een gelijke maar verhevener wijze heeft Jezus Christus de moederlijke schoot verlaten zonder enig letsel voor de maagdelijkheid zijner moeder. Daarom eren wij met verdienden lof de ongeschonden en eeuwige maagdelijkheid van Maria, De kracht van de Heilige Geest heeft in haar gewerkt, en, zowel in de ontvangenis als bij de geboorte, heeft Hij haar de vruchtbaarheid gegeven en tevens haar blijvende zuiverheid bewaard.

9. Christus wordt de tweede Adam genoemd, Maria de tweede Eva. De Apostel noemt Jezus Christus herhaaldelijk de tweede Adam (Rom. V, 12, I Cor. XV, 21)[b:Rom 5,12; 1 Kor 15,21] en vergelijkt Hem met de eerste Adam : evenals in de eerste Adam alle mensen sterven, zo worden in de tweede allen terug tot het leven geroepen ; en evenals Adam in de natuurlijke orde de vader is van het menselijk geslacht, zo is Christus de oorsprong van alle genade en alle glorie. Op dezelfde wijze kunnen we de Moedermaagd met Eva vergelijken, zodat Maria, als tweede Eva, tegenover de eerste Eva staat, evenals Christus staat tegenover de eerste Adam.

Eva betrouwde het serpent, en bracht daardoor vloek en dood over het mensdom ; Maria geloofde de engel, en daarom heeft Gods goedheid zegen en leven over de mensen laten komen. Om wille van Eva worden we als kinderen van gramschap geboren ; van Maria hebben wij Jezus ontvangen, door wie we herboren worden tot kinderen van genade. Tot Eva werd gezegd : met smart zult ge kinderen baren (Gen. III, 16)[b:Gen 3,16]: Maria werd ontslagen van die wet, en, zonder letsel voor haar maagdelijke zuiverheid, baarde Zij Jezus, de Zoon van God, zonder enige smart.

10. Voorafbeeldingen en voorzeggingen van de ontvangenis en de geboorte van Christus, Omdat in die wonderbare ontvangenis en geboorte zoveel geheimen besloten zijn, heeft het de goddelijke voorzienigheid behaagd die aan te kondigen in vele voorafbeeldingen en voorzeggingen. De heilige kerkleraars hebben begrepen dat vele teksten van de Heilige Schriftuur daarop betrekking hebben, voornamelijk de poort van het heiligdom, die Ezechiël gesloten zag (Ezech. XLIV, 2)[b:Ez 44,2], de steen, waarvan de profeet Daniël spreekt, die van de berg afgehouwen werd zonder dat een hand hem aanraakte, die eens een grote berg werd en gans de wereld vervulde (Dan. II, 34)[b:Dan 2,34] ; de roede van Aaron, die alleen onder al de roeden der vorsten van Israël bloeide (Num. XVII, 8)[b:Num 17,8], en het braambos dat Mozes zag branden zonder dat het verteerde (Exod. III, 2)[b:Ex 3,2].

De heilige Evangelist heeft uitvoerig de geschiedenis der geboorte van Christus geschreven ; het is onnodig daarover hier uit te wijden, vermits ieder pastoor die lezing bij de hand heeft.

11. Het volk moet doordrongen worden van het geheim der menswording. De priester zal wel zorgen dat de geesten en de harten der gelovigen doordrongen zijn van deze geheimenissen, die tot onze onderrichting geschreven zijn, vooreerst opdat ze, bij het herdenken van zo 'n grote weldaad, dank zeggen aan God die ze ons schonk, en verder, opdat ze dit schitterende en uitstekende voorbeeld van nederigheid voor ogen houden ter navolging. Wat toch kan ons nuttiger zijn en beter geschikt om onze hoogmoed en zelfverheffing te bedwingen, dan dikwijls te overwegen dat God zich zo diep vernederd heeft om zijn glorie aan de mensen mede te delen en zelf krankheid en zwakheid op zich te nemen ; dat God mens geworden is, en dat de opperste en oneindige Majesteit, op wiens wenk de zuilen van de hemel sidderen en beven (Job. XXVI, 11)[b:Job 26,11] zich gewaardigd heeft de mens te dienen ; dat Hij die de engelen in de hemel aanbidden, op aarde geboren wordt. Als God dit om onzentwille gedaan heeft, wat zullen wij dan moeten doen voor Hem ? Met wat vreugdig en gewillig gemoed moeten wij dan alle oefeningen van nederigheid beminnen, omhelzen en volbrengen ?

Dat de gelovigen dan erkennen, welke heilzame lessen de Zaligmaker ons in zijn geboorte geeft, reeds voor dat Hij een woord gesproken heeft. Arm is Hij geboren, als vreemdeling in een verlaten schuilplaats ; in een armzalige kribbe wordt Hij neergelegd ; in vollen winter komt Hij ter wereld ; zo toch schrijft de heilige Lucas : "Terwijl zij daar waren, werden de dagen vervuld dat zij baren zou, en ze baarde haar eerstgeboren Zoon, en wond Hem in doeken en legde Hem in een kribbe, omdat er voor Hem geen plaats was in de afspanning" (Luc. II, 6, 7)[b:Lc 2,6-7]. Kon de Evangelist in nederiger woorden alle majesteit en glorie van hemel en aarde omsluiten ? En hij zegt niet dat er in de herberg geen plaats was, maar dat er geen plaats was voor Hem die zegt : "Gans het aardrijk met wat het omvat hoort mij toe" Het zelfde getuigt een andere Evangelist : "In zijn eigen goed kwam Hij en zijn eigen volk ontving Hem niet" (Jo. I, 11)[b:Joh 1,11].

Als de gelovigen die waarheden voor ogen houden, zullen ze ook bedenken dat God de geringheid en zwakheid van ons vlees wilde aanvaarden om het menselijk geslacht tot op de hoogste trap van waardigheid te kunnen verheffen. De uitstekende waardigheid en grootheid van de mens, die hem door Gods weldaad geschonken is, wordt hierdoor alleen duidelijk gemaakt, dat er een mens is gekomen die tevens de ware en volmaakte God is, zodat wij er kunnen op roemen dat de Zoon van God ons vlees en ons uiterlijk heeft ; en dat kunnen de zalige geesten niet. Niet de Engelen trekt Hij zich aan, zo zegt de Apostel, maar het zaad van Abraham heeft Hij aangetrokken (Hebr. II, 16)[b:Hebr 2,16].

Het mag ook niet gebeuren - het zou voor ons zelfs noodlottig zijn - dat Christus, nu Hij volgens het vlees niet meer geboren wordt, in onze harten geen plaats zou vinden om er volgens de geest geboren te worden, zoals er in de herberg van Bethlehem geen plaats was voor zijn geboorte. Omdat Hij zozeer ons welzijn betracht, verlangde Hij vurig in ons te komen ; en, evenals Hij zelf door de kracht van de Heilige Geest, boven de wetten der natuur, mens werd en geboren is, en heilig was, ja de heiligheid zelf ; zo moeten wij geboren worden, niet uit bloed of wit de wil van vlees, maar uit God (Jo. I, 13)[b:Joh 1,13], om als nieuwe schepselen in een vernieuwden geest te wandelen, de heiligheid en zuiverheid van geest te bewaren zoals het past aan mensen die in de Geest van God herboren zijn. Zo zullen wij in onszelf een beeld vormen van de ontvangenis en geboorte van Gods Zoon, die we geloven, en door het geloof zullen wij Gods wijsheid, die in dit geheim verborgen is (I Cor, II, 7)[b:1 Kor 2,7], bewonderen en aanbidden.

Hoe nodig de kennis van dit artikel is, en met hoeveel ijver de pastoor moet zorgen dat de gelovigen dikwijls denken aan het lijden van onze Heer, dat leert ons de Apostel, die van zich zelf getuigt dat hij niets anders kent dan Jezus Christus de gekruisigde (I Cor. II, 2)[b:1 Kor 2,2]. Daarom kan niet genoeg zorg besteed worden aan de uitleg van dit artikel, opdat de gelovigen, opgewekt door de herinnering aan zo grote weldaad, gans mogen opgaan in bewondering voor de goedheid en de liefde van God tot ons. In het eerste deel van dit artikel (over het tweede deel spreken we later) leert ons het geloof dat Christus onze Heer, ten tijde dat Pontius Pilatus, op bevel van keizer Tiberius, het Joodse land bestuurde, aan het kruis gehecht werd; Hij werd gevangen genomen, bespot, met alle beledigingen en folteringen overladen, om eindelijk gekruisigd te worden.

2. De ziel van Christus was gevoelig aan de folteringen. En niemand mene dat de ziel van Christus ongevoelig was voor die folteringen : vermits Hij in waarheid de menselijke natuur aangenomen heeft, moet Hij in zijn ziel de ergste smart geleden hebben : daarom zegt Hij : Mijn ziel is bedroefd tot stervens toe (Matth, XXVI, 36)[b:Mt 26,36]. Want, alhoewel de menselijke natuur met de goddelijke Persoon verenigd was, toch heeft Hij het lijden in al zijn vreselijkheid gevoeld, juist alsof die vereniging niet bestaan had. Immers, in de ene Persoon van Christus hebben zijn beide naturen, de goddelijke en de menselijke, hun eigenschappen bewaard : wat lijdbaar en sterfelijk was, bleef lijdbaar en sterfelijk ; en wat onlijdbaar en onsterfelijk was, namelijk de goddelijke natuur, behield ook die eigenschap.

3. Waarom wordt de landvoogd van Judea in het symbolum vermeld ? De pastoor zal uitleggen waarom het symbolum zo nauwkeurig zegt dat Jezus Christus geleden heeft ten tijde dat Pontius Pilatus de Joodse provincie bestuurde. De reden daarvan is dat de kennis van een zo groot en gewichtig feit klaarder wordt als ook de tijd vermeld wordt waarop dit feit heeft plaats gegrepen : ook bij Sint Paulus vinden we die aanduiding (I Tim. VI, 13)[b:1 Tim 6,13]. Daarbij komt nog, dat daardoor aangetoond wordt hoe de voorzegging van de Zaligmaker bewaarheid werd : Zij zullen Hem overleveren aan de heidenen om Hem te bespotten en te geselen en te kruisigen (Matth. XX, 19)[b:Mt 20,19].

4. Het is niet toevallig dat Christus op het kruis gestorven is. Het is door een bijzondere schikking van God, dat Christus aan het kruishout de dood heeft ondergaan : van waar de dood gekomen is, daar moest ook het nieuwe leven zijn oorsprong vinden. Het serpent, dat door het hout onze eerste ouders overwonnen had, werd door Christus overwonnen op het kruishout. Verscheiden redenen zouden we kunnen aanvoeren, die de heilige Vaders breedvoerig uiteengezet hebben, om te bewijzen dat de kruisdood best geschikt was voor onze verlossing. De pastoor zal zich vergenoegen met aan de gelovigen voor te houden dat de Zaligmaker die dood heeft uitgekozen die voor de verlossing van het mensdom best scheen te passen en die zeker de meest schandige en vernederende van allen was. Immers, niet alleen bij de heidenen werd de kruisdood aanzien als een voorwerp van misprijzen en schande maar ook de wet van Mozes zegt : Gevloekt is hij, die aan het hout hangt (Deut. XXI, 23. Gal. III, 13)[b:Deut 21,23; Gal 3,13].

5. Het lijden van Christus moet dikwijls aan het volk verhaald worden. De pastoor zal ook niet nalaten de geschiedenis van dit artikel, die met zoveel zorg door de Evangelisten neergeschreven werd, aan de gelovigen voor te houden, zodat ze van dit mysterie ten minste de hoofdzaken kennen, die nodig zijn om de waarheid van ons geloof te bewijzen. Immers, dit artikel is als de grondslag waarop de christelijke godsdienst en het geloof rust ; eens die grondslag gelegd, staat alles vast wat er op gebouwd wordt. Zo er iets is dat moeilijk om verstaan is voor de geest en het verstand van de mens, dan is toch wel het mysterie van het kruis het moeilijkste van al, en het blijft voor ons lastig te begrijpen hoe onze zaligheid kan afhangen van het kruishout en van Hem die er aan gehecht werd. Doch daarin, zo leert ons de Apostel, kunnen we de opperste Voorzienigheid van God bewonderen. Want, nadat in de wijsheid van God, de wereld God niet erkend heeft door de wijsheid, heeft het God behaagd de gelovigen te redden door de dwaasheid van de prediking (I Cor. I, 21)[b:1 Kor 1,21].

Het is dus niet te verwonderen dat de profeten, vóór de komst van Christus, en de Apostelen na zijn dood en verrijzenis, zoveel last hadden om de mensen te overtuigen dat een gekruisigde de verlosser der wereld was, en om hen te brengen tot het erkennen van zijn macht en gezag. Omdat niets zover buiten het menselijk begrijpen ligt als het geheim van het kruis, heeft God, onmiddellijk na de zondeval, begonnen met de dood van zijn Zoon aan te kondigen, zowel door voorafbeeldingen als door voorzeggingen van zijn Zoon. We noemen slechts enkele voorafbeeldingen. Abel, die uit nijd door zijn broeder gedood werd, het offer van Isaac, het lam dat de Joden slachtten alvorens Egypte te verlaten, de koperen slang die Mozes in de woestijn oprichtte, dit alles gaf een voorafbeelding van het lijden en de dood van Christus onze Heer. Wat de voorzeggingen aangaat, het is genoeg door iedereen gekend dat vele profeten het lijden van Christus aangekondigd hebben, zodat we daarover hier niet uit te wijden hebben. We spreken niet over David, die al de grote geheimenissen van onze godsdienst in zijn psalmen omvat ; vermelden we alleen de voorzeggingen van Isaïas, die zo duidelijk en klaar zijn, dat ze veeleer het verhaal schijnen te zijn van wat gebeurd is dan de voorspelling van wat nog komen moest.

6. Welk geloofspunt is bevat in de woorden "gestorven en begraven". Gestorven en begraven. Bij deze woorden zal de pastoor uitleggen dat wij moeten geloven dat Jezus Christus waarlijk gestorven en begraven is : en niet zonder reden wordt dit geloofspunt afzonderlijk aan de christenen voorgehouden, vermits er ketters geweest zijn die niet aannamen dat Christus op het kruis gestorven is. Tegenover die dwaling hebben de heilige apostelen de lering van het geloof willen stellen, en er is niet de minste reden om aan de waarheid van dit artikel te twijfelen, want eenstemmig zeggen al de Evangelisten dat Jezus de geest gegeven heeft.

Verder, vermits Christus een waar en volmaakt mens geweest is, kon Hij ook waarlijk sterven ; en de mens sterft als de ziel het lichaam verlaat. Als we dus zeggen dat Jezus gestorven is, dan bedoelen we daardoor dat zijn ziel van zijn lichaam gescheiden werd ; we zeggen echter niet dat de godheid het lichaam verliet ; integendeel, we geloven en belijden standvastig dat, ook als de ziel van het lichaam gescheiden was, de godheid verenigd bleef zowel met het Lichaam in het graf als met de ziel in de hel. En het betaamde dat de Zoon van God stierf, om door de dood de machtdrager van de dood lam te leggen, de duivel namelijk, en om hen allen te verlossen, die door vrees voor de dood hun leven lang met slavernij bevangen waren (Hebr. II, 14)[b:Hebr 2,14].

7. Christus werd niet gedwongen de dood te ondergaan. Men bemerke ook dat Christus onze Heer gestorven is als Hij zelf besloten had te sterven, en dat Hij niet door uiterlijk geweld maar door eigen verkiezing de dood heeft onderstaan. En niet alleen zijn dood had Hij zelf vastgesteld, maar ook de plaats en de tijd van zijn dood. Isaïas schreef immers : Hij werd geslachtofferd omdat Hij zelf het wilde (Isai. LIII, 7)[b:Jes 53,7]. En ook de Heer zelf had vóór zijn lijden over zichzelf gezegd : "Ik leg mijn leven af om het weder aan te nemen ; niemand nam het van mij af, maar ik leg het uit mij zelven af. Macht heb ik om het af te leggen, en macht heb ik om het weer terug te nemen" (Jo. X, 17, 18)[b:Joh 10,17-18].

Wat tijd en plaats betreft, zegde Jezus, als Herodes Hem zocht te doden : "Gaat aan die vos zeggen: Zie, ik drijf duivelen uit, en volbreng genezingen vandaag en morgen, en de derde dag word ik omgebracht. Evenwel moet ik vandaag en morgen en de volgende day op weg zijn, want het betaamt niet dat een profeet buiten Jeruzalem omkome" (Luc. XIII, 32, 33)[b:Lc 13,32-33].

Zo deed Hij niets onwillig of onder dwang, maar uit vrijen wil heeft Hij zichzelf geofferd, Hij is zijn vijanden tegemoet gegaan, en heeft hun gezegd : Ik ben het ; wit eigen beweging heeft Hij al de folteringen verdragen, die zij Hem onrechtvaardig en wreed hebben aangedaan. Niets heeft groter kracht om de gevoelens van ons hart op te wekken, dan het beschouwen van zijn lijden en zijn kwellingen. Want, zo iemand om onzentwil alle smarten verdroeg, niet die hij vrijwillig zou ondergaan maar waaraan hij niet kan ontkomen, dan zouden we dat niet als zo grote weldaad aanzien : maar moest hij in onze plaats gaarne de dood tegemoet gaan waaraan hij kon ontsnappen, dan zou die weldaad zo groot zijn, dat niemand, hoe dankbaar ook, ze zou kunnen vergelden of er zelfs voldoende dankbaarheid zou kunnen voor betuigen. Daaruit kunnen we afleiden de grote en uitstekende liefde van Jezus Christus, en onze onmetelijke schuld van dankbaarheid tegenover Hem.

8. Waarom zeggen we dat Christus niet alleen gestorven is, maar ook dat Hij begraven werd ? Wij belijden ook dat Christus begraven werd. Dit deel van het artikel biedt echter geen nieuwe moeilijkheden : immers, als we geloven dat Christus gestorven is, zullen we ook gemakkelijk aannemen dat Hij begraven werd. Toch werd van zijn begrafenis melding gemaakt, vooreerst, om allen twijfel over zijn dood weg te nemen, want de begrafenis is wel het zekerste bewijs van iemands dood, en verder, om aan het mirakel der verrijzenis meer luister bij te zetten.

En niet alleen geloven we dat het Lichaam van Christus begraven werd, doch vooral belijden we door deze woorden dat God begraven werd, evenals we in volle waarheid zeggen, volgens het katholiek geloof, dat God gestorven is en uit een maagd geboren werd : immers, de godheid werd nooit gescheiden van het lichaam dat in het graf gelegd werd, en zo belijden we terecht dat God begraven werd.

9. Enkele bemerkingen bij de dood en de begrafenis van Christus. Over de wijze en de plaats der begrafenis vindt de pastoor voldoende aanduidingen in de heilige Evangeliën (Matth. XXVII, 57-61. Marc. XV, 42-47. Luc. XXIII, 50-54. Jo. XIX, 38-42)[b:Mt 27,57-61; Mc 15,42-47; Lc 23,50-54; Joh 19,38-42]. Hier valt vooral te bemerken : ten eerste, dat het Lichaam van Christus in het graf niet het minste bederf ondergaan heeft, volgens het woord van de Psalmist : Gij zult uw heilige aan het bederf niet prijs geven (Ps. XV, 10)[b:Ps 16,10] ; en ten tweede - die bemerking is op al de delen van dit artikel toepasselijk - dat de begrafenis, zowel als het lijden en de dood, bij de menselijke natuur van Jezus Christus hoorde, niet bij zijn goddelijke natuur. Het lijden en de dood treft alleen de menselijke natuur, alhoewel het ook aan God wordt toegeschreven : doch vermits het hier gaat over een Persoon die tevens God is, mag men zeggen dat God leed en stierf en begraven werd.

10. Hoe moeten we de weldaad van Christus' lijden beschouwen. Na die bemerkingen, zal de pastoor over het lijden en de dood van Christus voldoenden uitleg geven, om aan de gelovigen toe te laten de onmetelijkheid van dit geheim, niet te begrijpen maar toch te beschouwen.

Vooreerst moet men overwegen, wie het is die dit alles lijdt. En geen woorden zijn bekwaam zijn waardigheid uit te drukken, geen geest is bij machte ze te doorgronden. De heilige Johannes noemt Hem het Woord, dat bij God was (Jo. I, 1)[b:Joh 1,1] ; de Apostel Paulus schrijft over Hem deze heerlijke woorden : Hij die God tot erfgenaam van alles heeft aangesteld, door wie Hij ook de wereld gemaakt heeft ; die de lichtglans is van zijn heerlijkheid en het afdruksel van zijn wezen ; die alles draagt door zijn machtig woord; die gaan zitten is aan de rechterhand van de Majesteit in de hoge, nadat Hij de zonden uitgewist had (Hebr. I, 2, 3)[b:Hebr 1,2-3].

Met één woord is alles gezegd : Jezus Christus lijdt, en Hij is God en mens ; de Schepper lijdt voor hen die Hij zelf geschapen heeft ; de Heer lijdt voor zijn slaven ; Hij lijdt, door wie engelen en mensen, hemel en aarde gemaakt zijn, Hij, in wie en door wie en uit wie alles bestaat (Rom. XI, 36)[b:Rom 11,36]. Het moet ons dan ook niet verwonderen, dat gans de aarde geschokt werd als haar Schepper zoveel folteringen onderstond : immers, zo zegt de H. Schriftuur, de aarde beefde en de rotsen spleten ; en duisternis viel over gans de aarde, en de zon verduisterde (Matth. XXVII, 51. Luc. XXIII, 44)[b:Mt 27,51; Lc 23,44]. Als vele redeloze wezens schenen te treuren over het lijden van hun Schepper, dat de gelovigen dan ook overdenken met hoeveel tranen zij, die als de levende stenen zijn van het gebouw der Schepping, hun droefheid moeten betuigen.

11. Waarom heeft Christus zoveel willen lijden? Men moet ook de redenen van het lijden van Christus uiteenzetten, om daardoor de grootheid en de kracht der goddelijke liefde tot ons beter te doen zien.

Zo we ons afvragen welke de reden was die Gods Zoon het allerbitterste lijden deed onderstaan, dan zullen we, buiten de erfelijke zonde onzer eerste ouders, als voornaamste oorzaak vinden de zonden en ondeugden waaraan de mensen, van af het begin der wereld, zich plichtig gemaakt hebben, en waarmee ze zich zullen blijven bezoedelen tot aan het einde der eeuwen. In zijn lijden en dood heeft onze goddelijke Verlosser als doel gehad de zonden van alle tijden uitte wissen en ervoor aan zijn Vader een overvloedige voldoening te geven.

En nog meer straalt de grootheid zijner liefde uit, als we bedenken dat Christus voor de zondaars leed, die zelf Hem hebben gekweld en gefolterd ; daar wijst ook de Apostel op, in zijn brief aan de Hebreeërs : "Beschouwt Hem toch die tegen Zich een zo grote vijandschap vanwege de zondaars onderstaan heeft, opdat gij niet verflauwt en moedeloos van ziel wordt" (Hebr. XI, 3)[b:Hebr 11,3]. Al wie herhaaldelijk in zonde valt, heeft schuld gehad aan die misdaad. Want, vermits onze fouten onze Heer Christus gedreven hebben om het lijden van het kruis te aanvaarden, mag men zeggen dat zij die zich in de zonden en misdaden wentelen, opnieuw de Zoon Gods in zichzelf kruisigen en als een misdadiger ten toon stellen (Hebr. VI, 6)[b:Hebr 6,6]. En wij hebben meer schuld dan de Joden : immers, zij zouden, volgens de Apostel, de Heer der heerlijkheid niet gekruisigd hebben, zo zij Hem gekend hadden (I Cor. II, 8)[b:1 Kor 2,8] ; wij beweren Hem te kennen, maar door onze daden spreken wij ons geloof tegen en we leggen een misdadige hand op Hem.

12. Door zijn Vader en door zichzelf werd Christus overgeleverd. Doch de Heilige Schriftuur leert ons dat Christus ook door zijn Vader en door zichzelf overgeleverd werd ; zo lezen we in Isaïas : om de misdaad van het volk heb ik Hem geslagen (Isai. LIII, 8)[b:Jes 53,8]. En diezelfde profeet, vervuld van de Geest van God, zag de Heer overdekt met wonden, en sprak : "Wij allen waren als schapen verdoold, elk zijn eigen weg opgegaan ; en God liet op Hem neerkomen de schuld van ons allen" (id. LIII, 6)[b:Jes 53,6]. Over de Zoon zegt de profeet : "zo Hij voor de zonde zijn leven geeft, zal Hij een nageslacht zien dat lange dagen telt" (id. LIII, 10)[b:Jes 53,10].

Nog krachtiger uitdrukkingen gebruikt de Apostel om ons aan te tonen wat we van de eindeloze barmhartigheid en goedheid van God te verwachten hebben : "Zijn eigen Zoon heeft Hij niet gespaard, maar Hem voor ons allen overgeleverd : hoe zou Hij ons ook met Hem niet alles geven ?" (Rom. VIII, 32)[b:Rom 8,32].

13. Christus heeft de folteringen van lichaam en ziel in al hun wreedheid waarlijk gevoeld. Verder zal de pastoor het bitter lijden van Jezus voorhouden. Als we ons herinneren dat zijn bloedig zweet op de grond druppelde bij het vooruitzicht van de folteringen en kwellingen die Hem wachtten, zal iedereen daaruit gemakkelijk begrijpen dat Jezus' lijden het toppunt bereikte. Want als reeds de gedachte aan het aanstaande lijden zo vreeslijk was, gelijk het bloedig zweet te kennen geeft, wat moet dan wel het doorstaan van dat lijden geweest zijn ?

Het is niet te betwijfelen dat Christus zowel in zijn ziel als in zijn lichaam de gruwelijkste smarten verdragen heeft. Geen deel van zijn lichaam bleef vrij van pijn : zijn handen en voeten werden met nagels aan het kruis gespijkerd, zijn Hoofd werd met doornen gekroond en met een riet geslagen ; zijn Aangezicht was bezoedeld met spuwsel en gepijnigd met kaakslagen ; gans zijn Lichaam werd gegeseld. En mensen van alle klas en rang kwamen samen tegen de Heer en tegen zijn Gezalfde (Ps. II, 2)[b:Ps 2,2]. Heidenen en Joden eisten zijn lijden en waren zijn beulen ; Judas heeft Hem verraden, Petrus heeft Hem verloochend, al de anderen verlieten Hem. En wat zullen we bij het kruis bewenen : zijn smart, of zijn schande, of beide samen ? Geen dood kan smaadvoller of pijnlijker zijn dan de kruisdood, waarmede enkel de gevaarlijkste misdadigers gestraft werden, en waarin het lijden verdubbeld wordt door dat het zo lang duurt.

En Christus leed zelfs meer dan andere gekruisigden, door zijn lichaamsgesteltenis : want zijn Lichaam, dat gevormd werd door de Heilige Geest, was veel volmaakter en edeler dan het lichaam van enig ander mens kan zijn ; en daardoor had het ook een veel fijner gevoel, en leed het dieper onder al de kwellingen.

Zonder twijfel heeft Christus ook in zijn ziel de hevigste smarten geleden. Immers, alle heiligen die gemarteld en gefolterd werden, waren door God met zieletroost begunstigd, die hen hielp om geduldig hun pijnen te verdragen ; zelfs werden ze, te midden van hun kwellingen, door innige vreugde vervoerd ; zo leert ons de Apostel : "Thans verheug ik mij in mijn lijden voor u, en vul aan in mijn vlees wat aan de kwellingen van Christus ontbreekt, voor zijn lichaam, de Kerk" (Col. I, 24)[b:Kol 1,24] ; en elders: "Ik ben vol troost, ik loop over van vreugde in al onze kwelling" (II Cor. VII, 4)[b:2 Kor 7,4]. Doch de bittere lijdenskelk, die onze Heer Christus te drinken had, werd niet met zoetigheid vermengd. Hij wilde al het lijden kennen van de menselijke natuur die Hij aangenomen had, alsof Hij alleen mens en niet God was geweest.

14. Welke voordelen het lijden van Christus ons geeft. De pastoor zal ook met de meeste zorg uitleggen welke voordelen en zegeningen wij ontvangen hebben door het lijden van onze Heer.

Vooreerst gaf het lijden van Jezus bevrijding van de zonde : de heilige Johannes schrijft: "Hij heeft ons bemind en ons van onze zonden gereinigd in zijn bloed" (Apoc. I, 5)[b:Apok 1,5]. En de apostel : "U heeft Hij samen met Hem levend gemaakt, u al de zonden vergeven, het handschrift der veroordeling uitgevaagd dat tegen ons was en tegen ons getuigde, en het weggenomen en aan het kruis genageld" (Col. II, 13, 14)[b:Kol 2,13-14].

Verder heeft het lijden van Jezus ons ontrukt aan de slavernij van de duivel, zoals de Heer zelf zegt : "Nu wordt het oordeel van deze wereld gehouden ; nu gaat de vorst van deze wereld buitengedreven worden. En wanneer Ik zal omhoog geheven zijn van de aarde, zal Ik allen tot mij trekken" (Jo. XII, 31)[b:Joh 12,31].

Jezus heeft ook de voldoening gegeven die wij voor onze zonden verschuldigd waren. En omdat geen offer aan God meer kon behagen, heeft Hij ons met zijn Vader verzoend, en ons gunst en genade bij Hem doen vinden.

Ten slotte, met de zonde weg te nemen, heeft Hij de hemel, die door de zonde van gans het mensdom gesloten was, voor ons weer opengesteld. Dat geeft ons de Apostel te kennen in deze woorden: "Wij mogen vrijmoedig in het heiligdom binnentreden door het bloed van Christus" (Hebr. X, 19)[b:Hebr 10,19]. Dit geheim werd reeds in de oude wet afgebeeld : want diegenen, aan wie het verboden was naar het vaderland weer te keren voor de dood van de hogepriester (Num. XXXV, 25)[b:Num 35,25], beduidden dat niemand tot het hemels vaderland toegang had, ook niet wie vroom en rechtvaardig geleefd had, zolang de eeuwige Hogepriester Christus Jezus de dood niet ondergaan had. Doch eens dat Hij gestorven was, werd aanstonds de poort van de hemel geopend voor hen die, gezuiverd door de Sacramenten, en met geloof, hoop en liefde begaafd, deelachtig worden aan zijn lijden.

15. Hoe kon het lijden van Christus ons zo grote voordelen verdienen ? De pastoor zal aantonen dat al die grote en goddelijke gaven voortkomen van het lijden van Christus: vooreerst omdat het een volledige en volmaakte voldoening voor onze zonden is, die Jezus Christus op wonderbare wijze aan God de Vader gegeven heeft. En de losprijs, die Hij voor ons betaalde, was niet alleen gelijk aan onze schuld, maar overtrof ze verre. Verder was het offer, dat de Zoon op het altaar van het kruis opdroeg, zo aangenaam aan God, dat de gramschap van de Vader er volkomen door gestild werd. Daarover spreekt ook de Apostel, als hij zegt ; "Christus heeft ons liefgehad, en zichzelf voor ons overgeleverd tot slachtoffer aan God, tot lieflijke geur" (Eph. V, 2)[b:Ef 5,2].

Eindelijk was dat lijden voor ons de verlossing, waarvan de Prins der Apostelen zegt: "niet met vergankelijke dingen, met zilver of goud zijt gij vrijgekocht uit uw ijdele levenswandel, die u door de vaderen overgeleverd was ; maar met het kostbaar bloed van Christus als van een lam zonder gebrek of vlek" (I Petr. I, 18)[b:1 Petr 1,18] ; en de Apostel leert ons : "Christus heeft ons vrijgekocht van de vloek der wet, en is zelf vloek voor ons geworden" (Gal. III, 13)[b:Gal 3,13].

16. In het lijden van Christus vinden we het voorbeeld van alle deugden. Buiten die onschatbare weldaden, vinden we nog in het lijden van Christus de schitterendste voorbeelden van alle deugden. Want de Zaligmaker leert ons daar geduld en nederigheid, uitstekende liefde, zachtmoedigheid en gehoorzaamheid, en de opperste gelatenheid, niet alleen in het verdragen van het lijden om wille van de gerechtigheid, maar ook in het aanvaarden van de dood ; zodat we mogen zeggen dat onze Zaligmaker, op de ene dag van zijn lijden, ons door zijn voorbeeld geleerd heeft al de levensvoorschriften die Hij tijdens zijn prediking ons voorgehouden had.

Ziedaar in 't kort wat wij over het heilzame lijden en de dood van onze Heer Christus te zeggen hadden.

Moge onze geest voortdurend die geheimenissen beschouwen, opdat we samen met de Heer, leren lijden en sterven en begraven worden. Dan zullen we alle zondevlek van ons afwerpen, samen met Hem tot een nieuw leven verrijzen, en, door zijn genade en barmhartigheid, eens waardig worden om deel te hebben aan het rijk en de glorie van de hemel.

Het is zeker van groot belang de glorie te kennen van de begrafenis van onze Heer Jezus Christus, waarover wij in het vorige hoofdstuk gesproken hebben. Doch veel meer belang heeft het voor het gelovige volk de triomf te kennen die Christus behaalde met de duivel te overwinnen en aan de hel haar prooi te ontrukken : die triomf zullen we behandelen, samen met de verrijzenis. Wel kunnen die twee punten afzonderlijk behandeld worden ; doch, naar het voorbeeld der heilige Vaders, menen we best te doen met de verrijzenis en de nederdaling ter helle samen te verklaren.

In het eerste deel van dit artikel wordt ons als geloofspunt voorgehouden dat, na de dood van Christus, zijn ziel nedergedaald is ter helle en daar vertoefde zolang zijn lichaam in het graf bleef. Door die woorden belijden wij tevens dat dezelfde persoon van Christus te gelijkertijd in de hel was en in het graf lag. En dat moet ons niet verwonderen : we hebben immers er reeds meermaals op gewezen dat, alhoewel de ziel van het lichaam gescheiden was, de godheid toch altijd verenigd bleef zowel met de ziel als met het lichaam.

2. Wat betekent hier het woord hel ? De uitleg van dit artikel zal veel klaarder worden, als de pastoor eerst leert wat hier moet verstaan worden door het woord hel. Hij zal er wel op wijzen dat door de hel hier niet het graf bedoeld wordt, zoals sommigen in hun ongeloof en onwetendheid beweerd hebben. We leerden immers reeds in het voorgaande artikel dat onze Heer Christus begraven werd : er was dan geen enkele reden waarom de apostelen dezelfde waarheid in andere en minder klare woorden zouden herhalen.

Het woord hel betekent de verborgen plaatsen waar de zielen verblijven die de hemelse zaligheid niet verworven hebben. In die zin wordt het woord dikwijls gebruikt in de Heilige Schriftuur ; zo leren we bij de Apostel: "In de naam van Jezus moet elke knie buigen van de wezens in de hemel en op de aarde en onder de aarde (Phil. II, 10)[b:Fil 2,10]" ; en in de Handelingen der Apostelen getuigt de heilige Petrus dat de Heer Christus verrezen is, nadat de pijnen der hel hadden opgehouden (Act. II, 24)[b:Hand 2,24].

3. Hoeveel plaatsen zijn er waar de zielen na de dood buiten de zaligheid kunnen verblijven ? Die plaatsen zijn niet allen van één en dezelfde soort. Er is vooreerst de allergruwelijkste en duistere. kerker, waar de zielen, samen met de onzuivere geesten, door het eeuwig en onuitblusbaar vuur gefolterd worden. Die plaats wordt Gehenna genoemd en afgrond, en, in eigenlijke zin, hel.

Een tweede plaats is het vagevuur, waar de vrome zielen voor bepaalde tijd opgehouden worden om hun fouten uit te boeten, totdat voor hen de hemel open ga, waar niets mag binnentreden wat bezoedeld is. Het heilig Concilie verklaart dat de waarheid van die lering steunt op de getuigenissen der Heilige Schriftuur en op de apostolische overlevering : daarom zal de pastoor er dikwijls en met nadruk op terug komen, vooral omdat velen in deze tijd de gezonde lering niet meer verdragen.

Eindelijk, in de derde plaats verbleven de zielen der heiligen vóór de komst van Christus ; ze hadden er niet de minste smart te verdragen, en, gesteund door de zalige hoop op de verlossing, genoten ze van hun rustig verblijf. Die heilige zielen, die in de schoot van Abraham de Verlosser verwachtten, ging Christus bevrijden als Hij nederdaalde ter helle.

4. Christus is niet alleen met zijn macht maar waarlijk met zijn ziel ter helle nedergedaald. Men denke niet dat alleen de kracht en de macht van Christus de hel bereikte, en niet zijn ziel: men moet volstrekt geloven dat de ziel van Christus zelf ter helle nederdaalde en daar waarlijk tegenwoordig was. Het getuigenis van David laat daarover geen twijfel bestaan : "Gij zult mijn ziel niet verlaten in de hel" (Ps. XV, 10)[b:Ps 16,10].

5. De waardigheid van Christus heeft niet geleden onder zijn nederdaling ter helle. Alhoewel Christus ter helle nederdaalde, werd daardoor geen afbreuk gedaan aan zijn opperste macht, of werd de luister zijner heiligheid niet bezoedeld ; integendeel, dit feit heeft duidelijk zijn heiligheid en zijn godheid bevestigd, lijk Hij die vroeger reeds door vele mirakelen had bewezen. Dit zullen we gemakkelijk begrijpen, als we vergelijken waarom Christus ter helle nederdaalde en waarom andere mensen daar komen. Immers, al de anderen waren als gevangenen nedergedaald : Christus echter ging vrij en zegevierend te midden van de doden, om de duivelen te overwinnen die de mensen om hun schuld opgesloten en gebonden hielden.

Daarbij komt nog, dat al de anderen in de hel, ofwel door vreselijke pijnen gekweld worden, ofwel, al waren ze ook vrij van de pijn van gevoelen, toch beroofd bleven van het zaligend aanschouwen van God, en door hun verlangen naar de hemelse glorie gepijnigd werden. Onze Heer Christus integendeel daalde ter helle, niet om te lijden, maar om de heiligen en rechtvaardigen te bevrijden uit de ellende van hun gevangenis en om op hen de vrucht van zijn lijden toe te passen. Zijn nederdaling ter helle was dus volstrekt geen vermindering van zijn opperste macht of waardigheid.

6. Waarom wilde Christus ter helle nederdalen ? Na die bemerkingen, zal men uitleggen dat Christus ter helle wilde nederdalen om aan de duivelen hun prooi te ontrukken, en om de heilige Vaders en alle vrome zielen uit hun gevangenis te bevrijden en met zich ten hemel te voeren. Dat deed Hij dan ook op wonderbare en glorievolle wijze : want onmiddellijk bracht zijn aanschijn dan de gevangenen het heerlijkste licht en Hij vervulde hun zielen met onuitsprekelijke vreugde en geluk. Hij schonk hun de vurig betrachte zaligheid, die bestaat in het aanschouwen van God; en zo ging de belofte in vervulling die Hij aan de moordenaar deed : heden nog zult gij met mij in het paradijs zijn. Die bevrijding van de rechtvaardigen had de profeet Oseas lang te voren voorzegd : "dood, ik zal uw dood zijn ; hel, ik zal u verscheuren" (Os. XIII, 14)[b:Hos 13,14]. Dit is ook de betekenis van deze woorden van de profeet Zacharias : "Gij hebt door het bloed van uw verbond uw gevangenen bevrijd uit de kuil die zonder water was" (Zach. IX, 11)[b:Zach 9,11]. En ook de Apostel zegt hetzelfde in deze woorden : "De overheden en de machten heeft Hij ontwapend, ze fier ten toon gesteld, en in triomf meegevoerd op het kruis" (Col. II, 15)[b:Kol 2,15].

Om beter de kracht van dit geheim te begrijpen, moeten we ons dikwijls herinneren, dat niet alleen de rechtvaardigen, die na de komst van de Heer geboren waren, door de weldaad van zijn lijden de zaligheid bekomen hebben, maar al diegenen die vanaf Adam Hem zijn voorgegaan, en allen die nog zullen komen tot het einde van de wereld. Daarom waren de poorten van de hemel nooit voor iemand ontsloten geweest voordat Christus stierf en verrees ; de zielen der rechtvaardigen die uit dit leven scheidden, werden ofwel in de schoot van Abraham gedragen, ofwel, lijk het nu nog gebeurt, gingen ze in het vagevuur uitboeten wat ze nog te boeten hadden.

Er is nog een andere reden waarom Christus ter helle nederdaalde : daar, zowel als in de hemel en op aarde, moest Hij zijn macht en zijn heerschappij bevestigen ; in zijn naam moet alle knie buigen, in de hemel, op de aarde en in de hel (Phil. II, 10)[b:Fil 2,10]. Hoe zouden we dan niet in stomme verbazing bewonderen de goedheid van God voor de mensen, daar Hij niet alleen voor ons de vreselijkste dood wilde ondergaan, maar tot de meest verdoken delen van de wereld wilde doordringen, om de zielen te bevrijden die Hem boven alles duurbaar waren en ze naar de hemelse zaligheid te geleiden.

7. Betekenis van het tweede deel van dit artikel. Aan de uitleg van het tweede deel van het artikel zal de pastoor veel zorg besteden, het woord van de Apostel indachtig : Gedenk dat de Heer Jezus Christus uit de doden verrezen is (II Tim. II, 8)[b:2 Tim 2,8]. Er is immers niet aan te twijfelen, dat dit voorschrift, dat tot Timoteüs gericht was, van kracht blijft voor al wie zielzorg heeft.

Deze is de betekenis van het artikel : Christus onze Heer, die op een Vrijdag, rond het negende uur, de geest gegeven had op het kruis, werd de avond van diezelfde dag begraven door zijn leerlingen, die, met toelating van de landvoogd Pilatus, het Lichaam van de Heer van het kruis hadden afgenomen en het droegen naar een nieuw graf in een nabij gelegen hof; de derde dag na de dood, dit is op een Zondag, in de vroege morgen, werd zijn Ziel weder verenigd met zijn Lichaam ; en zo gebeurde het dat Hij, die drie dagen dood geweest was, tot het leven terugkeerde en verrees.

8. Christus verrees door zijn eigen macht. Door de verrijzenis moeten we niet alleen verstaan dat Christus opgewekt werd uit de dood, wat ook bij vele anderen gebeurt, maar dat Hij door zijn eigen macht verrezen is, wat aan Hem alleen eigen is. Want door zijn natuur had de mens nooit de kracht om zichzelf tot het leven terug te roepen, en die kracht werd Hem ook nooit verleend. Dat was uitsluitend aan de goddelijke almacht voorbehouden, zoals het woord van de Apostel ons leert : Al werd Hij uit zwakheid gekruisigd, toch leeft Hij door de kracht van God (II Cor. XIII, 4)[b:2 Kor 13,4]. En vermits de godheid niet gescheiden werd van het Lichaam terwijl het in het graf lag, noch van de Ziel als ze ter helle nederdaalde, bleef het Lichaam de kracht bezitten om zich opnieuw met de Ziel te verenigen, en bezat de Ziel ook de kracht om tot het Lichaam terug te keren : zo kon Christus door eigen macht herleven en uit de doden opstaan. David, die vervuld was met de Geest van God, heeft die verrijzenis voorzegd : Zijn rechterhand en zijn heilige arm hebben Hem behouden (Ps. XCVII, 1)[b:Ps 98,1]. En de Heer zelf heeft met zijn goddelijk woord die voorzegging bekrachtigd : "Ik leg mijn leven af om het weder aan te nemen. En ik heb de macht om het af te leggen, en de macht om het weer terug te nemen" (Jo. X, 17, 18)[b:Joh 10,17-18]. En om de waarheid zijner lering te bevestigen, sprak Hij tot de Joden : "Breekt deze tempel af, en in drie dagen zal Ik hem weer opbouwen" (Jo. II, 21)[b:Joh 2,21]. De Joden meenden wel dat Jezus sprak over de prachtige stenen tempel, doch het Evangelie zelf getuigt dat Jezus over de tempel van zijn Lichaam sprak.

We lazen wel op sommige plaatsen in de H. Schriftuur dat onze Heer Christus door zijn Vader opgewekt werd uit de doden ; doch die woorden bedoelen Christus als mens, evenals Hij in die andere teksten, waarin gezegd wordt dat Hij door zijn eigen macht verrees, als God bedoeld wordt.

9. Christus wordt de eerstgeborene der doden genoemd, alhoewel vele anderen vóór Hem verrezen zijn. Het is het grote voorrecht van Christus, dat Hij de eerste was om de goddelijke weldaad der verrijzenis te genieten. Hij wordt immers in de H. Schriftuur genoemd de eerstgeborene uit de doden (Col. I, 18)[b:Kol 1,18] en de eerstgeborene der doden (Apoc. I, 5)[b:Apok 1,5]. En de Apostel schrijft : "Christus is uit de doden verrezen, Eersteling van de ontslapenen. Door één mens is de dood, en ook door één mens is de opstanding der doden. Want gelijk in Adam allen sterven, zo zullen ook in Christus allen levend gemaakt worden. Iedereen nochtans op zijn eigen rang : de Eersteling, Christus, en daarna die van Christus zijn" (I Cor. XV, 20-23)[b:1 Kor 15,20-23]. In deze tekst wordt gesproken over de volmaakte verrijzenis, die het begin is van een onsterfelijk leven, en alle noodzakelijkheid van sterven volkomen wegneemt : in die verrijzenis neemt Christus de eerste plaats in. Zo we spreken over verrijzenis, in de zin van terugkeer tot een leven dat nogmaals een einde moet nemen door de dood, dan zijn velen vóór Christus verrezen : doch die werden allen opgewekt uit de dood, om later opnieuw te sterven. Onze Heer Christus, integendeel, heeft door zijn verrijzenis de dood overwonnen en verdelgd, zodat Hij niet meer kan sterven. Dit wordt allerduidelijkst bevestigd door deze woorden : Christus, die uit de doden opgestaan is, sterft niet meer, de dood zal over Hem niet meer heersen (Rom. VI, 9)[b:Rom 6,9].

10. Waarom Christus de derde dag wilde verrijzen. De pastoor zal de woorden "ten derden dage" moeten uitleggen, om de gelovigen niet te laten denken dat de Heer drie volle dagen in het graf gebleven is, Hij bracht in het graf een vollen dag door, en een deel van de voorgaande en een deel van de volgende dag, zodat we met waarheid mogen zeggen dat Hij drie dagen in het graf gelegen heeft en de derde dag uit de doden opstond. Om zijn godheid te bewijzen, wilde Hij echter zijn verrijzenis niet uitstellen tot het einde der wereld, en om te tonen dat Hij waarlijk mens is en waarlijk gestorven is, herleefde Hij niet aanstonds, doch slechts de derde dag. Die tijdruimte scheen voldoende te zijn om de waarheid van zijn dood te bewijzen.

11. Waarom de Vaders van het Concilie van Constantinopel aan dit artikel de woorden "volgens de Schriftuur" toegevoegd hebben. De Vaders van het Concilie van Constantinopel voegden hier de woorden bij: "volgens de Schriftuur". Dit woord werd overgenomen van Sint Paulus (I Cor. XV, 3)[b:1 Kor 15,3] en in het symbolum ingelast, omdat het geheim der verrijzenis van het allergrootste belang is ; dit leert ons de Apostel in deze woorden : "Is Christus niet verrezen, dan is onze prediking ijdel, en ijdel ook uw geloof. Is Christus niet verrezen, dan is uw geloof ledig, dan zijt gij nog in uw zonden" (I Cor. XV, 14, 17)[b:1 Kor 15,14.17]. In bewondering voor het geloofspunt dat in dit artikel voorgehouden wordt, schreef de heilige Augustinus ; Het is niet moeilijk te geloven dat Enristus gestorven is: ook de heidenen en de Joden en alle bozen geloven het. Het is eigen aan de christenen te geloven aan de verrijzenis van Christus : en we aanzien het als iets groot te geloven dat Hij verrezen is S. Aug., in Psalm. 120[[838]].

Daarom is het dat de Heer zo dikwijls over zijn verrijzenis gesproken heeft, en dat Hij bijna nooit met zijn leerlingen over zijn lijden sprak zonder tevens zijn verrijzenis te voorzeggen. Hij zegde wel : De Zoon van de mens zal overgeleverd worden aan de heidenen en bespot en gegeseld worden en bespuwd, en ze zullen Hem geselen en doden ; doch Hij voegde er bij : En de derde dag zal Hij verrijzen (Luc. XVIII, 32, 33)[b:Lc 18,32-33]. En als de Joden Hem vroegen dat Hij door een wonderteken zijn lering zou bewijzen, dan antwoordde Hij dat hun geen ander teken zou gegeven worden dan dat van de profeet Jonas : zoals Jonas drie dagen en drie nachten in de buik van de vis geweest is, zo zou de Mensenzoon ook drie dagen en drie nachten in het hart der aarde doorbrengen (Matth. XII, 39, 40)[b:Mt 12,39-40].

Om nu al de draagkracht en de betekenis van dit artikel beter te vatten, blijven nog drie vragen te beantwoorden : vooreerst, waarom was het nodig dat Christus verrees ? Ten tweede, welk was het doel en het einde der verrijzenis ? Ten slotte, welke zijn voor ons de voordelen van de verrijzenis ?

12. Waarom was het nodig dat Christus verrees ? Op de eerste vraag antwoorden we, dat de verrijzenis noodzakelijk was om de rechtvaardigheid van God te laten blijken. Het betaamde immers dat Hij, die verdrukt werd en met smaad overladen om aan God te gehoorzamen, ook door God verheerlijkt werd. Die reden geeft Sint Paulus aan in zijn brief aan de Philippiërs : Hij vernederde zich zelven door gehoorzaam te worden tot de dood, ja tot de kruisdood. Daarom ook heeft God Hem hoog verheven (Phil. II, 8-9)[b:Fil 2,8-9].

Verder was de verrijzenis noodzakelijk om ons geloof te bevestigen, zonder hetwelk de gerechtigheid van de mens geen stand houdt ; en ons geloof in de godheid van Christus steunt vooral op het feit dat Hij door eigen kracht uit de doden verrees.

Vervolgens, om onze hoop te voeden en te versterken. Omdat Christus verrezen is, hopen we met een vast vertrouwen dat ook wij zullen verrijzen : immers, de ledematen moeten hetzelfde lot ondergaan als het hoofd. Tot dat besluit komt ook de Apostel in zijn brieven aan de Corinthiërs en de Thessalonicensen (I Cor. XV, 12, - I Thess. IV, 13)[b:1 Kor 15,12; 1 Tes 4,13]. En bij Petrus, de Prins der Apostelen, lezen we : "Gezegend zij God en de Vader van onze Heer Jezus Christus, die naar zijn grote barmhartigheid ons deed herboren worden om levendig te hopen door de opstanding van Jezus Christus uit de doden, om een onvergankelijke erfenis te krijgen" (I Petri I, 3, 4)[b:1 Petr 1,3-4].

Ten slotte was de verrijzenis van de Heer noodzakelijk om het geheim onzer zaligheid en verlossing te voltrekken. Door zijn dood heeft Christus ons van onze zonden bevrijd; door zijn verrijzenis heeft Hij ons de voornaamste goederen weergegeven die we door de zonde verloren hadden. Daarom zegt de Apostel: "Christus werd overgeleverd om onze misstappen en opgewekt om onze rechtvaardiging" (Rom. IV, 25)[b:Rom 4,25]. Om het mensdom volledig in zijn geluk te herstellen, moest Christus dus niet alleen sterven, maar ook verrijzen.

13. Welke zijn voor ons de voordelen van de verrijzenis ? Uit hetgeen tot hiertoe gezegd is, kunnen we begrijpen welke voordelen de verrijzenis van Christus aan de gelovigen gebracht heeft. In de verrijzenis erkennen we dat God onsterfelijk is, vol glorie, overwinnaar van dood en duivel : zonder enige twijfel moeten wij geloven en belijden dat Christus die eigenschappen bezit.

Verder heeft de verrijzenis van Christus ook de verrijzenis van ons lichaam verdiend en verzekerd : immers, zijn verrijzenis is de oorzaak en het voorbeeld van de onze.

Over die opstanding der lichamen zegt de Apostel : "Evenals door één mens de dood gekomen is, zo kwam ook door één mens de opstanding der doden" (I Cor. XV, 21)[b:1 Kor 15,21]. Voor al wat God in het geheim onzer verlossing bewerkt heeft, heeft Hij de mensheid van Christus als werktuig gebruikt. Zo was de verrijzenis van Christus een werktuig om de onze te bewerken. En ze was er ook het voorbeeld van, want de verrijzenis van onze Heer Christus was de volmaakste van allen, en evenals het Lichaam van Christus door de verrijzenis overgegaan is tot een onsterfelijke glorie, zo zullen ook onze lichamen, die zwak en sterfelijk waren, met glorie en onsterfelijkheid bekleed worden. De Apostel leert ons immers : "Wij verwachten als verlosser, de Heer Jezus Christus, die ons vernederd lichaam van gedaante zal veranderen en het gelijkvormig zal maken aan zijn heerlijk lichaam" (Phil. III, 20, 21)[b:Fil 3,20-21].

Ook kan de verrijzenis van Christus als voorbeeld gesteld worden aan de ziel die dood is door de zonde, volgens deze woorden van dezelfde Apostel : "Gelijk Christus uit de doden opgewekt is door de glorie van de Vader, zo moeten wij ook in een nieuw leven wandelen. Want indien wij met Hem vergroeid zijn door de gelijkenis met zijn dood, dan zullen wij het ook zijn door de gelijkenis met zijn verrijzenis"en verder: "Wij weten immers dat Christus, die uit de doden opgestaan is, niet meer sterft, dat de dood niet meer over Hem heerst. Want gestorven is Hij, aan de zonde gestorven, voor goed, en leven doet Hij leven voor God. Eveneens moet ook gij bedenken dat gij dood zijt aan de zonde, maar leeft voor God in Christus Jezus" (Rom. VI, 4-11)[b:Rom 6,4-11].

14. Waarin kunnen wij het voorbeeld van de verrezen Christus navolgen ? We vinden in de verrijzenis van Christus een dubbel voorbeeld, dat wij kunnen navolgen. Vooreerst moeten we, na gezuiverd te zijn van de vlekken der zonde, een nieuw leven leiden, dat schittert door onberispelijke zeden onschuld, heiligheid, zedigheid, rechtvaardigheid, liefdadigheid en nederigheid. Vervolgens zullen we in dit nieuwe leven volharden, zodat we, met Gods hulp, van de weg der gerechtigheid, die we ingegaan zijn, niet meer afwijken.

De Apostel zegt ook dat de verrijzenis van Christus niet alleen het voorbeeld is van onze verrijzenis, maar dat ze ons ook de kracht geeft om te verrijzen, en de sterkte om te volharden in heiligheid en gerechtigheid en om de geboden van God te onderhouden. Want evenals we in de dood van Christus niet alleen leren dat we moeten sterven aan de zonde, maar er ook de kracht ontvangen om er aan te sterven, zo schenkt zijn verrijzenis ons ook de middelen om de rechtvaardigheid te bereiken en om te verrijzen tot een nieuw leven waarin we God dienen met vroomheid en heiligheid. De voornaamste vrucht van Jezus' verrijzenis is dan, dat wij, die met Hem gestorven zijn aan de zonde en aan de wereld, ook met Hem kunnen verrijzen tot een nieuwe levenswijze.

15. Tekenen waaraan men kan onderscheiden of we met Christus verrezen zijn. De Apostel leert ons aan welke tekenen men vooral die verrijzenis kan kennen ; als hij zegt : "Indien gij verrezen zijt met Christus, zoekt naar de dingen die daar boven zijn, waar Christus aan de rechterhand van God zetelt" (Col. III, 1)[b:Kol 3,1], dan toont hij daardoor, dat zij die verlangen leven, eer, rust en rijkdom te vinden waar Christus is, waarlijk met Christus verrezen zijn ; doch hij voegt er bij: "Zint op de dingen die daarboven zijn, niet op die van de aarde" (Id III, 2)[b:Kol 3,2], om ons te leren onderscheiden of we wel met Christus verrezen zijn. Want evenals men de gesteltenis en de gezondheid van het lichaam kan kennen door iemands smaak, zo mag men ook met reden vertrouwen, dat hij, die genot vindt in al wat waar en zuiver en rechtvaardig en heilig is, tot een nieuw en geestelijk leven met Jezus Christus verrezen is.

De profeet David, vervuld van de geest van God, beschouwde de zalige en glorievolle hemelvaart van de Heer, en nodigde alle mensen uit om die triomf te vieren met de hoogste vreugde : "Alle volkeren, juicht God toe met handgeklap en jubelzangen, God is opgestegen met gejuich" (Ps. XLVI)[b:Ps 47]. Uit die woorden zal de pastoor begrijpen dat dit geheim met de meeste zorg moet uitgelegd worden, en dat hij zich moet beijveren om de gelovigen er toe te brengen, dat ze het niet alleen kennen en geloven, maar het, met Gods gratie, ook in hun daden en hun leven doen doordringen. Het zesde artikel handelt over het geheim der hemelvaart. Men zal beginnen met het eerste deel van het artikel uit te leggen, en er de draagkracht en betekenis van aan te tonen. De gelovigen moeten immers zonder enige twijfel aannemen, dat Jezus Christus, na het werk onzer verlossing voltrokken te hebben, als mens ten hemel gestegen is met ziel en lichaam. Als God heeft Hij nooit de hemel verlaten, vermits Hij met zijn goddelijk wezen alle plaatsen vervult.

2. Christus steeg ten hemel, zowel door Zijn menselijke als door Zijn goddelijke kracht. Christus steeg ten hemel door zijn eigen macht, niet door een vreemde kracht, zoals het gebeurde met Elias die op een vlammende wagen ten hemel opgenomen werd (II Reg. II, 11, 12)[b:2 Kon 2, 11.12], of met de profeet Habacuc (Dan. XIV, 35)[b:Dan 14,35], of met de diaken Philippus, die door de goddelijke kracht opgenomen, ver weggevoerd werden door de lucht. Doch Hij is niet alleen als God door de alvermogende werking der godheid ten hemel geklommen, maar ook als mens. Op natuurlijke wijze kon dat niet geschieden ; maar de kracht, waarmede de zalige ziel van Christus begaafd was, kon zijn lichaam vervoeren waarheen het haar beliefde ; en het lichaam, dat reeds verheerlijkt was, gehoorzaamde gemakkelijk aan hetgeen de ziel begeerde. Om die reden geloven wij, dat Christus, als mens en als God, door zijn eigen macht ten hemel gestegen is.

3. In welke zin wordt gezegd dat Christus zit aan de rechterhand van zijn Vader ? Het tweede deel van dit artikel zegt dat Christus zit aan de rechterhand van zijn Vader. We treffen hier een oneigen wijze van spreken aan, die dikwijls voorkomt in de Heilige Schriftuur als we aan God menselijke gevoelens of ledematen van het menselijk lichaam toekennen. Die beeldspraak past zich aan bij onze opvattingen, alhoewel er in God niets lichamelijk is vermits Hij een geest is. Bij de mensen wordt degene, die men meest wil vereren, aan de rechterhand geplaatst ; die menselijke gewoonte verplaatsen we naar de hemel, en we zeggen dat Christus aan de rechterhand van zijn Vader zit, om daardoor uit te drukken dat Hij, als mens, boven alle andere verheerlijkt werd.

Zitten betekent hier geen houding van het lichaam, maar een vast en onveranderlijk bezit van de koninklijke en opperste macht en glorie, die Hij van zijn Vader ontvangen heeft. Daarover zegt de Apostel : "Hij heeft Hem opgewekt uit de doden en Hem aan zijn rechterhand in de hemelen gezet, hoog boven alle overheid en macht en kracht en heerschappij, en boven elke naam die genoemd wordt, niet enkel in de tegenwoordige wereld, maar ook in de toekomende ; en alles heeft Hij onder zijn voeten gelegd" (Eph. I, 20-22)[b:Ef 1,20-22]. Die woorden bewijzen duidelijk, dat deze glorie zodanig in het bijzonder aan onze Zaligmaker eigen is, dat ze aan geen ander schepsel kan toekomen. Daarom zegt de Apostel elders : "Tot welke engel heeft Hij ooit gezegd : Zit aan mijn rechterhand ?" (Hebr. I, 13)[b:Hebr 1,13]

4. Het verhaal der hemelvaart van Christus moet dikwijls herhaald worden voor het volk. De pastoor zal de zin van dit artikel breedvoeriger uitleggen, met het verhaal van de hemelvaart voor te houden, dat de heilige Lucas wonderschoon heeft geschreven in de Handelingen der Apostelen (Act. I)[b:Hand 1]. In die uitleg zal hij vooreerst doen opmerken, dat alle andere geheimenissen gericht zijn naar de hemelvaart, als naar hun einde, en dat dit geheim de vervulling en voltrekking van alle andere is. Gelijk alle geheimen van onze godsdienst met de menswording van onze Heer een aanvang nemen, zo eindigt ook zijn omgang met de mensen bij de hemelvaart. Verder worde ook hierop gewezen : de andere punten van het Symbolum die over onze Heer Christus handelen, tonen zijn uiterste vernedering en verguizing: er kan immers niets smadelijker of nederiger bedacht worden, dan dat de Zoon van God voor ons de natuur en de zwakheid van de mens heeft aangenomen, dat Hij wilde lijden en sterven. Maar als we, in het voorgaande artikel, belijden dat Hij uit de doden verrezen is, en hier nu belijden dat Hij ten hemel geklommen is, en aan de rechterhand van zijn Vader zit: dan kan ook weer niets heerlijker of wonderlijker gezegd worden om zijn opperste glorie en zijn goddelijke majesteit uit te drukken.

5. Waarom is Christus ten hemel gestegen, en heeft Hij niet liever zijn rijk op aarde gevestigd ? Na die uitleg gegeven te hebben. zal men ook met zorg voorhouden om welke reden Christus onze Heer ten hemel gestegen is.

Een eerste reden van zijn hemelvaart is, dat aan zijn lichaam, dat in de verrijzenis de glorie der onsterfelijkheid ontvangen had, het verheven en luisterrijk verblijf van de hemel paste, en niet een aardse en onaanzienlijke woning. Hij steeg ook ten hemel, niet alleen om bezit te nemen van de heerlijkheid en de koninklijke troon die Hij door zijn bloed verdiend had, maar ook om zorg te dragen voor al wat onze zaligheid betreft.

Verder wilde Hij bewijzen dat zijn rijk werkelijk niet van deze wereld is (Jo. XVIII, 36)[b:Joh 18,36] : want de koninkrijken dezer wereld zijn aards en onbestendig, en steunen op geld en vleselijke macht ; doch het rijk van Christus is niet aards, zoals de Joden verwachtten, maar geestelijk en eeuwig. Ook heeft Hij getoond, met zijn troon in de hemel te plaatsen, dat zijn rijkdom en zijn schatten geestelijk zijn. In dat rijk moeten als de rijksten en de machtigsten aanzien worden degenen die Gods wil met de meeste zorg zoeken na te leven, want de heilige Jacobus zegt dat God de armen naar de wereld uitverkoren heeft als rijken aan geloof en erfgenamen van het koninkrijk dat Hij beloofd heeft aan wie Hem liefhebben (Jac. II, 5)[b:Jak 2,5].

Eindelijk heeft onze Zaligmaker, door zijn hemelvaart, willen bewerken dat wij, met de geest en het verlangen, Hem naar de hemel zouden volgen. Evenals Hij door zijn dood en zijn verrijzenis ons een voorbeeld nagelaten heeft om ons geestelijk te leren sterven en verrijzen, zo leert Hij ons door zijn hemelvaart dat wij ons, zolang wij hier op aarde zijn, met de gedachte ten hemel moeten verheffen en belijden dat wij vreemdelingen en gasten op aarde zijn (Hebr. XI, 13)[b:Hebr 11,13], op weg naar het vaderland, dat wij medeburgers van de heiligen zijn en huisgenoten van God (Eph. II, 19). Immers, zo zegt dezelfde Apostel, ons burgerschap is in de hemel (Phil. III, 20)[b:Fil 3,20].

6. Weldaden die Christus ons door zijn hemelvaart bewezen heeft. Reeds lang te voren had de profeet David de grootheid en de menigte van onuitsprekelijke goederen bezongen, die de goddelijke barmhartigheid door de hemelvaart over ons uitstort ; de Apostel Paulus haalt ook die woorden van de profeet aan : "Toen Hij ten hoge opsteeg, heeft Hij gevangenen gevangen meegenomen, gaven heeft Hij aan de mensen uitgedeeld" (Ps. LXVIII, 19 ; Eph. IV, 8)[b:Ps 68,19; Ef 4,8]. Want de tiende dag gaf Hij de Heilige Geest, door wiens kracht en overvloed Hij de aanwezige menigte van gelovigen vervulde. Toen heeft Hij de heerlijke belofte volbracht : "Het is voor u beter dat ik heenga. Want als ik niet heenging, zou de Helper niet tot u komen ; doch indien ik ga, zal ik Hem tot u zenden" (Jo. XVI, 7)[b:Joh 16,7]. Volgens de mening van de Apostel (Hebr. IX, 24)[b:Hebr 9,24], is Jezus ook ten hemel gestegen om voor Gods aangezicht te verschijnen voor ons, en het ambt van voorspreker bij de Vader te vervullen. "Mijn kinderkens, zo zegde de heilige Johannes, dit schrijf ik u opdat gij niet zondigt. Zelfs indien iemand zondigt, dan hebben wij een voorspreker bij de Vader, Jezus Christus de rechtvaardige. En Hij is verzoening voor onze zonden" (I Jo. II, 1)[b:1 Joh 2,1]. Ook is er niets dat aan de gelovigen groter vreugde en blijheid kan schenken, dan de gedachte, dat Jezus Christus, die in zulke gunst en gezag bij zijn hemelse Vader is, hun zaak verdedigt en voor hun zaligheid ten beste spreekt.

Ten slotte is Hij ons een plaats gaan voorbereiden zoals Hij beloofd had, en als hoofd, in ons aller naam, van de hemelse glorie bezit gaan nemen: want bij zijn hemelvaart heeft Hij de poorten geopend, die door de zonde van Adam gesloten waren, en ons de weg gebaand, waarlangs wij tot de eeuwige zaligheid zouden komen, gelijk Hij het in het laatste avondmaal aan zijn leerlingen had voorzegd. En om deze belofte met de daad te volbrengen, heeft Hij de zielen der heiligen, die Hij uit de hel verlost had, met zich binnengeleid in de woning der eeuwige zaligheid.

7. Voordelen die Christus ons door zijn hemelvaart geschonken heeft. Buiten deze wonderbare menigte van hemelse gaven, bekomen wij nog talrijke heilzame voordelen uit de hemelvaart. Vooreerst wordt de verdienste van ons geloof er grotelijks door vermeerderd : immers, het geloof houdt ons dingen voor die wij niet zien, en die boven de rede en het begrip der mensen zijn. Daarom zou ons geloof minder verdienste gehad hebben, zo de Heer van ons niet weggegaan was : door Christus zelf worden zalig genoemd zij die geloven zonder gezien te hebben (Jo. XX, 29)[b:Joh 20,29].

Verder is de hemelvaart van Christus een krachtig middel om de hoop in onze harten te versterken : omdat wij geloven dat Christus als mens ten hemel gestegen is, en de menselijke natuur aan de rechterhand van zijn Vader geplaatst heeft, daarom hebben wij de vaste hoop, dat wij ook, die zijn ledematen zijn, ook daarheen zullen stijgen, en er met ons Hoofd zullen verenigd worden. Dat heeft de Heer zelf getuigd in deze woorden : "Ik wil, Vader, dat zij die Gij mij gegeven hebt, zouden zijn waar ik ben" (Jo. XVII, 24)[b:Joh 17,24].

Eindelijk hebben we die allergrootste weldaad ontvangen, dat Jezus, door zijn hemelvaart, onze liefde heeft opgevoerd naar de hemel en door zijn goddelijke geest ontvlamd heeft : volkomen waar is het woord dat, waar onze schat is, daar ook ons hart zal zijn (Matth. VI, 21 ; Luc. XII, 34)[b:Mt 6,21; Lc 12,34].

8. Het was niet nuttig voor ons dat Christus op de aarde bleef. Zo de Heer Christus nog op aarde verbleef dan zouden we Hem als mens beschouwen en zijn menselijke levenswijze nagaan. We zouden in Hem zien een mens die ons met vele weldaden overladen heeft, en met een aardse genegenheid zouden wij Hem beminnen. Integendeel, met naar de hemel te gaan heeft Hij onze liefde vergeestelijkt en bewerkt dat wij Hem, die wij als afwezig beschouwen, als God eren en liefhebben. Dit begrijpen we gedeeltelijk uit het voorbeeld der Apostelen, die, zolang de Heer met hen omging, met menselijke gevoelens tegenover Hem stonden : gedeeltelijk ook uit het woord van Jezus zelf: "Het is beter voor u dat ik heenga" (Jo. XVI, 7)[b:Joh 16,7]. De onvolmaakte liefde, waarmee ze Jezus beminden terwijl Hij bij hen was, moest volmaakt worden door de goddelijke liefde bij de komst van de Heilige Geest ; daarom voegde Hij er onmiddellijk bij : "Zolang ik niet heenga, zal de Heilige Geest niet tot u komen".

9. Na de hemelvaart van Christus heeft de Kerk uitbreiding genomen. Daar komt nog bij, dat Hij zijn huis op aarde, 't is te zeggen zijn Kerk, uitgebreid heeft, door de kracht en onder de leiding van de Heilige Geest. Als opperherder en hogepriester onder de mensen liet Hij haar Petrus na, de prins der apostelen ; sommigen heeft Hij tot apostelen aangesteld, sommigen tot profeten, sommigen tot evangelisten, sommigen tot herders en leraars (Eph. IV, 11)[b:Ef 4,11], zodat Hij nu aan de rechterhand van de Vader gezeten, altijd voortgaat met verschillende gaven aan verschillende personen uit te delen. De Apostel leert ons ook dat aan ieder van ons de genade gegeven werd naar de maat van de vrijgevigheid van Christus (Eph. IV, 7)[b:Ef 4,7].

Eindelijk moeten de gelovigen hier ook bedenken wat we vroeger zegden over het geheim van de dood en de verrijzenis : alhoewel we ons heil en onze verlossing verschuldigd zijn aan het lijden van Christus, die door zijn verdienste de toegang tot de hemel opende voor de rechtvaardigen, toch is ook zijn hemelvaart niet alleen een voorbeeld, waaruit wij leren onze betrachtingen verheffen en met de geest ten hemel klimmen, maar ook de bron die ons daartoe de goddelijke kracht verleent.

Onze Heer Jezus Christus oefent drie bedieningen uit, die tot luister en sieraad van zijn Kerk strekken : Hij is haar Verlosser, Beschermer en Rechter. Uit de vorige artikelen blijkt dat Hij het mensdom door zijn lijden en dood verlost heeft, en door zijn Hemelvaart voor eeuwig onze bescherming op zich genomen heeft : Zo hebben we Hem nog in dit artikel als Rechter te beschouwen. De betekenis van dit artikel is, dat de Heer Christus, op de uitersten dag, gans het menselijk geslacht zal oordelen.

2. Dubbele komst van Christus. De Heilige Schriftuur spreekt over een dubbele komst van de Zoon van God : Hij kwam een eerste maal, als Hij om wille van onze zaligheid, ons vlees aannam en mens werd in de schoot van een Maagd ; Hij zal een tweede maal komen op het einde van de wereld om alle mensen te oordelen. Die tweede komst wordt in de Heilige Schriftuur de dag van de Heer genoemd ; daarover zegt de Apostel : "De dag van de Heer zal komen als een dief in de nacht" (I Thess. V, 2)[b:1 Tes 5,2] ; en de Zaligmaker zelf : "Aangaande die dag en dit uur weet niemand iets" (Matth. XXIV, 36)[b:Mt 24,36] Om ons van de waarheid van het oordeel te overtuigen, zal dit woord van de Apostel wel volstaan : "Wij allen moeten voor de rechterstoel van Christus verschijnen, opdat ieder wegdraagt naarmate hij door het lichaam gedaan heeft, goed of kwaad" (II Cor. V, 10)[b:2 Kor 5,10]. Overvloedig zijn de getuigenissen in de Heilige Schriftuur, - de pastoor zal ze zowat overal ontmoeten - die niet alleen de waarheid van het oordeel bewijzen, maar ze ook duidelijk maken voor de gelovigen : evenals alle mensen, van af het begin van de wereld, vurig verlangen naar de eerste dag van de Heer, de dag waarop Hij zich bekleedde met het menselijk vlees, omdat ze in dat geheim al hun hoop op verlossing stelden ; zo moeten wij, nu de Zoon van God gestorven is en ten hemel gestegen, de tweede dag van de Heer met de grootste begeerten betrachten, de gelukkige hoop verwachten en de glanzende verschijning van de grote God (Tit. II, 13)[b:Tit 2,13].

3. Hoe dikwijls ieder mens het oordeel van Christus zal ondergaan. Om deze waarheid duidelijker te maken, moet men aan de gelovigen voorhouden dat er twee ogenblikken zijn waarop wij in tegenwoordigheid van God moeten verschijnen om rekenschap te geven van al onze gedachten, werken en woorden en eindelijk het vonnis uit de mond van de Rechter te ontvangen.

Het eerste oordeel heeft plaats op het ogenblik dat ieder van ons sterft : ogenblikkelijk verschijnen we voor de rechterstoel van God, en daar wordt een allerrechtvaardigste oordeel ingesteld over al wat we ooit gedaan, gezegd of gedacht hebben. Dit wordt het bijzonder oordeel genoemd.

Voor het tweede oordeel zullen alle mensen samen, op één dag en op één plaats, voor de rechterstoel van God staan ; alle mensen van alle eeuwen zullen dan zien en horen welk vonnis geveld wordt over elke mens in 't bijzonder. De uitspraak van dit vonnis zal voor de onrechtvaardige en boze mensen een groot deel uitmaken van hun straf en kwelling ;en de vromen en rechtvaardigen zullen er een grote beloning in vinden dat ieder zal gekend worden zoals hij was in dit leven. Dat is het algemeen oordeel.

4. Waarom was het nodig, bij het bijzonder oordeel nog een algemeen oordeel te voegen ? Het is nodig aan de gelovigen uit te leggen, waarom, naast het bijzonder oordeel dat over elke mens afzonderlijk uitgesproken wordt, nog een algemeen oordeel over alle mensen moet bestaan.

Als de mens sterft, laat hij kinderen na die hem zullen navolgen, of leerlingen of vrienden die zijn voorbeelden, woorden en daden zullen aanhangen en verdedigen : daardoor is het nodig dat de beloning of de straf der overledenen vermeerderd wordt, vermits het nut of het nadeel dat zo op velen overgaat, geen einde zal nemen vóór de laatste dag van de wereld, Het is billijk dat een volkomen onderzoek ingesteld wordt over alle goede of kwade woorden en werken, die aan anderen gelegenheid tot goed of tot kwaad gegeven hebben : dit kan niet geschieden, tenzij in een algemeen oordeel, waarin alle mensen zullen gevonnist worden.

Een tweede reden is deze : de goede naam van vrome mensen wordt dikwijls gekrenkt, en de bozen worden als onschuldigen geprezen. De goddelijke rechtvaardigheid eist dat vromen de achting, die hun ten onrechte ontnomen was, terugbekomen in een openbare samenkomst van alle mensen en in een algemeen oordeel.

Verder bedenke men dat alle mensen, zo goede als kwade, al wat ze in hun leven gedaan hebben, niet zonder hun lichaam deden ; daaruit volgt natuurlijk dat de goede en slechte werken ook behoren tot de lichamen, die er de werktuigen van geweest zijn. Het paste dan ook dat de lichamen, samen met de zielen, deel hadden in de eeuwige beloning of straf die hun toekwam : dit kon weer niet gebeuren zonder de verrijzenis van alle mensen en een algemeen oordeel.

Eindelijk moest het bewezen worden, dat in voorspoed en tegenspoed, die dikwijls bij goeden en kwaden voorkomt, niets geschiedt zonder de leiding van de oneindige wijsheid en rechtvaardigheid van God. Daarom was het nodig, niet alleen dat de rechtvaardigen beloond worden in het andere leven, en de bozen gestraft, maar dat die beloning en die straf in een openbaar en algemeen oordeel toegekend wordt. Zo zal de vergelding op de schitterendste wijze door allen gekend zijn, zo wordt door allen hulde gebracht aan de rechtvaardigheid en de voorzienigheid van God, om de ongewettigde klacht te herstellen die soms zelfs door heilige mannen geuit werd als ze zagen dat de goddelozen rijk en machtig waren en met eer overladen. Zo zegt de Profeet : "Mijn voeten hadden bijna gestruikeld en mijn stappen werden onzeker, want ik was naijverig op de bozen als ik de zondaars in vrede zag leven" (Ps. LXXII, 2, 3)[b:Ps 73,2.3]; en een weinig verder : "Ziedaar die ondeugende mensen, het gaat hun goed in de wereld en zij worden rijk. Dan heb ik gezegd : Ik heb dus te vergeefs mijn hart gereinigd en mijn handen onder de onschuldigen gewassen, want dagelijks word ik gegeseld, en van 's morgens vroeg begint mijn kastijding" (Ps. LXXII, 12-14)[b:Ps 73,12-14]. Vele anderen hebben daarover geklaagd. Het is dus nodig dat een algemeen oordeel gehouden wordt, opdat de mensen niet zeggen : "God wandelt rond de grenzen van de hemel, en bekommert zich niet om de aarde" (Job. XXII, 14)[b:Job 22,14]. Zo werd terecht de belijdenis van deze waarheid opgenomen in de twaalf artikelen, opdat degenen die twijfelen aan de voorzienigheid en rechtvaardigheid van God, mogen versterkt worden door het overdenken van die lering.

Eindelijk moest het voorhouden van het oordeel de vromen versterken en de bozen doen vrezen: immers, de kennis van Gods rechtvaardigheid zal de deugdzamen behoeden voor val en de zondaars van het kwaad terugroepen door de vrees en de verwachting van de eeuwige straf. Daarom heeft onze Heer en Zaligmaker, als Hij sprak over de uiterste dag, verklaard dat er een algemeen oordeel zal zijn ; Hij heeft de tekens beschreven die het naderen van die dag voorspellen, opdat we door die tekens zouden weten dat het einde van de wereld nabij is. Tenslotte heeft Hij, bij zijn hemelvaart, engelen gezonden naar zijn apostelen die treurden om zijn heengaan, om hen te troosten met deze woorden : "Deze Jezus, die van u ten hemel opgenomen is, zal evenzo op dezelfde wijze weerkomen als gij Hem ten hemel zaagt opvaren" (Act. I, 11)[b:Hand 1,11].

5. Christus, God en mens, werd aangesteld als rechter van het mensdom. De Heilige Schriftuur verklaart dat het oordeel aan Christus werd toevertrouwd, niet alleen als God maar ook als mens : alhoewel de macht van te oordelen gemeen is aan de drie goddelijke Personen, toch kennen we die macht vooral aan de Zoon toe, omdat we Hem ook de wijsheid toeschrijven. Dat Hij ook als mens de wereld zal oordelen, dat wordt bevestigd door het getuigenis van Jezus zelf, als Hij zegt "Evenals de Vader leven in Zichzelf heeft, zo vergunde Hij ook aan de Zoon leven te hebben in Zichzelf. En Hij gaf Hem macht om te oordelen, omdat Hij mensenzoon is" (Jo. V, 26, 27)[b:Joh 5,26.27].

6. Waarom het oordeel niet aan de Vader of aan de Heilige Geest toegeschreven wordt. Het betaamde ten zeerste dat de Heer Christus ons oordeelde : immers de mensen die ten oordeel komen, moeten met hun lichamelijke ogen de rechter kunnen zien, met hun oren het vonnis horen dat Hij uitbrengt, en het oordeel volledig kunnen volgen met hun zinnen. Daarbij was het ook zeer billijk dat Hij, die door het onrechtvaardigste vonnis van de mensen veroordeeld werd, later ten aanschouwe van allen, als rechter van alle mensen zou zetelen. Als de Prins der Apostelen in het huis van Cornelius de voornaamste punten van de christelijke godsdienst uitgelegd had, en aan zijn toehoorders geleerd had dat Christus door de Joden aan het kruis werd gehecht en gedood, en de derde dag terug verrees, dan voegde hij er om die reden bij : "En Hij gelastte ons, aan het volk te prediken en te betuigen dat Hij de rechter is, door God aangesteld, over levenden en doden" (Act. X, 42)[b:Hand 10,42].

7. Voortekens van het laatste oordeel. De Heilige Schriftuur duidt ons drie tekenen aan, die het laatste oordeel zullen voorafgaan : de prediking van het Evangelie over geheel de wereld, de geloofsverzaking van velen, de Antichrist. Zo zegt de Heer : "Dit Evangelie van het rijk zal verkondigd worden over gans de wereld, tot getuigenis voor alle volkeren, en dan zal het einde komen" b:Mt 24,14|Matth. XXIV, 14]. En de Apostel vermaant ons, dat we ons door niemand laten verleiden, alsof de dag van de Heer aanstaande was : "Tenzij eerst de afval geschied is en de man van zonde verschenen" (II Thess. II, 3)[b:2 Tes 2,3], zal het oordeel geen plaats hebben.

8. Hoe zal het oordeel geschieden, en hoe zal over alle mensen een vonnis geveld worden ? Over de manier waarop het oordeel zal geschieden, kan de pastoor gemakkelijk voldoenden uitleg vinden in de voorzeggingen van Daniël (Dan. VII, 9)[b:Dan 7,9], in de lering van de Heilige Evangeliën (Matth. XXIV, 30, Marc, XIII, 26)[b:Mt 24,30; Mc 13,26], en van de Apostel (II Thess. II, 11)[b:2 Tes 2,11]. Het is vooral het vonnis, dat door de Rechter zal uitgesproken worden, dat we hier van nabij te beschouwen hebben.

Christus, onze Zaligmaker, zal met blijheid in de ogen, de rechtvaardigen bezien die aan zijn rechterhand zullen staan, en zal met de uiterste welwillendheid dit oordeel over hen uitspreken "Komt, gezegenden van mijn Vader, neemt bezit van het rijk dat voor u bereid werd van af het begin van de wereld" (Matth. XXV, 34)[b:Mt 25,34]. Als men die woorden vergelijkt met de veroordeling van de bozen, zal men begrijpen dat niets aangenamer kan gehoord worden ; door die woorden worden de vrome en rechtvaardige mensen geroepen van het werk tot de rust, van een tranendal tot de hoogste vreugde, van de ellende tot een altijddurende zaligheid, die zij door hun liefdewerken verdiend hebben.

9. Tot welke straffen zullen de bozen veroordeeld worden ? Daarna zal de Rechter zich wenden tot hen die aan zijn linkerhand staan, en Hij zal hun gerechtigheid laten geschieden door deze woorden : "Gaat weg van Mij, vermaledijden, in het eeuwig vuur, dat bereid werd voor de duivel en zijn engelen" (Matth. XXV, 41)[b:Mt 25,41].

Door de eerste woorden : Gaat weg van Mij, wordt de vreselijkste straf uitgedrukt die de bozen zullen ondergaan : daardoor worden zij van het aanschijn van God verworpen, en zij kunnen geen troost vinden omdat ze geen hoop hebben ooit in het bezit te komen van dit grote goed. Die straf wordt door de godgeleerden de pijn van schade genoemd, omdat de goddelozen in de hel voor eeuwig het licht van Gods aanschijn zullen moeten derven.

En het woord "vermaledijden" dat er op volgt, komt hun ellende en hun rampen nog zwaarder maken : indien zij ten minste, voor hun verwerping uit de goddelijke tegenwoordigheid, een woord van zegen mochten horen, dat zou hun voorzeker een grote troost zijn. Maar zij hebben niets te verwachten dat hun verlichting brengt, en daarom worden zij terecht bij hun verwerping door de goddelijke rechtvaardigheid met allen vloek beladen.

10. De pijn van gevoelen, en het gezelschap der verdoemden. Volgen dan de woorden: "in het eeuwige vuur". Die tweede soort van straf hebben de godgeleerden pijn van gevoelen genoemd, omdat zij in het lichaam gevoeld wordt, evenals slagen, geseling en andere erge folteringen ; zonder twijfel is de smart die door het vuur veroorzaakt wordt de pijnlijkste van allen.

En vermits hier nog bijkomt dat dit lijden eeuwig zal duren, is het duidelijk dat de straf der verdoemden alle kwellingen in zich besluit. Dit wordt ons nog beter aangetoond door de laatste woorden van het vonnis : "... dat bereid is voor de duivel en zijn engelen".

Het is eigen aan de mens dat hij alle kwalen gemakkelijker verdraagt, als hij een deelgenoot in het lijden heeft die hem enige verlichting brengt door zijn voorzichtigheid en zijn goedheid : hoe ellendig zullen dan de verdoemden zijn, die in hun uiterste kwelling nooit zullen bevrijd worden van het gezelschap der boosaardige duivelen ! Toch zal dit vonnis van onze Zaligmaker tegen de bozen zeer rechtvaardig zijn, omdat zij alle werken van ware liefde verwaarloosd hebben : zij gaven geen spijs of drank aan wie honger of dorst had, de vreemdeling hebben zij niet geherbergd en de naakte niet gekleed, de gevangene en de zieke hebben zij niet bezocht.

11. Het is nodig dikwijls over het oordeel te spreken aan de gelovigen. Deze waarheden moeten de pastoors dikwijls aan de gelovigen voorhouden. Als we dit artikel met vast geloof aanvaarden, heeft het een grote kracht om onze boze hartstochten te bedwingen en ons van de zonde af te trekken. Daarom wordt in het boek Ecclesiasticus gezegd: "Wees in al uw werken uw uitersten indachtig, en in eeuwigheid zult ge niet zondigen" (Eccli. VII, 40)[b:Sir 7,40]. Al is men nog zo sterk tot het kwaad geneigd, toch zal men allicht tot het betrachten van de deugd teruggebracht worden door de gedachte dat men bij de allerrechtvaardigste Rechter zal rekenschap te geven hebben, niet alleen over daden en woorden, maar zelfs over de verborgenste gedachten, en dat men de straf zal ontvangen die men erdoor verdiend heeft. En de rechtvaardige zal noodzakelijk aangemoedigd worden om beter en beter de deugd te beoefenen, en zal vervuld worden met de hoogste vreugde, al leeft hij ook in armoede, oneer en lijden, als hij zijn gedachten laat gaan naar de dag waarop hij, na de strijd van dit ellendig leven, in het bijzijn van alle mensen, als overwinnaar zal erkend worden, en in het hemels vaderland met goddelijke en eeuwige eer zal overladen worden.

De pastoors moeten dus de gelovigen aanzetten tot een leven van volmaaktheid en tot het beoefenen der godsvrucht, opdat ze met grote gerustheid van gemoed de nakende grote dag van de Heer kunnen verwachten en zelfs, gelijk het voor kinderen van God betaamt, naar die dag met groot verlangen kunnen uitzien.

Tot hiertoe hebben wij uiteengezet al wat betrekking heeft op de eerste en de tweede Persoon der Heilige Drievuldigheid, voor zoveel het vooropgestelde doel het vergde. Er blijft ons nu uit te leggen wat in het symbolum gezegd wordt over de derde Persoon, de Heilige Geest. Aan die uitleg zullen de pastoors al hun ijver en zorg besteden, want aangaande deze waarheden is onwetendheid of verkeerd begrip evenmin geoorloofd als voor de overige artikelen. Daarom duldde de Apostel niet dat sommige Ephesiërs de Heilige Geest niet kenden : als hij hun vroeg of zij de Heilige Geest ontvangen hadden, en zij ten antwoord gaven dat ze niet eens wisten dat er een Heilige Geest bestaat, stelde hij hun onmiddellijk de vraag : "Welk doopsel hebt gij dan ontvangen ?" (Act. XIX, 2)[b:Hand 19,2] Door die woorden gaf hij hun te verstaan, dat een klare kennis van dit artikel ten zeerste nodig is voor de gelovigen. Als ze aandachtig overwegen dat ze aan de Heilige Geest te danken hebben al wat ze bezitten, dan zullen ze uit die kennis het grote voordeel halen, nederiger en bescheidener over zichzelf te denken en al hun hoop te stellen in de bijstand van God : dat moet voor de christen mens de eerste trap zijn naar de hoogste wijsheid en de hoogste zaligheid.

2. De naam "Heilige Geest" wordt niet uitsluitelijk aan de derde Persoon der Heilige Drievuldigheid gegeven. Men zal best de verklaring van dit artikel beginnen, met de betekenis van de naam "Heilige Geest" aan te duiden. Die naam kan evengoed aan de Vader en de Zoon gegeven worden, want beiden zijn Geest en heilig - we belijden immers dat God een Geest is ; ook de engelen en de zielen der rechtvaardigen kunnen heilige geesten genoemd worden : daarom moet men er wel voor zorgen, dat de verschillende betekenissen van dit woord het volk niet in dwaling brengen.

Men moet dan leren dat in dit artikel door het woord "Heilige Geest" de derde Persoon van de Heilige Drievuldigheid verstaan wordt; in de Heilige Boeken zowel van het Oud als van het Nieuw Testament, komt die naam dikwijls met deze betekenis voor ; David smeekt : "Neem uw Heilige Geest niet van mij weg" (Ps. L, 13)[b:Ps 51,13] ; in het boek van de wijsheid lezen we : "Wie zal uw gedachten kennen, zo gij uw wijsheid niet geeft, en uw Heilige Geest niet zendt uit de hemel ?" (Sap. IX, 17)[b:Wijsh 9,17] ; en elders : "Hij zelf heeft haar (de wijsheid) voortgebracht in de Heilige Geest" (Eccl. I, 9)[b:Sir 1,9].

In het Nieuw Testament wordt ons opgelegd te dopen in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest (Matth. XXVIII, 19)[b:Mt 28,19] ; daar lezen we dat de allerheiligste Maagd ontvangen heeft van de Heilige Geest (Luc. I, 35)[b:Lc 1,35] ; en de Heilige Johannes zendt ons tot Christus, die ons doopt in de Heilige Geest (Jo. I, 33 ; Marc. I, 8)[b:Joh 1,33; Mc 1,8]. Op vele andere plaatsen nog vindt men dezelfde uitdrukking.

3. Waarom aan de derde Persoon van de Heilige Drievuldigheid geen eigen naam gegeven werd, evenals aan de andere Personen. Het moet ons niet verwonderen dat aan de derde Persoon geen eigen naam gegeven werd, evenals aan de eerste en tweede. De tweede Persoon heeft een eigen naam, en wordt Zoon geheten, omdat zijn eeuwige afkomst van de Vader een eigenlijke voortbrengst genoemd wordt, zoals we in de vorige artikelen uitlegden. En evenals die afkomst met de naam van voortbrengst wordt uitgedrukt, zo noemen we de voortgebrachte Persoon Zoon, en de voortbrengende Persoon Vader. De afkomst van de derde Persoon echter heeft geen eigen naam, maar wordt "ademing" en "voortkomst" genoemd ; daaruit volgt dat ook de voortgebrachte persoon geen eigen naam draagt.

De wijze, waarop de Heilige Geest van de Vader en de Zoon voortkomt, heeft geen eigen benaming, omdat we de namen, die we aan God geven, noodzakelijk aan de geschapen wezens moeten ontlenen ; welnu, in de geschapen orde kennen we geen andere mededeling van natuur en wezen dan de voortbrengst ; daardoor komt het, dat we niet bekwaam zijn een eigen benaming te geven aan de wijze waarop God, door de kracht der liefde, zichzelf gans mededeelt. Daarom werd aan de derde Persoon de algemene naam "Heilige Geest" gegeven ; doch die naam komt Hem bijzonder toe, omdat Hij ons het geestelijk leven instort, en omdat wij zonder zijn goddelijke invloed niets kunnen doen om het eeuwig leven te verdienen.

4. De Heilige Geest is God, in macht en wezen volkomen gelijk aan de Vader en de Zoon. Na die uitleg gegeven te hebben over de naam, moet men vooral aan het volk leren dat de Heilige Geest God is, zowel als de Vader en de Zoon, aan wie Hij in alles gelijk is : Hij is even machtig en eeuwig, oneindig volmaakt, oneindig goed en wijs, en bezit dezelfde natuur als de Vader en de Zoon. Het woordje in drukt die gelijkheid uit, want we zeggen: ik geloof in de Heilige Geest, gelijk we ook voor de andere Goddelijke Personen zeggen, om de kracht van ons geloof te bevestigen.

En ook de Heilige Schriftuur drukt die waarheid uit in de klaarste getuigenissen : de heilige Petrus zegde, in de Handelingen der Apostelen : "Ananias, waarom heeft de Satan uw hart bekoord, om de Heilige Geest te beliegen ?" en voegde er onmiddellijk bij : "Niet tegen mensen hebt gij gelogen, maar tegen God" (Act. V, 3)[b:Hand 5,3] : die hij eerst "Heilige Geest" genoemd had, noemt hij daarna "God". De Apostel, in zijn brief aan de Corinthiërs, spreekt over God en legt daarna uit dat hij de Heilige Geest bedoelde : "Er zijn verscheiden bedieningen, doch er is maar één God, die alles in allen uitwerkt... Dit alles werkt één en dezelfde Geest uit, en deelt aan elk in 't bijzonder uit zoals Hij wil ..." (I Cor. XII, 6, 11)[b:1 Kor 12,6.11].

Verder zien we in de Handelingen der Apostelen dat aan de Heilige Geest toegeschreven wordt wat de Profeten aan de ene God toekenden : Isaïas had gezegd : "Ik hoorde de stem van de Heer die sprak : Wie zal ik zenden ?.... En Hij zeide : Ga en spreek tot dat volk : Verblind het hart van dat volk, maak zijn oren hard en bestrijk zijn ogen, dat het soms niet zie met zijn ogen en met zijn oren hoore" (Isa. VI, 8)[b:Jes 6,8]. De Apostel haalt die woorden aan, en voegt er bij : "De Heilige Geest heeft goed gesproken door de profeet Isaïas" (Act. XXVIII, 25)[b:Hand 28,25].

Verder verenigt de Heilige Schriftuur de Persoon van de Heilige Geest met de Vader en de Zoon, bijvoorbeeld als zij gebiedt het Doopsel toe te dienen in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, zodat er niet de minste twijfel kan overblijven over de waarheid van dit geheim : als de Vader God is, en de Zoon God is, dan moeten we noodzakelijk belijden, dat de Heilige Geest, die in eenzelfde verering met Hen verenigd wordt, eveneens God is.

Voeg er nog bij, dat degene die in de naam van enig schepsel gedoopt wordt, daaruit niet de minste vrucht te verwachten heeft : "of werdt gij in de naam van Paulus gedoopt ?" (I Cor, I, 13)[b:1 Kor 1,13] zo zegt de Apostel, om te tonen dat zulk doopsel hun niets zou baten om de zaligheid te verwerven. Bijgevolg, als we gedoopt worden in de naam van de Heilige Geest, moeten wij belijden dat Hij God is.

Diezelfde orde der drie goddelijke Personen, die een bewijs is van de godheid van de Heilige Geest, vinden we nog in de brief van Johannes: "Drie zijn er die getuigen in de hemel, de Vader, het Woord en de Heilige Geest : en deze drie zijn één" (I Jo. V, 7)[b:1 Joh 5,7], en in de heerlijke lof der Heilige Drievuldigheid, waarmede de Kerk al haar lofzangen en psalmen eindigt : "Glorie zij de Vader, de Zoon en de Heilige Geest"

Eindelijk, het klaarste bewijs van deze waarheid is, dat de Heilige Schriftuur aan de Heilige Geest toeschrijft al wat we geloven aan God eigen te zijn. Daarom wordt aan de Heilige Geest de eer der tempels toegekend : "Weet gij niet, zo zegt de Apostel, dat uw lichaam een tempel is van de Heilige Geest?" (I Cor. VI, 19)[b:1 Kor 6,19] Zo ook wordt Hem de macht toegekend van te heiligen, levend te maken, de geheimen van God te doorgronden, door de profeten te spreken, alom tegenwoordig te zijn: en al die eigenschappen horen alleen aan God toe.

5. We moeten vast geloven, dat door de naam "Heilige Geest" de derde, zelfstandige Persoon der Heilige Drievuldigheid aangeduid wordt. Verder moet ook met zorg aan de gelovigen uitgelegd worden, niet alleen dat de Heilige Geest God is, maar ook dat Hij de derde Persoon is van de Heilige Drievuldigheid, onderscheiden in de godheid, van de Vader en de Zoon, en door hun wil voortgebracht : zonder andere Schriftuurteksten aan te halen, vinden we die waarheid allerduidelijkst bewezen in de doopwoorden, die de Zaligmaker zelf voorgeschreven heeft (Matth. XXVIII, 19)[b:Mt 28,19] : uit die woorden blijkt dat de Heilige Geest de derde Persoon is, die zelfstandig bestaat in de goddelijke natuur, en van de andere Personen onderscheiden is. Het zelfde leert ons ook de Apostel als hij schrijft : "De genade van de Heer Jezus Christus en de liefde van God en de gemeenschap van de Heilige Geest zij met u allen. Amen" (II Cor. XIII, 13)[b:2 Kor 13,13] Veel klaarder nog wordt die waarheid uitgedrukt in de woorden, die de Vaders van het Concilie van Constantinopel hier hebben bijgevoegd, om de goddeloze dwaling van Macedonius te weerleggen : "(Ik geloof) in de Heilige Geest, de Heer en Gever van het leven, die van de Vader en de Zoon voortkomt ; die samen met de Vader en de Zoon aanbeden en verheerlijkt wordt ; die gesproken heeft door de profeten" Met de Heilige Geest Heer te noemen, verklaren zij duidelijk hoezeer Hij de engelen overtreft, die nochtans de volmaakste geesten zijn die God geschapen heeft : over hen zegt de Heilige Paulus dat zij dienstgeesten zijn, die tot dienstbetoon afgezonden worden om wille van hen die de zaligheid moeten beërven (Hebr. I, 14)[b:Hebr 1,14]. Zij noemen Hem ook Gever van het leven, omdat de ziel in de vereniging met God meer leven vindt, dan het lichaam dat door de vereniging met de ziel gevoed en onderhouden wordt. En vermits de Heilige Schriftuur die vereniging van de ziel met God aan de Heilige Geest toekent, is het duidelijk dat de Heilige Geest met volle recht mag Gever van het leven genoemd worden.

6. De Heilige Geest komt voort van de Vader en de Zoon, als van één beginsel. Om de volgende woorden uit te leggen : "die van de Vader en de Zoon voortkomt", zal men aan de gelovigen leren dat de Heilige Geest van de Vader en de Zoon, als van één beginsel, in alle eeuwigheid voortkomt. Dit houdt ons de lering der Kerk als geloofspunt voor, en van die lering mag geen christen mens afwijken, en ook de heilige Boeken en het gezag der kerkvergaderingen bevestigen die lering. Christus onze Heer zegde over de Heilige Geest : "Hij zal mij verheerlijken, want van het mijne zal Hij ontvangen" (Jo. XVI, 14)[b:Joh 16,14]. Ook hieruit kan men die waarheid afleiden, dat de Heilige Geest in de Heilige Schriftuur soms de Geest van Christus wordt genoemd, en soms de Geest van de Vader ; nu eens wordt gezegd dat Hij door de Vader gezonden wordt, dan weer door de Zoon, zodat het duidelijk blijkt dat Hij zowel van de Vader als van de Zoon voortkomt. "Wie de Geest van Christus niet heeft, is niet van Hem" (Rom. VIII, 7)[b:Rom 8,7] zo zegt Sint-Paulus, en ook in zijn brief aan de Galaten spreekt Hij over de Geest. van Christus : "God heeft in uw harten de Geest van zijn Zoon gezonden, die roept: Abba ! Vader !" (Gal. IV, 6)[b:Gal 4,6] Bij de Heilige Mattheus wordt Hij de Geest van de Vader genoemd: "Gij zijt het niet die spreekt, het is de Geest van uw Vader die in u spreekt" (Matth. X, 20)[b:Mt 10,20]. En in het laatste Avondmaal zegde Jezus : "Wanneer de Helper komt, die ik u vanwege de Vader zenden zal, de Geest der waarheid, die van de Vader uitgaat, dan zal die van Mij getuigen" (Jo. XV, 26)[b:Joh 15,26]. En elders bevestigt Hij dat diezelfde Geest door de Vader moet gezonden worden: "die de Vader in mijn naam zenden zal" (Jo. XIV, 26)[b:Joh 14,26]. Vermits die woorden handelen over het voortkomen van de Heilige Geest, is het klaar dat Hij van beide Personen voortkomt. Dit is wat we over de Persoon van de Heilige Geest te leren hebben.

7. Waarom sommige werkingen en gaven aan de Heilige Geest toegeschreven worden, alhoewel de werking der Heilige Drievuldigheid onverdeeld is. Verder moet men leren, dat er zekere wonderbare werkingen en uitstekende gaven zijn, waarvan gezegd wordt dat ze van de Heilige Geest, als van de eeuwige bron van goedheid, voortkomen en uitstralen. Zeker is het waar dat de werken van de Allerheiligste Drievuldigheid, die naar buiten geschieden, gemeen zijn aan de drie goddelijke Personen ; en toch worden vele van die werken aan de Heilige Geest toegeëigend, om ons te doen begrijpen dat ze voortkomen uit de onmetelijke liefde van God tot ons. Immers, vermits de Heilige Geest voortkomt van de goddelijke wil, die als ontvlamd is door de liefde, zo kan men daaruit zien dat de werken, die aan de Heilige Geest toegeschreven worden, gesproten zijn uit de opperste liefde van God tot ons.

Daaruit volgt, dat de Heilige Geest een gave genoemd wordt : want door een gave verstaat men, hetgeen uit zuivere welwillendheid, zonder enige hoop op vergelding, geschonken wordt. En daarom moeten wij, met een vroom en dankbaar gemoed, erkennen dat al de gunsten en weldaden, die wij van God ontvangen hebben (en wat bezitten we, zo zegt de Apostel, dat we van God niet ontvingen ? (I Cor. IV, 7)[b:1 Kor 4,7] ) ons geschonken werden door de welwillendheid en de mildheid van de Heilige Geest.

8. Werking van de Heilige Geest. Talrijk zijn de werken van de Heilige Geest : we spreken nu niet over de schepping van de wereld, de vermenigvuldiging en het bestuur der schepselen, waarover we in het eerste artikel gehandeld hebben ; dat de gave van het leven aan de Heilige Geest toegeschreven wordt, hebben we ook pas bewezen, en het getuigenis van Ezechiel bevestigt zulks : "Ik zal u de geest geven, zegt hij, en gij zult leven" (Ezech. XXXVII, 6)[b:Ez 37,6]. Doch de voornaamste gaven, die meest eigen zijn aan de Heilige Geest, somt de Profeet op : de geest van wijsheid en verstand, de geest van raad en sterkte, de geest van wetenschap en vroomheid, en de geest van vrees voor de Heer : dat alles noemt men gaven van de Heilige Geest, en soms wordt aan die gaven zelf de naam van de Heilige Geest gegeven. Daarom vermaant ons de Heilige Augustinus zeer wijs, dat we moeten nagaan, als in de Heilige Schriftuur over de Heilige Geest gesproken wordt, of daardoor de derde Persoon van de Heilige Drievuldigheid bedoeld wordt, ofwel zijn gaven en werken : tussen beiden ligt dezelfde afstand als tussen de Schepper en het schepsel.

Met bijzondere zorg moeten al deze waarheden uitgelegd worden, omdat wij uit de gaven van de Heilige Geest de voorschriften van het christelijk leven putten en daaruit kunnen ondervinden of de Heilige Geest in ons is.

Doch boven al de andere uitmuntende gaven, moeten wij de genade verheffen die ons rechtvaardig maakt, "en ons verzegelt met de beloofde Heilige Geest die het onderpand is van onze erfenis" (Eph. I, 13)[b:Ef 1,13]. Die genade, immers, verenigt onze ziel met God door de sterkste liefdeband ; daaruit volgt, dat wij, ontstoken door de hoogste ijver der vroomheid, een nieuw leven beginnen, en, deelachtig geworden aan de goddelijke natuur, kinderen van God genoemd worden en het in waarheid ook zijn.

Dat de pastoors een bijzondere zorg moeten besteden aan de uitleg van dit artikel, zal duidelijk blijken uit de volgende beschouwingen.

Vooreerst hebben de profeten, volgens het getuigenis van de heilige Augustinus, klaarder en duidelijker over de Kerk gesproken dan over Christus, omdat zij voorzagen dat veel meer mensen aangaande de Kerk zouden kunnen dwalen en misleid worden dan wel aangaande het geheim der menswording. De goddelozen zouden immers niet ontbreken, die, evenals een aap die voor een mens wil doorgaan, zouden beweren dat zij alleen katholiek zijn en die, met evenveel verwaandheid als boosheid, zouden bevestigen dat bij hen alleen de katholieke Kerk te vinden is.

Ten tweede, als iemand diep overtuigd is van de waarheid over de Kerk, zal hij gemakkelijk aan het vreselijk gevaar der ketterij ontkomen. Immers, iemand die zondigt tegen het geloof, moet daarom nog geen ketter genoemd worden ; maar wel degene die het gezag der Kerk versmaadt en zijn goddeloze meningen met hardnekkigheid verdedigt. Vermits het dus niet mogelijk is dat iemand door de pest der ketterij besmet wordt zolang hij de geloofspunten aanvaardt die in dit artikel voorgehouden worden, moeten de pastoors al hun zorg besteden om de gelovigen door de kennis van dit mysterie te wapenen tegen alle listen van de vijand, en hun volharding in het ware geloof te verzekeren.

Dit artikel is innig verbonden met het voorgaande: evenals we daar getoond hebben dat de Heilige Geest de bron en de gever is van alle heiligheid, zo belijden wij hier dat de Kerk van Hem haar heiligheid ontvangt.

2. Betekenis van het woord Kerk. De Latijnen hebben het woord ecclesia (kerk) van de Grieken ontleend en het, na de prediking van het Evangelie, gebruikt om heilige zaken aan te duiden ; daarom moet verklaard worden welke de betekenis is van dat woord. "Ecclesia" betekent samenroeping ; maar de schrijvers hebben het later gebruikt in de zin van bijeenkomst en vergadering. Het heeft geen belang, voor de betekenis van het woord, of het volk samenkwam om de ware God te vereren of om een valse godsdienst te beoefenen ; in de Handelingen der Apostelen wordt verhaald, dat de griffier van Ephese, nadat hij het volk gestild had, sprak : "Als ge verder nog iets verlangt, dan zal het in de wettelijke vergadering (in legitima ecclesia) beslecht worden" (Act. XIX, 39)[b:Hnd 19,39]. Het volk van Ephese, dat de eredienst van Diana beoefende, noemt hij een wettelijke vergadering. Zelfs wordt de de naam van kerk gebruikt, niet alleen voor de vergadering van de heidenen, die God niet kennen, maar ook voor de bijeenkomst van boze en goddeloze mensen : zo zegt de Profeet : "Ik haat de vergadering der kwaadwilligen, en met de goddelozen zal ik niet neerzitten" (Ps. XXV, 5)[b:Ps 26,5].

Doch later werd dit woord, door de gewoonte der Heilige Schriftuur, nog slechts gebruikt om de christelijke gemeente aan te duiden en de vergadering der gelovigen, die geroepen werden tot het licht van de waarheid en de kennis van God door het geloof ; die de duisternis van onwetendheid en dwaling afgeworpen hebben om de ware en levenden God met vroomheid en heiligheid te eren en Hem uit ganser harte te dienen. Met één woord, de Kerk is, volgens de heilige Augustinus, het gelovige volk dat over de ganse wereld verspreid is.

3. Geheimen die besloten liggen in het woord Kerk. Groote geheimenissen liggen in dat woord besloten, want door zijn betekenis van samenroeping doet het woord Kerk ons denken aan de welwillendheid en de luister der goddelijke genade, ven daardoor begrijpen wij ook hoezeer de Kerk van andere gemeenschappen verschilt: immers, de andere steunen slechts op menselijke rede en voorzichtigheid, en de Kerk is gebouwd op de wijsheid en het beleid van God. Innerlijk heeft God ons geroepen door de invloed van de Heilige Geest, die de harten van de mensen opent, uiterlijk door de zorg en de bediening van de herders en leraars.

Verder is uit die benaming gemakkelijk af te leiden welk doel wij moeten voor ogen hebben ! namelijk de kennis en het bezit der eeuwige goederen : we moeten slechts nagaan waarom vroeger het gelovige volk, dat aan de wet gehoorzaamde, synagoge of verzameling genoemd werd. Volgens de lering van de Heilige Augustinus werd die naam aan de Joodse gelovigen gegeven, omdat zij aardse en vergankelijke goederen betrachtten, evenals een kudde, aan wie het eigen is verzameld te worden. Het christen volk wordt niet synagoge maar Kerk genoemd, omdat het de aardse en vergankelijke goederen misprijst en alleen de hemelse en eeuwige nastreeft.

4. Andere benamingen der Kerk. Er zijn nog verscheidene andere en betekenisvolle namen, waardoor de gemeenschap der christenen aangeduid wordt : de Apostel noemt ze het huis en het gebouw van God, Zo zegt hij in zijn brief aan Timoteüs : "Ik schrijf u dit alles, opdat gij zoudt weten hoe gij u moet gedragen in het huis van God, dit is, in de Kerk van de levende God, zuil en grondslag der waarheid" (I Tim. III, 15)[b:1 Tim 3,15].

De Kerk wordt een huis genoemd, omdat zij als een familie is, die door één huisvader bestuurd wordt, en waarin gemeenschap is van alle geestelijke goederen. Zij wordt ook genoemd de kudde der schapen van Christus, en Christus zelf is de Herder en de deur van de schaapstal (Jo. X, 1, 2)[b:Joh 10,1.2]. Ze draagt nog de naam van Bruid van Christus : "Ik heb u met één man verloofd, om u als een reine maagd aan Christus voor te stellen" (II Cor. XI, 2)[b:2 Kor 11,2], zo schrijft de Apostel aan de Corinthiërs. En aan de Ephesiërs: "Mannen, bemint uw vrouwen, gelijk Christus de Kerk bemint" (Eph. V, 25)[b:Ef 5,25]. En over het huwelijk zegt hij : "Die geheimenis is groot ; ik zeg dit met het oog op Christus en op de Kerk" (Eph. V, 32)[b:Ef 5,32]. Eindelijk wordt de Kerk het Lichaam van Christus genoemd, zoals men in de brieven aan de Ephesiërs en dan de Colossers kan zien. En al die namen moeten de gelovigen opwekken om zich waardig te maken van de onmetelijke goedertierenheid en goedheid van God, die hen uitgekozen heeft om zijn volk te zijn.

5. De twee voornaamste delen van de Kerk : de zegevierende en de strijdende Kerk. Na dit alles uitgelegd te hebben, zal het nodig zijn de verschillende delen van de Kerk op te sommen, en het onderscheid tussen die delen aan te tonen : zo zullen de gelovigen beter het wezen, de eigenschappen, de gaven en de genaden begrijpen van de kerk, die aan God zo duurbaar is, en zonder ophouden de allerheiligste Naam van God om die reden prijzen.

Twee voorname delen worden onderscheiden in de Kerk, waarvan het ene de naam draagt van zegevierende Kerk, en het andere de strijdende Kerk genoemd wordt.

De zegevierende Kerk is de allerheerlijkste en allergelukkigste vereniging van de zalige geesten, en van hen die gezegevierd hebben over de wereld, het vlees en de boze duivel, en die, bevrijd en verlost van de ellenden van dit leven, de eeuwige zaligheid genieten. En de strijdende Kerk is de vereniging van alle gelovigen, die nog op aarde leven. Zij wordt strijdend geheten, omdat haar leden een onafgebroken strijd te voeren hebben tegen de allerwreedste vijanden, de wereld, het vlees en de duivel.

6. De strijdende en de zegevierende Kerk zijn één. Men moet daarom niet denken dat er twee Kerken zijn : zoals we reeds zegden, zijn het twee delen van dezelfde kerk, waarvan het ene deel reeds is vooruitgegaan en in het bezit is van het hemels Vaderland, en het andere deel dag voor dag zijn weg voortzet, om ook eens met de Zaligmaker verenigd te zijn en te rusten in de eeuwige zaligheid.

7. In de strijdende Kerk zijn goede en slechte mensen. In de strijdende Kerk treft men twee soorten mensen aan : goede en slechte. De bozen zijn deelachtig aan dezelfde sacramenten, ze belijden hetzelfde geloof als de goeden, en toch verschillen ze van hen in levenswijze en zeden. De goede leden van de Kerk zijn diegenen die niet alleen door de belijdenis van het geloof en het ontvangen van de sacramenten met elkander verenigd en verbonden zijn, maar ook door de geest der genade en de band van de liefde. Over hen wordt gezegd : "De Heer kent de zijnen" (II Tim II, 19)[b:2 Tim 2,19].

Ook de mensen kunnen wel door zekere tekens veronderstellen wie tot het getal der vromen behoort, maar met zekerheid kunnen ze het niet weten. Daarom mogen we niet veronderstellen, dat Christus, onze Zaligmaker, dat deel van de Kerk bedoelde als Hij ons naar de Kerk verwees, en voorschreef dat wij haar zouden gehoorzamen : vermits dat deel van de Kerk ongekend is, zou er voor niemand zekerheid bestaan aan wiens oordeel wij ons moeten onderwerpen en aan wiens gezag wij te gehoorzamen hebben.

Zo omvat de Kerk goeden en kwaden : de Heilige Schriftuur en de boeken van heilige mannen leren het ons ; in die zin schreef ook de Apostel : "Één lichaam en één geest" (Eph. IV, 4)[b:Ef 4,4].

8. De Kerk is zichtbaar, en omvat in haar schoot goeden en kwaden. Zo begrepen is de Kerk gekend, en wordt ze vergeleken aan de stad die op de berg gelegen is en van alle kanten gezien wordt : vermits iedereen haar moet gehoorzamen, is het nodig dat ze ook door iedereen kan gekend worden. En niet alleen omvat ze goede leden, maar ook slechte, zoals het Evangelie ons in vele parabelen leert, bij voorbeeld, als er gezegd wordt dat het rijk der hemelen, dat is de strijdende Kerk, gelijk is aan het net dat in de zee geworpen wordt (Matth. XIII, 47)[b:Mt 13,47], of aan het veld, waar onkruid tussen de tarwe gezaaid wordt (Matth. XIII, 24)[b:Mt 13,24], of aan de dorsvloer, waar het kaf met het koren vermengd is (Luc. III, 17)[b:Lc 3,17], of aan tien maagden, waarvan sommige wijs zijn en andere dwaas (Matth. XXV, 1, 2)[b:Mt 25,1.2]. En reeds veel vroeger kunnen we een voorafbeelding van de Kerk zien in de ark van Noë, die zowel onreine als reine dieren bevatte.

Doch alhoewel het katholiek geloof ons als een vaste en zekere waarheid leert dat goeden en kwaden tot de Kerk behoren, toch moet men, uit dezelfde grondregels van het geloof, aan de gelovigen voorhouden dat tussen hen een groot verschil bestaat : evenals het kaf met koren op de dorsvloer vermengd is, of zoals soms dode ledematen nog met een levend lichaam verenigd zijn, zo zijn er ook boze mensen in de Kerk.

9. Wie niet tot de strijdende Kerk behoort. Daaruit volgt, dat slechts drie soorten mensen uit de Kerk gesloten zijn : ten eerste de ongelovigen, vervolgens de ketters en schismatieken, en ten slotte degenen die in de kerkban zijn.

De heidenen behoren niet tot de Kerk, omdat zij er nooit in waren, ze zelfs nooit gekend hebben, en door geen enkel sacrament deel hadden in de gemeenschap van het christen volk. De ketters en schismatieken zijn buiten de Kerk, omdat zij ze zelf verlaten hebben : zij behoren zomin tot de Kerk, als dat de overlopers tot het leger behoren waaruit zij gevlucht zijn. Toch is het zeker dat de Kerk haar gezag over hen behoudt : ze kan hen oproepen om geoordeeld te worden, ze kan hen straffen en met haar banvloek treffen.

Eindelijk, die in de kerkban zijn, leven buiten de Kerk, omdat zij door een vonnis van de Kerk er buiten gesloten werden, en tot hare gemeenschap niet behoren zolang zij zich niet beteren.

Doch voor al de andere mensen, al zijn ze nog zo slecht en misdadig, is er geen twijfel dat ze nog deel uitmaken van de Kerk. Aanhoudend moet men daar op terugkomen, om aan de gelovigen de overtuiging te geven dat, als het ooit gebeurt dat een waardigheidsbekleder van de Kerk slecht leeft, die toch tot de Kerk blijft behoren en niets van zijn macht verliest.

10. Verscheidenheid in de betekenis van het woord Kerk. De naam Kerk wordt dikwijls gebruikt voor elk deel van de Kerk : zo spreekt de Apostel over de Kerk van Corinthië, Galatië, Laodicea, Thessalonica ; zelfs bijzondere huisgezinnen van gelovigen noemt hij zoo, want hij beveelt de Kerk te groeten die vergadert in het huis van Prisca en Aquila (Rom. XVI, 4)[b:Rom 16,4] ; en op een andere plaats zegt hij : "U groeten zeer in de Heer Aquila en Prisca met de Kerk die in hun huis is" (I Cor. XVI, 19)[b:1 Kor 16,19]. In zijn brief aan Philemon gebruikt hij hetzelfde woord.

Soms worden ook de leiders en herders van de kerk met die naam aangeduid : "Wil hij naar hen niet luisteren, zo spreekt Christus, zeg het dan aan de Kerk" (Matth. XVIII, 17)[b:Mt 18,17]: door die woorden worden de hoofden van de Kerk aangeduid.

En ook de plaats waar het volk bijeenkomt om het woord van God te aanhoren of om een ander heilig werk bij te wonen, wordt Kerk genoemd. Doch in dit artikel verstaan we vooral door Kerk de menigte van goede en slechte mensen, en niet alleen de hoofden maar ook degenen die moeten gehoorzamen.

11. De kentekens van de ware Kerk. Waarom zegt men dat de Kerk één is ? De gelovigen moeten leren welke de eigenschappen zijn van de Kerk ; daaruit zullen ze begrijpen welke grote weldaad ze van God ontvangen hebben met in die Kerk geboren en opgevoed te worden.

Als eerste eigenschap geven de Vaders in het Symbolum aan dat ze één is : "Een is mijn duif, één is mijn schone" (Cant. VI, 8)[b:Hoogl 6,8]. Die grote menigte mensen, die overal verspreid is, wordt één genoemd om de redenen die de Apostel aangeeft in zijn brief aan de Ephesiërs : daar leert hij dat er slechts "één Heer is, één geloof, één doopsel" (Eph. IV, 8). Één is ook haar Leider en Bestuurder : het onzichtbare Hoofd is Christus, door de Vader aangesteld als Hoofd over gans de Kerk, die zijn lichaam is [b:Ef 5,23|Eph. V, 23); het zichtbaar Hoofd is hij die, als wettige opvolger van Petrus, de prins der apostelen, op de stoel van Rome zetelt.

12. Wat we moeten denken over de Paus van Rome, zichtbaar Hoofd der kerk van Christus. Al de heilige Vaders zijn van gevoelen, dat het zichtbaar Hoofd noodzakelijk is om de eenheid van de Kerk te vestigen en te bewaren. De Heilige Hieronymus heeft dat bijzonder goed ingezien, en schreef daarover tegen Jovinianus : "Een wordt er gekozen, om door het aanstellen van één hoofd, alle gelegenheid tot scheuring weg te nemen" S. Hier. Lib. I contra Jovinianum, cap. XIV[[1397]] ; en aan Damasus schreef hij : "Weg met de nijd, weg met de betrachting van de Roomse grootheid : ik spreek met de opvolger van een visser en met een leerling van het kruis. Ik volg geen anderen meester dan Christus ; daarom ben ik in gemeenschap verenigd met uw Heiligheid, dat is, met de stoel van Petrus, en ik weet dat op die rots de Kerk gebouwd is. Wie buiten dit huis het lam eet, is een onheilige ; wie geen plaats neemt in de ark van Noë, zal in de zondvloed vergaan" Epist. LVII ad Damas[[1052]].

Reeds lang te voren werd die waarheid bevestigd door Ireneus S. Iren. Lib. III contra haeres., cap III[[848]], en door Cyprianus, die over de eenheid van de Kerk sprak : "De Heer spreekt tot Petrus : Ik zeg u dat gij Petrus zijt, en op die rots zal ik mijn Kerk bouwen. Op één mens bouwt Hij zijn Kerk : wel verleent Hij, na zijn verrijzenis, aan al de Apostelen een zelfde macht, en zegt Hij hun : Zoals mijn Vader mij zond, zo zend ik u, ontvangt de Heilige Geest ; maar toch wil Hij die eenheid meer doen uitkomen, en heeft Hij met zijn opperste gezag beslist, dat die eenheid, vanaf het begin, ook van één mens zou voortkomen."

Optatus van Mileve zegt : "Gij kunt geen onwetendheid voorwenden, vermits het u bekend is dat de bisschoppelijke stoel te Rome voor het eerste werd opgericht voor Petrus, en dat Petrus daar gezeteld heeft als hoofd van al de Apostelen. Op die enige stoel moest de eenheid voor allen bewaard worden, om te voorkomen dat iedere apostel zich een eigen stoel zou aanmatigen : en al wie een anderen stoel zou willen oprichten tegenover die enige, is een scheurmaker en een verleider" Optatus, Lib. II ad Parmenianum, cap. II[[7866]].

Later schreef de Heilige Basilius : "Petrus werd als grondsteen gelegd. Hij had immers gezegd : Gij zijt Christus, de Zoon van de levende God ; en op zijn beurt mocht hij horen dat hij rots was. Al was hij ook rots, toch was hij het niet zoals Christus. Want Christus is de onwrikbare rots, en Petrus was het door de wil van Christus. Zo deelt Jezus zijn eigen waardigheid aan anderen mee : Hij is priester, en maakt priesters ; Hij is steenrots, en maakt een ander tot steenrots ; en wat Hem toebehoort, geeft Hij aan zijn dienaars" S. Basilius, homil. XXIX, de poenitentia[[1949]].

Ten slotte zegt ook de Heilige Ambrosius : "omdat hij alleen zijn geloof belijdt, wordt hij ook boven allen uitgekozen".

13. De Kerk heeft, buiten Christus, een zichtbaar hoofd nodig. Indien iemand opwerpt dat de Kerk genoeg heeft aan één Hoofd en Bruidegom, en niemand anders nodig heeft, dan hebben we dadelijk het antwoord gereed. We erkennen onze Heer Christus niet alleen als insteller van alle sacramenten, maar ook als inwendige uitdeler ervan : Hij is het die doopt en die de zonden vergeeft, en toch heeft Hij mensen als uiterlijke bedienaars van de sacramenten aangesteld. Zo is het ook met de Kerk : Christus bestuurt ze door de geheime werking van zijn Geest, maar Hij heeft een mens aan het hoofd van de Kerk gesteld als bedienaar en bewaarder van zijn macht. Een zichtbare Kerk heeft een zichtbaar hoofd nodig, en daarom heeft onze Zaligmaker Petrus aangesteld als hoofd en herder van gans het gelovige volk, als Hij hem het bevel gaf zijn schapen te weiden. Hij sprak echter in zo algemene bewoordingen, om te kennen te geven dat ook de opvolgers van Petrus dezelfde macht zouden hebben om gans de Kerk te leiden en te besturen.

14. Andere redenen voor de eenheid van de Kerk. Het is ook één en dezelfde Geest, zo zegt de Apostel aan de Corinthiërs (I Cor. XII, 11)[b:1 Kor 12,11], die aan de gelovigen de genade uitdeelt, gelijk het de ziel is die leven geeft aan de ledematen van het lichaam. En hij zet de Ephesiërs aan om die eenheid te bewaren : "Bewaart met zorg de eenheid van de Geest door de band van de vrede : één lichaam en één Geest" (Eph. IV, 3)[b:Ef 4,3].

Het menselijk lichaam bestaat uit vele ledematen, die allen door de ziel gevoed worden : de ziel geeft het gezicht aan de ogen en het gehoor aan de oren en verschillende vermogens aan de andere zintuigen : zo is ook het mystieke lichaam van Christus, dat de Kerk is, uit vele gelovigen samengesteld. Ook hebben wij slechts ééne hoop, waartoe wij allen geroepen zijn, zoals de Apostel in dezelfde brief zegt (Eph. IV, 4)[b:Ef 4,4] : immers, wij hopen allen hetzelfde goed, het eeuwig en gelukzalig leven. Eindelijk is er maar één geloof, dat wij allen moeten bewaren en belijden : "Laat geen scheuringen bij u bestaan" (I Cor. I, 10)[b:1 Kor 1,10], zegt de Apostel ; en er is maar één doopsel, dat het sacrament is van het christen geloof.

15. Tweede kenteken der Kerk : haar heiligheid. De tweede eigenschap van de Kerk is, dat zij heilig is ; dat leren we van de Prins der apostelen, in deze woorden : "Gij zijt een uitverkoren geslacht, een heilig volk" (I Petr. II, 9)[b:1 Petr 2,9].

De Kerk wordt heilig genoemd, omdat zij aan God toegewijd is en tot zijn dienst bestemd : zo worden ook andere, zelfs stoffelijke zaken gewoonlijk heilig geheten als ze bestemd zijn voor de eredienst van God : zo had men onder de Oude Wet heilige vaten, klederen en altaren ; en ook de eerstgeborenen werden heilig genoemd, omdat ze aan de Allerhoogste toegewijd werden,

Het moet dan bij niemand verwondering wekken dat men de Kerk heilig noemt, alhoewel ze vele zondaars tussen haar leden telt : de gelovigen worden heilig genoemd, omdat zij het volk van God geworden zijn, en omdat zij, door het geloof en het ontvangen van het doopsel, zich aan God toegewijd hebben, alhoewel zij vele fouten bedrijven en niet doen wat zij beloofd hebben : zo worden ook al degenen, die een kunst beoefenen, kunstenaars genoemd, al onderhouden zij de regels van hun kunst niet. Daarom noemt Paulus de Corinthiërs geheiligden en heiligen (I Cor, I, 2)[b:1 Kor 1,2], alhoewel hij sommigen onder hen berispt omdat ze vleselijk waren of nog hardere namen verdienden.

De Kerk is ook heilig, omdat zij als een lichaam verenigd is met het heilig Hoofd, dat Christus onze Heer is, de bron van alle heiligheid, van wie de gaven van de Heilige Geest en de rijkdommen der goddelijke goedheid op haar neerstromen.

In zijn uitleg over deze woorden van de Profeet: "Bewaar mijn ziel omdat ik heilig ben" (Ps. LXXXV, 2)[b:Ps 86,2], zegt de heilige Augustinus wonderschoon : "Het Lichaam van Christus, die enige mens die roept van alle uiteinden van de aarde, mag gerust zeggen, met zijn Hoofd en onder zijn Hoofd : ik ben heilig ; het heeft immers de genade der heiligheid ontvangen, de genade van het doopsel en van de vergiffenis der zonden" En een weinig verder : "Als alle christenen, alle gelovigen die in Christus gedoopt zijn, met Christus bekleed zijn, volgens het woord van de Apostel: Gij allen die in Christus gedoopt zijt, zijt met Hem bekleed ; als zij allen ledematen geworden zijn van zijn Lichaam, en zeggen dat zij niet heilig zijn, dan beledigen zij het Hoofd waarvan de ledematen heilig zijn".

Een andere reden van heiligheid is nog, dat de Kerk alleen de wettige offerande en het heilzame gebruik van de sacramenten bezit, en het is door die krachtige werktuigen van zijn goddelijke genade dat God de ware heiligheid bewerkt, zodat allen, die waarlijk heilig zijn, niet buiten deze Kerk kunnen zijn.

Zo blijkt het dat de Kerk heilig is: heilig, omdat zij het Lichaam van Christus is, die haar heiligt en haar zuivert In zijn Bloed.

16. De Kerk van Christus is katholiek. De derde eigenschap van de Kerk is, dat zij katholiek genoemd wordt, 't is te zeggen, algemeen. Die benaming komt haar toe, want volgens het woord van de heilige Augustinus, van de opgang der zon tot aan haar ondergang breidt zij zich uit door de luister van eenzelfde geloof. En de Kerk is niet omsloten, zoals de menselijke staten of de ketterse verenigingen, binnen de grenzen van één rijk of in het grondgebied van één mensenras : alle mensen, barbaren en Scythen, slaven en vrijen (Col. III, 11)[b:Kol 3,11], mannen en vrouwen, worden omvat in de schoot van haar liefde. Daarom werd geschreven: "Gij hebt ons vrijgekocht voor God met uw bloed, uit elk geslacht en taal en volk en natie, en Gij hebt ons voor God gemaakt tot een koninkrijk" (Apoc. V, 9)[b:Apok 5,9]. Over de Kerk zegt David : "Vraag me, en ik zal de volkeren als erfdeel geven, en de uiteinden der aarde als eigendom" (Ps. II, 8)[b:Ps 2,8] ; en elders : "Ik zal Rahab en Babylon noemen tussen degenen die mij kennen.... Deze en gene is in haar schoot geboren" (Ps. LXXXVI, 4, 5)[b:Ps 87, 4.5].

Alle gelovigen die ooit bestonden, van af Adam tot op onze dagen, en allen die nog zullen komen zolang de wereld bestaat, en die het waar geloof belijden, behoren tot dezelfde Kerk, die opgebouwd werd op de grondslag van de Apostelen en de Profeten, waarvan Christus zelf de hoeksteen blijft (Eph. II, 20)[b:Ef 2,20] ; Hij heeft heidenen en Joden tot één gemaakt, en de vrede uitgeroepen voor hen die verre waren, zowel als voor hen die nabij waren (Ibid, 14, 17)[b:Ef 2,14.17].

De Kerk wordt ook algemeen genoemd, omdat allen, die het eeuwig heil willen verwerven, verplicht zijn zich aan haar te hechten en tot haar toe te treden, evenals het eertijds nodig was in de ark te treden om niet om te komen. Die algemeenheid is een der zekerste kentekens, waardoor men de ware Kerk van de valse kan onderscheiden.

17. De Kerk van Christus is apostolisch. Ook uit haar oorsprong kunnen we de waarheid van de Kerk erkennen, want de weldaad der openbaring is van de Apostelen tot ons gekomen : de lering van de Kerk is waarheid, niet een nieuwe waarheid die nu pas zou ontstaan zijn, maar de waarheid die door de Apostelen werd gepredikt en over gans de aarde werd verspreid. Daardoor kan niemand er aan twijfelen, dat de goddeloze lering van de ketters ver verwijderd is van het geloof der ware Kerk, vermits ze in strijd is met de lering die van af de Apostelen tot nu toe gepredikt werd. Opdat iedereen zou begrijpen welke de Katholieke Kerk is, hebben de Vaders van het Concilie, door Gods Geest verlicht, in het Symbolum het woord "apostolisch" bijgevoegd. Immers, de Heilige Geest, die de leiding geeft aan de Kerk, bestuurt haar slechts door apostolische bedienaars, 't is te zeggen door wettige opvolgers van de Apostelen. Die Geest werd eerst aan de apostelen gegeven, maar bleef daarna voor altijd in de Kerk, dank aan de eindeloze goedheid van God,

18. De Kerk is onfeilbaar. Deze Kerk alleen kan niet falen in het voorhouden van het geloof en in het regelen der zeden, omdat zij door de Heilige Geest geleid wordt. Zo moeten noodzakelijk alle andere zogenaamde Kerken in de ergste dwalingen van geloof en zeden verkeren, vermits zij geleid worden door de geest van de duivel.

19. Voorafbeeldingen van de Kerk in het Oud Testament. De voorafbeeldingen van het Oud Testament zijn zeer geschikt om het gemoed der gelovigen te treffen en om de heerlijkste waarheden in herinnering te brengen. Het is vooral om die reden dat de Apostelen er gebruik van maakten in hun prediking, en de pastoors zullen ook dat nuttige onderwijsmiddel niet verwaarlozen.

Tussen die voorafbeeldingen treft ons vooral de ark van Noë : het valt niet te betwijfelen dat zij op bevel van God gebouwd werd, om op voorhand een beeld te geven van de Kerk. Zo heeft God de Kerk ingericht, dat alwie er intreedt door het doopsel, beschermd is tegen het gevaar van de eeuwige dood ; wie er echter buiten blijft, zal omkomen in zijn zonden, gelijk ook omkwamen al degenen die niet in de ark opgenomen werden.

Een ander beeld van de Kerk is de grote stad Jeruzalem :de Heilige Schriftuur gebruikt herhaaldelijk die naam om de Kerk aan te duiden. In die stad alleen was het toegelaten offers aan God op te dragen, gelijk ook slechts in de Kerk van God de enige ware eredienst gevonden wordt en het enig ware offer waardoor we aan God kunnen behagen.

20. Waarom is de waarheid van de Kerk een geloofspunt ? Het laatste punt dat we te onderwijzen hebben over de Kerk, is de reden waarom we verplicht zijn in de Kerk te geloven.

Zeker is het waar, dat iedereen met het verstand, en zelfs met de zinnen, kan nagaan dat er op de wereld een vereniging bestaat van mensen die aan Christus toegewijd en geheiligd zijn : om zich daarvan te overtuigen, is er geen geloof nodig, vermits zelfs Joden en Turken die waarheid niet in twijfel kunnen trekken : maar de geheimenissen die in de Kerk besloten zijn, zoals we nu reeds gedeeltelijk uitgelegd hebben, en later nog zullen uitleggen als we over het priesterschap zulten handelen, die geheimenissen kan de menselijke geest alleen begrijpen door het licht van het geloof, en niet door zijn natuurlijke kracht.

Vermits dus dit artikel, evenzeer als de andere, het vermogen en de krachten van ons verstand te boven gaat, belijden wij met recht dat we de oorsprong, de bediening en de waardigheid van de Kerk niet door de menselijke rede kennen, maar met de ogen van het geloof beschouwen.

21. Wat hebben wij te geloven over de Kerk ? De stichting van de Kerk is geen werk van mensen, maar van de onsterfelijke God, die haar op een allerstevigste rots gebouwd heeft. Zo getuigt de Profeet : "De Allerhoogste zelf heeft haar gesticht" (Ps. LXXXVI, 5)[b:Ps 87,5]. Om die reden wordt de Kerk het erfdeel van God en het volk van God genoemd ; en de macht die zij ontvangen heeft, is geen menselijke macht, maar werd haar door Gods gave verleend.

Evenals die macht niet door de krachten der natuur kan bekomen worden, zo kunnen we ook alleen door het geloof begrijpen dat de Kerk de sleutels van het rijk der hemelen bezit, dat haar de macht verleend werd om de zonden te vergeven, om gelovigen uit haar schoot te verbannen, en om het ware Lichaam van Christus te consacreren, en eindelijk, dat de burgers, die de Kerk bewonen, hier geen blijvende woonplaats hebben maar de toekomende betrachten (Hebr. XIII, 14)[b:Hebr 13,14]. Zo moeten we noodzakelijk geloven, dat er ééne heilige katholieke Kerk bestaat.

22. We geloven niet in de Kerk gelijk we in God geloven. We geloven in de drie Personen van de Heilige Drievuldigheid, de Vader en de Zoon en de Heilige Geest : dat wil zeggen dat wij ons geloof op Hen vestigen. Nu echter veranderen we de uitdrukking, en we zeggen niet dat we in de Heilige Kerk geloven, maar dat we de Heilige Kerk geloven : door dat verschil van uitdrukking onderscheiden we God, de Schepper van alles, van de geschapen wezens, en kennen we aan zijn goddelijke goedheid toe al de heerlijke gaven die de Kerk bezit.

23. Tweede deel van dit artikel : de gemeenschap der heiligen. Als Sint Jan de Evangelist over de goddelijke geheimen aan de gelovigen schreef, of hen in die geheimen onderwees, dan haalde hij deze reden aan : "Opdat ook gij met ons gemeenschap moogt hebben, en dat onze gemeenschap zij met de Vader, en met zijn Zoon Jezus Christus" (I Jo. I, 3)[b:1 Joh 1,3]. Die gemeenschap bestaat in de gemeenschap der heiligen, waarover in dit artikel gesproken wordt. Mochten de zielenherders, bij de uitleg van deze waarheid, de ijver navolgen van Paulus en van de andere apostelen !

Dit tweede deel van het artikel is niet alleen een verklaring van het vorige, is ook niet alleen een lering die rijk is aan de overvloedigste vruchten, maar leert ons daarbij welk gebruik we moeten maken van de geheimenissen die in het Symbolum besloten zijn. Immers, als we al die geheimenissen nagaan en doorgronden, dan doen we dit alleen om toegelaten te worden tot de grote en zalige gemeenschap der heiligen, om er te volharden eens dat we toegelaten zijn, en "met vreugde de Vader te danken, die ons waardig maakte om deel te hebben van de erfenis der heiligen in het licht" (Col. I, 12)[b:Kol 1,12].

24. Waarin bestaat de gemeenschap der heiligen ? Men zal aan de gelovigen leren dat dit tweede deel van het artikel als de uitleg is van hetgeen gezegd werd over de ééne heilige katholieke Kerk. Omdat de Kerk door één Geest bestuurd wordt, is al, wat haar gegeven werd, gemeenschappelijk bezit. De vrucht van al de Sacramenten hoort aan alle gelovigen toe : door die Sacramenten worden ze, als door heilige banden, met Christus verenigd en verbonden, en meest van al door het Doopsel, dat als de deur is langs waar de gelovigen de Kerk binnentreden.

Dat men door de gemeenschap der heiligen de gemeenschap van Sacramenten moet verstaan, dat geven de Vaders van het Concilie van Nicea genoeg te kennen, door deze woorden van het Symbolum : "Ik belijd één Doopsel" Op het Doopsel volgt vooreerst de Heilige Eucharistie, en verder de andere Sacramenten. Want alhoewel alle Sacramenten een gemeenschap kunnen genoemd worden, vermits zij ons met God verenigen, en ons deelachtig maken met Hem wiens genade wij ontvangen, toch is het vooral de Heilige Eucharistie die deze vereniging bewerkt.

25. Er bestaat in de Kerk een mededeling van verdiensten. Doch we hebben in de Kerk nog een andere gemeenschap te beschouwen. Al het goede en heilige dat door één lid van de Kerk gedaan wordt, komt aan allen toe, en de liefde, die haar eigen belang niet zoekt, laat het aan allen ten goede komen. Dat bewijst ons het getuigenis van de heiligen Ambrosius, in zijn uitleg over deze psalmtekst "Ik ben deelgenoot van allen die u vrezen" : "Gelijk een lidmaat, zegt hij, deelgenoot is van gans het lichaam, zo is het ook degene, die verenigd is met allen die God vrezen" S. Ambr. in Ps. CXVIII, serm. 8[[1761]]. Daarom ook heeft Christus voorgeschreven, dat we zouden bidden om ons brood en niet om mijn brood ; en ook in de andere vragen heeft Hij gewild dat we niet alleen ons eigen voordeel, maar de zaligheid en het welzijn van allen zouden beogen.

Die deelachtigheid van goederen wordt herhaaldelijk in de Heilige Schriftuur duidelijk gemaakt door de zeer juiste vergelijking met de ledematen van het menselijk lichaam. In het lichaam zijn vele ledematen ; doch alhoewel ze talrijk zijn, maken ze toch samen slechts één lichaam uit, en elk lid heeft zijn eigen bediening te vervullen. Ook hebben zij niet allen dezelfde waardigheid, en hun werking is niet bij allen even nuttig of voornaam ; en geen enkel lid werkt voor zijn eigen voordeel, maar voor het welzijn van gans het lichaam. Verder zijn allen onderling zo innig verbonden, dat allen meevoelen wat een van hen lijdt ; gaat het een van hen goed, dan delen ook allen in zijn geluk.

Dit alles kunnen wij ook in de Kerk nagaan : ook daar zijn verscheidene ledematen, namelijk verschillende volkeren, joden en heidenen, vrijen en slaven, armen en rijken : doch eens dat ze door het Doopsel in de Kerk ingelijfd zijn, worden zij allen één lichaam met Christus, die er het Hoofd van is. En aan iedereen werd in de Kerk zijn bediening aangewezen : sommigen werden als apostelen aangesteld, anderen als leraars, doch allen moeten dienen tot het algemeen nut ; zo moeten sommigen gebieden en onderwijzen, anderen moeten gehoorzamen en onderdanig zijn.

26. De zondaars hebben geen deel in de geestelijke goederen van de Kerk. Die talrijke en grote gunsten en gaven, die God aan zijn Kerk heeft geschonken, worden medegedeeld aan hen die in liefde een christelijk leven leiden, die rechtvaardig zijn en aangenaam aan God. De dode ledematen, 't is te zeggen de mensen die gekneld zijn in de boeien der zonde en de genade van God verloren hebben, die verliezen wel het voorrecht niet van ledematen van de Kerk te zijn, doch, vermits zij dood zijn, ontvangen zij de geestelijke vrucht niet, die aan de rechtvaardige en vrome mensen geschonken wordt. Maar omdat zij tot de Kerk behoren, worden zij geholpen, door hen die geestelijk leven, om het leven der genade terug te bekomen, en ontvangen zij voordelen die zeker niet geschonken worden aan degenen die helemaal losgerukt zijn van de Kerk.

27. De gunsten en gaven van God zijn voor heel de Kerk bestemd. Niet alleen die gaven die ons rechtvaardig maken en aangenaam aan God, worden voor gans de Kerk geschonken, maar ook de gaven die ten voordele van anderen gegeven zijn, zoals de wetenschap, de gave van voorzegging, de gave van talen en van mirakelen, en andere van die aard : die gunsten worden ook aan slechte mensen verleend, niet om hunnentwille maar voor het algemeen goed : zo wordt de gave van genezing niet verleend om wille van hem die er mee begunstigd is, maar om wille van de zieke die moet genezen worden.

Al wat de christen mens bezit, moet door hem beschouwd worden als gemeenschappelijk goed : daarom moet hij bereid zijn om de ellende der armen te verzachten. Want alwie bedeeld werd met tijdelijke goederen, en zijn broeder armoede ziet lijden zonder hem ter hulp te komen, die toont duidelijk dat hij God niet bemint.

Als besluit van dat alles mogen we zeggen dat al degenen die in de gemeenschap van de Kerk leven, daarin geluk vinden, en de woorden van de Psalmist mogen herhalen : "Heer der heirkrachten, hoe liefelijk zijn uw woningen ! Mijn ziel verzucht naar het huis van de Heer en kwijnt van verlangen (Ps. LXXXIII, 2)[b:Ps 84,2]" : of nog : "Zalig zijn zij die in uw huis wonen, Heer" (Ibid., 5)[b:Ps 84,5].

Vermits het artikel over de vergiffenis der zonden opgenomen werd tussen de artikelen van ons geloof, kan er voor niemand twijfel bestaan dat dit artikel niet alleen een goddelijk geheim bevat, maar ook allernoodzakelijkst is om de zaligheid te bekomen. We hebben immers reeds vroeger aangetoond, dat niemand tot een vroom christelijk leven kan komen, zonder te geloven al hetgeen in het Symbolum als geloofspunt voorgehouden wordt.

Wil men echter de noodzakelijkheid van dat geloof, die op zichzelf reeds duidelijk genoeg blijkt, nog met een getuigenis bevestigen, dan zal het wel voldoende zijn aan te halen wat onze Zaligmaker, korten tijd vóór zijn Hemelvaart, over dat punt heeft gezegd, wanneer Hij het verstand van zijn apostelen deed opengaan om de betekenis van de Schriftuur te begrijpen : "Christus moest lijden en de derde dag uit de doden verrijzen ; in zijn naam moet boetvaardigheid gepredikt worden en vergiffenis van de zonden onder alle volkeren, te beginnen van Jeruzalem" (Luc. XXIV, 46, 47)[b:Lc 24,46.47].

Als de pastoors die woorden overdenken, zullen ze licht begrijpen, dat, zo ze al de waarheden van de godsdienst aan de gelovigen moeten onderwijzen, er toch een bijzondere verplichting bestaat, die hun door God werd opgelegd, van vooral dit artikel met zorg uit te leggen.

2. De macht om de zonden te vergeven bestaat waarlijk in de Kerk. De pastoor heeft dan als taak, bij de uitleg van dit artikel, aan de gelovigen te leren, dat niet alleen de vergiffenis van de zonden bestaat in de katholieke Kerk, zoals Isaïas voorzegd had : "Het volk dat in haar woont, zal gereinigd worden van zijn zonden" (Isa. XXXIII, 24)[b:Jes 33,24], maar dat ook in de Kerk de macht bestaat om de zonden te vergeven: het is een geloofspunt dat de zonden waarlijk vergeven en uitgewist worden, als de priesters, wettig en volgens de regels die Christus voorgeschreven heeft, van die macht gebruik maken.

3. Hoe worden de zonden vergeven in de Kerk ? Als we, bij onze eerste geloofsbelijdenis, door het heilig doopsel gezuiverd worden, ontvangen we die vergiffenis zo overvloedig. dat er, zomin van de erfzonde, als van de zonden die we zelf bedreven hebben, geen schuld meer te boeten blijft en geen straf meer te ondergaan.

Toch wordt niemand door de genade van het Doopsel van alle zwakheid der natuur bevrijd : integendeel, iedereen heeft te strijden tegen de bewegingen der begeerlijkheid, die zonder ophouden ons tot de zonde lokt, en het zal moeilijk zijn iemand te vinden die zo dapper weerstand biedt en met zoveel waakzaamheid voor zijn zaligheid zorgt, dat hij geen enkele verwonding oploopt in de strijd,

4. Buiten het doopsel, worden de zonden vergeven door de macht der sleutels. Vermits het nodig was dat de Kerk de macht bezat om de zonden te vergeven, ook nog op een andere wijze dan door het sacrament van het Doopsel, werden haar de sleutels van het rijk der hemelen toevertrouwd : daardoor kan iedereen, die berouw heeft, vergiffenis bekomen van zijn fouten, ook al had hij gezondigd tot de laatste dag van zijn leven. Daarvan vinden we allerduidelijkste bewijzen in de Heilige Schriftuur : in het Evangelie van de heilige Mattheus zegt de Heer tot Petrus : "Ik zal u de sleutels van het rijk der hemelen geven en wat gij op de aarde zult binden, zal gebonden zijn in de hemelen ; en wat gij op de aarde zult ontbinden, zal ontbonden zijn in de hemelen" (Matth. XVI, 19)[b:Mt 16,19]. En elders : "Al wat gij zult binden op de aarde, zal gebonden zijn in de hemel; en al wat gij ontbinden zult op de aarde, zal ontbonden zijn in de hemel" (Matth. XVIII, 18)[b:Mt 18,18]. En de heilige Johannes getuigt, dat de Heer zegde als Hij over de apostelen blies : "Ontvangt de Heilige Geest. Wier zonden gij vergeeft, hun zijn ze vergeven, en wier zonden gij behoudt, hun zijn ze behouden" (Jo. XX, 22, 23)[b:Joh 20,22.23].

5. De macht om de zonden te vergeven is onbeperkt. Men moet niet denken dat deze macht beperkt is tot zekere soorten van zonden : men kan geen misdaad bedrijven of zelfs niet uitdenken, die door de Heilige Kerk niet zou kunnen vergeven worden; en bijgevolg is er ook niemand zo boos of misdadig, dat hij niet vast op de vergiffenis zou mogen hopen, als hij waar leedwezen heeft over zijn fouten.

En die macht is ook niet zodanig omschreven dat ze slechts op een bepaalde tijd zou kunnen uitgeoefend worden, want onze Zaligmaker leert ons dat men de zondaar niet mag verwerpen, om 't even op welk uur hij tot inkeer wil komen. Aan de prins der apostelen, die vroeg hoe dikwijls vergiffenis moet geschonken worden aan de zondaar, antwoordde Jezus : "Niet zevenmaal, maar tot zeventig keren zevenmaal" (Matth. XVIII, 22)[b:Mt 18,22].

6. Niet aan alle christenen werd de macht verleend om de zonden te vergeven. Als we echter de bedienaars van die goddelijke macht beschouwen, dan vinden we een beperking. Niet aan iedereen heeft de Heer de macht van deze heilige bediening medegedeeld, maar alleen aan de bisschoppen en de priesters. Dit is ook waar voor wat betreft de manier waarop van die macht gebruik wordt gemaakt : het is alleen door de sacramenten, toegediend volgens de voorschriften, dat de zonden kunnen vergeven worden. Daarbuiten heeft de Kerk geen macht ontvangen om de zonden te vergeven. Daaruit volgt dat zowel de priesters als de sacramenten werktuigen zijn tot vergiffenis der zonden, en Christus onze Heer, bron en gever der zaligheid, bedient zich van die werktuigen om in ons de vergiffenis der zonden en de rechtvaardigheid uit te werken.

7. De vergiffenis der zonden is een grote genade. Om de gelovigen te brengen tot meer waardering voor die hemelse gave, die door een bijzondere barmhartigheid van God aan de Kerk geschonken werd, en om ze te bewegen tot een vuriger en vromer gebruik van dat sacrament, zal de pastoor trachten de waardigheid en de grootheid van die genade aan te tonen. Daartoe zal hij vooral met zorg er op wijzen, aan wie het behoort de zonden te vergeven en de mensen uit de staat van ongerechtigheid tot de rechtvaardigheid te brengen. Het is immers duidelijk, dat dit alleen gebeurt door de oneindige en onmetelijke kracht van God, door die zelfde kracht die nodig was, naar wij geloven, om doden op te wekken en de wereld te scheppen. Volgens de lering van de heilige Augustinus moet men zelfs zeggen dat de rechtvaardigmaking van een zondaar een groter werk is dan hemel en aarde uit het niet te trekken ; en toch was de schepping alleen mogelijk door een oneindige macht. Zo moeten we besluiten dat de vergiffenis van de zonden nog veel meer aan een eindeloze macht moet toegeschreven worden.

8. Buiten God kan niemand door zijn eigen macht de zonden vergeven. Zo zien we hoe juist het oordeel der Vaders is, als zij zeggen dat God alleen aan de mensen vergiffenis van de zonden kan verlenen, en dat dit wonderwerk aan geen andere oorzaak moet toegeschreven worden dan aan zijn opperste goedheid en macht. De Heer zelf zegt, door de Profeet : "Ik ben het, ik zelf, die uw ongerechtigheden uitwis" (Is. XLIII, 25)[b:Jes 43,25]. Het schijnt met het vergeven der zonden te gaan gelijk met geld dat men iemand schuldig is. Evenals de verschuldigde som door niemand anders dan door de schuldeiser kan kwijtgescholden worden, zo kan ook alleen God onze zondeschuld kwijtschelden ; het is daarom dat we dagelijks tot Hem bidden : Vergeef ons onze schulden.

9. Vóór de geboorte van Christus had geen sterveling de macht om de zonden te vergeven. Die wonderbare en goddelijke bediening werd vóór de menswording van Christus aan geen enkel schepsel toevertrouwd. Christus onze Zaligmaker was de eerste die, als mens, door zijn hemelse Vader met die taak werd gelast, omdat Hij zelf ook waarlijk God is : "Opdat gij weten moogt, zo zegde Hij, dat de Mensenzoon op de aarde gezag heeft om de zonden te vergeven, - toen sprak Hij tot de lamme : Sta op, neem uw bed op en ga naar huis" (Matth. IX, 6)[b:Mt 9,6].

Christus was mens geworden om aan de mensen vergiffenis der zonden te schenken ; daarom verleende Hij die macht aan de bisschoppen en de priesters in de Kerk, voor dat Hij ten hemel steeg om in eeuwigheid aan de rechterhand van God te zitten. Doch, zoals we vroeger reeds zegden, Christus vergaf de zonden door zijn eigen macht, de anderen doen het als zijn bedienaars.

Moeten we in bewondering en vervoering staan voor al wat door een eindeloze kracht wordt bewerkt, toch begrijpen we genoeg dat deze weldaad de kostbaarste is die door de welwillendheid van onze Heer Christus aan zijn Kerk geschonken werd.

10. Door welke kracht worden de zonder der mensen vergeven ? Ook de wijze waarop God, onze barmhartige Vader, de zonden van de wereld heeft willen uitwissen, is zeer geschikt om de gemoederen van de gelovigen op te wekken tot het beschouwen der grootheid van deze weldaad : Hij heeft gewild dat onze misdaden uitgeboet werden door het Bloed van zijn eeniggeboren Zoon, en dat Hij vrijwillig de straf zou ondergaan die wij door onze zonden verdiend hadden ; Hij heeft gewild dat de rechtvaardige veroordeeld werd voor de onrechtvaardigen, en dat de onschuldige voor de schuldigen met de vreselijkste dood gestraft werd.

Als we overdenken dat wij niet met vergankelijk goud en zilver vrijgekocht werden, maar met het kostbaar Bloed van Christus, het vlekkeloze en ongeschonden Lam, dan zullen we gemakkelijk daaruit besluiten dat ons niets heilzamer kon geschonken worden dan deze macht om de zonden te vergeven, die de onuitsprekelijke voorzienigheid van God en zijn eindeloze liefde tot ons doet uitschijnen. Uit deze overweging zullen we noodzakelijk grote voordelen bekomen.

11. Door de macht der sleutels wordt ons een grote weldaad bewezen. Wie God vergramt door een doodzonde, verliest ogenblikkelijk al de verdiensten die hij door de dood en het Kruis van Christus bekomen had, en de toegang tot het paradijs, dat vroeger gesloten was en door het lijden van onze Zaligmaker voor iedereen geopend werd, wordt hem ontzegd. Als we daar aan denken, kunnen we niet anders dan met angst en kommer vervuld worden bij het beschouwen van de menselijke ellende. Wenden we dan onze geest naar de wonderbare macht die door God aan de Kerk werd verleend, en geloven we, door dit artikel in ons geloof gesterkt, dat aan iedereen de mogelijkheid aangeboden wordt om, met de hulp van de goddelijke genade, hersteld te worden in de vroegere staat van waardigheid, dan voelen we ons gedwongen om in vreugde en blijdschap op te springen en in eeuwigheid God te danken.

Waarlijk, als de geneesmiddelen, die ons door bekwame en verkleefde geneesheren voorgeschreven worden in een gevaarlijke ziekte, zo aangenaam en wenselijk voorkomen, hoeveel aangenamer moeten ons dan die geneesmiddelen zijn, die de wijsheid van God bereid heeft om onze zielen te genezen en hun zelfs het leven weer te geven ! Te meer omdat zij ons niet een twijfelachtige hoop op genezing brengen, zoals de geneesmiddelen voor het lichaam, maar een allerzekerste redding schenken aan degenen die verlangen genezen te worden.

12. Waarom en op welke wijze de christenen moeten gebruik maken van die geestelijke geneesmiddelen. Nadat men aan de gelovigen de waardigheid van die grote en verheven weldaad uitgelegd heeft, zal men hen aanzetten om er, tot hun voordeel, vroom gebruik van te maken. Want als iemand een nuttige en nodige zaak ongebruikt laat, dan schijnt dit toch te zeggen dat hij ze versmaad ; en in dit geval is dit vooral waar, vermits onze Zaligmaker aan zijn Kerk de macht geschonken heeft om de zonden te vergeven, juist opdat iedereen zich van dit heilzaam geneesmiddel zou bedienen. Immers, evenals niemand zonder het Doopsel kan gezuiverd worden, zo is het ook nodig dat alwie de genade van het Doopsel door de doodzonde verloren heeft en ze terug wil bekomen, zijn toevlucht neme tot een ander middel van zuivering. 't Is te zeggen tot het sacrament van boetvaardigheid.

Doch hier moeten de gelovigen gewaarschuwd worden : zeker wordt hun alle gelegenheid tot vergiffenis aangeboden, en er is geen tijd voor bepaald; doch daar mogen ze geen misbruik van maken om gemakkelijker te zondigen of om hun bekering uit te stellen. In het eerste geval zouden ze openlijk de goddelijke macht beledigen en versmaden, en daardoor onwaardig worden om van God barmhartigheid te bekomen ; in het tweede geval is er veel vrees dat ze door de dood verrast worden ; dan zou het hun niets baten dat ze geloofden in de vergiffenis der zonden, die ze door hun traagheid en hun uitstel terecht verloren hebben.

Dit artikel heeft een grote bewijskracht voor de waarheid van ons geloof : dit blijkt hieruit, dat de Heilige Schriftuur het niet alleen als geloofspunt voorhoudt, maar ook door vele redenen bevestigt. Vermits dit voor de andere artikelen van het Symbolum zeer weinig gebeurt, mag men besluiten dat de hoop van onze zaligheid op deze waarheid, als op een sterke grondvesting rust. Dit leert ons ook de Apostel : "Als de doden niet opstaan, is ook Christus niet verrezen. En is Christus niet verrezen, dan is onze prediking ijdel, en ijdel ook uw geloof" (I Cor. XV, 13, 14)[b:1 Kor 15,13.14]. De pastoor zal dan niet minder ijver en zorg besteden aan de uitleg van deze waarheid, dan de ongelovigen er gebruikt hebben om ze neer te halen : dat die kennis grote en heerlijke vruchten zal opleveren voor de gelovigen, dat zullen we aanstonds bewijzen.

2. Waarom hebben de apostelen de verrijzenis der mensen verrijzenis van het vlees genoemd ? Vooreerst moeten we doen opmerken dat de verrijzenis van de mensen in dit artikel verrijzenis van het vlees genoemd wordt : dit is zeker niet zonder reden gebeurd. De apostelen hebben ons willen leren - hetgeen we noodzakelijk moeten aannemen - dat de ziel onsterfelijk is. Uit vele plaatsen van de Heilige Schriftuur blijkt duidelijk de onsterfelijkheid van de ziel. Opdat niemand zou gaan denken dat de ziel, samen met het lichaam, sterft en dat beiden samen terug tot het leven komen, daarom wordt in dit artikel alleen van de opwekking van het vlees gesproken. Zeker wordt in de Heilige Schriftuur door "vlees" dikwijls heel de mens bedoeld : zo bij Isaïas : "Alle vlees is als gras" (Is. XL, 6)[b:Jes 40,6] en bij de heilige Johannes: "Het Woord is vlees geworden" (Jo. I, 14)[b:Joh 1,14]; doch hier betekent het woord vlees slechts het lichaam, om ons te doen begrijpen dat de mens uit twee delen bestaat, een lichaam en een ziel, en dat slechts één van die delen, het lichaam, bederft en in stof vergaat waaruit het gemaakt was, terwijl de ziel ongeschonden en onsterfelijk blijft. En vermits niemand tot het leven teruggeroepen wordt zonder te sterven, kan men niet zeggen dat de ziel verrijst.

Er is nog een andere reden om hier over het vlees te spreken : ten tijde van de Apostel bestond de ketterij van Hymeneus en Philetus, die beweerden dat de Heilige Schriftuur niet een lichamelijke verrijzenis bedoelt, maar een geestelijke verrijzenis, waardoor we uit de dood van de zonde tot een leven van onschuld zouden opstaan. Het is duidelijk dat dit artikel die dwaling volkomen weerlegt en een ware lichamelijke verrijzenis bevestigt.

3. Bewijzen van de verrijzenis der lichamen in de Heilige Schriftuur. De pastoors zullen zorgvuldig deze waarheid toelichten met voorbeelden uit het Oud en het Nieuw Testament, en uit heel de kerkelijke geschiedenis. In het Oud Testament werden doden opgewekt door Elias (I Reg. XVII, 22)[b:1 Kon 17,22] en Eliseus (II Reg. IV, 34)[b:2 Kon 4,34] ; in het Nieuw Testament, buiten degenen die Christus deed verrijzen, door de heilige apostelen (Act. IX, 40)[b:Hand 9,40] en vele anderen (Iren. lib. II, c. 56[[848]] ; Eus. lib. V, c. 7[[1115]]). De opwekking van die doden bevestigt de waarheid van dit artikel. Zoals we geloven dat verscheidene doden verrezen zijn, zo moeten we ook geloven dat allen tot het leven zullen terugkeren ; we mogen zelfs zeggen, dat de versterking van ons geloof in dit artikel de voornaamste vrucht is van die mirakelen.

De pastoors, die enigszins thuis zijn in de heilige boeken, hebben de getuigenissen maar voor 't grijpen. De duidelijkste teksten vinden we in het Oud Testament, bij Job, waar hij zegt dat hij in zijn vlees zijn God zal aanschouwen (Job XIX, 25, 26)[b:Job 19,25.26], en bij Daniël, die zegt dat degenen die rusten in het stof der aarde, zullen ontwaken tot het eeuwige leven of tot een eeuwige schande (Dan. XII, 2)[b:Dan 12,2]. Ook in het Nieuw Testament vinden we getuigenissen over de verrijzenis : bij de heilige Mattheus, als hij de woordenwisseling aanhaalt tussen de Zaligmaker en de Sadduceeërs (Matth. XXII, 31, 32)[b:Mt 22,31.32], en bij al de evangelisten, als ze handelen over het laatste oordeel (Matth. XIX, 28 ; Jo. V, 25)[b:Mt 19,28; Joh 5,25]. Daarbij moeten we ook vermelden dat de Apostel in zijn brieven aan de Corinthiërs en aan de Thessalonicensen uitdrukkelijk deze waarheid behandelt.

4. Ook door gelijkenissen kan deze waarheid bevestigd worden. Alhoewel. deze waarheid gans zeker is door het geloof, toch zal het zeer nuttig zijn door voorbeelden en bewijzen aan te tonen, dat hetgeen ons door het geloof voorgehouden wordt, niet in strijd is met het menselijk verstand. Op de vraag hoe de doden zullen verrijzen, antwoordt de Apostel : "Dwaze, wat gij zelf zaait, wordt niet levend gemaakt indien het vooraf niet sterft. En wat gij zaait is niet het lichaam dat worden zal, maar een naakte korrel, van tarwe of van enig ander graan. En God geeft haar een lichaam naar beliefte" ; en enkele regels verder : "Zo staat het ook met de verrijzenis der doden : verderfelijk gezaaid, onverderfelijk verrezen" (I Cor. XV 36-38, 42)[b:1 Kor 15, 36-38.42].

Dat bij deze vergelijking vele andere kunnen gevoegd worden, toont ons de heilige Gregorius aan : "Dagelijks wordt het stervende licht aan onze ogen onttrokken, om daarna als verrezen terug te komen ; de bomen verliezen hun bladeren, en schijnen te verrijzen als ze terug groen worden; het zaad verrot in de aarde en sterft, maar verrijst als het opschiet" S. Gregor. lib. XIV moral, c. 28, 29, 30[[847]].

5. Bewijzen van deze waarheid. De redenen die de kerkelijke schrijvers aanhalen, schijnen wel geschikt te zijn om deze waarheid te bewijzen.

Vooreerst schijnt het in strijd te zijn met de natuur, dat de onsterfelijke ziel, die een deel is van de mens en een natuurlijke neiging heeft tot vereniging met het menselijk lichaam, voor eeuwig van het lichaam zou gescheiden blijven. Maar wat in strijd is met de natuur en door geweld wordt voortgebracht, kan niet van langen duur zijn ; het schijnt dus passend dat de ziel terug verenigd worde met het lichaam : daaruit volgt dat de lichamen zullen verrijzen. Die redenering heeft onze Zaligmaker ook gebruikt tegen de Sadduceeërs, als hij van de onsterfelijkheid der zielen de verrijzenis der lichamen afleidde.

Een tweede bewijs vinden we in de straffen die de rechtvaardige God bestemt voor de bozen en in de beloning die de deugdzamen wacht. Vele boze mensen sterven zonder de verdiende straf ondergaan te hebben, en vele rechtvaardigen ontvangen tijdens hun leven ook niet de minste vergelding voor hun deugd. Daarom is het nodig dat de zielen opnieuw verenigd worden met de lichamen, opdat de lichamen, die als de werktuigen van de mensen waren, samen met de zielen de beloning of de straf ontvangen voor het goed of het kwaad dat ze bedreven. Dat onderwerp heeft de heilige Johannes Chrysostomus met veel zorg behandeld in zijn homilie tot het volk van Antiochië S. Chrysost., hom. 49 et 50 ad pop. antioch[[9356]]. Ook de Apostel zegt, handelend over de verrijzenis: "Zo wij enkel in dit leven op Christus hopen, dan zijn wij de ellendigsten van alle mensen ," (I Cor, XV, 19)[b:1 Kor 15,19]. Niemand zal er aan denken die woorden op de ellende van de ziel toe te passen : vermits de ziel onsterfelijk is, kan ze in het ander leven de zaligheid genieten, ook al zouden de lichamen niet verrijzen. Die woorden bedoelen heel de mens : indien het lichaam de beloning niet ontvangt die het door zijn werk verdiend heeft, dan zouden al degenen die, evenals de apostelen, tijdens hun leven zoveel last en onheil gedragen hebben, werkelijk de ongelukkigste van alle mensen zijn. Dat leert ons nog dezelfde Apostel, maar veel duidelijker, in zijn brief aan de Thessalonicensen : "Wij roemen op u in de kerken van God, over uw standvastigheid en uw geloof in al uw vervolgingen en in de kwellingen die gij onderstaan hebt. Een teken zijn die van het gerechtig oordeel van God, om u waardig te maken tot het koninkrijk van God, waarvoor gij inderdaad lijdt. Althans indien het rechtmatig 1s bij God, uw verdrukkers met verdrukking, en u, de verdrukten, met rust te vergelden, - samen met ons, als de Heer Jezus uit de hemel zal verschijnen met de engelen zijner kracht, in een vlammend vuur, - dan zal Hij straffen die God niet gekend hebben en niet geluisterd hebben naar het evangelie van onze Heer Jezus" (II Thess. I, 4-8)[b:2 Tes 1,4-8].

Voeg daarbij dat de mensen geen volledig geluk en geen volkomen bevrediging kunnen vinden zolang de ziel van het lichaam gescheiden is. Een deel, dat van het geheel gescheiden is, is onvolmaakt : zo is het ook met de ziel die niet met het lichaam verenigd is. Daaruit volgt dat de verrijzenis van de lichamen noodzakelijk is om aan de ziel het opperste geluk te kunnen geven.

Met deze en dergelijke redenen kan de pastoor de gelovigen onderrichten over dit artikel.

6. Alle mensen zullen sterven en verrijzen. Verder moet, volgens de lering van de Apostel, zorgvuldig uitgelegd worden wie tot het leven zal opgewekt worden ; in zijn brief aan de Corinthiërs schrijft hij : "Evenals allen in Adam sterven, zo zullen ook allen in Christus verrijzen, (I Cor. XV, 22)[b:1 Kor 15,22]. Er zal geen onderscheid gemaakt worden tussen goeden en kwaden : allen zullen uit de doden opstaan, al zal hun lot ook zeer verschillend zijn : die goed geleefd hebben, zullen verrijzen voor het leven, maar die kwaad gedaan hebben, zullen verrijzen voor het oordeel (Jo. V, 29)[b:Joh 5,29].

Als we zeggen dat allen zullen verrijzen, dan bedoelen we daardoor zowel degenen die vóór het oordeel reeds gestorven zijn, als degenen die dan zullen sterven. De heilige Hieronymus schrijft dat de Kerk van gevoelen is dat alle mensen, zonder ééne uitzondering, zullen sterven, en dat die mening best met de waarheid overeenkomt ; ook de heilige Augustinus is die mening toegedaan. Wat de Apostel schrijft in zijn brief aan de Thessalonicensen is daarmee niet in strijd : "Degenen, die in Christus gestorven zijn, zullen eerst opstaan ; daarna zullen wij, de levenden die overgebleven zijn, met hen opgenomen worden op de wolken, de Heer in de lucht te gemoet" (I Thess. IV, 16, 17)[b:1 Tes 4,16.17]. Want de heilige Ambrosius geeft volgenden uitleg over die tekst : "Op het ogenblik zelf dat de levenden opgenomen worden, zal de dood als een slaap over hen komen ; pas nadat de ziel het lichaam zal verlaten hebben, zal ze er weer mee verenigd worden ; ze zullen sterven terwijl ze opgenomen worden, om, wanneer ze bij de Heer komen, door zijn tegenwoordigheid weer het leven te ontvangen ; want doden kunnen bij de Heer niet zijn" S. Ambr. in I epist. ad Thess., cap. IV[[2069]]. Diezelfde mening wordt door het gezag van de heilige Augustinus bevestigd, in zijn werk "Over de Stad van God" S. Aug., de civitate Dei, lib. 20, cap. 20[[857]].

7. De ziel zal in het laatste oordeel haar eigen lichaam terug ontvangen. Het is van groot belang voor ons, innig overtuigd te zijn dat ons eigen lichaam terug tot het leven zal opgewekt worden, al was het ook ontbonden en tot stof vergaan ; daarom zal de pastoor ook die waarheid met zorg uitleggen. Dit leert ons immers de Apostel, in deze woorden : "Dit verderfelijk lichaam moet met onverderfelijkheid bekleed worden" (I Cor. XV, 53)[b:1 Kor 15,53] ; het woordje dit wijst duidelijk op ons eigen lichaam. Hetzelfde heeft Job niet minder klaar voorzegd : "In mijn vlees zal ik God zien ; ik zelf zal hem zien, en mijn ogen zullen Hem aanschouwen, en geen ander" (Job. XIX, 26, 27)[b:Job 19,26.27]. Ten andere, de bepaling zelf van de verrijzenis brengt ons tot dit besluit : volgens de heilige Damascenus is de verrijzenis een heropwekking tot dezelfde staat waaruit men vervallen was Damasc. lib. 4 de orthod. fide, c. 28[[855]]. Ten slotte, als we nagaan waarom de verrijzenis noodzakelijk is, zoals we hoger aangetoond hebben, dan kan hierover niet de minste twijfel bestaan.

8. Waarom wil God de lichamen doen verrijzen ? Wij hebben geleerd dat de lichamen moeten verrijzen, "opdat ieder de vergelding bekome van wat hij door het lichaam gedaan heeft, goed of kwaad, (II Cor. V, 10)[b:2 Kor 5,10]. De mens moet dus verrijzen met zijn eigen lichaam, waarmede hij God of de duivel gediend heeft, om in datzelfde lichaam de kroon van glorie als beloning te ontvangen, of de vreselijkste straffen en folteringen te onderstaan.

9. De lichamen zullen niet verrijzen met de gebreken die ze in dit leven hadden. Niet alleen zal het lichaam verrijzen ; maar al wat tot de volmaaktheid van de menselijke natuur behoort, al wat de mens schoonheid en luister bijbrengt, moet hersteld worden. We lezen daarover volgend treffend getuigenis bij de heilige Augustinus : "Geen enkel gebrek zal in de lichamen bestaan : die te lijvig en te zwaar geweest zijn, zullen niet terug heel de last van hun lichaam opnemen, want al wat de gewone maat overtreft, zal als overtollig beschouwd worden ; en integendeel, al wat door ziekte of ouderdom vervallen was in het lichaam, zal door de goddelijke kracht van Christus hersteld worden, zoals bij degenen die te tenger of te mager geweest zijn ; want Christus zal niet alleen ons lichaam herstellen, maar ook al wat ons door de ellende van dit leven ontnomen was" S. Aug., de civit. Dei, lib. XII, cap. 19[[857]]. En elders : "De mens zal niet verrijzen met het haar dat hij had, maar met hetgeen hij moest hebben, zoals de Heer zegt : Al de haren van uw hoofd zijn geteld (Matth. X, 30)[b:Mt 10,30] ; volgens de goddelijke wijsheid zal ons haar teruggegeven worden" S. Aug., de civit. Dei, lib. XXII, cap. 19[[857]].

Vooreerst zullen alle ledematen samen hersteld worden, vermits zij allen tot de volmaaktheid van de menselijke natuur behoren. Diegenen die blind waren van af hun geboorte, of het geworden zijn door ziekte ; die kreupel of gebrekkelijk waren, of zwak van ledematen, zullen verrijzen met een volmaakt en gezond lichaam : zoniet zou het verlangen der ziel, die geneigd is tot de vereniging met het lichaam, niet volkomen bevredigd zijn : en wij geloven toch zonder de minste twijfel dat de ziel in de verrijzenis volledige bevrediging van haar begeerten zal vinden.

Verder is het duidelijk dat de verrijzenis, zowel als de schepping, tot de voornaamste werken van God behoort. Evenals God in het begin alles volmaakt geschapen had, zo moeten we ook zeggen dat in de verrijzenis alles volmaakt zal zijn.

10. De martelaars zullen verrijzen met een volmaakt lichaam, en er hun wondtekenen in dragen. En dat zal niet alleen voor de martelaars waar zijn ; over hen getuigt de heilige Augustinus: "Ze zullen niet zonder die ledematen verrijzen ; immers die verminking kan niet anders dan een gebrek van het lichaam zijn. Zoniet zouden degenen, die onthoofd zijn, zonder hoofd moeten verrijzen" S. Aug., de civit. Dei, lib. XXII, cap. 19[[857]]. Toch zullen ze in hun ledematen hun wondtekenen bewaren, en die zullen schitteren meer dan goud en edelgesteenten, evenals de wondtekenen van Christus.

11. Ook de bozen, die in dit leven verminkt waren, zullen met een volledig lichaam verrijzen. Ook over de bozen mag hetzelfde gezegd worden, zelfs al zouden zij door eigen schuld hun ledematen verloren hebben : immers, hoe meer ledematen ze zullen hebben, hoe vreeslijker zij zullen gefolterd worden. Zo zal het herstellen van hun ledematen hun niet tot geluk strekken, maar tot grotere ellende en kwelling. De verdiensten worden immers niet aan de ledematen toegeschreven, maar aan de personen van wier lichaam zij deel uitmaakten, Voor hen die boetvaardigheid deden, is het herstellen van de ledematen een beloning, voor hen die ze misprezen, is het een grotere straf.

Zo de pastoors deze waarheden ernstig overwegen, zal hun nooit stof ontbreken om de gelovigen tot godsvrucht op te wekken en ze tot groter vurigheid te brengen, zodat zij, bij het beschouwen van al de ellenden en de beproevingen van dit leven, met grote begeerte uitzien naar de glorie van de verrijzenis, die aan de rechtvaardigen en vromen beloofd werd,

12. In welke staat zullen de lichamen verrijzen ? Het lichaam dat verrijst zal, wat de zelfstandigheid betreft, een en hetzelfde zijn als het lichaam dat vroeger stierf ; toch moeten de gelovigen begrijpen dat de toestand zeer verschillend zal zijn. We willen enkel wijzen op het voornaamste verschil : vroeger waren de lichamen onderworpen aan de wetten van de dood, na de verrijzenis zullen zij allen de onsterfelijkheid bekomen, zowel de bozen als de goeden. De schitterende overwinning, die Christus op de dood behaalde, verdiende die wonderbare hervorming van de natuur, zoals verscheiden getuigenissen van de Heilige Schriftuur ons leren ; er staat immers geschreven : "Hij zal de dood voor altijd verdelgen" (Is. XXV, 8)[b:Jes 25,8]; en elders: "Dood, ik zal uw dood zijn" (Os. XIII, 14)[b:Hos 13,14]. De Apostel geeft over die woorden deze uitleg: "De laatste vijand, die zal vernietigd worden, is de dood" (I Cor. XV, 26)[b:1 Kor 15,26] ; en bij de heilige Johannes lezen we: "De dood zal niet meer bestaan" (Apoc. XXI, 4)[b:Apok 21,4].

Het betaamde immers dat de zonde van Adam ver overtroffen werd door de verdiensten van Christus onze Heer, waardoor het rijk van de dood omvergeworpen werd. De goddelijke rechtvaardigheid vraagt ook dat de deugdzamen voor eeuwig het gelukzalig leven genieten, en dat de bozen, door eeuwigdurende straffen gekweld, de dood zoeken en niet vinden. Zo wordt de onsterfelijkheid zowel aan goeden als aan kwaden verleend.

13. Eigenschappen van de lichamen der gelukzaligen na de verrijzenis. Verder zullen de verrezen lichamen van de heiligen heerlijke eigenschappen bezitten, waardoor zij veel volmaakter zullen zijn dan zij ooit te voren waren. De vier voornaamste van die eigenschappen werden, volgens de lering van de Apostel, door de vaders "gaven" genoemd.

Vooreerst kunnen ze niet lijden : dank aan die gave, zullen ze gespaard blijven van alle smart, van alle nadeel ; noch de scherpste koude, noch de hevigste vlammengloed, noch de kracht van het water zal vat op hen hebben. "Verderfelijk gezaaid, onverderfelijk verrezen" (I Cor. XV, 42)[b:1 Kor 15,42] zegt de Apostel. Doch de scholastieken noemden deze eerste gave vrijwaring van lijden, liever dan onverderfelijkheid, om daardoor aan te duiden wat uitsluitend aan de glorierijke lichamen eigen is : immers, de lichamen der verdoemden zullen ook onverderfelijk zijn, maar niet vrij van lijden : zij zullen gevoelig zijn aan warmte en koude, en door allerhande folteringen gekweld worden.

De tweede gave is de glans, die de lichamen der heiligen zal doen schitteren als de zon ; dit leert ons de Zaligmaker, in het Evangelie van de heilige Mattheus: "De gerechtigen zullen glinsteren als de zon in het rijk van hun Vader, (Matth. XIII, 43). En om daarover geen twijfel te laten bestaan, heeft Hij het ons door het voorbeeld van zijn gedaanteverandering bevestigd. De Apostel noemt die gave nu eens glorie, dan weer glans: "Hij zal ons vernederd lichaam van gedaante veranderen, en het gelijkvormig maken aan zijn glansrijk lichaam" (Phil. III, 21); en elders: "Onooglijk gezaaid, glorievol verrezen" (I Cor. XV, 43). Van die glorie zag het volk van Israël reeds een afstraling in de woestijn : het aangezicht van Mozes schitterde zo heerlijk na zijn onderhoud met God, dat de kinderen van Israël er de ogen niet konden op vestigen.

Die glans is de weergave van het geluk der ziel, die ook het lichaam stralend maakt; de ziel deelt aan het lichaam de zaligheid mede, die zij geniet, evenals zij zelf zalig wordt door de deelachtigheid aan het goddelijk geluk. Men mene echter niet dat deze gave, evenals de eerste, in dezelfde maat aan al de gelukzaligen zal gegeven worden : wel zullen al de lichamen van de heiligen even onlijdelijk zijn, maar ze zullen niet allen dezelfde glans bezitten ; want de Apostel getuigt: "De glans der zon is anders dan de glans der maan en dan de glans der sterren ; want de ene ster verschilt in glans van de andere. Zo staat het ook met de verrijzenis van de doden" (I Cor. XV 41, 42)

Met die tweede gave is een andere verbonden, die men lichtheid noemt : door die gave zal het lichaam bevrijd zijn van de last die het nu drukt; zonder enige moeite zal het zich met de grootste snelheid kunnen verplaatsen, waarheen de ziel ook wil : dit leren ons uitdrukkelijk de heilige Augustinus, in zijn boek over de stad van God, en de heilige Hieronymus in zijn verklaring van Isaïas S. Aug., de civit. Dei, lib, XIII, cap. 18-20, lib. XXII, cap. 11.[[857]] S. Hier. in Isai., XL[[2085]]. Over die gave getuigt de Apostel : "zwak gezaaid, sterk verrezen" (I Cor. XV, 43)[b:1 Kor 15,43].

De laatste gave is de subtielheid : daardoor zal het lichaam volledig onderworpen zijn aan de macht van de ziel, het zal haar dienen en steeds bereid zijn haar te gehoorzamen ; dit wordt aangetoond door het woord van de Apostel: "dierlijk lichaam gezaaid, geestelijk lichaam verrezen" (I Cor. XV, 44)[b:1 Kor 15,44].

Dit zijn de voornaamste punten, die in de uitleg van dit artikel moeten voorkomen.

14. Welke vruchten kunnen de grote geheimen van de verrijzenis opleveren ? Opdat de gelovigen weten, welke vrucht zij te verwachten hebben uit de kennis van zo vele en zo grote geheimen, zal men er eerst op wijzen dat wij verplicht zijn van harte dank te zeggen, aan God, "die deze dingen voor wijzen en schranderen verborgen heeft, en ze geopenbaard heeft aan de kleinen" (Matth. XI, 25). Hoeveel mannen zijn er niet geweest, die geprezen werden om hun wijsheid en schitterden door hun wetenschap, en nochtans in deze zekere waarheid volkomen blind bleven ! Als de Heer dan aan ons die geheimen geopenbaard heeft, aan ons die zelfs het recht niet hadden die kennis te betrachten, moeten we dan niet met eeuwigen lof zijn opperste welwillendheid en barmhartigheid vieren ?

Verder zal uit de overweging van dit artikel die grote vrucht volgen, dat wij bij het afsterven van bloedverwanten of vrienden, gemakkelijk ons zelven en anderen zullen troosten; uit de brief aan de Thessalonicensen, waar hij schrijft over degenen die ontslapen zijn (I Thess. IV, 13)[b:1 Tes 4,13], blijkt dat de Apostel ook die vertroosting gebruikte.

En ook in alle andere beproevingen en kwellingen zal de gedachte aan de verrijzenis grote verlichting brengen in onze smart ; dat leren we uit het voorbeeld van de heilige man Job, die voor zijn bedrukt en treurig gemoed alleen troost vond in de hoop dat hij eens in de verrijzenis zijn Heer en God zou aanschouwen (Job. XIX, 26)[b:Job 19,26].

Ten slotte is deze waarheid een krachtig middel om de gelovigen te overtuigen, dat ze met de meeste zorg een deugdzaam en geregeld leven moeten betrachten, vrij van alle zondesmet. Als ze bedenken dat de onmetelijke rijkdommen, die op de verrijzenis volgen, ook in hun bereik zijn, zullen ze gemakkelijk aangetrokken worden tot het beoefenen van de deugd en de godsvrucht. En om de begeerlijkheid van ons gemoed te bedwingen, en om de mensen van de zonden af te trekken, zal men geen beter middel kunnen gebruiken, dan hun dikwijls in herinnering te brengen met welke smarten en folteringen de bozen zullen gestraft worden, die op de uiterste dag zullen verrijzen voor hun veroordeling.

De heilige Apostelen, onze leiders, hebben het Symbolum, dat in het kort de hoofdwaarheden van ons geloof bevat, met het artikel van het eeuwig leven willen sluiten en eindigen. De reden ervan is, vooreerst, dat de gelovigen na de verrijzenis van het vlees niets anders te verwachten hebben dan de beloning van het eeuwig leven, en verder, dat ze ons dit volmaakt geluk, dat alle goed verenigt, voortdurend voor ogen wilden houden, om ons te leren al onze gedachten en begeerten daarop te vestigen. Daarom zullen de pastoors, in hun onderrichtingen, zonder ophouden het gemoed der gelovigen opwekken met hun de beloningen van het eeuwig leven voor te houden, opdat zij de moeilijkheden, die zij als christenen te dragen hebben, licht en zelfs aangenaam vinden, en met meer ijver en vaardigheid aan God gehoorzamen.

2. Wat wordt hier bedoeld door eeuwig leven ? In de woorden die hier gebruikt worden om onze zaligheid aan te duiden, liggen verschillende geheimenissen verborgen ; daarom zal men ze zo duidelijk uitleggen dat ieder, volgens zijn vermogen, ze kunne begrijpen. Men zal aan de gelovigen dus leren, dat de woorden "eeuwig leven" niet zozeer wijzen op het eeuwigdurende van het leven, want de duivelen en de verdoemden leven ook eeuwig, als op de eeuwigdurende zaligheid, die alle verlangens van de gelukzaligen zal bevredigen. Zo verstond het ook de wetgeleerde, die aan de Zaligmaker vroeg wat hij doen moest om het eeuwig leven te bezitten (Luc. X, 25)[b:Lc 10,25] ; de betekenis van zijn vraag was : Wat moet ik doen, om daar te komen, waar ik het eeuwig geluk kan genieten ? Het is ook in die zin dat de Heilige Schriftuur die woorden gebruikt, zoals men op vele plaatsen kan bemerken.

3. Waarom wordt de opperste zaligheid "eeuwig leven" genoemd ? Men gebruikt de benaming "eeuwig leven" om de opperste zaligheid aan te duiden, opdat niemand zou gaan denken dat ze te vinden is in lichamelijke en vergankelijke goederen, die niet eeuwig kunnen zijn. Het woord "zaligheid" drukt ook niet voldoende het geluk uit dat we betrachten, vooral omdat er mensen geweest zijn, opgeblazen door de waan van hun ijdele wijsheid, die beweerden het hoogste geluk te kunnen vinden in het stoffelijk goed. Al wat stoffelijk is vergaat en verslijt ; de zaligheid echter is door geen grens van tijd te bepalen. Zelfs zijn de aardse goederen in strijd met het ware geluk, zodat men er zich van verwijdert met de wereld te beminnen en na te jagen. Er staat immers geschreven : "Bemint de wereld niet, noch de dingen die in de wereld zijn. Indien iemand de wereld bemint, is de liefde van de Vader niet in hem" ; en verder: "De wereld gaat voorbij, en haar begeerlijkheid" (I Jo. II, 15, 17)[b:1 Joh 2,15.17].

Deze waarheden zullen de pastoors met zorg in de harten der gelovigen drukken, om hen te leren versmaden al wat vergankelijk is en hen te overtuigen dat geen waar geluk te bekomen is in dit leven, waar wij "geen burgers zijn maar vreemdelingen" (I Pet. II, 11)[b:1 Petr 2,11]. Toch kunnen wij reeds nu zalig genoemd worden door de hoop, "zo wij de goddeloosheid en de wereldse begeerlijkheden verzaken, en matig. rechtvaardig en godsdienstig leven in deze wereld, in de verwachting van de gelukkige hoop en de glanzende verschijning van de grote God en onze Verlosser Jezus Christus" (Tit II, 12, 13)[b:Tit 2,12.13]. Doch velen die wijs meenden te zijn, hebben dit niet begrepen ; ze oordeelden dat het geluk in dit leven moet gezocht worden, ze zijn dwaas geworden en in de grootste ellenden vervallen.

Het woord "eeuwig leven" doet ons ook begrijpen dat we het geluk niet meer kunnen verliezen, eens dat we het verworven hebben ; velen hebben ook daarover een valse mening vooruitgezet. Immers, de gelukzaligheid bestaat uit de vereniging van al wat goed is, zonder vermenging van enig kwaad. Vermits die zaligheid alle verlangen van de mens bevredigt, moet ze noodzakelijk eeuwig zijn ; want het is onmogelijk dat een gelukzalige het goed, dat hij bezit, niet eeuwig zou willen genieten. Zo zou het bezit, moest het niet bestendig en zeker zijn, onvermijdelijk gepaard gaan met een kwellende vrees.

4. De eeuwige zaligheid kan door de mens niet in woorden uitgedrukt worden. Als we spreken van het eeuwig leven, dan toont die benaming zelf genoegzaam aan dat het geluk van de gelukzaligen, die in het hemels vaderland leven, zo groot is dat het, buiten hen zelf, door niemand kan begrepen worden. Immers, als we om een of andere zaak uit te drukken, een woord gebruiken dat op meer andere zaken past, dan begrijpen we licht dat het juiste woord ontbreekt om volkomen te zeggen wat we bedoelen. Welnu aan de gelukzaligheid geven we een naam, die niet meer toepasselijk is op de gelukzaligen dan op al de anderen die eeuwig leven : daarin vinden we een bewijs dat dit geluk zo verheven en uitstekend is, dat er geen woord bestaat om het volmaakt weer te geven. Wel worden, in de Heilige Schriftuur, verscheiden namen gebruikt voor het geluk van de hemel: het wordt genoemd het Rijk van God, het Rijk van Christus, het Rijk der hemelen, het Paradijs, de heilige Stad, het nieuwe Jeruzalem, het Huis van de Vader : doch het is duidelijk dat geen van die namen voldoende de grootheid ervan weergeeft. Daarom zullen de pastoors van de gelegenheid, die hun hier gegeven wordt, gebruik maken om de gelovigen, door de heerlijke beloning die we het eeuwig leven noemen, uit te nodigen tot de godsvrucht, de rechtvaardigheid en al de verplichtingen van de christene godsdienst.

Het is zeker dat het leven gewoonlijk gerekend wordt tussen de grootste goederen die wij van natuur begeren ; terecht wordt dan ook het hoogste goed aangeduid door de gedachte van een eeuwig leven. Als dit korte en ellendige leven, dat aan zovele en zo grote beproevingen onderworpen is, dat het eer een dood mag genoemd worden, toch boven alles bemind wordt, ons boven alles duurbaar en aangenaam is, met wat een vurigheid en wat een ijver moeten we dan verlangen naar dat eeuwig leven, dat van alle kwaad bevrijd is, en waarin we het volmaakt en volstrekt genot zullen hebben van alle goed!

5. De zaligheid bestaat in de bevrijding van alle kwaad en het bezit van alle goed. De Heilige Vaders leren ons dat het geluk van het eeuwig leven bestaat in de bevrijding van alle kwaad en het bezit van alle goed. In de Heilige Schriftuur wordt duidelijk gezegd dat we van alle kwaad zullen gevrijwaard zijn ; we lezen immers in het Boek der Openbaring : "Honger en dorst zullen zij niet meer hebben, en op hen zal de zon niet vallen noch enige hitte" (Apoc. VII, 16)[b:Apok 7,16] ; en verder : "God zal alle tranen uit hun ogen wissen ; en de dood zal niet meer bestaan, noch rouw, noch geschrei, noch moeite, want de eerste dingen zijn voorbijgegaan" (Apoc. XXI, 4)[b:Apok 21,4].

De gelukzaligen zullen een eindeloze heerlijkheid genieten, en verzadigd worden met bestendige vreugde en wellust. De grootheid van die glorie kan door ons verstand niet gevat worden, kan ook in ons gemoed niet doordringen : om ze volkomen te begrijpen moeten we eerst binnentreden in de vreugde van de Heer, er door omstraald worden en alle begeerte van onze geest geheel vervullen.

6. Welk goed zullen de gelukzaligen vooral genieten ? Alhoewel het gemakkelijker is, volgens de heilige Augustinus, de ellenden op te sommen waarvan we zullen bevrijd zijn, dan de vreugden die we zullen genieten, toch zal men, naar best vermogen kort en duidelijk uiteenzetten al wat bij de gelovigen het verlangen kan opwekken naar het bezit van het eeuwig geluk. Daarom zal men het onderscheid maken dat we bij de beste kerkelijke schrijvers vinden: die spreken over twee soorten van goederen : een eerste soort behoort tot het wezen zelf van de zaligheid, de andere is er een gevolg van ; om wille van de klaarheid noemden ze de eerste soort hoofdzakelijke goederen, de tweede soort bijkomstige.

7. Welke is de eerste en hoofdzakelijke oorzaak van de gelukzaligheid ? De ware gelukzaligheid, die men hoofdzakelijk kan noemen, bestaat in het beschouwen van God en in het genieten van zijn schoonheid, omdat Hij de bron en het beginsel is van alle goedheid en volmaaktheid. "Dit is het eeuwig leven, zo zegt Christus onze Heer, dat zij U kennen, de enige ware God, en Jezus Christus, die Gij gezonden hebt" (Jo. XVII, 3)[b:Joh 17,3]. Die woorden schijnt de heilige Johannes uit te leggen, als hij zegt: "Geliefden, nu zijn wij kinderen van God, en het is nog niet aan het licht gebracht wat wij zullen zijn. Wij weten dat, wanneer Hij verschijnt, wij aan Hem gelijk zullen zijn, daar wij Hem zullen zien zoals Hij is" (I Jo. III, 2)[b:1 Joh 3,2]. Daardoor geeft hij te kennen dat de gelukzaligheid tweevoudig is : we zullen God aanschouwen zoals Hij is in zijn wezen en zelfstandigheid, en we zullen zelf als goden worden. Want alhoewel zij, die God genieten, hun eigen wezen behouden, toch worden zij bekleed met een wonderbare en bijna goddelijke hoedanigheid, zodat zij eer goden dan mensen zullen schijnen.

8. De gelukzaligen zullen in zekeren zin met de goddelijke natuur bekleed worden. Om te begrijpen waarom dit zo zal zijn, moeten we nagaan dat elke zaak gekend wordt ofwel door haar eigen wezen, ofwel door haar gelijkenis en gedaante. Maar vermits er geen enkel wezen bestaat dat aan God gelijk is, en door die gelijkenis ons zou kunnen helpen om tot een volmaakte kennis van God te komen, zo volgt daaruit dat niemand de natuur en de zelfstandigheid van God kan zien, tenzij datzelfde goddelijk wezen zich met ons verenigt. Dit is de betekenis van de woorden van de Apostel : "Wij zien thans vage beelden in een spiegel, dan zullen wij zien van aangezicht tot aangezicht" (I Cor. XIII, 12). Door die vage beelden verstaat de heilige Augustinus een gelijkenis, die zou geschikt zijn om ons God te leren kennen. Dit bevestigt ook de heilige Dionysius, als hij zegt dat het hemelse niet door een afbeelding van het aardse kan verstaan worden. Immers, door vergelijking met een lichamelijk wezen kan men de zelfstandigheid niet leren kennen van een wezen dat geen lichaam heeft, vooral omdat de afbeeldingen minder grof moeten zijn en geestelijker dan de zaken zelve die zij afbeelden : dat ondervinden we gemakkelijk in elke kennis die wij van een zaak opdoen.

Vermits het onmogelijk is dat de afbeelding van een geschapen wezen even zuiveren onstoffelijk zou zijn als God zelf, zo mogen we zeggen dat de goddelijke zelfstandigheid niet volmaakt kan gekend worden door enige vergelijking. Daar komt nog bij, dat alle schepselen beperkt zijn in hun volmaaktheid en dat God oneindig is: zo kan geen enkele gelijkenis van een schepsel de onmetelijkheid van God omvatten. Er blijft dus maar één enkel middel over om de goddelijke zelfstandigheid te kennen : dat zij zich met ons verenige, en ons verstand op een onbegrijpelijke wijze hoger verheffe om het bekwaam te maken tot het beschouwen van de schoonheid zijner natuur.

9. De gelukzaligen worden bestraald met het licht van de glorie. Dit zullen we bekomen door het licht van de glorie, als wij, door die glans bestraald, God, die het ware licht is, in zijn eigen licht zullen aanschouwen. Immers, de gelukzaligen zien altijd de tegenwoordigheid van God; door die gave, de grootste en heerlijkste van allen, worden zij deelachtig aan de goddelijke natuur en genieten de ware en bestendige zaligheid. Zo vast moet ons geloof zijn in die zaligheid, dat we ze, volgens de bepaling in het Symbolum van Nicea, met zekere hoop van Gods welwillendheid moeten verwachten ; het Symbolum zegt immers : "Ik verwacht de verrijzenis van de doden en het leven van de toekomende eeuw".

10. Vereniging van de mens met God in de zaligheid. Dit alles is waarlijk goddelijk, en kan door ons niet in woorden uitgedrukt worden, noch gevat worden in gedachten. Toch kunnen we, ook in de dingen die we door onze zinnen waarnemen, een beeld vinden van de zaligheid : het ijzer dat in aanraking gebracht wordt met vuur, neemt vuur in zich op, en alhoewel het zijn zelfstandigheid behoudt, schijnt het toch te veranderen en vuur te worden. Hetzelfde gebeurt met hen die tot de glorie van de hemel toegelaten zijn : ontstoken door de goddelijke liefde, veranderen ze zo zeer, dat er, tussen hun toestand in dit leven en hun nieuwen toestand in het ander leven, een groter verschil ontstaat dan tussen koud en gloeiend ijzer.

Om in enkele woorden samen te vatten, kunnen we zeggen dat de opperste en volkomen gelukzaligheid, die we hoofdzakelijk noemen, bestaat in het bezit van God. Immers, als iemand de allerbeste en allervolmaakste God bezit, wat kan er dan nog ontbreken om hem volledig gelukkig te maken ?

11. Het bijkomstig geluk van de zaligen. Buiten dat hoofdzakelijk geluk, genieten alle gelukzaligen nog bijkomstige voordelen, die ons gemoed meer bewegen en opwekken omdat ze minder verwijderd zijn van ons begrijpen. Het is daarover dat de Apostel schijnt te spreken in zijn brief aan de Romeinen : "Glorie en eer en vrede over allen die goed doen" (Rom. II, 10)[b:Rom 2,10].

De gelukzaligen zullen niet alleen een glorie bezitten, die in de wezenlijke zaligheid bestaat of er onafscheidbaar mee verbonden is, maar ze zullen nog een andere soort glorie genieten, die voortkomt uit de klare en duidelijke kennis die zij allen van elkanders uitstekende en verheven waardigheid zullen hebben. En hoe hoog moet de eer niet geschat worden die God hun zal aandoen, met hen niet meer dienaars te noemen, maar vrienden, broeders en kinderen van God ! Het is daarom dat onze Zaligmaker zijn uitverkorenen zal toespreken in deze liefderijkste en zeer vererende woorden : "Komt, gezegenden van mijn Vader, neemt bezit van het rijk dat voor u bereid is" (Matth. XXV, 34)[b:Mt 25,34]. Terecht mogen wij uitroepen : "Heer, Gij hebt uw vrienden met eer overstelpt !" (Ps. CXXXVIII, 17)[b:Ps 139,17]. Ook zal de Heer Christus hun lof verkondigen voor zijn Hemelse Vader en voor zijn engelen.

Verder moeten we bedenken dat alle mensen het natuurlijk verlangen hebben, geëerd te worden door hen die uitschitteren in wijsheid, omdat die de beste getuigen kunnen zijn van hun verdienste : welke vermeerdering van glorie zal dan aan de gelukzaligen te beurt vallen, door dat zij elkander de hoogste eer zullen bewijzen !

12. De gelukzaligen zullen met een overvloed van genoegens overladen worden. Als we al de genoegens wilden noemen die met de glorie der gelukzaligen gepaard gaan, zou er geen einde komen aan de opsomming ; we kunnen ze ons toch niet inbeelden. Toch moeten de gelovigen overtuigd zijn, dat al wat ons in dit leven aangenaam was of al wat we zelfs maar kunnen wensen, in betrekking met de kennis van onze geest of met de volmaakte gesteltenis van ons lichaam, dat dit alles in overvloed aan de gelukzaligen zal geschonken worden ; doch de Apostel leert ons dat dit zal gebeuren op een verhevener wijze dan het oog ooit zag of het oor ooit hoorde of het hart van de mens ooit verlangde (I Cor. II, 9)[b:1 Kor 2,9]: immers, het lichaam, dat vroeger grof en stoffelijk was, zal geen voedsel meer nodig hebben, eens dat het in de hemel, ontdaan van sterfelijkheid, licht en geestelijk geworden is ; en de ziel zal, in opperste wellust, verzadigd worden met het voedsel van de eeuwige glorie, dat de Heer van dit grote feestmaal aan al de genodigden zal opdienen. En wie zou kostbare klederen of koninklijke sieraden voor het lichaam kunnen verlangen, daar waar die dingen niet meer in gebruik zijn, en allen zullen bekleed worden met de luister der onsterfelijkheid en gekroond met de diadeem der eeuwige glorie ? Het bezit van een ruim en prachtig huis draagt bij tot het menselijk geluk : doch wat kan er grootser of heerlijker uitgedacht worden dan de hemel, die in volle licht staat door de glans van God? De pracht van die woning had de Profeet voor ogen, en hij brandde van verlangen om ze te bereiken, als hij zegde : Hoe lieflijk is uw woning, Heer der krachten ! Mijn ziel snakt en kwijnt van verlangen naar uw woonplaats ; mijn hart en mijn vlees springen op naar de levende God" (Ps. LXXXIII, 2, 3)[b:Ps 84,2.3]. De pastoors zullen vurig wensen dat alle gelovigen zo voelen en zo spreken, en daaraan dan ook al hun ijver besteden.

13. De gelukzaligen zullen niet allen hetzelfde geluk genieten. "In het huis van mijn Vader zijn vele woningen" (Jo. XIV, 2)[b:Joh 14,2], zegt de Heer ; daar zullen grotere of kleinere beloningen gegeven worden, volgens ieders verdienste. "Die karig zaait, zal ook karig maaien, en die mild zaait, zal ook mild maaien" (II Cor. IX, 6)[b:2 Kor 9,6]. Daarom zullen de pastoors niet alleen bij de gelovigen het verlangen naar de gelukzaligheid opwekken, maar ook dikwijls in herinnering brengen welk het zeker middel is om ze te bereiken : gewapend met geloof en liefde, volharden in het gebed en het ontvangen der sacramenten, en tegenover de naaste alle liefdewerken verrichten. Door de barmhartigheid van God, die de zalige heerlijkheid bereid heeft voor degenen die Hem liefhebben, zal dan eens vervuld worden wat door de Profeet werd gezegd : "Mijn volk zal wonen in een oord van vrede, en in veilige woonsteden en in rustplaatsen ongestoord" (Isa. XXXII, 18)[b:Jes 32,18].

Elk deel van de christelijke lering vraagt kennis en zorg ; doch de kennis van de sacramenten is ons door Gods bevel opgelegd en is rijk aan vruchten : daarom zal de pastoor al zijn bekwaamheid en ijver aanwenden om, door een nauwkeurige en gestadige onderrichting, de gelovigen te brengen tot een waardig en heilzaam ontvangen van die verheven en hoogheilige zaken. Zo zullen de priesters zelf niet afwijken van het goddelijk verbod : "Geeft het heilige niet aan de honden en werpt uw paarlen niet aan de zwijnen voor" (Matth. VII, 6)[b:Mt 7,6].

2. Betekenis van het woord sacrament. Vooreerst dan, vermits we hier te handelen hebben over de sacramenten in het algemeen, moeten we beginnen met de draagkracht en de zin van het woord sacrament, en er de verschillende betekenissen van uitleggen, om gemakkelijker te begrijpen wat er hier door verstaan wordt. We zullen aan de gelovigen leren, dat het woord sacrament bij de profane schrijvers niet dezelfde betekenis heeft als bij de kerkelijke. De profane schrijvers verstaan door sacrament de verbintenis die we aangaan, als we ons onder eed in iemands dienst stellen : daarom werd de eed, waardoor de soldaten zich tegenover de staat tot trouwen dienst verbonden, krijgssacrament genoemd ; dat schijnt bij hen wel de gewone betekenis van het woord geweest te zijn. Bij de Latijnse vaders echter, die over godsdienstige onderwerpen schreven, betekent dit woord een heilige zaak, die verborgen is ; evenals de Grieken met dezelfde betekenis het woord mysterie gebruikten. Dat het woord sacrament in die zin moet verstaan worden, blijkt uit de brief aan de Ephesiërs : "Daarmee heeft Hij ons de geheimenis van zijn wil (sacramentum voluntatis sue) bekend gemaakt" (Eph. I, 9)[b:Ef 1,9], evenals uit de brief aan Timoteüs : "Groot is de geheimenis der godsvrucht (pietatis sacramentum)" (I Tim. III, 16)[b:1 Tim 3,16], en uit het boek der wijsheid : "Ze kenden de geheimenissen van God niet" (Sap. II, 22)[b:Wijsh 2,22]. In deze en vele andere teksten is het duidelijk, dat het woord sacrament niets anders betekent dan een heilige en verborgen zaak.

3. Van in de eerste eeuwen werd het woord "sacrament" gebruikt om heilige tekens aan te duiden. Daarom hebben de Latijnse leraars gemeend de naam "sacrament" te mogen gebruiken voor sommige uitwendige tekens, die genade voortbrengen en ze tevens aanduiden en ons voor ogen stellen. Volgens de heilige Gregorius zouden die tekens sacramenten mogen genoemd worden, omdat de goddelijke kracht, onder de sluier van die stoffelijke zaken verborgen, de zaligheid bewerkt. En men denke niet dat dit woord onlangs in de Kerk ingevoerd werd : wie de heilige Hieronymus en de heilige Augustinus leest, zal dadelijk bemerken dat ook de oude schrijvers van onze godsdienst het woord sacrament gebruikten met de betekenis die wij er aan hechten ; zij spreken ook van symbool, of geheim teken, of heilig teken.

Wat we hier zeggen over de betekenis van het woord sacrament, is ook op de sacramenten van de Oude Wet toepasselijk ; doch daarover hebben de pastoors niet te handelen, vermits die sacramenten een einde namen door de wet en de genade van het Evangelie.

4. Wat is eigenlijk een sacrament ? Doch buiten de betekenis van het woord, die wij uitgelegd hebben, moet men ook de kracht en de eigenschap van de zaak zelf zorgvuldig nagaan, en aan de gelovigen leren wat eigenlijk een sacrament is. Zeker is het niet te betwijfelen, dat de sacramenten behoren tot de middelen waardoor de zaligheid en de gerechtigheid bekomen worden. Op verscheiden manieren kan er een juiste en nauwkeurige uitleg van gegeven worden ; doch geen enkele is klaarder en duidelijker dan de bepaling die de heilige Augustinus gaf, en die door al de scholastieken overgenomen werd : "Een sacrament is een teken van een heilige zaak" of, in andere woorden, maar met dezelfde betekenis : "Een sacrament is een zichtbaar teken van een onzichtbare genade, ingesteld voor onze heiliging" S. Aug. de Civit. Dei, lib. X, cap. 5[[857]].

5. Wat verstaan we door een teken ? Om deze bepaling duidelijker te maken, zal de pastoor ze deel voor deel moeten uitleggen.

Vooreerst zal hij leren dat de zaken, die wij door onze zinnen kunnen waarnemen, in twee klassen verdeeld worden : de enen werden slechts uitgedacht om iets anders te betekenen, de anderen bestaan om zichzelf, en dienen niet om iets anders aan te duiden. Meest alle wezens, die de natuur voortbrengt, behoren tot de tweede klas. Bij de eerste klas moeten we rekenen de namen der zaken, het geschrift, vlaggen, beelden, trompetten, en veel andere: immers, neem van de woorden hun betekenis weg, dan blijft er ook geen reden bestaan waarom ze moesten uitgevonden worden. Al wat tot die eerste klas behoort, zijn eigenlijk tekens : de heilige Augustinus getuigt immers, dat een teken niet alleen zelf onder de zinnen valt, maar ons ook een andere zaak leert kennen: als we een voetspoor in de grond gedrukt zien, weten we dat daar iemand voorbijgegaan is en dat spoor nagelaten heeft.

6. De sacramenten behoren tot de klas der tekens. Na die uitleg zien we onmiddellijk dat een sacrament behoort tot de klas der zaken die om wille van hun betekenis ingesteld zijn : immers, door een beeld, een gelijkenis, geeft het ons te kennen wat God in onze zielen uitwerkt door zijn kracht, die niet onder de zinnen valt. Een voorbeeld zal dit klaarder maken : als we, in het Doopsel, uitwendig met water gewassen worden, terwijl een bepaalde plechtige formule uitgesproken wordt, dan betekent zulks dat onze ziel, door de kracht van de Heilige Geest, van alle vlek en bezoedeling van de zonde gereinigd wordt en met de heerlijke gave van de hemelse gerechtigheid getooid wordt ; die uitwendige wassing werkt dus in de ziel uit wat zij betekent, zoals we later nog zullen aantonen.

7. Bewijzen uit de Heilige Schriftuur. In de Heilige Schriftuur wordt duidelijk bewezen dat de sacramenten tussen de tekens moeten geteld worden. Over de besnijdenis, sacrament van de oude wet, die gegeven was aan Abraham, de vader van alle gelovigen, schrijft de Apostel aan de Romeinen, "Het teken van de besnijdenis ontving hij slechts tot zegel der gerechtigheid van het geloof" (Rom. IV, 11)[b:Rom 4,11]. En als hij, op een andere plaats, bevestigt dat "wij allen, die in Christus Jezus gedoopt zijn, in zijn dood gedoopt zijn" dan kunnen we daaruit gemakkelijk afleiden dat, volgens dezelfde Apostel, het doopsel deze betekenis heeft : "Wij zijn begraven met Hem door het doopsel in de dood" (Rom. VI, 3, 4)[b:Rom 6,3.4].

Het is dus van groot belang voor de gelovigen, te weten dat de sacramenten tot de tekens behoren : zo zullen ze gemakkelijker aannemen dat door de sacramenten iets heilig en verheven wordt aangetoond, bevat en uitgewerkt ; voor het begrijpen van die heiligheid, zullen ze gemakkelijker opgewekt worden om de goddelijke welwillendheid te eren en te erkennen.

8. Verschillende soorten van tekens. Vervolgens hebben we het tweede deel van de bepaling uit te leggen : tekens van een heilige zaak. Om die uitleg gemakkelijker te geven, moeten we eerst nagaan wat de heilige Augustinus zo juist en treffend geschreven heeft over de verscheidenheid der tekens.

Er zijn natuurlijke tekens, die, door de kennis van hen zelf, ons tevens een andere zaak doen kennen (we hebben reeds vroeger aangetoond dat dit eigen is aan alle tekens). Als we, bijvoorbeeld, rook zien, weten we onmiddellijk dat er vuur in de nabijheid is ; de rook wordt een natuurlijk teken genoemd, omdat het niet door overeenkomst is dat hij ons aan vuur doet denken, maar omdat we door ondervinding weten dat, waar we alleen rook zien, ook de eigenschap en de kracht van het vuur aanwezig zijn, al zien we ook het vuur nog niet.

Andere tekens vinden hun oorsprong niet in de natuur, maar werden door de mensen vastgesteld en overeengekomen, om met elkander te kunnen spreken, aan anderen hun gevoelens mede te delen, en wederkerig ook de mening en de inzichten van anderen te kennen. Dat die tekens verscheiden en menigvuldig zijn, blijkt hieruit dat sommige door het gezicht waargenomen worden, de meesten door het gehoor, en nog andere door de andere zinnen. Als we, bijvoorbeeld, aan iemand een teken geven met een standaard op te richten, dan is het duidelijk dat dit teken alleen tot de ogen spreekt ; als we de trompet of de fluit of de harp bespelen, niet omwille van het genot dat we daarin vinden, maar omwille van de betekenis die aan die klanken gehecht is, dan raakt dit teken enkel het gehoor. De voornaamste tekens van die soort zijn zeker de woorden, die bijzonder geschikt zijn om de diepste gedachten van onze geest uit te drukken.

9. Tekens die door God ingesteld werden, zowel in het Oud als in het Nieuw Verbond. Buiten de tekens waarover we tot hiertoe spraken, en die door de wil en de overeenkomst van de mensen vastgesteld werden, zijn er ook andere die door God werden ingesteld, en iedereen moet erkennen dat ook daarin verscheidenheid bestaat. Sommige tekens werden door God aan de mensen gegeven, alleen om hun iets te leren of in herinnering te brengen : daartoe behoorden de wettelijke zuiveringen, het ongedesemd brood en veel andere, die voor de eredienst voorgeschreven waren door de wet van Mozes, Doch God heeft ook andere tekens ingesteld waaraan Hij niet alleen een betekenis hechtte, maar ook de kracht om uit te werken wat ze betekenen ; en het is klaar dat de Sacramenten van de nieuwe wet tot die laatste soort van tekens behoren. Immers, we geloven vast dat de sacramenten tekens zijn, niet door de mensen bedacht maar door God gegeven, om een heilige zaak aan te duiden en die ook uit te werken.

10. Welke is, in die bepaling, de betekenis van de woorden "een heilige zaak"? Doch evenals we getoond hebben dat er in de tekens een grote verscheidenheid bestaat, zo zijn er ook verschillende soorten van heilige zaken. In de voorgestelde bepaling van een sacrament, verstaan de gewijde schrijvers, door de woorden "een heilige zaak" de genade van God, die ons heilig maakt en onze ziel versiert met alle deugden. Terecht hebben zij gemeend dat die genade een heilige zaak moet genoemd worden, vermits onze ziel, door middel van die genade, aan God wordt toegewijd en met Hem verenigd wordt.

11. Vollediger bepaling van het sacrament. Om nog beter te doen begrijpen wat een sacrament is, moet men leren dat het een zaak is die onder de zinnen valt, en die, door de instelling van God, de kracht heeft om heiligheid en rechtvaardigheid te betekenen en uit te werken. Daaruit volgt, zoals iedereen gemakkelijk zal begrijpen, dat heiligenbeelden, kruisen en andere voorwerpen van die aard, geen sacramenten kunnen genoemd worden, alhoewel ze ook tekens van heilige zaken zijn. Het zal gemakkelijk zijn de juistheid van die bepaling te bewijzen met ze op al de sacramenten toe te passen. Voor het doopsel wezen we er reeds vroeger op, dat de plechtige lichamelijke wassing het teken en de oorzaak is van de heilige werking die in de ziel door de kracht van de Heilige Geest wordt teweeggebracht ; welnu, in al de andere sacramenten vindt men een toepassing van dezelfde waarheid,

12. De sacramenten hebben verscheiden betekenissen. Aan deze mystieke tekens, die God heeft ingesteld, is het ook eigen dat ze, door de goddelijke instelling, niet één maar meerdere betekenissen hebben. In elk sacrament kan men dit nagaan : immers, ze duiden niet alleen onze heiligheid en rechtvaardigheid aan, maar ook twee andere waarheden, die met de heiligheid nauw in verband staan : het lijden van Christus, onze Verlosser, dat de oorzaak is van onze heiligheid, het eeuwig leven en de hemelse zaligheid, waarheen onze heiligheid, als naar haar einde, moet gericht zijn. Omdat dit in alle sacramenten kan nagegaan worden, hebben de heilige Kerkleraars terecht geleerd dat elk sacrament een drievoudige betekenis bezit : het brengt een feit uit het verleden in herinnering, het wijst op een genade die nu gegeven wordt, en het bevat ook een voorspelling van wat nog komen moet. En men mene niet, dat zij dit op eigen gezag geleerd hebben, zonder het door het getuigenis van de Heilige Schriftuur te kunnen bevestigen ; want als de Apostel zegt : "Wij allen die in Christus Jezus gedoopt zijn, zijn in zijn dood gedoopt," (Rom. VI, 3)[b:Rom 6,3], dan toont hij daardoor dat het doopsel een sacrament moet genoemd worden, omdat het de herinnering aan het lijden en de dood van Christus in ons vernieuwt. Als hij verder zegt : "Wij zijn met Hem door het doopsel begraven in de dood, opdat wij, gelijk Christus uit de doden opgewekt is door de glorie van de Vader, ook wij in een nieuw leven zouden wandelen," (Id. VI, 4)[b:Rom 6,4], dan geeft hij ons duidelijk te kennen dat het doopsel een teken is, waardoor ons wordt beduid dat ons de hemelse genade is ingestort en ons helpt om een nieuw leven te leiden en al de plichten der godsvrucht gemakkelijk en edelmoedig te vervullen. En als hij besluit met deze woorden : "Indien wij met Hem vergroeid zijn door de gelijkenis met zijn dood, dan zullen wij het ook zijn door de gelijkenis met zijn opstanding, dan is het niet te betwijfelen dat het doopsel ons een klaar beeld geeft van het eeuwig leven, dat we eens, dank aan dat sacrament, zullen bekomen.

13. Een sacrament kan verscheiden genaden aanduiden. Buiten die drievoudige betekenis, gebeurt het ook dat een sacrament verscheiden genaden uitdrukt en aanduidt, die onmiddellijk gegeven worden. Dat is licht om begrijpen als we de allerheiligste Eucharistie beschouwen : daar toch wordt de tegenwoordigheid van het heilig Lichaam en Bloed van onze Heer aangeduid, en tevens de genade, waaraan degenen, die het met een rein gemoed ontvangen, deelachtig worden.

Uit al wat we tot hiertoe zegden, zullen de pastoors stof genoeg kunnen putten om aan te tonen wat al wonderen van goddelijke almacht, wat al geheimenissen in de sacramenten van de nieuwe wet besloten zijn, en om de gelovigen te overtuigen dat ze de sacramenten met de diepste vroomheid moeten eren en ontvangen.

14. Waarom heeft Christus de sacramenten ingesteld ? Om aan de gelovigen te leren een goed gebruik te maken van de sacramenten, schijnt niets beter geschikt te zijn dan uit te leggen om welke redenen de sacramenten ingesteld werden. En die redenen zijn talrijk.

Een eerste reden is de zwakheid van de menselijke geest : door zijn natuurlijke kracht is het voor de mens niet mogelijk de kennis van geestelijke en onstoffelijke zaken te verwerven, zonder de hulp van een of andere zinnelijke waarneming. Om ons toe te laten gemakkelijker te begrijpen wat door de verborgen kracht van God in ons uitgewerkt wordt, heeft de almogende Schepper van alle wezens, in zijn oneindige wijsheid en zijn goedheid voor ons, gewild dat zijn geheime werking ons zou duidelijk gemaakt worden door tekens die onder onze zinnen vallen, De heilige Johannes Chrysostomus zegt het zo schoon: "als de mens geen lichaam had, dan zou God hem geestelijke goederen gegeven hebben, zonder stoffelijke omhulsels ; doch de ziel is verenigd met een lichaam, en daarom was het nodig dat zij van de hulp der zichtbare dingen gebruik maakte, om tot de kennis der geestelijke te komen" S. Chrysost. Hom. LXXXIII in Matth[[867]].

Een tweede reden is, dat onze geest niet gemakkelijk te bewegen is om te geloven hetgeen ons beloofd wordt. Het is daarom dat God, van af het begin van de wereld, zeer dikwijls door uitdrukkelijke beloften verklaarde wat Hij had voorgenomen te doen ; en als Hij soms een gebeurtenis aankondigde, die te groot scheen om geloofd te worden, dan voegde Hij bij zijn woorden ook tekens, die dikwijls als ware mirakelen moesten aanzien worden. Als God Mozes zond om het volk van Israël te verlossen, vreesde Mozes dat hij, zelfs met de hulp van God, de last niet zou kunnen dragen die hem opgelegd werd, en dat het volk geen geloof zou hechten aan de boodschap die hij van Gods wege moest brengen ; dan heeft God door vele wondertekenen zijn belofte bekrachtigd. Evenals dus God, in het Oud Testament, tekens gaf om de zekerheid van zijn beloften te bevestigen, zo deed ook Christus, onze Zaligmaker, in de Nieuwe Wet. Hij beloofde ons de vergiffenis der zonden, de hemelse genade, de mededeling van de Heilige Geest : doch daarbij stelde Hij tekens in, die wij met de ogen en andere zintuigen kunnen waarnemen, als onderpand van zijn beloften, opdat wij nooit zijn getrouwheid in het vervullen van die beloften zouden betwijfelen.

Een derde reden was, dat de sacramenten in ons bereik moesten zijn als heelmiddelen, of, zoals de heilige Ambrosius schrijft, als de geneesmiddelen van de Samaritaan uit het Evangelie, om de gezondheid van de ziel terug te bekomen of te beschermen. De kracht die uit het lijden van Christus vloeit, dit is, de genade die Hij voor ons op het altaar van het kruis verdiende, moet op ons neerstromen door het kanaal der sacramenten : zonder die kracht kan er voor niemand enige hoop op redding bestaan. Daarom heeft onze goedertieren Zaligmaker in de Kerk zijn sacramenten willen laten, bezegeld met zijn woord en zijn belofte, opdat we zonder enige twijfel zouden geloven dat daardoor de vrucht van zijn lijden in waarheid op ons toegepast wordt, zo elk van ons met geloof en godsvrucht dit middel van genezing wil gebruiken.

Doch daar komt nog een vierde reden bij die de instelling van de sacramenten noodzakelijk maakte : er moesten kentekens en zinnebeelden bestaan, waaraan men de gelovigen zou erkennen. De heilige Augustinus leert immers, dat het niet mogelijk is, uit een vereniging van mensen één lichaam te vormen, zomin voor de ware als voor een valse godsdienst, zo ze niet verbonden worden door zichtbare tekens. De sacramenten van de Nieuwe Wet onderscheiden de christenen van de ongelovigen, en verenigen de gelovigen onderling met een heiligen band. Een andere reden, die de instelling van de sacramenten ten volle wettigt, vinden we in deze woorden van de Apostel : "Men gelooft met het hart om rechtvaardig te worden, en men belijdt met de mond om zalig te worden" (Rom. X, 10)[b:Rom 10,10]. Welnu, door de sacramenten belijden we ons geloof en maken we het kenbaar voor de mensen. Daarom getuigen we openlijk, als we het doopsel gaan ontvangen, dat we geloven in de geestelijke zuivering der ziel, door de kracht van het water dat over ons hoofd wordt gegoten. Verder hebben de sacramenten een grote kracht, niet alleen om in onze zielen het geloof op te wekken en te onderhouden, maar ook om de liefde te doen ontbranden die wij elkaar moeten toedragen, als we gedenken dat wij, door de deelachtigheid aan de heilige geheimen, door de innigste band verenigd zijn en allen ledematen werden van éénzelfde lichaam.

Eindelijk, - en dat is van het hoogste belang voor de vorming van ons godsdienstig leven - bedwingen en beteugelen ze de hoogmoed van de menselijke geesten oefenen ze ons in de nederigheid : immers, we worden verplicht ons aan zichtbare dingen te onderwerpen om aan God te gehoorzamen, nadat we Hem verlaten hadden om de wereld te dienen.

Dit alles zal men aan de gelovigen voorhouden over de naam, het wezen en de instelling van de sacramenten ; na dit met zorg uitgelegd te hebben, zullen de pastoors verder moeten leren waaruit elk sacrament bestaat, welke er de verschillende delen van zijn, en welke riten en ceremoniën er moeten bij onderhouden worden.

15. Noodzakelijke bestanddelen van een sacrament. Vooreerst moet men uitleggen, dat de uitwendige zaak, waarover we in de bepaling van het sacrament spraken, niet enkelvoudig is, alhoewel ze toch maar één enkel teken uitmaakt. Er zijn immers voor elk sacrament twee bestanddelen : het ene is de stof, en wordt element genoemd, het andere is de vorm, en bestaat eenvoudig uit woorden : zo hebben wij het van de Vaders geleerd. Het getuigenis van de heilige Augustinus, over dit onderwerp, Is door iedereen gekend : "Het woord, gevoegd bij het element, maakt het sacrament" S. Aug., tract. LXXX in Joan[[859]]. Als men dus spreekt van een uitwendige zaak, verstaat men daardoor niet alleen de stof of element, zoals het water in het Doopsel, het chrisma in het Vormsel, de olie in het heilig Oliesel, die allen onder de zinnen vallen ; maar ook de woorden, die er de vorm van zijn, en die door de oren opgevangen worden. Beide bestanddelen heeft de Apostel klaar aangeduid in deze woorden : "Christus heeft de Kerk bemind en Zichzelf voor haar overgeleverd, om haar te heiligen door haar te reinigen in het waterbad, door de woorden van het leven" (Eph. V, 25, 26)[b:Ef 5,25.26]. In deze tekst wordt de stof en de vorm van het sacrament duidelijk aangegeven.

16. Waarom worden de woorden bij de stof gevoegd ? Bij de stof moesten woorden gevoegd worden, om klaarder en duidelijker de betekenis te doen uitkomen van wat in het sacrament gebeurt. Het is immers zeker, dat de woorden de krachtigste zijn van alle tekens ; moesten de woorden ontbreken, dan zou men moeilijk kunnen weten wat de stof van de sacramenten aanwijst en betekent. Nemen we bijvoorbeeld het doopsel : het water dient zowel tot verfrissing als tot zuivering, en kan zowel van het een als van het ander een teken zijn. Zo dus, bij het gebruik van water, geen woorden gevoegd werden, dan zou men wel door veronderstelling kunnen gissen welke van die twee betekenissen hier de juiste is, maar niemand zou het met zekerheid kunnen bevestigen ; nu echter weten we dadelijk, door de woorden die uitgesproken worden, dat het water hier dient om reiniging te geven en te betekenen.

17. Waardigheid der sacramenten van de Nieuwe Wet. Daarin staan onze sacramenten ver boven die van de Oude Wet : voor zoveel ons bekend is, werd in de Oude Wet, bij het toedienen van de sacramenten, geen vaste vorm onderhouden ; het gevolg daarvan was, dat ze zeer onzeker en onduidelijk bleven. Integendeel, door onze sacramenten is de vorm van de woorden zo streng voorgeschreven, dat het sacrament nietig is zo men er van afwijkt ; daarom ook zijn ze zo gemakkelijk te begrijpen, en laten ze niet de minste twijfel over.

Stof en vorm zijn dus de delen, die tot het wezen en de zelfstandigheid van de sacramenten behoren, en waaruit elk sacrament noodzakelijk moet bestaan.

18. Betekenis en aard van de ceremoniën in de sacramenten. Bij die hoofdzakelijke bestanddelen worden de ceremoniën gevoegd. Alhoewel die niet zonder zonde kunnen achtergelaten worden, tenzij er de nood toe dwingt, toch leert ons het geloof dat het wezen van het sacrament niet verminderd wordt zo men ze achterlaat, omdat ze niet tot de natuur der zaak behoren. Toch werd terecht, vanaf de eerste eeuwen van de kerk, het gebruik bewaard, de sacramenten met plechtige ceremoniën toe te dienen. Vooreerst past het ten zeerste, dat we de heilige geheimen met eerbied omringen, om daardoor te tonen dat wij de heilige zaken ook heilig behandelen ; verder worden de uitwerksels van de sacramenten door de ceremoniën klaarder uitgedrukt en voor onze ogen gesteld, en wordt meer nadruk gelegd op hun heiligheid. Bij het volgen en het aandachtig nagaan van de ceremoniën, stijgt de geest tot de beschouwing van hemelse zaken, het geloof en de liefde worden meer opgewekt. Daarom zal men de uiterste zorg besteden aan de uitleg van de ceremoniën, die bij het toedienen van ieder sacrament onderhouden worden,

19. Hoeveel sacramenten zijn er in de katholieke Kerk ? Ook over het getal der sacramenten moet gesproken worden ; die kennis is van groot nut voor de gelovigen, want, als ze begrijpen dat God ons vele hulpmiddelen bereid heeft voor onze zaligheid en het eeuwig leven, zullen ze met grotere vroomheid al de krachten van hun ziel gebruiken om zijn eindeloze goedheid te loven en te prijzen.

Volgens de getuigenissen van de Heilige Schriftuur, de overlevering der Vaders en de uitspraken van de kerkvergaderingen Conc. Trid. Sess. VII, can. I[[672|1]], bestaan er in de katholieke Kerk zeven sacramenten.

20. Waarom zijn er niet meer of niet minder sacramenten ? Waarom er niet meer, en ook niet minder sacramenten zijn, kan men met enige waarschijnlijkheid afleiden uit de gelijkenis tussen het natuurlijk en het geestelijk leven. Om aan de mens toe te laten te leven, het leven te bewaren en het nuttig te maken voor zich zelf en voor de gemeenschap, moeten zeven vereisten vervuld zijn : hij moet geboren worden, groeien en gevoed worden ; als hij ziek valt, moet hij genezen ; zijn verzwakte krachten vragen herstelling ; de gemeenschap vraagt dat er nooit leiders ontbreken, die macht en gezag hebben om te besturen ; eindelijk moet de mens, door het wettig voortbrengen van kinderen, zijn eigen voortbestaan en dat van het menselijk geslacht verzekeren.

De ziel, die voor God leeft, heeft dezelfde behoeften ; daaruit kan men dus gemakkelijk besluiten hoeveel sacramenten er moeten zijn.

21. In de Heilige Schriftuur vinden we het bewijs dat er zeven sacramenten zijn. Het eerste sacrament is het Doopsel ; het is als de ingang tot de andere, en doet ons herboren worden voor Christus. Daarna komt het Vormsel : het vermeerdert de genade in ons, en versterkt ons door zijn kracht. Volgens de heilige Augustinus, waren de apostelen reeds gedoopt als de Heer hun zegde : "Blijft in de stad, totdat gij met kracht uit de hoge bekleed wordt" (Luc. XXIV, 49)[b:Lc 24,49].

De Eucharistie is het derde sacrament ; zij is het ware voedsel, dat onze geest voedt en onderhoudt ; het is daarover dat de Zaligmaker sprak : "Mijn vlees is waarlijk spijs en mijn bloed is waarlijk drank" (Jo. VI, 55)[b:Joh 6,55].

Daarop volgt de Biecht, die ons de verloren gezondheid wedergeeft, nadat de zonde ons kwam kwetsen. Dan hebben we het heilig Oliesel, waardoor de overblijfselen van de zonde weggenomen worden, en de krachten van de ziel hersteld : het is over dat sacrament dat de heilige Jacobus getuigt : "heeft iemand gezondigd, het zal hem vergeven worden" (Jac. V, 15)[b:Jak 5,15]. Dan volgt het Priesterschap, dat de macht geeft om voor altijd de sacramenten toe te dienen in de Kerk, en om al de heilige bedieningen uit te oefenen. En eindelijk het Huwelijk, dat ingesteld is om, door de wettige en heilige vereniging van man en vrouw, kinderen voort te brengen en godsdienstig op te voeden, tot glorie van God en tot voortzetting van het menselijk geslacht.

22. Al de sacramenten zijn niet even noodzakelijk, en bezitten ook niet dezelfde waardigheid. Alhoewel alle sacramenten een goddelijke en wonderbare kracht in zich bevatten, toch moet men bemerken dat ze niet allen even noodzakelijk zijn, en ook niet allen dezelfde waardigheid of dezelfde betekenis hebben. Drie zijn er, die, alhoewel niet om dezelfde reden, toch meer noodzakelijk zijn dan de andere. Het Doopsel is noodzakelijk voor iedereen, zonder enige uitzondering : zo verklaart ons de Zaligmaker door deze woorden : "Wie niet uit water en Geest herboren wordt, kan in het rijk van God niet ingaan" (Jo. III, 5)[b:Joh 3,5]. De Biecht is alleen noodzakelijk voor hen die, na het Doopsel, zich plichtig gemaakt hebben aan doodzonde ; zij kunnen aan de eeuwige straf niet ontkomen, zo ze de bedreven zonde niet behoorlijk uitboeten. En ook het Priesterschap is volstrekt noodzakelijk, wel niet voor elke gelovige, maar toch voor gans de Kerk. Beschouwen we de waardigheid in de sacramenten, dan staat de Heilige Eucharistie ver boven al de andere, door haar heiligheid, door de menigte en de verhevenheid van de geheimen die ze bevat. Doch dat alles zal gemakkelijker begrepen worden, als we zullen uitleggen wat op elk sacrament afzonderlijk betrekking heeft.

23. Wie is de insteller en de voornaamste bedienaar van de sacramenten ? We hebben nu na te gaan wie ons die heilige en goddelijke geheimenissen geschonken heeft. Het valt immers niet te betwijfelen dat de waarde van een uitstekende weldaad verhoogd wordt door de waardigheid en de grootheid van hem die er ons mee begunstigt.

Doch de oplossing van die vraag kan geen moeilijkheden opleveren. Immers, God maakt de mensen rechtvaardig, en de sacramenten zijn de wonderbare werktuigen waardoor wij de rechtvaardigheid verwerven ; zo is het duidelijk dat wij een en dezelfde God, Christus, moeten erkennen als bron van de gerechtigheid en als insteller van de sacramenten De sacramenten bezitten ook een kracht en een werking, die het innigste van de ziel bereikt. Doch het is eigen aan de macht van God alleen, tot het hart en de geest van de mens door te dringen ; daaruit blijkt nogmaals dat God zelf, door Christus, de sacramenten ingesteld heeft, gelijk we ook vast moeten geloven dat Hij het is die er de innerlijke vruchten van uitdeelt. De heilige Johannes bevestigt dat hij dit getuigenis over Christus ontvangen heeft: « Die mij zond om met water te dopen, die zegde mij : Op wie gij de Geest zult zien nederdalen en boven Hem rusten, die is het die doopt in de Heilige Geest" (Jo. I, 33)[b:Joh 1,33].

24. God gebruikt mensen om de sacramenten toe te dienen. Alhoewel God de insteller en uitdeler van de sacramenten is, heeft Hij gewild dat ze in zijn Kerk zouden toegediend worden, niet door engelen maar door mensen. Volgens de bestendige overlevering van de heilige Vaders is die bediening niet minder nodig voor de wettigheid van de sacramenten, dan de stof en de vorm.

25. De bedienaar kan door zijn eigen onwaardigheid geen beletsel zijn voor de kracht van de sacramentele genade. De bedienaars van de heilige sacramenten oefenen hun bediening uit niet in hun eigen naam, maar in de naam van Christus. Daardoor komt het dat ze waarlijk de sacramenten voltrekken en toedienen, zonder onderscheid tussen goede en slechte priesters, op voorwaarde dat ze de stof en de vorm gebruiken, die de katholieke Kerk, volgens de instelling van Christus, altijd gebruikt heeft, en dat ze het inzicht hebben te doen hetgeen de Kerk doet bij het toedienen van de sacramenten. We mogen dus zeggen dat niets de uitwerking der genade kan beletten, ten ware diegenen, die ze ontvangen, zich zelf van een zo groot goed wilden beroven en aan de Heilige Geest wilden weerstaan. In zijn werken tegen de Donatisten bewijst de heilige Augustinus zonneklaar dat deze lering altijd met volle zekerheid door de Kerk aangenomen werd. Verlangen wij ook getuigenissen uit de Heilige Schriftuur ? Hoor dan maar wat de Apostel zegt : "Ik heb geplant, Apollos heeft begoten, maar God heeft de wasdom gegeven. Zo dat noch de planter iets is, noch de begieter, maar God die wassen doet" (I Cor. III, 6, 7)[b:1 Kor 3,6.7]. Daaruit kan men gemakkelijk begrijpen dat, evenals de boosheid van degenen die een boom planten, de boom niet kan benadelen, zo ook degenen die, door de bediening van zondige mensen, geënt worden op Christus, geen letsel kunnen ondergaan van zonden die hun vreemd zijn. De heilige Vaders hebben ons geleerd, steunende op het Evangelie van de heilige Johannes, dat ook Judas Iskariot vele mensen gedoopt heeft, en toch wordt er nergens gezegd dat een van hen moest herdoopt worden. De heilige Augustinus schreef daarover wonderschoon : "Judas doopte, en men doopte na Judas niet terug ; Johannes doopte, en men doopte terug na Johannes; want het doopsel dat Judas gaf, was het doopsel van Christus, en het doopsel dat Johannes gaf, was het doopsel van Johannes. We stellen Judas niet boven Johannes ; maar het doopsel van Christus, ook als het door de hand van Judas werd toegediend, stellen we, en met reden, boven het doopsel van Johannes, al werd het ook door Johannes zelf gegeven" S. Aug. tract. 5. in Joan[[859]].

26. Wat te denken over degenen die met een onzuiver geweten de sacramenten toedienen ? Toch moeten de pastoors en andere bedienaars van de sacramenten, bij het horen van deze waarheid, niet gaan menen dat ze niet moeten bekommerd zijn om een zuiver geweten en een rechtvaardig leven, en dat het voldoende is alleen te zorgen voor een geldig toedienen van de sacramenten. Zeker moeten ze daar zorgvuldig op letten, maar daarin is niet alles gelegen wat tot hun bediening behoort. Ze moeten altijd indachtig zijn, dat de sacramenten nooit de goddelijke kracht verliezen die er aan gehecht werd, maar dat ze ook een oorzaak zijn van eeuwig verderf en dood voor degenen, die ze met een onrein geweten toedienen. We kunnen immers niet dikwijls genoeg zeggen en herzeggen, dat de heilige zaken heilig en vroom moeten behandeld worden, Bij de Profeet lezen we: "God heeft tot de zondaar gezegd : Waarom verkondigt gij mijn geboden en spreekt gij over mijn verbond, gij die mijn wet haat ?" (Ps. XLIX, 16, 17)[b:Ps 50,16.17]. Indien het aan de mens, die met zonden besmet is, zelfs niet geoorloofd is over goddelijke zaken te spreken, welk een misdaad bedrijft dan niet degene, die, bewust van vele ongerechtigheden, toch niet vreest de heilige woorden uit te spreken met een onreine mond, de heilige geheimen aan te raken en te behandelen met besmeurde handen, en ze aan anderen uit te reiken en toe te dienen ? De heilige Dionysius schrijft dat het aan de bozen niet toegelaten is de Symbolen (zo noemt hij de sacramenten) aan te raken. Dat dan de bedienaars van de heilige zaken vóór alles de heiligheid betrachten ; dat zij met een zuiver gemoed de sacramenten toedienen, en zozeer de godsvrucht behartigen dat zij, uit het veelvuldig behandelen en gebruiken van de sacramenten, met Gods hulp van dag tot dag mogen groeien in genade.

27. De twee voornaamste uitwerkselen van de sacramenten. Na die uitleg gegeven te hebben, moet men leren welke de vruchten zijn van de sacramenten. Dit zal niet weinig licht bijbrengen, om de bepaling, die wij hoger gaven, op te helderen. Er zijn twee voorname uitwerkselen.

Op de eerste plaats stelt men, en met reden, de genade die de gewijde schrijvers gewoonlijk heiligmakende gratie noemen ; dit uitwerksel toont ons de Apostel duidelijk aan, als hij zegt dat Christus de Kerk bemind heeft en zichzelf voor haar heeft overgeleverd "om haar te heiligen door haar te reinigen in het bad, met het woord van het leven" (Eph. V, 25, 26)[b:Ef 5,25.26]. Hoe het mogelijk is dat een zo grote en wonderbare zaak door het sacrament uitgewerkt wordt ; hoe, volgens het woord van de heilige Augustinus, het water, dat het lichaam wast, ook het hart kan raken, dat kan door de rede en het verstand van de mens niet begrepen worden. Het staat immers vast, dat geen enkele zichtbare zaak van natuur kracht bezit om tot de ziel door te dringen. Maar we weten door het licht van het geloof, dat aan de sacramenten de kracht van de almachtige God gegeven werd, en dat ze daardoor uitwerksels hebben die geen enkele natuurlijke zaak door eigen kracht kan bekomen.

28. In de eerste tijden van de Kerk werden de uitwerkselen van de sacramenten op wonderbare wijze aangeduid. Om in de geest van de gelovigen niet de minste twijfel te laten bestaan over dit uitwerksel, wilde de allerbarmhartigste God, als de sacramenten eerst toegediend werden, door mirakelen aantonen wat innerlijk uitgewerkt werd ; die mirakelen moeten ons vast doen geloven dat die innerlijke uitwerksels bestendig blijven bestaan, al zijn ze ook ver buiten het bereik van onze zinnen. We spreken nu niet over het doopsel van de Zaligmaker in de Jordaan : de hemel ging open, en de Heilige Geest verscheen onder de gedaante van een duif, om ons te kennen te geven dat zijn genade in onze ziel wordt gestort als wij door de heilzame wateren van het Doopsel gezuiverd worden ; daarover spreken we niet, omdat dit wonder meer betrekking heeft op de heiliging van het Doopsel dan op de vrucht die men door dit sacrament ontvangt. Doch wat lezen we over Sinksendag ? Toen ontvingen de apostelen de Heilige Geest, ze werden daardoor vuriger en moediger om de waarheid van het geloof te verkondigen en om de gevaren te gemoet te gaan om wille van Christus' glorie : welnu, toen ontstond er uit de hemel een gedruis als van een hevige aanwaaiende wind, en tongen als van vuur verschenen hun en gingen uiteen (Act. II, 2)[b:Hand 2,2]. Daaruit verstaan wij, dat door het Sacrament van het Vormsel ons dezelfde Geest gegeven wordt en dezelfde krachten, zodat we het vlees, de wereld en de duivel, onze eeuwige vijanden, met moed kunnen bestrijden en weerstaan. En die mirakelen werden, in de eerste tijden van de Kerk, gezien, telkens de apostelen de sacramenten toedienden, totdat zij eindelijk ophielden, als het geloof genoeg bevestigd en versterkt was.

29. Verschil tussen de sacramenten van de Oude en van de Nieuwe Wet. Uit hetgeen wij nu gezegd hebben over het eerste uitwerksel van de sacramenten, namelijk de heiligmakende gratie, is het ook duidelijk dat de sacramenten van de Nieuwe Wet een verhevener en voortreffelijker kracht bezitten dan de sacramenten van de Oude Wet ; die waren slechts zwakke en schamele elementen (Gal. IV, 9)[b:Gal 4,9], en heiligden de onreinen om rein te worden naar het vlees (Hebr. IX, 13)[b:Hebr 9,13], niet naar de ziel ; zij waren ook maar ingesteld om te verbeelden wat door onze geheimen zou uitgewerkt worden. De sacramenten van de Nieuwe Wet, integendeel, zijn gevloeid uit de Zijde van Christus, die, door de Heilige Geest, zichzelf als een onbevlekte Offerande aan God heeft opgedragen ; zij zuiveren ons geweten van dode werken, om de levende God te dienen (id. IX, 14)[b:Hebr 9,14], en brengen, door de kracht van het Bloed van Christus, de genade voort die zij betekenen. Als we onze sacramenten vergelijken met die van de Oude Wet, zullen we bevinden dat ze niet alleen meer kracht bezitten, maar ook overvloediger vruchten dragen en ontzagwekkender zijn door hun heiligheid.

30. Welke sacramenten drukken een merkteken in de ziel ? Het tweede uitwerksel van de sacramenten is het merkteken, dat zij in de ziel drukken ; niet alle sacramenten hebben dit uitwerksel, het is eigen aan drie : het Doopsel, het Vormsel en het Priesterschap.

Als de Apostel zegt : "God heeft ons gezalfd, die ook zijn zegel op ons geslagen heeft, en het onderpand van de Geest in onze harten gelegd heeft" (II Cor. I, 22)[b:2 Kor 1,22], dan bedoelt hij door die zegel het merkteken, waaraan het eigen is iets te merken en kenbaar te maken.

Dit merkteken is als een onderscheidingsteken, dat in de ziel gedrukt wordt ; het kan nooit meer uitgewist worden en blijft voor eeuwig. De heilige Augustinus schreef daarover : "Zouden de sacramenten van de christenen van geringer kracht zijn, dan het lichamelijk merkteken dat de soldaat onderscheidt ? Want als een soldaat het leger verlaten heeft en er terug naartoe gaat, dan ontvangt hij geen nieuw merkteken, maar het oude wordt herkend en goed bevonden" S. Aug., lib. II contra Epist. Parm., cap. XII[[5523]].

31. Waartoe dient het merkteken ? Het merkteken heeft een dubbel uitwerksel : het maakt ons bekwaam om iets heilig te ontvangen of uit te werken, en het onderscheidt ons van degenen die het niet ontvingen. Het merkteken van het Doopsel geeft ons de twee uitwerksels : we worden er door bekwaam gemaakt om de andere sacramenten te ontvangen, en het verschil tussen gelovigen en heidenen wordt er door aangeduid. Hetzelfde kan men nagaan in het merkteken van het Vormsel en het Priesterschap : het Vormsel wapent ons en rust ons uit als soldaten van Christus, om zijn naam in 't openbaar te belijden en te verdedigen, en om te strijden tegen de vijand die in ons woont, en tegen de boze geesten in de lucht (Eph. VI, 11, 12)[b:Ef 6,11.12] ; en tegelijkertijd doet het merkteken van het Vormsel het verschil uitschijnen tussen ons en de nieuw-gedoopten, die nog als pasgeboren kinderen zijn (I Petr. II, 2)[b:1 Petr 2,2]. En het Priesterschap schenkt de macht om de sacramenten te voltrekken en toe te dienen, en onderscheidt ook, door zijn merkteken, degenen die met die macht bekleed zijn van het gewone volk. We moeten ons dus houden aan de bepaling van de katholieke Kerk, die ons leert dat deze drie sacramenten een merkteken inprenten, en dat ze nooit een tweede maal mogen ontvangen worden.

32. Hoe zullen de pastoors bekomen dat de gelovigen de sacramenten eren en ze vroom ontvangen ? Dit alles zal men onderwijzen over de sacramenten in het algemeen. In het geven van die uitleg, zullen de pastoors een dubbel doel voor ogen hebben en met de meeste zorg trachten te bereiken. Vooreerst moeten de gelovigen leren begrijpen welk ontzag, eerbied en hoogachting deze goddelijke en hemelse gaven verdienen ; en verder, vermits de sacramenten door de allerbarmhartigste God voor de zaligheid van allen ingesteld zijn, moeten de gelovigen er een vroom en godsdienstig gebruik van maken ; met zoveel vurigheid moeten zij naar de christelijke volmaaktheid verlangen, dat ze het als een grote schade aanzien enige tijd beroofd te zijn van het heilzaam gebruik der Biecht en der Heilige Eucharistie. De pastoors zullen daar gemakkelijk toe komen, zo zij aan de gelovigen dikwijls voorhouden hetgeen we gezegd hebben over de goddelijkheid en de uitwerkselen van de sacramenten : ze zijn ingesteld door onze Heer en Zaligmaker, van wie slechts het allervolmaakste kan voortkomen ; bij het toedienen van de sacramenten is de Heilige Geest aanwezig, en zijn alvermogende kracht dringt door tot in het diepste van ons hart ; zij bezitten een wonderbare en zekere kracht om onze zielen te genezen ; door hen dalen de oneindige rijkdommen van het lijden van Jezus over ons neer.

Ten slotte zullen zij er op wijzen dat gans het christen gebouw voorzeker gegrondvest is op de onwankelbare hoeksteen, die Christus is ; maar dat er toch grote vrees bestaat dat het zal wankelen en grotendeels instorten, zo het niet geschraagd wordt door de prediking van het woord van God en het ontvangen van de sacramenten. Het is door de sacramenten dat wij het leven ontvangen ; zij zijn ook het voedsel dat ons sterkt en bewaart en groeien doet.

Hoofdstuk II. Het Doopsel. 1. Men moet aan de gelovigen dikwijls over het Doopsel spreken. Uit hetgeen tot hiertoe over de sacramenten in het algemeen gezegd werd, is het gemakkelijk te begrijpen hoe nodig het is, om de lering van de christelijke godsdienst te verstaan en de godsvrucht te beoefenen, dat wij kennen al wat de katholieke Kerk ons over ieder van hen in het bijzonder voorhoudt te geloven. Doch alwie met aandacht de brieven van Sint Paulus gelezen heeft, zal zonder twijfel daaruit besluiten dat een volmaakte kennis van het Doopsel van de gelovigen vereist wordt : niet alleen brengt hij dat geheim dikwijls in herinnering, in krachtige woorden die vol zijn van de geest van God, maar hij doet er ook de goddelijkheid van uitschijnen, en stelt ons, in dat geheim, de dood, de begrafenis en de verrijzenis van onze Verlosser voor ogen, zowel om ze te beschouwen als om ze na te volgen. Daarom moeten de pastoors nooit denken dat ze genoeg zorg en naarstigheid besteed hebben aan de verklaring van dit sacrament.

2. Wanneer zal de pastoor vooral over het Doopsel spreken ? Men zal dat onderwerp behandelen, niet alleen op de dagen waarop, volgens aloud gebruik, de goddelijke geheimen van het Doopsel moeten uitgelegd worden, 't is te zeggen de Zaterdag vóór Pasen en vóór Sinksen, omdat in de Kerk de gewoonte bestond op die dagen het Doopsel toe te dienen met de grootste luister en de heerlijkste plechtigheden ; ook op andere dagen zal men daartoe gelegenheid zoeken.

De gunstigste gelegenheid daartoe zal wel zijn het toedienen van het Doopsel, als men bemerkt dat er veel volk voor samengekomen is. Al is het dan ook niet mogelijk alles te bespreken wat op dit sacrament betrekking heeft, toch zal het bij die gelegenheid gemakkelijk zijn een of ander punt te behandelen, vermits de gelovigen dan de lering, die ze horen uiteen zetten, ook in de ceremoniën van het Doopsel uitgedrukt zien en met een vroom en aandachtig gemoed kunnen beschouwen. Het gevolg daarvan zal zijn dat de aanwezigen, onderwezen over hetgeen ze bij de dopeling zien gebeuren, zullen overwegen welke verbintenissen zij tegenover God aangegaan hebben, en zullen onderzoeken of ze in hun leven en zeden de beloften houden die de naam van christen in zich besluit.

Om dan klaar uiteen te zetten hetgeen moet onderwezen worden, zal men eerst de natuur en het wezen van het Doopsel uitleggen, na de betekenis van het woord zelf verklaard te hebben.

3. Betekenis van het woord doopsel. Iedereen weet dat "baptisma" (doopsel) een Grieks woord is. In de Heilige Schriftuur betekent dat woord niet alleen de sacramentele wassing, maar alle soort van wassing, en soms zelfs het lijden. Bij de kerkelijke schrijvers echter wordt dat woord niet voor een gewone wassing gebruikt, doch alleen voor de wassing die in het toedienen van het sacrament voorkomt, en gepaard gaat met het uitspreken van de voorgeschreven woorden. In die zin hebben de apostelen, naar het voorbeeld van Christus, dit woord zeer dikwijls gebruikt.