Vastentijd: veertig dagen om nieuwe moed te scheppen

Dierbare broeders en zusters,

In deze catechese wil ik kort stilstaan bij de Veertigdagentijd die vandaag begint met de liturgie van Aswoensdag[d:455]. Het gaat om een weg van veertig dagen die ons bij het Paastriduüm zal brengen, de herdenking van het lijden, de dood en de verrijzenis van de Heer, de kern van het mysterie van ons heil. De eerste eeuwen in het leven van de Kerk, was het de tijd waarin degenen die de verkondiging van Christus gehoord en aanvaard hadden, hun weg van geloof en bekering stap voor stap begonnen met het oog op het Doopsacrament dat zij zouden ontvangen. Het ging om een geleidelijke ontmoeting met de levende God en een initiatie in het geloof die geleidelijk plaatshad door de innerlijke verandering van de catechumenen, dat zijn degenen die verlangden Christen te worden en ingelijfd in Christus en de Kerk.

Daarna werden de boetelingen en vervolgens alle gelovigen uitgenodigd deze weg van geestelijke vernieuwing te gaan, om hun leven steeds meer in overeenstemming te brengen met dat van Christus. De deelname van de hele gemeenschap aan de verschillende fases van de Veertigdagentijd benadrukt een belangrijke dimensie van de christelijke spiritualiteit: de verlossing, niet van enkelen maar van allen, die mogelijk werd dank zij de dood en de verrijzenis van Christus. Zij die een geloofsweg aflegden als catechumeen in voorbereiding op het Doopsel, zij die zich van God en de geloofsgemeenschap verwijderd hadden en verzoening verlangden, zij die hun geloof beleefden in volledige gemeenschap met de Kerk, allen wisten bijgevolg dat de tijd die aan Pasen voorafgaat een tijd is van “metanoia”, namelijk van innerlijke verandering, van berouw; een tijd die ons leven en heel onze geschiedenis identificeert met een bekeringsproces dat ons nu op weg zet om de Heer op het einde der tijden te ontmoeten.

Met een uitdrukking die specifiek geworden is voor de liturgie, noemt de Kerk de periode waarin wij vandaag zijn ingetreden, “Quadragesima”, wat betekent “tijd van veertig dagen” en, met een duidelijke verwijzing naar de Heilige Schrift, voert zij ons aldus binnen in een precieze spirituele context. Inderdaad, veertig is het symbolische getal waarmee het Oude en Nieuwe Testament de markante punten aanwijst van de geloofservaring van het volk Gods. Het is een getal dat de tijd uitdrukt van afwachting, zuivering, van de terugkomst van de Heer, van het besef dat God trouw is aan Zijn beloften. Dit getal vertegenwoordigt geen exacte chronologische tijd, bepaald door de optelling van een aantal dagen. Het verwijst eerder naar geduldige volharding, een lange beproeving, een periode die volstaat om Gods werken te zien, een tijd waarin men moet beslissen, om zonder uitstel zijn verantwoordelijk te nemen. Het is de tijd van gerijpte beslissingen.

Het getal veertig verschijnt voor het eerst in de geschiedenis van Noach. Door de zondvloed brengt deze rechtvaardige man veertig dagen en veertig nachten door in de ark, met heel zijn familie en de dieren die God hem gezegd had mee te nemen. En na de zondvloed wacht hij nog eens veertig dagen, vooraleer op vaste grond te treden die van de vloed gespaard werd (Gen. 7, 4.12; Gen. 8, 6)[[b:Gen. 7, 4.12; Gen. 8, 6]]. Dan komt de volgende fase: Mozes verblijft veertig dagen en veertig nachten op de berg Sinaï in aanwezigheid van de Heer, om de Wet te ontvangen. Gedurende heel die tijd vast hij (Ex. 24, 18)[[b:Ex. 24, 18]]. Veertig, zijn ook de jaren dat het joodse volk uit Egypte naar het Beloofde Land trok, een tijd die nodig was om Gods trouw te ervaren. “Blijf denken aan heel die tocht van veertig jaar, die Jahwe uw God u in de woestijn heeft laten maken. ... De kleren aan uw lijf zijn niet versleten en uw voeten zijn niet gezwollen, al die veertig jaren” (Deut. 8, 2-4)[b:Deut. 8, 2-4]. De jaren van vrede waarvan Israël genoot in de tijd van de Rechters zijn veertig in getal (Re. 3, 11.30)[[b:Re. 3, 11.30]] maar na die periode begint de tijd waarin Gods gaven vergeten worden en men terugkeert naar de zonde. De profeet Elia heeft veertig dagen nodig om de Horeb te bereiken, de berg waarop hij God zal ontmoeten (1 Kon. 19, 8)[[b:1 Kon. 19, 8]]. Veertig is het aantal dagen dat de inwoners van Nineve boete doen om van God vergiffenis te verkrijgen (Gen. 3, 4)[[b:Gen. 3, 4]]. Het is het aantal regeringsjaren van Saul (Hand. 13, 21)[[b:Hand. 13, 21]], van David (2 Sam. 5, 4-5)[[b:2 Sam. 5, 4-5]] en Salomon (1 Kon. 11, 41)[[b:1 Kon. 11, 41]], de drie eerste koningen van Israël. De psalmen denken ook na over de Bijbelse betekenis van deze veertig jaren, bijvoorbeeld Psalm 95 waaruit wij een passage hoorden:

“Als gij dan heden mijn stem verneemt,
Verstokt uw hart als bij Meriba niet;
Als op de dag van Massa in de woestijn,
Toen uw vaders Mij tartten en beproefden,
Ofschoon ze mijn werken hadden aanschouwd!
Veertig jaar lang was dat geslacht Mij een walg,
En Ik sprak: Steeds dwaalt hun hart van Mij af,
En mijn wegen kennen ze niet” (Ps. 95, 7-10)[b:Ps. 95, 7-10].

In het Nieuwe Testament, voordat Hij Zijn openbaar leven begint, trekt Jezus zich veertig dagen in de woestijn terug zonder te eten noch te drinken (Mt. 4, 2)[[b:Mt. 4, 2]]: Hij voedt zich met het woord van God, dat Hij als een wapen gebruikt om de duivel te overwinnen. De bekoringen van Jezus herinneren aan die van het Joodse volk in de woestijn, die ze echter niet kon overwinnen. Veertig is het aantal dagen dat de verrezen Jezus de Zijnen heeft onderricht, vooraleer ten Hemel op te stijgen en de Heilige Geest te zenden (Hand. 1, 3)[[b:Hand. 1, 3]].

Dit terugkerende getal, veertig, laat toe een spirituele context te beschrijven die actueel en geldig blijft en juist in de Veertigdagentijd wil de Kerk er de waarde van bestendigen en de doeltreffendheid van actualiseren. De christelijke Veertigdagenliturgie heeft tot doel een weg van geestelijke vernieuwing in de hand te werken, in het licht van deze lange Bijbelse ervaring en vooral om Jezus te leren navolgen die ons, door veertig dagen in de woestijn door te brengen, geleerd heeft hoe de bekoring te overwinnen door Gods woord. De veertig jaren van Israëls doortocht door de woestijn laten tweeslachtige gedragingen en situaties zien. Enerzijds, is er de tijd van de eerste liefde voor God, tussen God en Zijn volk, toen Hij tot het hart van het volk sprak en het voortdurend wees op de weg die moest gevolgd worden. God had bij wijze van spreken, Zijn verblijf onder Israël gevestigd, Hij ging voorop in een wolk of een vuurkolom, voorzag dagelijks in zijn voedsel door manna te laten neerkomen en water uit de rots te doen ontspringen. De jaren die Israël in de woestijn doorbracht, kunnen dus gezien worden als een tijd van bijzondere uitverkiezing door God en van instemming van het volk met God: de tijd van de eerste liefde. Anderzijds toont de Bijbel ook een ander beeld van Israëls doortocht door de woestijn: het is ook de tijd van de grootste bekoringen en toenemende gevaren, wanneer Israël tegen zijn God moppert, naar het heidendom wil terugkeren en eigen afgoden maken, omdat het behoefte heeft aan een God die dichter en tastbaarder is. Het is ook de tijd van opstand tegen de grote en onzichtbare God.

Wij vinden deze tweeslachtigheid, de tijd van een bijzondere Godsnabijheid – die van de eerste liefde – en de tijd van bekoring – de bekoring om terug te keren naar het heidendom – op verrassende manier terug op Jezus’ weg op aarde, natuurlijk zonder enig compromis met de zonde. Na het doopsel van boete in de Jordaan, neemt Jezus het lot op zich van de Dienaar Gods die aan zichzelf verzaakt om voor de anderen te leven en die zich onder de zondaars begeeft om de zonde van de wereld op zich te nemen. Hij begeeft zich naar de woestijn waar Hij veertig dagen doorbrengt in innige vereniging met de Vader en Hij zo de geschiedenis van Israël op zich neemt, al die ritmes van veertig dagen of jaren waarover ik zojuist gesproken heb. Deze dynamiek is een constante in het aardse leven van Jezus, die altijd ogenblikken zoekt van eenzaamheid om tot Zijn Vader te bidden en met Hem innig verenigd te zijn, in innige eenzaamheid, in een exclusieve gemeenschap met Hem, om vervolgens terug te keren onder de mensen. Maar in die tijd van woestijn en bijzondere ontmoeting met de Vader, wordt Jezus bloot gesteld aan gevaar en wordt Hij door de bekoring en verleiding van de duivel aangevallen, die Hem een ander Messiaans leven voorstelt, ver van Gods plan, want het gaat langs macht, succes, overheersing en niet langs de totale gave op het kruis. Ziedaar het alternatief: een messianisme van macht, van succes, of een messianisme van liefde, van zelfgave.

Deze tweeslachtige toestand beschrijft ook de conditie van de Kerk die door de woestijn van de wereld en de geschiedenis gaat. In die woestijn hebben wij als gelovigen zeker de gelegenheid een diepe Godservaring op te doen die onze geest sterkt, ons geloof bevestigt, onze hoop voedt, onze liefde bezielt; een ervaring die ons deelgenoot maakt aan de overwinning van Christus op de zonde en de dood door Zijn liefdesoffer op het kruis. Maar de woestijn is ook het negatieve aspect van de werkelijkheid die ons omgeeft: de dorheid, de armoede van woorden, leven en waarden, de secularisatie en de materialistische cultuur die de mens opsluit in een wereldse horizont van het bestaan en hem zo iedere verwijzing naar het transcendente ontneemt. Het is ook die sfeer die de hemel boven ons verduistert met wolken van egoïsme, onbegrip en leugen. En nochtans, zelfs voor de Kerk van vandaag, kan de tijd van de woestijn zich omvormen in een tijd van genade omdat wij de zekerheid hebben dat God uit de hardste steen levend water kan doen ontspringen dat laaft en nieuwe kracht geeft.

Dierbare broeders en zusters, tijdens deze veertig dagen die ons tot het Pasen van de verrijzenis zullen brengen, kunnen wij nieuwe moed scheppen om geduldig en met geloof alle moeilijke en droevige situaties en beproevingen te aanvaarden, in het besef dat de Heer uit de duisternis een nieuwe dag doet verschijnen. En als wij Jezus trouw zijn door Hem op de kruisweg te volgen, zal de heldere wereld van God, de wereld van licht, waarheid en vreugde ons opnieuw gegeven worden: het zal een nieuwe dageraad zijn, geschapen door God zelf. Een goede weg door de Veertigdagentijd aan u allen!