De Heilige Geest in storm en vuur

Lezing (Hnd 2, 1-11)[b:Hnd 2, 1-11]
Evangelie (Joh 20, 19-23)[b:Joh 20, 19-23]

Beste broeders en zusters,

De Heilige Geest daalde op de leerlingen neer toen ze bijeen waren op eenzelfde plaats, aldus bericht ons de lezing uit de Handelingen van de Apostelen die we zojuist hebben gehoord. Die wil ons daarmee iets zeggen over de voorwaarde voor zijn komst en tegelijkertijd over de tekenen van zijn nabijheid.

Wanneer we het hele bericht in samenhang lezen, zullen we er meer over te weten komen. Daar wordt ons verteld dat Jezus de volgelingen opgedragen had voor zijn afscheid, aanvankelijk om niets alleen te doen, maar om bij elkaar te blijven en te wachten op het geschenk van de Heilige Geest. En zo komt de kleine schare van gelovigen bijeen, samen met Maria en de Apostelen, die door de verkiezing van Matthias weer een twaalftal zijn geworden.

Vereisten voor de neerdaling van de Heilige Geest
Ze wisten dat hun bijeen zijn, dat hun eendracht de voorwaarde was voor Pinksteren[d:54]. En ze beseften dat de voorwaarde voor de eendracht het gebed is. Want alleen het gebed en niet de meest geavanceerde psychotechnologie kan die geestelijke basis in ons bieden waarin we elkaar nabij zijn, waarin we elkaar verdragen, waarin vrede en eenheid bestaan. Eendracht is de voorwaarde voor de gave van de Geest en het gebed de voorwaarde voor eendracht. Maar ook dat andere waarvan we hoorden, het afwachtende openstaan voor de Heer, behoort daartoe. En hier moet de Kerk van onze tijd - zo lijkt mij - volledig nieuw leren.

Er is veel activiteit in de Kerk van vandaag. Er bestaat een ijver die mensen tot het uiterste van hun kracht opeist, en vaak nog verder. Maar er is nauwelijks nog stil verblijven bij Gods woorden waarin onze willen en handelen ontspannen, en juist zo vrij en vruchtbaar worden. Zeker, de Heer heeft onze ijver en toewijding nodig. Maar we hebben zijn aanwezigheid nodig. We moeten de moed opnieuw leren voor het onverrichte, en aldus de nederigheid om op het Woord te wachten. Omdat heel vaak een enkel uur stil luisteren naar Gods Woord meer tot stand zou brengen dan hele conferenties met vergaderingen en discussies. En een moment van gebed zou vruchtbaarder zijn dan hele stapels van papier.

Wantrouwen we de kracht van God?
Soms ontstaat er de indruk dat achter de overdreven drukte van onze activiteiten een wantrouwen jegens de kracht van God staat. En achter de toename van onze werk een verlamming van ons geloof, waarin we uiteindelijk alleen vertrouwen op wat we zelf doen en realiseren. Maar we werken helemaal niet alleen door dat wat we doen, en niet minder door wat we zijn, als we rijp en vrij en waarachtig worden door de wortels van ons wezen in de vruchtbare stilte van God te brengen.

De Heilige Geest wordt voornamelijk getoond in de lezing van vandaag in twee beelden: in het beeld van de storm en in het beeld van het vuur. Storm is vooral een uitdrukking van macht - voor de oude wereld een teken van Gods kracht die zweeft over de aarde en de sterren beweegt alsof ze zandkorrels waren. Maar in dit beeld van de storm verbergt zich nog een tweede gedachte; het is ook een uitdrukking voor een van de vier levenselementen - het element van lucht dat onze aarde onderscheidt van alle andere sterren en ze tot ster van het leven maakt. Slechts waar lucht is hebben longen zin. Alleen daar waar ze is kan geademd worden, kan leven zijn. Wat dit mysterieuze element van lucht voor het biologische leven betekent, dat is het heilige, de Heilige Geest, voor elke geest. Alleen waar Hij geademd wordt kan mens-zijn, kan mensheid bestaan, kan geest echt leven.

We lezen vandaag de dag in de kranten veel over luchtvervuiling die zich voordoet door onze beschaving. En in de grootstedelijke gebieden kunnen we ook opmerken, zonder het te lezen, door onze eigen ervaring, dat we met het levenselement lucht ook de giften inhaleren die het leven vernietigen. Maar over de intellectuele vervuiling die de atmosfeer vernietigt waarin de geest kan leven, spreken we niet. En de vergiftiging van het hart en de geest die voortvloeien uit dergelijke geestelijke omgevingsverontreiniging zijn veel zorgwekkender dan de ziekten die plaatsvinden door fysieke luchtvervuiling.

Tijdens een reis om te vormen werd mij verteld dat een derde van alle kinderen relatiestoornissen heeft omdat ze geen liefde kunnen inademen die het oerelement is dat de mens nodig heeft om te groeien en te leven. Het feit dat films vol geweld en minachting voor mensen in de westerse wereld verschijnen als iets normaal, is een teken van hoeveel we gewend zijn geraakt aan het uitstrooien van drek over mensen, hun waardigheid te bespotten en met voeten te treden.

De menselijke waardigheid verpletteren heeft niets met vrijheid te maken
We zeggen daarbij: Dit is gewoon vrijheid. Maar dat de waardigheid van de mens verpletterd is en dat het veelvoorkomende als normaal betitelen en dat we in het proces een aantal mooie ideologische excuses maken, verandert niet het feit dat de geestelijke lucht is vergiftigd waarin we moeten ademen.

Zeker, waar de waardigheid van de mens niet beschermt tegen dergelijk misbruik van binnenuit, zijn verboden ook zinloos. Des te meer moeten we het als christenen als onze missie beschouwen ons om de zuivere lucht van de Heilige Geest te bekommeren, intellectuele vervuiling tegen te gaan en in de gemeenschap van gelovigen oasen te scheppen voor ademhaling en de beademing van hart en ziel te voorzien.

Het tweede beeld van de Heilige Geest in onze lezing is het vuur. Als lucht in de Oude Wereld verscheen als het basiselement van het leven, wordt vuur beschouwd als het element waarop cultuur rust; dus de voorwaarde daarvoor dat wij zelf de aarde kunnen bebouwen, vormen en vormgeven.

Het programma van de moderne tijd: Niet Gods beeld, maar slechts onze eigen beeld willen zijn
Vuur is licht, warmte, dynamiek die kan transformeren. Maar het is ook het element van vernietiging, van de ondergang waar het uit de hand loopt. In de Oude Wereld werd het beschouwd als een deel van de zon, als het element van de goden. Op het feit dat mens erover beschikken kan, was gebaseerd dat men hem als gelijkend op god beschouwde.

De Griekse wereld heeft de mythe van Prometheus geschapen, die de strijd tegen de goden leidt, het vuur uit de hemel haalt, naar de aarde brengt en daarmee een nieuwe wereld opent. In zijn gedicht over Prometheus goot Goethe deze pathos in spannende woorden: "Hier zit ik, mannen vormend naar mijn eigen beeld. Een ras naar mijn gelijkenis, een ras dat zal lijden en wenen, en zich verheugen en vermaken. En Uw wil niet meer gehoorzamen, zoals ik!"

Dit is het programma van de moderne tijd geworden: Niet Gods beeld te willen zijn, maar alleen onze eigen beeld; om de macht over de wereld ons zelf te geven en zijn macht, van God, daarbij niet te respecteren en niets van Hem te verwachten. Maar nu we erin zijn geslaagd het vuur uit de hemel en uit de diepte van de atoommaterie te scheuren, begint de vraag of we daarbij de aarde niet verbranden, of het element van cultuur en schepping in onze handen niet verandert in het element van verwoesting en vernietiging.

Pinksteren[d:54] zegt ons dat de Heilige Geest vuur is en dat Christus de ware Prometheus is die vuur uit de hemel heeft gebracht. Ja, de mens zou vuur moeten hebben, hij moet niet vegeteren in een saai bestaan, hij is geschapen om gelijk aan God te zijn. Maar dit vuur als kracht van heil brengt niet de Titaan die God terzijde schuift, maar de Zoon die het vuur van liefde brengt en zo de muren van vijandschap neerhaalt en zo vuur met kracht van transformatie, van liefde en een nieuwe wereld laat ontstaan.

Christendom is vuur. Het is geen saaie aangelegenheid, een vrome woordenschat waarmee we ons aan iedere wagen kunnen aankoppelen om er ook nog bij te horen. Het Christendom vereist van ons de passie van het geloof, die voor de passie van Jezus Christus staat en van haar uit de wereld vernieuwt.

Nemen we tenslotte uit de beelden en gedachten van de lezingen van vandaag er nog een uit: De Heilige Geest overwint de angst. De leerlingen die, zoals we hoorden in het Evangelie, zich achter gesloten deuren verborgen hielden voor de Joden, die hun meester hadden gekruisigd en ook hen hadden kunnen arresteren en executeren, deze volgelingen treden onverschrokken naar buiten, en verkondigen de boodschap van Christus, de gekruisigde, zonder angst omdat ze zich in de handen van de sterkere weten.

De Heilige Geest overwint de angst
Een priester die enige tijd in Afrika kon doorbrengen in een gebied dat nauwelijks in contact is met het Christendom en de Europese beschaving, vertelde me dat voor hem het schokkende en heftige van deze ervaring de verlammende angst was die het hele leven van deze mensen beheerst, het eigenlijke kenmerk van het heidendom waarin de ene God niet is verschenen. Ze zijn bang voor de geesten van de doden, ze zijn bang voor onbekende geesten, ze zijn bang voor de onvoorspelbaarheid van de bekende geesten. Het hele leven is een berekening van angst, van toewijding aan de onbekende krachten, waarmee mensen bijna onbewapend worden geconfronteerd.

De Heilige Geest overwint de angst. Een wereld van de Heilige Geest wordt niet gekenmerkt door onbekende geesten en krachten, maar door de Geest die liefde is en als liefde de almacht is. Daarom is onverschrokkenheid het teken van de Heilige Geest, die ons in de handen van de almachtige Liefde legt. En daarom kan ook het geloof, waar het gezond is, onbevreesd zijn voor de krachten van de wereld omdat het zich door hem geleid en beschermd weet, die de sterke heeft gebonden als de sterkere. (Mc. 3, 27)[[b:Mc. 3, 27]]

Waar geloof verdwijnt, groeit angst
En het is niet zo, zoals voorgehouden wordt, dat in een wereld die definitief het geloof terzijde schuift, dat dan eindelijk de zuivere rede en de pure onverschrokkenheid opstaan. Waar het geloof verdwijnt, moeten mensen opnieuw beginnen te vrezen voor de onbekende krachten van het noodlot, van de toekomst, te vrezen voor de natuur die hij niet kan veroveren, maar alleen degene die het al heeft geschapen en het in zijn handen draagt.

Zo willen we op deze Pinksterdag vragen dat de Heilige Geest naar ons komt en het aangezicht van de aarde vernieuwt.