Onderscheiding 2. - Een voorbeeld: Ignatius van Loyola

We gaan verder met ons nadenken over het onderscheidingsvermogen. In deze periode zullen we elke woensdag spreken over het geestelijk onderscheidingsvermogen. Hierbij kan een concreet voorbeeld ons behulpzaam zijn.

Een van de meest leerrijke voorbeelden geeft ons de heilige Ignatius van Loyola via een beslissend gebeuren in zijn leven. Ignatius is thuis voor herstel na een verwonding aan het been tijdens een gevecht. Om de verveling te verdrijven vraagt hij iets te lezen. Hij hield van ridderverhalen, maar in huis waren slechts heiligenlevens aanwezig. Met enige tegenzin past hij zich aan. Tijdens zijn lezing ontdekt hij een andere wereld, een wereld die hem inpalmt en die wel de tegenspraak lijkt van wereld der ridders. Hij wordt gefascineerd door de figuren van de heilige Franciscus en van de heilige Dominicus. Hij verlangt ze na te volgen. Maar ook de ridderwereld behoudt voor hem zijn fascinatie. Zo ontdekt hij in zichzelf een afwisseling van denken, dat van de ridders en dat van de heiligen. Ze lijken wel evenwaardig.

Ignatius begint echter ook verschillen op te merken. In zijn autobiografie - in de derde persoon - schrijft hij: "Door aan de zaken der wereld te denken - en aan de ridderverhalen, weet je wel - ervaarde hij veel genoegen. Maar toen hij er, door vermoeidheid, afstand van nam, voelde hij zich leeg en ontgoocheld. Daarentegen, blootvoets naar Jeruzalem gaan, niets eten tenzij kruiden, al de soberheid in praktijk brengen die bij de heiligen gewone zaak zijn, dat waren gedachten die hem niet slechts troost bezorgden wanneer hij erbij stilstond, maar die hem ook, na ze ter zijde te hebben gelegd, nog voldoening schonken en van vreugde vervulden" (n. 8) [[7727|(8)]]. Een spoor van vreugde lieten ze na.

In deze ervaring kunnen we vooral twee zaken opmerken. Het eerste is de tijd. Met andere woorden de gedachten aan de wereld zijn eerst aantrekkelijk, maar verliezen daarna hun glans en laten leegte en ongenoegen na. Ze laten je zo achter, als een leeg ding. De gedachten aan God daarentegen wekken eerst een zeker weerstand op - "Die vervelends dingen over heiligen ga ik niet lezen" - maar als men er open voor staat bezorgen ze een ongekende vreugde, die lange tijd blijft duren.

Het andere aspect is dit: het eindpunt van de gedachten. In aanvang lijkt de zaak niet erg helder. Er gebeurt een groei in onderscheiding. Bijvoorbeeld, we ontdekken wat goed voor ons is, niet abstract, algemeen, maar in de loop van ons leven. In de regels over de onderscheiding, vrucht van deze fundamentele ervaring, formuleert Ignatius een belangrijke voorwaarde, die helpt een dergelijke ontwikkeling te verstaan: "Aan hen die van de ene doodzonde naar de andere gaan, stelt de duivel over het algemeen en gewoonlijk, duidelijke genoegens voor, met de verzekering dat alles goed zal gaan. Door genoegens en sensueel genot in te beelden, doet hij ze in hun fouten en zonden groeien. Met hen gaat de goede geest anders te werk, hij gebruikt de tegengestelde werkwijze door wroeging in hun geweten op te wekken door het oordeel van de rede" Geestelijke Oefeningen, 314 [[2749]]. Maar dat loopt niet zo vlot.

Wie onderscheiding beoefent, beleeft vooraf een gebeuren. Een gebeuren dat men onmiskenbaar moet kennen, omdat onderscheiding geen soort godsspraak is of fatalisme, of iets uit het laboratorium, iets als de dobbelstenen gooien over twee mogelijkheden. De grote vragen komen aan bod nadat we in het leven reeds een eind weg hebben afgelegd. Naar dat traject moeten we terugkeren om te verstaan wat we zoeken. Wanneer men in het leven een eind weg heeft afgelegd komt de vraag: "Waarom ga ik in deze richting, wat zoek ik?" Dan gebeurt de onderscheiding. Toen Ignatius gekwetst in het vaderlijk huis verbleef, dacht hij helemaal niet aan God of hoe zijn eigen leven te veranderen. Neen, hij beleefde zijn eerste ervaring van God door naar zijn eigen hart te luisteren, dat hem een merkwaardige omkering te zien geeft. De zaken die op het eerste zicht aantrekkelijk lijken laten hem ontgoocheld achter en andere, minders schitterende, schenken hem vrede die een tijd duurt. Ook wij kennen deze ervaring. Heel vaak beginnen we iets te bedenken en daarna zijn we ontgoocheld. Daarentegen, wanneer we een liefdewerk doen, doen we iets goed en voelen iets van geluk. Een goede gedachte brengt geluk, iets van vreugde. Dat is een ervaring die helemaal de onze is. Ignatius beleeft de eerste ervaring van God door te luisteren naar zijn eigen hart dat hem een merkwaardige omwenteling laat zien. Dat is het wat wij moeten leren: naar ons eigen hart luisteren om te verstaan wat gebeurt, welke beslissing te nemen, over een situatie een oordeel te vormen, daarvoor moet men luisteren naar het eigen hart. We luisteren naar de televisie, de ratio, de gsm. We zijn meesters in het luisteren, maar ik stel de vraag: ben je bekwaam naar je eigen hart te luisteren? En je stopt en dan zeg je: "Hoe gaat het mijn hart? Het is tevreden, het is bedroefd, het zoekt iets?" Om mooie beslissingen te nemen moet men naar het eigen hart luisteren.

Om deze reden zal Ignatius voorstellen het leven der heiligen te lezen want zij tonen verhalenderwijze en verstaanbaar de stijl van God in het leven van personen die niet veel van ons verschillen. Heiligen waren van vlees en bloed zoals wij. Hun daden spreken tot de onze en helpen ons de betekenis ervan te verstaan.

In dat beroemde gebeuren van de twee gevoelens dat Ignatius meemaakte, een wanneer hij over de ridders las en de ander wanneer hij het leven der heiligen las, kunnen we een ander belangrijk aspect van onderscheiding erkennen. We hadden het erover vorige maal. In de voorvallen van het leven is een duidelijke oorzakelijkheid aanwezig. Alles lijkt samen te hangen met een gewone tegenslag. Er waren geen boeken over ridders maar slechts levens der heiligen. Een tegenslag die een mogelijke omkering in zich draagt. Slechts na enige tijd zal Ignatius zich dat bewust worden en van dan af zal hij er al zijn aandacht aan schenken. Hoort goed: God werkt door gebeurtenissen die niet te programmeren zijn. Toevallig is mij dat overkomen, toevallig heb ik die persoon ontmoet, toevallig heb ik die film gezien. Dat was niet geprogrammeerd. God werkt door niet programmeerbare gebeurtenissen, ook door tegenslagen. "Ik moest een uitstap maken, maar ik had voetpijn, ik kon niet "Tegenslag. Wat zegt God je? Wat zegt het leven je dan? We hebben het ook gezien in een deel uit het Evangelie volgens Matteüs: een man is de akker aan het ploegen en stoot toevallig op een begraven schat. Een geheel onverwachte situatie. Het belangrijke is dat hij dit herkent als het geluksmoment van zijn leven en hij besluit daarop in te gaan: hij verkoopt alles en koopt die akker (Mt. 13, 44) [[b:Mt. 13, 44]]. Ik geef jullie een raad: weest waakzaam voor onverwachte zaken. Wie zegt "dat toeval heb ik niet verwacht". Dat is het leven dat je toespreekt, is het de Heer die je aanspreekt of is het de duivel? Iemand. Maar er is iets dat moet onderscheiden worden, hoe ik reageer op onverwachte zaken. Ik was heel rustig thuis en "boem, boem", daar is de schoonmoeder. Hoe reageer jij op de schoonmoeder? Is het met liefde of zit er wat anders vanbinnen? Je maakt onderscheid. Ik was op kantoor goed aan het werken en een vriend komt mij zeggen dat hij geld nodig heeft. Hoe heb jij gereageerd? Zien wat gebeurt wanneer wij onverwachte dingen beleven. Daar leren we ons hart kennen. Hoe het zich beweegt.

Onderscheiding is het hulpmiddel om de tekenen te erkennen waarmee de Heer zich laat ontmoeten in onvoorziene situaties, ook onaangename zoals dat het geval was met Ignatius door de wonde aan het been. Daaruit kan iets ontstaan dat het leven verandert, voor altijd, zoals bij Ignatius. Er kan iets uit voortkomen dat je beter doet worden op de weg of slechter doet worden, ik weet het niet. Waakzaam blijven want de mooiste leidraad zijn de onverwachte zaken "hoe reageer ik daarop?" Moge de Heer ons helpen ons hart te voelen en te zien wanneer Hij doende is en wanneer Hij het niet is maar iets anders.