Une Foi Encore

Opnieuw brengen de ernstige, elkaar snel opvolgende gebeurtenissen in uw edel land ons er toe, het woord te richten tot de Kerk in Frankrijk, ten einde haar in haar beproevingen te ondersteunen en haar te troosten in haar droefheid. Want zo ooit het hart van de vader zich tot zijn kinderen moet wenden, dan is het wanneer dezen verdriet hebben. Daarom dan ook, moeten, nu we u zien lijden, de golven van onze innige liefde in groter overvloed uit ons vaderhart opwellen en meer sterkend en vertroostend naar u uitgaan.

Dat lijden, eerbiedwaardige broeders en beminde zonen, vindt op dit ogenblik een smartelijke weerklank in heel de katholieke Kerk; maar wij voelen het nog veel levendiger en wij lijden het mede met een innigheid, die, groeiend met uw beproevingen, nog iedere dag schijnt toe te nemen.

Weliswaar heeft onze Meester een voor ons hart allerkostbaarste troost bij die bittere droefheid gemengd. Ze vindt haar grond in uw onwankelbare gehechtheid aan de Kerk, in uw onwrikbare trouw aan deze Apostolische Stoel en in de krachtige en diepgewortelde eenheid, die onder u heerst.

Van die trouw en die eenheid waren we reeds te voren zeker, want we kennen al te goed de adel en de edelmoedigheid van het Franse hart om te vrezen, dat midden in de strijd onenigheid in uw rijen zou kunnen binnensluipen. Niettemin voelen we er een grenzeloze blijdschap over bij het heerlijk schouwspel, dat ge thans biedt. En terwijl we u daarvoor ten aanzien van de gehele Kerk luidop prijzen, danken we daarvoor uit het diepst van ons hart de Vader van barmhartigheid, de gever van alle goed.

Dat we tot de oneindig goede God onze toevlucht nemen, is des te noodzakelijker, nu de strijd in plaats van af te nemen steeds feller wordt en zich onophoudelijk uitbreidt. Niet alleen meer het christelijk geloof wil men tot iedere prijs uit de harten rukken, maar zelfs ieder geloof, dat de mens boven het uitzicht van deze wereld verheft en zijn vermoeide blikken naar het bovennatuurlijk geluk van de hemel doet richten. Werkelijk, we kunnen daaromtrent geen illusie meer hebben. Men heeft de oorlog verklaard aan al wat bovennatuurlijk is, omdat achter dit bovennatuurlijke God staat en omdat hetgeen men uit het hart en de geest van de mens wil verdrijven juist God is.

Deze strijd zal verwoed en hardnekkig zijn van de kant dergenen die hem leiden. Het is mogelijk en zelfs waarschijnlijk, dat naarmate de strijd zich verder ontwikkelt, nog harder beproevingen dan die ge tot nu toe hebt leren kennen u te wachten staan. De wijsheid beveelt dus, dat ieder van u zich daarop voorbereidt. Doet dit met eenvoud, met durf en met vertrouwen, in de zekerheid, dat, hoe hevig de strijd ook mag worden, de eindoverwinning in uw handen zal zijn.

Het onderpand van deze overwinning zal zijn uw eenheid, vooreerst uw onderlinge eenheid en vervolgens uw eenheid met deze Apostolische Stoel. Deze tweevoudige eenheid zal u onoverwinnelijk maken en alle aanvallen zullen daarop breken.

Trouwens, daarin hebben onze vijanden zich niet vergist. Reeds van het eerste uur af en met grote scherpte van blik hebben ze hun doel gekozen: eerst u van ons en van , St. Petrus' Stoel te scheiden en dan onder u verdeeldheid te zaaien. Van dat ogenblik af zijn ze niet van taktiek veranderd; onophoudelijk en met alle middelen zijn ze daarop teruggekomen; de enen in verhullende en heel behendig gekozen termen, de anderen met onbeschaamdheid en cynisme. Aanlokkelijke beloften, onterende beloningen, die ze in het geval van een schisma in het vooruitzicht stelden, bedreigingen en geweld, alles hebben ze daartoe in het werk gesteld. Maar uw helderziende trouw heeft al die pogingen verijdeld. Toen ze daarna bedachten, dat het beste middel om u van ons te scheiden hierin bestond: u alle vertrouwen in de H. Stoel te ontnemen, hebben ze niet geaarzeld om in openbare toespraken en in de pers onze daden in discrediet te brengen, door onze bedoelingen te miskennen en soms zelfs te belasteren.

De Kerk, zo is er gezegd, tracht in Frankrijk een godsdienstoorlog uit te lokken en drijft daar uit. al haar macht naar een gewelddadige kerkvervolging. Een zonderlinge beschuldiging! Gesticht door Hem, die in deze wereld gekomen is om er de vrede te brengen en om de mens met God te verzoenen, zou de Kerk, die de heraut van die vrede op aarde is, geen godsdienstoorlog kunnen willen zonder haar verheven opdracht af te wijzen en voor aller ogen te verloochenen. Maar integendeel, ze blijft altijd trouw en zal altijd trouw blijven aan haar zending van zachtmoedig geduld en liefde. Bovendien weet heel de hedendaagse wereld, zodat geen vergissing mogelijk is, dat, indien de gewetensvrede in Frankrijk is verbroken, dit niet de schuld is der Kerk, maar die van haar vijanden. Onpartijdige geesten, ook al delen ze ons geloof niet, erkennen, dat, indien er in uw geliefde land op het godsdienstig terrein strijd heerst, dit niet het geval is, omdat de Kerk het eerst de standaard geheven heeft, maar omdat men haar zelf de oorlog heeft verklaard. Die strijd ondergaat ze slechts, vooral sinds de laatste vijf en twintig jaar. Dat is de waarheid. De verklaringen, die honderden malen telkens opnieuw in de pers, bij congressen, op de vrijmetselaarsbijeenkomsten en in het parlement zelf zijn afgelegd, bewijzen dat evenzeer als de aanvallen, die systematisch en steeds heftiger op haar gedaan zijn. Deze feiten zijn niet te ontkennen en geen enkele bewering zal daartegen ooit iets vermogen. De Kerk wil dus de strijd niet, de godsdienststrijd nog minder dan andere. Het tegendeel beweren, is haar belasteren en beledigen.

Evenmin wenst ze een gewelddadige vervolging. Ze weet, wat deze betekent, omdat ze daaronder in alle tijden en op alle plaatsen geleden heeft. Verscheidene eeuwen, die ze in bloedige vervolging heeft doorgebracht, geven haar dus het recht met een heilige fierheid te zeggen, dat ze die niet vreest en dat ze die zal weten te trotseren, zo dikwijls als dat nodig zal zijn. Maar in zich is de vervolging een kwaad, omdat ze een onrecht is en omdat ze de mens belet, God in vrijheid te aanbidden. De Kerk kan ze dus niet wensen, zelfs niet om wille van het goed, dat de Voorzienigheid in haar oneindige wijsheid er steeds uit trekt. Bovendien is de vervolging niet alleen een kwaad, maar ook lijden, en dat is voor de Kerk, die de beste der moeders is, een tweede reden om uit medelijden met haar kinderen nooit daarnaar te verlangen.

Overigens wordt die vervolging, waarnaar men haar verwijt heen te drijven en die men beweert haar beslist te weigeren, haar in werkelijkheid toch aangedaan. Heeft men niet nog heel onlangs de bisschoppen, zelfs de om hun leeftijd en deugd meest eerbiedwaardige, uit hun bisdommen verdreven, de seminaristen uit de groot- en kleinseminaries verjaagd? En is men niet begonnen de pastoors uit hun pastorieën te zetten? Heel de katholieke wereld heeft dit schouwspel met droefheid aangezien en niet geaarzeld omtrent de naam, welke men aan die gewelddadigheden behoorde te geven.

Wat de kerkelijke goederen aangaat, die we, zoals de beschuldiging luidt, zouden hebben prijsgegeven, het is van belang op te merken, dat die goederen voor een deel het erfgoed der armen * waren en het nog geheiligder erfgoed van de overledenen. De Kerk mocht ze dus evenmin prijsgeven als uitleveren; slechts door geweld mocht zij ze zich laten ontroven. Niemand zal trouwens geloven, dat ze wetens en willens, tenzij onder de druk van de meest gebiedende redenen, heeft prijsgegeven wat haar aldus was toevertrouwd en wat haar zo nodig was voor de uitoefening van de eredienst, voor het onderhoud van de kerkelijke gebouwen, voor de vorming van haar clerus en voor het levensonderhoud van haar bedienaren.

Op verraderlijke wijze in een positie gebracht, die haar dwong te kiezen tussen stoffelijke ondergang of de goedkeuring van een aantasten van haar constitutie, die van goddelijke oorsprong is, heeft ze, zelfs ten koste van de armoede, geweigerd het werk van God in haar te laten aantasten. Men heeft haar dus haar goederen ontnomen, ze heeft ze niet prijsgegeven.

Bijgevolg, als men thans verklaart, dat de kerkelijke goederen op een bepaald tijdstip vacant zullen zijn, indien de Kerk op dat tijdstip in haar boezem niet een nieuw orgaan zal gevormd hebben; als men de vorming van dit orgaan onderwerpt aan voorwaarden, die duidelijk in strijd zijn met de goddelijke constitutie der Kerk, zodat ze gedwongen is die te verwerpen; als men vervolgens die goederen aan derden toewijst, alsof het goederen zonder bezitter geworden waren; en als men ten slotte beweert, dat men door deze handelwijze niet de Kerk berooft, doch slechts beschikt over goederen, die ze heeft prijsgegeven, dan is dat niet eenvoudigweg sofisterij, maar dan is dat bij de wreedste beroving ook nog bespotting voegen.

Een niet te ontkennen beroving overigens, die men tevergeefs zou trachten te verbloemen door de redenering, dat er geen enkele morele persoon bestond, aan wie die goederen konden worden toegewezen. Want de staat heeft het in zijn macht, de burgerlijke rechtspersoonlijkheid toe te kennen aan wie deze naar de eis van het openbaar welzijn dient te worden toegekend, aan katholieke instellingen evengoed als aan andere, en in ieder geval zou het voor de staat gemakkelijk geweest zijn, de vorming van „genootschappen voor de eredienst" niet te onderwerpen aan voorwaarden, die in lijnrechte tegenspraak waren met de goddelijke constitutie der Kerk, voor wie ze toch geacht werden te moeten dienen.

Welnu, juist dat heeft men gedaan met betrekking tot de genootschappen voor de eredienst. De wet heeft deze zó ingericht, dat haar schikkingen op dit punt rechtstreeks ingaan tegen de rechten, die wezenlijk zijn voor de Kerk, omdat ze uit haar constitutie voortvloeien. Met name is dit het geval, waar de hiërarchie van de Kerk geraakt wordt, de onschendbare grondslag, die de goddelijke Meester zelf aan Zijn werk heeft gegeven. Bovendien verleent de wet aan die genootschappen bevoegdheden, die tot de uitsluitende competentie van het kerkelijk gezag behoren, hetzij wat betreft het uitoefenen van de eredienst, hetzij wat het bezit en het beheer van de goederen aangaat. Ten slotte worden die genootschappen voor de eredienst niet alleen onttrokken aan de kerkelijke jurisdictie, ze worden rechtens van het burgerlijk gezag afhankelijk gemaakt. Ziedaar wat er ons toe gebracht heeft om in onze vorige encyclieken die genootschappen voor de eredienst te veroordelen, ongeacht de stoffelijke offers, welke die veroordeling met zich meebracht.

Men heeft er ons ook nog van beschuldigd, dat we bevooroordeeld en inconsequent waren. Er is gezegd, dat we geweigerd hadden, in Frankrijk goed te keuren wat in Duitsland was goedgekeurd. Maar dat verwijt is even ongegrond als onrechtvaardig. Want ofschoon de Duitse wet op een groot aantal punten veroordelenswaardig was en slechts geduld is om veel groter kwaad te vermijden, toch zijn daar de toestanden heel anders en die wet erkent uitdrukkelijk de katholieke hiërarchie, wat de Franse wet niet doet.

Wat de jaarlijkse verklaring aangaat om de eredienst te mogen uitoefenen, deze bood niet al de wettelijke zekerheid, die men rechtens eisen mocht. Niettemin, ofschoon in beginsel de bijeenkomsten van de gelovigen in de kerkgebouwen geen enkel van de wezenlijke elementen bevatten, die aan openbare vergaderingen eigen zijn, en ofschoon het in feite hatelijk is ze daarmee gelijk te stellen, had de Kerk toch om groter kwaad te voorkomen er toe gebracht kunnen worden, die verklaring te dulden. Maar doordat men bepaalde, dat „de pastoor of de deservitor" in zijn kerk nog slechts „een bezitter zonder rechtstitel" zou zijn en „niet gerechtigd tot ook maar een enkele administratieve daad", heeft men aan de bedienaars van de eredienst bij de uitoefening van hun ambt zelf zulk een vernederde en zulk een vage positie toegewezen, dat de verklaring onder deze omstandigheden niet meer aanvaardbaar was.

Ten slotte is er nog de wet, die onlangs door de beide Kamers is aangenomen. In zake de kerkelijke goederen is deze wet een roofwet, een wet van verbeurdverklaring, die de algehele plundering der Kerk voltooit. Zeker, haar goddelijke Stichter is arm in een kribbe geboren en arm aan een kruis gestorven, en zelf heeft de Kerk van haar ontstaan af de armoede gekend. Maar de goederen, die ze in handen had, waren desniettemin haar eigendom, en niemand had het recht, haar daarvan te beroven. Deze eigendom, in alle opzichten onbetwistbaar, was daarbij nog door de staat officieel bekrachtigd; bijgevolg mocht de staat die niet schenden.

Wat de uitoefening van de eredienst aangaat, heeft deze wet de anarchie ingevoerd, want, wat ze vooral brengt, is onzekerheid en willekeur. Onzekerheid, of de gebouwen voor de eredienst, die steeds onteigend kunnen worden, intussen al dan niet ter beschikking van de geestelijkheid en de gelovigen zullen gesteld worden; onzekerheid, of en voor hoelang ze voor hen behouden zullen blijven; administratieve willekeur, die de voorwaarden regelt van het gebruik, dat op deze wijze totaal onzeker wordt gemaakt. Wat de eredienst betreft, evenveel verschillende situaties als er gemeenten in Frankrijk zijn; in iedere parochie kan het gemeentebestuur naar goedvinden over de priester beschikken, waardoor over geheel het land stelselmatig de mogelijkheid tot conflicten geschapen wordt. Daarentegen krijgt de Kerk de verplichting om alle lasten, zelfs de zwaarste, het hoofd te bieden en tegelijkertijd legt men haar een draconische beperking op van de middelen, die bestemd zijn om in die lasten te voorzien. Ofschoon eerst pas uitgevaardigd, heeft die wet dan ook reeds talloze en strenge beoordelingen gewekt bij personen, die behoorden tot onverschillig welke politieke partij of godsdienstige mening en die beoordelingen zouden op zich reeds voldoende zijn om haar te vonnissen.

Met behulp van hetgeen we u, eerbiedwaardige broeders en beminde zonen, hier in herinnering brachten, is het gemakkelijk vast te stellen, dat deze wet een verscherping vormt van de scheidingswet en daarom kunnen we ze niet anders dan afkeuren. De vage en dubbelzinnige tekst van sommige artikelen van deze wet werpt een nieuw licht op het doel, dat onze vijanden nastreven. Zoals we u al gezegd hebben, ze willen de Kerk vernietigen en Frankrijk ontkerstenen, maar zonder dat het volk er te veel op let en als het ware zonder dat het er aandacht aan kan schenken. Vond hun onderneming werkelijk sympathie bij het volk, zoals ze beweren, dan zouden ze niet aarzelen om ze met open vizier na te streven en er publiek heel de verantwoordelijkheid voor op zich te nemen. Maar wel verre van die verantwoordelijkheid te aanvaarden, loochenen ze haar en wijzen ze haar af en om daar beter in te slagen werpen ze haar op de Kerk, hun slachtoffer. Van alle bewijzen is dit het duidelijkste, dat hun noodlottig werk niet met de wensen van het land overeenstemt.

Tevergeefs overigens beproeven ze, na ons in de wrede noodzakelijkheid gebracht te hebben de door hen gemaakte wetten te verwerpen, nu ze zien, welke rampen ze over het land hebben gebracht en nu ze de algemene afkeuring als een langzame vloed tegen zich voelen opkomen, de openbare mening op een dwaalspoor te brengen en de verantwoordelijkheid voor die rampen op ons te werpen. Hun pogen zal niet slagen.

Wij voor ons hebben onze plicht gedaan, zoals iedere andere paus die zou gedaan hebben. Het hoge ambt, waarmee het de hemel heeft behaagd, ons ondanks onze onwaardigheid te bekleden, evenals overigens het geloof zelf in Christus, dat ge met ons belijdt, schreven ons die gedragslijn voor. We hadden niet anders kunnen handelen zonder ons geweten met voeten te treden, zonder te kort te doen aan de eed, die we bij onze bestijging van Petrus' Stoel hebben afgelegd, en zonder de katholieke hiërarchie, de grondslag, die door onze Heer Jezus Christus aan de Kerk gegeven is, te schenden. Zonder vrees derhalve wachten we de uitspraak van de geschiedenis af. Deze zal zeggen, dat we met het oog onveranderlijk gericht op dé hogere rechten van God die we te verdedigen hadden, noch het burgerlijk gezag hebben willen vernederen, noch een bepaalde regeringsvorm hebben willen bestrijden, maar alleen het onaantastbare werk van onze Heer en Meester Jezus Christus hebben willen behoeden.

Ze zal zeggen, dat we met al de kracht van onze onbegrensde liefde u, onze beminde zonen, verdedigd hebben; dat we voor de Kerk, waarvan de Kerk van Frankrijk de oudste dochter is en een integrerend deel vormt, eerbied voor haar hiërarchie, de onschendbaarheid van haar goederen en de vrijheid hebben opgeëist en blijven opeisen; dat in Frankrijk, indien men aan ons verlangen recht had gedaan, de godsdienstvrede niet zou geschonden zijn en dat op de dag, dat men daaraan gehoor zal geven, die zo begerenswaardige vrede zal herboren worden.

Ze zal ten slotte zeggen, dat indien wij, bij voorbaat verzekerd van uw ruimhartige edelmoedigheid, niet geaarzeld hebben, u te zeggen, dat het uur om offers te brengen geslagen had, ons doel daarbij was, in de naam van de Heer aller dingen de wereld er aan te herinneren, dat de mens hier op aarde hogere zorgen moet koesteren dan die voor de vergankelijke dingen van dit leven, en dat de hoogste vreugde, de onaantastbare vreugde van het menselijk gemoed op aarde ligt in het bovennatuurlijk en tot iedere prijs vervullen van zijn plicht en in het juist daardoor en ondanks alles eren, dienen en beminnen van God.

Vertrouwend, dat de onbevlekte Maagd, Dochter van de Vader, Moeder van het Woord, Bruid van de Heilige Geest, voor u van de allerheiligste en aanbiddelijke Drievuldigheid betere dagen zal verkrijgen als een voorteken van de rust, die op de storm zal volgen - en dat vertrouwen we vast -, schenken we aan u, eerbiedwaardige broeders, evenals aan uw geestelijkheid en aan heel het Franse volk, uit de ,grond van ons hart onze apostolische zegen.

Gegeven te Rome, bij St. Pieter, op Driekoningen, 6 Januari 1907, in het vierde jaar van ons pausschap.

PAUS PIUS X