Gravissimo Officii Munere

Een zeer ernstige plicht van ons ambt, een plicht, wier vervulling we u reeds lang verschuldigd waren, komen we thans volbrengen. We hebben u namelijk, na de uitvaardiging der wet betreffende de scheiding van Kerk en staat in de Franse republiek, te kennen gegeven, dat we u te gelegener tijd zouden laten weten, wat naar onze mening in uw land feitelijk nodig was voor de verdediging en het behoud van de godsdienst. Dat we uw verlangen naar die verklaring tot nu toe hebben laten wachten, ligt niet alleen aan het belang en de ernst der zaak, maar ook aan de geheel bijzondere liefde, waarmede we, overeenkomstig de onvergetelijke verdiensten van uw volk voor de Kerk, u en al uw belangen behandelen.

Na dus overeenkomstig onze plicht die onrechtvaardige wet veroordeeld te hebben, zijn we begonnen met zeer nauwkeurig na te gaan, of de artikelen van die wet ons ten slotte nog enige mogelijkheid lieten om het godsdienstig leven in Frankrijk te organiseren zonder dat aan de heilige beginselen, waarop de Kerk berust, enige afbreuk zou worden gedaan. Hierbij leek het ons goed, ook het advies van u, de gezamenlijke Franse bisschoppen, in te winnen, en hebben we voor uw algemene vergadering de voornaamste punten ter beraadslaging aangegeven. Welnu, na van uw besluiten kennis te hebben genomen; na het gevoelen van verscheiden kardinalen te hebben ingewonnen; na over de zaak lang en ernstig te hebben nagedacht en in vurig gebed de Vader der lichten (Jak. 1, 17) [b:Jak. 1, 17] te hebben aangeroepen, zien we, dat we het bijna algemeen gevoelen van uw vergadering door ons apostolisch gezag moeten bekrachtigen.

Bijgevolg, wat betreft de „burgerlijke genootschappen voor de eredienst", zoals de wet ze voorschrijft, beslissen we aldus: ze kunnen onder geen beding gevormd worden zonder de hoogheilige rechten te schenden, die het leven zelf der Kerk raken.

Na echter die genootschappen, die onze gewetensplicht ons verbiedt goed te keuren, ter zijde gesteld te hebben, kan het praktisch lijken te onderzoeken, of het geoorloofd is, in plaats daarvan een ander soort van genootschappen op te richten, dat tegelijk volgens de wet en volgens het kerkelijk recht is, en op die wijze de Franse katholieken te vrijwaren voor de zeer ernstige moeilijkheden, die hen bedreigen.

Ongetwijfeld, niets bekommert, niets beangstigt ons meer dan die moeilijkheden. En mocht er, zo al geen gunstige, toch maar enige hoop bestaan om het zonder schending van Gods rechten te kunnen beproeven en aldus onze beminde kinderen van de vrees voor zulke zware rampen te bevrijden. Maar omdat, zolang de wet blijft wat ze is, zulk een hoop in het geheel niet bestaat, verklaren we, dat het niet geoorloofd is, een proef te nemen met die andere soort van genootschappen, zolang het niet op wettige en zekere wijze zal vaststaan, dat de goddelijke inrichting der Kerk, de onveranderlijke rechten van de paus en de bisschoppen, hun zeggingsmacht over de voor de Kerk nodige goederen, vooral de kerkgebouwen, door middel der genoemde genootschappen altijd ten volle onaangetast en gegarandeerd zullen zijn. Het tegendeel kunnen we niet willen, zonder de heiligheid van onze plicht te verraden en de ondergang der Franse Kerk te veroorzaken.

Er blijft dus voor u, eerbiedwaardige broeders, slechts over, met gebruikmaken van alle middelen, die de burgerrechten aan u toekennen, maatregelen te nemen om de eredienst te regelen en te organiseren. Wij echter zullen bij deze zo belangrijke en zo moeilijke zaak u onze medewerking niet laten ontbreken. Hoewel lichamelijk afwezig, zullen we in de geest en met het hart bij u zijn, en bij iedere gelegenheid u met onze raad en ons gezag behulpzaam wezen.

Neemt dus moedig de last op u, die we u op ingeving van onze liefde voor de Kerk en voor uw vaderland opleggen. Vertrouwt verder alles toe aan de liefdevolle voorzienigheid van God, wiens hulp op de juiste tijd aan Frankrijk, zoals we vastelijk vertrouwen, niet zal ontbreken.

Welke nu de verwijten zullen zijn, waarmede de vijanden van de godsdienst deze onze beslissingen en bepalingen zullen opnemen, is niet moeilijk te voorzien. Ze zullen alles doen om het volk wijs te maken. dat we volstrekt niet uitsluitend tot doel hebben het heil der Kerk in Frankrijk; dat we daarbij zelfs een andere, aan de godsdienst vreemde bedoeling hebben; dat de republikeinse regeringsvorm in Frankrijk door ons gehaat wordt en dat we, om die omver te werpen, de partijstrevingen aanwakkeren; dat we aan de Fransen weigeren, wat de Apostolische Stoel zonder bezwaar aan anderen heeft toegestaan.

Deze en andere dergelijke beschuldigingen zullen, zoals men uit bepaalde voortekenen kan voorzien, onder het volk wijd en zijd verbreid worden met het doel de gemoederen te verbitteren. Welnu, we verklaren ze reeds thans met verontwaardiging voor ten enen male vals, en het zal, eerbiedwaardige broeders, uw taak en die van alle weldenkenden zijn, ze te weerleggen, om namelijk te voorkomen, dat onontwikkelden en onwetenden er door misleid worden.

Wat met name de beschuldiging betreft, dat de Kerk zich elders in een gelijk geval gemakkelijker heeft betoond, zult ge moeten aantonen, dat ze dit gedaan heeft, omdat de omstandigheden daar geheel anders waren en omdat vooral de goddelijke rechten der hiërarchie althans enigermate gegarandeerd waren.

Als een of andere staat de Kerk van zich gescheiden heeft, maar zo, dat hij haar in het volle bezit laat van de aan allen toegestane vrijheid, en haar de vrije beschikking laat over haar eigen goederen, dan heeft hij in meer dan één opzicht wel onrechtvaardig gehandeld, maar dan zou men toch kunnen zeggen, dat hij de Kerk niet in een totaal ondragelijke toestand heeft gebracht.

Doch in Frankrijk gaat het op het ogenblik heel anders toe. Daar hebben de bewerkers van deze onrechtvaardige wet, naar het schijnt, zich een middel willen verschaffen niet zozeer om Kerk en staat te scheiden, maar om de Kerk te onderdrukken. Aldus doen ze, onder de verzekering van hun verlangen naar vrede en onder de belofte van goede verstandhouding, de godsdienst van het vaderland een verwoede oorlog aan, en terwijl ze de fakkel van het vuur der heftigste twisten aansteken, drijven ze de burgers tegen elkander in het harnas tot groot nadeel voor de staat zelf, zoals eenieder ziet.

Zeker, ze zullen trachten de schuld van die strijd en van de onheilen, die er uit zullen volgen, op ons te werpen. Maar ieder die de feiten, waarover we zelf in onze encycliek Vehementer Nos [3697] gesproken hebben, eerlijk onderzocht, zal weten te beoordelen, of wij het zijn, die enig verwijt verdienen, wij, die na uit liefde voor een ons dierbaar volk het ene onrecht na het andere geduldig gedragen te hebben, ons ten slotte gedwongen hebben gezien te verklaren, dat we de heilige grenzen van onze apostolische plicht niet konden overschrijden, dan wel, of- niet veeleer heel de schuld rust op degenen, die uit haat tegen de katholieke Kerk tot zulke excessen gekomen zijn.

Als echter de katholieken van Frankrijk ons waarlijk hun onderdanigheid en toewijding willen bewijzen, dan zullen ze voor de Kerk strijden volgens de vermaningen die we hun gegeven hebben, dat wil zeggen standvastig en dapper, maar zonder een zweem van opstand of geweld. Niet door geweld maar door standvastigheid zullen ze, ingesloten in hun recht als in een burcht, eens de hardnekkigheid van hun vijanden breken. Laten ze echter begrijpen, wat we gezegd hebben en wat we moeten herhalen, dat hun pogingen om de overwinning te behalen vergeefs zullen zijn, als ze niet in volmaakte onderlinge eenheid zich aaneensluiten voor de verdediging van de godsdienst.

Ze hebben nu onze uitspraak betreffende de praktische houding ten opzichte van deze noodlottige wet. Laten ze die met gewilligheid volgen, en, wat ook gedurende de tijd van discussie ieders mening tot nu toe moge geweest zijn, laten ze, bidden we, zich wachten, iemand te kwetsen op grond dat men de zaken beter gezien heeft. Laten ze van hun tegenstanders tijdig leren, wat de gezamenlijke inspanning van mensen met één wil en van vereende krachten vermag. En zoals dezen er in geslaagd zijn, aan hun medeburgers het afschuwelijke juk en brandmerk van die wet op te leggen en in te branden, zo zullen de onzen er in slagen, het weg te nemen en uit te doven.

Als in de zware crisis, welke Frankrijk doormaakt, allen zonder uitzondering, die met inspanning van al hun krachten het hoogste goed van hun vaderland willen verdedigen, verbonden met ons, met hun bisschopen en met elkander - zo gelijk het moet zullen werken voor de godsdienst, dan behoeft men niet alleen niet te wanhopen aan het behoud der Kerk van Frankrijk, maar dan mag men hopen, dat ze weldra zal herrijzen tot haar vroegere waardigheid en voorspoed. Wij voor ons twijfelen er niet in het minst aan, of ze zullen aan onze voorschriften en verlangens volkomen voldoen. Intussen zullen we met vurige ijver alles doen om u de hulp der goddelijke goedheid te verkrijgen, vertrouwend op de bescherming der onbevlekte Maagd Maria.

Als onderpand der hemelse gaven en als bewijs van onze vaderlijke welwillendheid verlenen we aan u, eerbiedwaardige broeders, en aan heel het Franse volk met grote liefde de apostolische zegen.

Gegeven te Rome, bij St. Pieter, de 10e Augustus, feest van de heilige martelaar Laurentius, in het jaar 1906, het vierde jaar van ons pausschap.

PAUS PIUS X