Nederige bijdrage tot een beter en accurater begrip van het Motu Proprio Magnum Principium

Op 3 september 2017 kondigde de Heilige Vader het Motu Proprio Magnum Principium [6628] af, betreffende liturgische vertalingen, die de canon 838, lid 2 en 3 van de Codex van Canoniek Recht [30|838] wijzigt. We begroeten het initiatief van Paus Franciscus met respect en dankbaarheid. Het maakt het mogelijk steeds duidelijker en nauwgezetter de respectieve verantwoordelijkheden van de Bisschoppenconferentie en van de Heilige Stoel te positioneren met het oog op vertrouwensvolle, broederlijke en intensieve samenwerking in dienst van de kerk. Het punt, waarvan gezegd kan worden dat het het hart vormt van het Motu Proprio [6628], wordt uitgewerkt in de brief van 26 september j.l. [6673], die de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten [d:108] aan de Bisschoppenconferenties heeft gericht. Het is in deze context dat de volgende nederige bijdrage is samengesteld, gebaseerd op de volgende observatie: vanuit het perspectief van onze Dicasterie in samenwerking met het werk van de Bisschoppenconferenties van aanpassing en vertaling, volledig vervat in deze twee woorden van canon 838 [30|838]: “recognitio” en “confirmatio”. Wat betekenen zij precies? Dat is het onderwerp van deze bescheiden notitie.

Wetboek van Kerkelijk Recht
Canon 838 voor “Magnum Principium”

Can. 838 — § 1. Sacrae liturgiae moderatio ab Ecclesiae auctoritate unice pendet: quae quidem est penes Apostolicam Sedem et, ad normam iuris, penes Episcopum dioecesanum.

§ 2. Apostolicae Sedis est sacram liturgiam Ecclesiae universae ordinare, libros liturgicos edere eorumque versiones in linguas vernaculas recognoscere, necnon advigilare ut ordinationes liturgicae ubique fideliter observentur.

§ 3. Ad Episcoporum conferentias spectat versiones librorum liturgicorum in linguas vernaculas, convenienter intra limites in ipsis libris liturgicis definitos aptatas, parare, easque edere, praevia recognitione Sanctae Sedis.

§ 4. Ad Episcopum dioecesanum in Ecclesia sibi commissa pertinet, intra limites suae competentiae, normas de re liturgica dare, quibus omnes tenentur.

Canon 838 op het moment van kracht (“Magnum Principium”)

Can. 838 — § 1. Idem

§2. Apostolicae Sedis est sacram liturgiam Ecclesiae universae ordinare, libros liturgicos edere, aptationes, ad normam iuris a conferentia Episcoporum approbatas, recognoscere, necnon advigiliare ut ordinationes liturgicae ubique fideliter observentur.

§ 3. Ad Episcoporum Conferentias spectat versiones librorum liturgicorum in linguas vernaculas fideliter et convenienter intra limites definitos accommodatas parare et approbare atquae libros liturgicos, pro regionibus ad quas pertinent, post confirmationem Apostolicae Sedis edere.

§ 4. Idem

OPMERKING: c. 838 § 3 [30|838]: de woorden "aptatas" (de vroegere canon) en "accomodatas" (de nieuwe canon) zijn synoniemen, waarvan we de zeer gelijkaardige Engelse vertalingen hebben: "aangepast binnen de vastgestelde grenzen" (het oude canon) en "passend ondergebracht binnen de vastgestelde grenzen". De woordwijziging wordt gerechtvaardigd, in het Latijn, door de context: dat wil zeggen, in dit geval, het verwijderen van de verwijzing: in ipsis libris liturgicis" ("in de liturgische boeken zelf gesteld") in de nieuwe c. 838 § 3 [30|838].

Commentaar
De gezaghebbende tekst met betrekking tot liturgische vertalingen is nog steeds de Instructie Liturgiam Authenticam [1663] (L.A.) van 28 maart 2001. Bijgevolg moeten de getrouwe vertalingen (“fideliter”) uitgevoerd en goedgekeurd door Bisschoppenconferenties, in alle opzichten voldoen aan de normen van deze Instructie [1663]. Er is daarom geen merkbare verandering wat betreft de opgelegde standaarden en het resultaat dat uit die standaarden moet volgen. Gegeven het feit dat de woorden recognitio en confirmatio, ook al zijn ze strikt genomen niet synoniem, niettemin uitwisselbaar zijn, is het voldoende het eerste door het laatste te vervangen in de Instructie L.A. [1663]. Dit geldt met name voor nrs. 79 tot en met 84 [1663|79-84].

De veranderingen in canon 838 betreffen alleen lid 2 en 3 [30|838], en gaan over de volgende twee punten:

1. Het onderscheid tussen “aanpassing”, waarvoor de recognitio, en “vertaling” waarvoor de confirmatio van de Apostolische Stoel is vereist.
2. Met betrekking tot de liturgische vertalingen, de expliciete bevestiging dat het aan de Bisschoppenconferenties is om getrouw (“fideliter”) vertalingen van liturgische boeken voor te bereiden, die goed te keuren en te publiceren, na bevestiging van de Apostolische Stoel te hebben verkregen.

Een belangrijke opmerking: het enige nieuwe betreft bovengenoemd punt A: het onderscheid tussen recognitio en confirmatio. Punt B is het “in steen gebeitelde” opschrift opgenomen in het Canoniek Recht [30] van de gebruikelijke en ononderbroken praktijk die gevolgd wordt sinds de eerste Instructie over liturgische vertalingen Comme le prevoit [3691], gegeven op 25 januari 1969, en a fortiori sinds de afkondiging van Liturgiam Authenticam [1663] in 2001.

De recognitio is door de Pauselijke Raad voor de Interpretatie van Wetsteksten [d:98] in een aanvullende toelichting [6672] uit 2006 als volgt gedefinieerd: "een conditio iuris die als een voorwaarde voor rechtsgeldigheid is vereist door de doelstellingen van de Opperste Wetgever." Cf. Communicationes 38, 2006,.. Cf. Communicationes 38, 2006, 16

Bijgevolg kan het liturgische boek niet worden gepubliceerd indien de recognitio niet wordt verleend. De recognitio beschermt en waarborgt naleving van de wet en de gemeenschap van de Kerk (haar eenheid).

De confirmatio (bevestiging) wordt door de Codex Iuris Canonici [30] (CIC) in uiteenlopende omstandigheden gebruikt. Hier volgen drie voorbeelden:

1. In geval van een verkiezing die door een hogere autoriteit moet worden bevestigd vgl: (vgl. c. 147, 178, 179) [[[30|147.178.179]]]
2. De bevestiging van de besluiten van een Oecumenisch Concilie door de Paus van Rome voordat zij worden afgekondigd
3. Het besluit tot ontslag van een lid van een religieuze instelling, dat pas van kracht kan worden na de bevestiging door de Heilige Stoel of de diocesane bisschop, al naar gelang de aard van de instelling - naar pauselijk recht of bisschoppelijk recht.

In al deze gevallen gaat het om een individu dat handelt in overeenstemming met zijn eigen autoriteit, en een hogere autoriteit die zijn besluit moet bevestigen met het doel om de naleving van de wet te evalueren en te waarborgen. Indien een Bisschoppenconferentie de vertaling van een liturgisch boek heeft voorbereid en goedgekeurd, kan zij dus die vertaling niet publiceren zonder op voorhand bevestiging te hebben verkregen van de Heilige Stoel. In de bovengenoemde gevallen die een confirmatio vereisen, is de hogere autoriteit verplicht de overeenstemming van de handeling met de geldende wetgeving te evalueren alvorens haar te bevestigen. Evenzo kan de Heilige Stoel de confirmatio slechts verlenen na naar behoren te hebben onderzocht of de vertaling “getrouw” (“fideliter”) is, dat wil zeggen consistent met de tekst van de editio typica in het Latijn op basis van de criteria zoals uiteengezet in de Instructie Liturgiam Authenticam [1663] over liturgische vertalingen.

Net als de recognitio is de confirmatio geenszins een formaliteit, dat wil zeggen een soort goedkeuring die wordt verleend na een snelle beoordeling van het werk op basis van een a priori gunstige aanname dat de vertaling die door de Bisschoppenconferentie is goedgekeurd, op getrouwe wijze (“fideliter”) is uitgevoerd. Bovendien, wat betreft de recognitio vereist in de vroegere c. 838 § 3 [30|838], vooronderstelt en impliceert de confirmatio een gedetailleerde inspectie van de kant van de Heilige Stoel, en de mogelijkheid voor laatstgenoemde om de confirmatio te baseren op bepaalde aanpassingen sine qua non van specifieke punten die nodig waren op grond van het feit dat zij niet in overeenstemming zijn met het criterium van “getrouwheid”, dat vanaf nu is beschreven in de Codex Iuris Canonici [30]. Het besluit van de Heilige Stoel is bindend voor de Bisschoppenconferentie. We moeten hier opmerken dat dit ook de "mens" (=geest) van deze norm is, die overeenkomt met de interpretatie die de Secretaris van de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten [d:108], Zijne Hoogwaardige Excellentie A. Roche, eraan geeft in zijn “ Commentaar op het Motu Proprio Magnum Principium [6630]”: “De confirmatio van de Apostolische Stoel neemt daarom niet de vorm aan van een alternatieve ingreep in een vertaling, maar van een gezagvolle handeling waarmee het bevoegde dicasterie de goedkeuring van de bisschoppen ratificeert. Uiteraard wordt hier een positieve beoordeling verondersteld van de trouw en de overeenkomst van de vervaardigde teksten ten opzichte van de editio typica waarop de eenheid van ritus is gebaseerd, en vooral rekening gehouden met de teksten die van het grootste belang zijn, in het bijzonder de sacramentele formuleringen, de eucharistische gebeden, de wijdingsgebeden, de rite van de Mis enzovoort.” Wanneer dus, bijvoorbeeld in het Credo van de Orde van de Mis, de uitdrukking “consubstantialem Patri” in het Nederlands wordt vertaald als “één in Wezen met de Vader”, zou, ja zelfs moet de Heilige Stoel de vertaling opleggen (vgl. n. 6) [[al:6]]: “medezelfstandig met de Vader”, als voorwaarde sine qua non voor haar confirmatio van het volledige Romeins Missaal in het Nederlands.

Opgemerkt zij daarom dat de verandering in de tekst van c. 838 § 3 [30|838] (de recognitio is vervangen door de confirmatio) geenszins de verantwoordelijkheid van de Heilige Stoel en zo haar autoriteit met betrekking tot liturgische vertalingen, wijzigt: de Apostolische Stoel moet beoordelen of de vertalingen die zijn uitgevoerd door de Bisschoppenconferenties waarlijk “getrouw” (“fideliter”) zijn aan de editio typica in het Latijn met het doel de gemeenschap in de Kerk, dat wil zeggen haar eenheid, te waarborgen, te bewaren en te bevorderen.

De woorden recognitio en confirmatio zijn niet strikt synoniem om de volgende twee redenen:

1. Het woord recognitio is voorbehouden aan aanpassingen die goedgekeurd zijn door Bisschoppenconferenties zoals voorzien door de wet (ad normam iuris) (c. 838 § 2) [[30|838]], terwijl het woord confirmatio betrekking heeft op liturgische vertalingen. (c. 838 § 3) [[30|838]] Dit verschil is positief; het voordeel ligt in het feit dat het vanaf dit moment duidelijk onderscheid maakt tussen twee zeer verschillende velden: aanpassing en vertaling. Ook al zijn de twee woorden uitwisselbaar als het gaat om de verantwoordelijkheid van de Heilige Stoel (vgl. n. 6) [[al:6]], ze zijn niet strikt synoniem als het gaat om hun effect op de editio typica. Eerstens, de aanpassingen uitgevoerd ad normam iuris veranderen de editio typica in bepaalde, door de wet gespecificeerde gevallen vgl: hoofdstuk 9, nrs. 386-399) [[[1798|386-399]]], vandaar de noodzaak van een recognitio. Vertalingen veranderen de editio typica niet; integendeel, zij moeten getrouw zijn (“fideliter”), vandaar de noodzaak van een confirmatio. Dit belangrijke punt moet daarom nogmaals benadrukt worden: de confirmatio is helemaal geen soort van verkleinde of gereduceerde recognitio, en haar kracht is net zo robuust als die van de recognitio van de voormalige c. 838 § 3 [30|838].
2. Vervolgens, met betrekking tot de recognitio lijkt de confirmatio een meer eenzijdig karakter te hebben dat aan het eind van de rit om de hoek komt kijken: voorbereiding - goedkeuring door de Bisschoppenconferentie. Men kan zeker veronderstellen dat de recognitio, die ook a posteriori om de hoek komt kijken, vanwege haar aard een zekere voorbereidende consultatie tijdens het vertalingsproces vooronderstelt, zodat een tekst ontstaat die voor beide partijen acceptabel is. In de c. 838 § 3 [30|838] die door het Motu Proprio Magnum Principium [6628] is gewijzigd, moet de confirmatio van de kant van de Heilige Stoel beschouwd worden in combinatie met “fideliter” en “approbatio” (“approbare”) aan de kant van de Bisschoppenconferentie. Van nu af aan heeft, voorzover er expliciet een beroep wordt gedaan op de Bisschoppenconferenties door de norm van het Canoniek Recht, om vertalingen “goed te keuren” die “getrouw” zijn aan de Latijnse tekst van de editio typica, de Heilige Stoel a priori vertrouwen in hen. Normaal gesproken intervenieert de Heilige Stoel daarom niet in hun werk, tot het moment van de confirmatio, die een laatste of afsluitende handeling vormt. (echter, vergelijk over dit onderwerp ook n. 5) [[al:5]] Het is duidelijk dat de procedure van de confirmatio ook aanleiding kan geven tot voorbereidende gedachtewisselingen, mochten de Bisschoppenconferenties zulks verlangen van de Heilige Stoel, of indien een procedure van wederzijdse raadpleging is voorzien door beide partijen, die wenselijk kan worden geacht.

Conclusie
De werkelijkheid van de “recognitio” en van de “confirmatio” is onderdeel van ons dagelijks leven: we wenden ons immers, bewust van onze beperkingen, tot een ander persoon om het werk dat we naar ons beste kunnen hebben gedaan, te “evalueren”. Op die manier kunnen we ons werk verbeteren, door gebruik te maken van de observaties of zelfs correcties, zouden die noodzakelijk blijken te zijn, van die persoon. Zo ligt ook de verantwoordelijkheid van een professor jegens een student die zijn of haar thesis voorbereidt, of, eenvoudiger, van ouders ten opzichte van het huiswerk van hun kinderen, en ook, in meer algemene zin, van academische gezagsdragers en promotoren. Zo bezien is ons leven een tapijt van “recognitio” en “confirmatio”, waardoor wij in staat zijn voort te gaan met de grootst mogelijke “getrouwheid” met betrekking tot de eisen van de werkelijkheid en in alle kennisgebieden in dienst van God en onze naaste. (Vgl. Mt. 25, 14-30; vgl. de gelijkenis van de talenten) [[b:Mt. 25, 14-30]] De “recognitio” en de “confirmatio” zoals uitgevoerd door de Heilige Stoel, en die een vertrouwensvolle, broederlijke en intensieve samenwerking met de Bisschoppenconferenties vooronderstelt, vormen onderdeel van dit kader. Zoals het Motu Proprio [6628] van de Heilige Vader, waaraan de brief aan de Bisschoppenconferenties van 26 september [6673] refereert, op bewonderenswaardige wijze uitdrukt: het gaat erom “de samenwerking tussen de Apostolische Stoel en de Bisschoppenconferenties makkelijker en vruchtbaarder te maken”.

Vaticaanstad, 1 oktober 2017

Robert Kard. Sarah
Prefect van de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten [d:108]