Bij gelegenheid van de internationale conferentie van de Verenigde Naties over het milieu in Stockholm

Meneer de secretaris-generaal,

Bij gelegenheid van de opening van de conferentie van de Verenigde Naties over het milieu, waarvan u met ijver en deskundigheid de voorbereiding hebt verzorgd, zouden wij u en alle deelnemers willen zeggen, met hoe grote belangstelling wij deze grote onderneming volgen. De zorg het natuurlijk milieu te bewaren en te verbeteren, evenals het edele streven om een eerste gebaar van samenwerking op wereldniveau te stimuleren ten gunste van dit voor allen zo noodzakelijk goed beantwoorden aan een diep gevoelde eis bij de mensen van onze tijd.

Inderdaad groeit heden ten dage het besef, dat de mens en zijn omgeving meer dan ooit onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn: het milieu is een essentiële voorwaarde voor leven en ontwikkeling van de mens en op zijn beurt ontwikkelt en veredelt deze zijn milieu door zijn tegenwoordigheid, zijn werk, zijn beschouwing. Maar het scheppende vermogen van de mens zal slechts ware en duurzame vruchten dragen, naarmate de mens de wetten respecteert die de levensdrang en het regeneratievermogen van de natuur beheersen: de een en de ander zijn solidair en hebben deel aan een gemeenschappelijke tijdelijke toekomst. Daarom is de mensheid dan ook gewaarschuwd de, te dikwijls blinde en brutale, aandrang tot materiële vooruitgang die wordt overgelaten aan haar eigen dynamiek te vervangen door respect voor de biosfeer in een wereldomspannende visie van haar domein, dat geworden is tot 'maar één aarde', om het mooie devies van de conferentie te herhalen.

Het tenietdoen van de afstanden door de vooruitgang op het gebied van de communicatie; de vestiging van steeds nauwer banden tussen de volkeren door de economische ontwikkeling; de steeds grotere onderwerping van de krachten van de natuur aan de wetenschap en de technologie; de vermeerdering van de menselijke betrekkingen over de slagbomen van nationaliteiten en rassen heen: dit zijn even zovele factoren van onderlinge afhankelijkheid ten goede of ten kwade, zij kunnen de hoop op heil in zich dragen, maar ook het risico van mislukking. Een misbruik, een verslechtering die op een punt van de wereld zijn veroorzaakt, hebben hun weerslag op andere plaatsen en kunnen de kwaliteit van het leven van de anderen veranderen, dikwijls buiten hun weten en hun schuld. De mens weet voortaan met zekerheid, dat de wetenschappelijke en technische vooruitgang, ondanks zijn veelbelovende aspecten voor de vooruitgang van alle volkeren, als alle menselijk werk een sterke lading van ambivalentie in zich draagt, ten goede of ten kwade.

Het gaat op de eerste plaats om de toepassing door het verstand van zijn ontdekkingen voor vernietigingsdoeleinden, zoals het geval is met atomaire, chemische en bacteriologische wapens en zoveel andere, grote en kleine, oorlogsinstrumenten waarvan het morele geweten alleen maar een afkeer kan hebben. Maar hoe kan men de verstoringen in het evenwicht miskennen die in de biosfeer worden veroorzaakt door het ongeordend gebruik van de fysische reserves van onze planeet, zelfs wanneer dat geschiedt met het doel iets nuttigs te produceren, zoals de verkwisting van onvervangbare natuurlijke hulpbronnen; de verontreiniging van de bodem, het water, de lucht en de ruimte welke het plantaardige en dierlijke leven aantast? Dit alles draagt bij tot de verarming en verslechtering van het milieu van de mens, en wel in zo'n mate, zo zegt men, dat zijn overlevingskansen erdoor worden bedreigd. Tenslotte moet men met nadruk wijzen op de uitdaging aan onze generatie om deeldoeleinden en onmiddellijke doelen te overstijgen en voor de mens van morgen een gastvrijer aarde te verzekeren.

Aan de onderlinge afhankelijkheid moet voortaan medeverantwoordelijkheid, aan de gemeenschappelijke lotsbestemming solidariteit beantwoorden.

Dat zal niet mogelijk zijn, als men zijn toevlucht neemt tot gemakkelijke oplossingen. Evenmin als het demografische probleem wordt opgelost door op onbillijke wijze de toegang tot het leven te beperken, kan het milieuprobleem worden tegengegaan louter door middelen van technische aard. Deze zijn voorzeker onmisbaar, en uw assemblee zal ze moeten bestuderen en de geëigende middelen tot herstel van de situatie moeten voorstellen. Het is bijvoorbeeld maar al te duidelijk, dat de industrie een van de voornaamste oorzaken van vervuiling is en dat daarom noodzakelijk zij die de leiding ervan hebben hun methodes moeten vervolmaken en het middel moeten vinden om met de minst mogelijke schade voor de productie de oorzaken van de vervuiling te verminderen, zo niet geheel op te heffen. Bij dit werk van sanering is het ook evident, dat een hoogst belangrijke rol toekomt aan de chemici en dat van hun vakkundigheid zeer veel wordt verwacht.

Maar alle technische maatregelen zouden zonder uitwerking blijven, als daarmee niet het besef gepaard ging, dat een radicale mentaliteitsverandering noodzakelijk is. Allen zijn geroepen tot scherpzinnigheid en moed. Zal onze beschaving, verleid als ze wordt haar buitengemene successen door te drijven door een despotische overheersing van het menselijk milieu, tijdig genoeg de weg vinden van de beheersing van haar materiële groei, van wijze gematigdheid in het gebruik van het voedsel der aarde, van een werkelijke armoede van geest om de zo dringende en noodzakelijke omschakelingen teweeg te brengen? Wij willen het gaarne geloven, want de excessen zelf van de vooruitgang brengen de mensen, en veelbetekenend vooral de jeugd, ertoe te erkennen, dat hun beheersing van de natuur zich moet richten naar de eisen van een waarachtige ethiek. De verzadiging die bij sommigen door een al te gemakkelijk leven teweeg wordt gebracht en het groeiend bewustzijn bij een groot aantal van de saamhorigheid die het mensdom samenbindt, werken samen tot het herstel van die eerbiedige houding die in wezen de grondslag vormt van de relatie waarin de mens staat tot zijn milieu. Waarom zouden we hier niet het onvergankelijk voorbeeld aanhalen van de heilige Franciscus van Assisi en melding maken van de grote christelijke contemplatieve orden, die het getuigenis afleggen van een innerlijke harmonie die zij verwierven in het kader van een vertrouwvolle gemeenschap met het ritme en de wetten van de natuur?

'Al wat God geschapen heeft is goed', schrijft de heilige apostel Paulus (1 Tim. 4, 4) [b:1 Tim. 4, 4], daarmee een woord herhalend van Genesis met betrekking tot het welbehagen van God in elk van zijn werken. De schepping beheersen betekent voor het menselijk geslacht niet haar vernietigen, maar haar vervolmaken; niet de wereld omvormen in een onbewoonbare chaos, maar in een woonplaats die mooi is en haar orde ontleent aan de eerbied voor elk ding. Daarom kan ook niemand zich op absolute en egoïstische manier meester maken van het milieu, dat geen 'res nullius' - eigendom van niemand - is, maar de 'res omnium' - een erfgoed van de mensheid -, in die mate, dat de bezitters - privé of publiek - het gebruik ervan moeten regelen voor het welbegrepen welzijn van allen: de mens is de eerste en meest waarachtige rijkdom van de aarde.

Daarom moet dan ook de zorg aan allen de mogelijkheid te bieden van deelneming aan een billijke verdeling van de - bestaande of potentiële - hulpbronnen van onze planeet in het bijzonder rusten op het geweten van de mensen van goede wil. De ontwikkeling, dat wil zeggen, de integrale ontplooiing van de mens dient zich zodoende aan als het thema bij uitstek, als de sluitsteen van uw beraadslagingen, waarbij u aan het zoeken naar het ecologisch evenwicht het zoeken naar een juist evenwicht van welvaart tussen de centra van de geïndustrialiseerde wereld en haar onmetelijke periferie zult moeten weten te verbinden. De ellende, zo heeft men terecht gezegd, is de ergste van alle vervuilingen. Is het een hersenschim te hopen, dat de jonge naties, die ten koste van grote inspanningen een betere toekomst trachten op te bouwen voor hun bevolkingen, terwijl ze de positieve verworvenheden van onze beschaving zoeken te assimileren, maar de uitwassen en afwijkingen ervan afwijzen, de pioniers worden van een opbouw van een nieuwe wereld waarvoor de conferentie van Stockholm geroepen is het startsein te geven? Het zou des te onbillijker zijn hun de middelen daartoe te ontzeggen, omdat zij dikwijls een zware en onverdiende bijdrage hebben moeten leveren aan het verval en de verarming van het gemeenschappelijk biologisch erfgoed. In plaats van, daarom, in de strijd voor een beter milieu de schrikreactie te zien van de rijken, zou men er, voor het welzijn van allen, een bevestiging van het geloof in en de hoop op zijn bestemming moeten zien van de mensenfamilie verzameld rond een project dat allen aangaat.

Met deze gevoelens bidden wij de Almachtige om aan 'alle deelnemers, met de overvloed van zijn zegen, het licht van de Wijsheid te schenken, alsmede de drijfveer van de broederlijke Liefde, opdat hun werk volledig moge slagen.

Vanuit het Vaticaan, 1 juni 1972.

PAULUS PP. VI