Ze handelt over de katholieke actie. Men moet echter dit woord niet nemen in de bepaalde betekenis, die het sedert Pius XI gekregen heeft. Het gaat hier meer over de katholiek sociale actie, of, zoals deze, in Italië met een zeer voor misvatting vatbaar woord genoemd werd de "Christelijke democratie", gelijk deze door Leo XIII in de encycliek Graves de Communi Re [738] omschreven was.
Pius X sloot zich, wat zijn sociaal program betreft, geheel bij zijn voorganger aan. Dit bleek al aanstonds bij het begin van zijn pontificaat. Op 6 November 1903 richtte hij een breve aan graaf Giovanni Grosoli, de toenmalige algemene president van het "Werk der congressen en verenigingen", waaraan Leo XIII de taak had toevertrouwd "om de gemeenschappelijke actie der katholieken onder toezicht en leiding der bisschoppen te regelen". vgl: Graves de Communi Re [[[738|(28)]]] De "Opera dei.. De "Opera dei congressi" omvatte verscheiden groepen of secties, waarvan de tweede groep was die der "Azione popolare cristiana o democratico-cristiana". Graaf Grosoli was president van het algemeen comité of de permanente algemene raad. Van de tweede groep was president graaf Stanislaus Medolago Albani. In de boezem van de "Opera dei corurressi" heersten spanningen tussen meer conservatieve en meer vooruitstrevende democratische elementen. Aanleiding tot de breve was een binnenkort te houden algemeen congres. De Paus wees de president op Leo's encyclieken Rerum Novarum [651], Graves de Communi Re [738], alsook op de instructie Non Expedit [5841] van 27 Jan. 1902, die op last van Leo XIII door de Congregatie voor buitengewone kerkelijke aangelegenheden was uitgevaardigd, om een einde te maken aan de twisten der katholieken over de juiste zin der encycliek Graves de Communi Re [738]. Een ander, nieuw program was niet nodig. De breve zegt, dat men aan de.. De breve zegt, dat men aan de Paus tevergeefs een nieuw program zou vragen. Zie Pii X P.M. Acta I, p. 52 Ditzelfde bleek eveneens uit het door de Paus op 18 December 1903 uitgevaardigde motu propria Vrede voor dit gekwelde land en verzoening onder de broeders [5840]. Hierin gaf hij aan de Italiaanse katholieke volksactie een grondwet, die in al haar vergaderlokalen moest worden opgehangen en dikwijls moest worden voorgelezen. Welnu, dit regolamento was, om zo te zeggen, geheel getrokken uit de stukken van Leo XIII. Het telde 19 paragrafen en achter elk daarvan stond tussen haakjes een document van Leo XIII aangehaald, waaraan de paragraaf, zo al niet letterlijk, dan toch wat de zin betreft, was ontleend. De aangehaalde stukken waren: de encyclieken Quod Apostolici Muneris [822], Rerum Novarum [651], Graves de Communi Re [738] en de instructie Non Expedit [5841].
Nu had Leo XIII, met name in zijn laatste sociale encycliek Graves de Communi Re [738], onder meer vooral op twee dingen sterke nadruk gelegd. Vooreerst, de "Christelijke democratie" moest scherp onderscheiden blijven van politieke actie. Deze was trouwens in Italië door het zg. Non Expedit [5841] Pius IX verbood in het.. Pius IX verbood in het decreet Non expedit ( 1868) den Katholieken deel te nemen aan de verkiezingen voor het parlement, omdat de eed, dien kiezers en gekozenen op de grondwet moesten afleggen, een indirecte goedkeuring van het wettig bestaan van Italië in zich sloot." Aldus Kardinaal de Jong, Handboek der Kerkgeschiedenis, IV (1949), bladz. 73-74. Katholieken mochten daarom niet kiezen voor het parlement, en ook niet zich laten kiezen (ni eteitori ni eletti). Niet verboden was het, deel te nemen aan de administratieve verkiezingen voor gemeenteraden en provinciale raden. Dit had reeds Pius IX op 27 September 1876 goedgekeurd. Leo XIII had, gedurende heel zijn lange regering het Non expedit gehandhaafd. Sommigen, vooral van vooruitstrevende richtingen, trachtten de afschaffing van het Non expedit te bewerken, voor een deel via facti door er zich niet aan te storen. Dit gaf aanleiding tot veel strijd, nog meer, doordat politieke en sociale actie niet voldoende gescheiden werden gehouden. aan de katholieken, voor zover het parlementsverkiezingen gold, feitelijk verboden. Vervolgens, de katholieken moesten zich bij het voeren van sociale actie houden aan de leiding van het kerkelijk gezag, d.i. praktisch van de bisschoppen. vgl: Graves de Communi Re [[[738|(10.12.31)]]] Ook deze instructie had dit ingescherpt. [[5844]] ((5840|13.14|Op beide punten van Leo's bepalingen beroept ook dit motu proprpio zich))
Tegen beide voorschriften werd in Italië reeds onder Leo XIII misdaan, en onder Pius X, die het Non Expedit [5841] niet had opgeheven, was dit niet minder geworden. Het geschiedde niet alleen door leken, maar ook door een aantal, vooral jongere geestelijken. Sommigen lieten zich daarbij wellicht meer leiden door goed bedoelde, maar onberaden en onbesuisde ijver; bij anderen echter heerste een gevaarlijke geest van opstandigheid. In dezelfde tijd trad ook het.. In dezelfde tijd trad ook het modernisme op wijsgerig en theologisch gebied al meer en meer op. Ook dit verzette zich tegen het kerkelijk leergezag. Sommigen van de "autonomen" op sociaal gebied waren ook niet van modernisme vrij. vgl: Pascendi Dominici Gregis [[[447|102]]] Een ernstig symptoom van deze opstandige geest was het ontstaan van de beweging der zich noemende "autonome christelijk-democraten", wier naam al zegt, dat ze onafhankelijk wilden zijn van het kerkelijk gezag.
Pius X trad tegen deze en dergelijke bewegingen met kracht op. In een circulaire van het staatssecretariaat op last van de Paus op 28 Juli 1904 aan alle bisschoppen van Italië gericht en aanvangend met de woorden La Santità di Nostro Signore werd de algemene permanente raad, genaamd "Raad der congressen en comité's", voor ontbonden verklaard. Bij deze ontbinding werd.. Bij deze ontbinding werd echter de tweede groep, die der "Azione popolare cristiana" gehandhaafd, zoals ook gezegd wordt in de encycliek Il fermo proposito vgl: Il fermo proposito [[[5837|25]]] De katholiek sociale actie werd gesteld onder de leiding van graaf Stanislaus Medolago Albani Deze was, zoals boven gezegd.. Deze was, zoals boven gezegd is, president der tweede groep. Reeds op 16 Maart had deze groep de Paus een adres aangeboden, waarin haar volledige volgzaamheid voor zijn directieven werd betuigd. De Paus zond de voorzitter op 19 Maart 1904 een prijzend en bemoedigend antwoord. Het is de brief Fra te tante dimostrazioni di affetto, Pii X P.M. Acta, I, pp. 216-218. en in ieder bisdom zou de bisschop aangeven, hoe die actie moest worden geleid. Op deze maatregelen van de Paus werd door de pers en op vergaderingen der "autonomen" zeer fel en dikwij}s met grove oneerbiedigheid tegen het kerkelijk gezag gereageerd. Daarbij kwam men ook met de uitvlucht, dat de Paus .eigenlijk niet gesproken had, wijl de circulaire was uitgegaan van het staatssecretariaat. De "autonomen" schreven voor de maand Maart 1905 een te Bologna te houden congres uit. Als antwoord hierop richtte de Paus op 1 Maart 1905 een geheel eigenhandig schrijven [5843] aan kardinaal Svampa, aartsbisschop van Bologna. Scherp veroordeelt hij daarin de uitvlucht der "autonomen"; hij wijst hun beweringen, dat Paus en bisschoppen wel zeggingsrecht hebben in zaken van geloof en zeden, maar niet het recht om de sociale actie te leiden, met beslistheid af; hij spreekt zijn bezorgdheid uit voor zo vele jongelieden, die door de verkeerde partij dreigen te worden verleid; hij verklaart, dat allen, die zich ware katholieken wilden tonen, van dat congres verre moesten blijven. Aan de priesters verbood hij het deelnemen aan het congres en iedere steun aan de autonome beweging. Pii X P.M. Acta, II, pp... Pii X P.M. Acta, II, pp. 53-55 Er kwam langzamerhand een scheiding der geesten. Wel bleven verscheidenen hardnekkig in hun verzet tegen het gezag, maar de meerderheid sloot zich vastberaden aan bij de Paus. Deze vaardigde nu op 11 Juni 1905 zijn encycliek Il fermo proposito [5837] uit, naar hij zelf in n. 4 [5837|4] zegt, als een woord van vaderlijke bemoediging en opwekking. Men zal na het bovenstaande begrijpen, waarop Pius X zinspeelt, als hij in n. 4 [5837|4] spreekt van "zich aan de tucht onttrekkende richtingen", en als hij in n. 40 [5837|40] spreekt over degenen, die zich ongeroepen tot leiders opwierpen. Ook zal men begrijpen, waarom de nn. 41-42 [5837|41-42] in de encycliek een plaats gekregen hebben.
Deze is overigens een positief principieel stuk. Uit het feit, dat ze in het Italiaans geschreven en aan de Italiaanse bisschoppen gericht is, blijkt, evenals uit sommige passages, dat ze op de eerste plaats voor Italië was bestemd. Toch bevat ze veel, dat ook voor onze tijd en buiten Italië zijn waarde heeft. Dit geldt zeker voor heel het eerste deel, nn. 5-15 [5837|5-15]. Uit het tweede deel is n. 16 [5837|16] volkomen toepasselijk op de leden der tegenwoordige "Katholieke Actie"; het kan hun gerust als een gezagvol woord worden voorgehouden. Hetzelfde zou men kunnen zeggen van nn. 17-19 [5837|17-19].
Uit het tweede deel verdient verder één ding nog bijzonder te worden opgemerkt. Waar de Paus het heeft over de aanwending van doeltreffende moderne middelen voor de actie der katholieken (n. 26 vv.) [5837|26-27], vermeldt hij "die burgerrechten, welke de moderne constitutie aan allen, en dus ook aan de katholieken toestaan". Dit is voor hem het uitgangspunt om ook over hun politieke actie iets te zeggen. Het Non Expedit [5841] wordt in n. 28 [5837|28] gehandhaafd, maar de mogelijkheid van dispensatie wordt "in bijzondere gevallen" opengelaten. Men krijgt bij de lezing van nn. 28-32 [5837|28-32] zelfs de indruk, dat de Paus verdere inperking of eventuele algehele opheffing van het Non Expedit [5841] in de geest had. Zo ver is het echter toen nog niet gekomen.
Pius X heeft met zijn encycliek Il fermo proposito [5837] zeker succes gehad. In Februari 1906 werd overeenkomstig n. 22 [5837|22] door het congres van 4200 katholieke verenigingen te Florence de "Unione cattolica popolare italiana" opgericht naar het model van de Duitse ,,Volksverein für das katholische Deutschland", waarop de encycliek in het genoemde nummer wel zinspeelt. Toch was het succes niet onverdeeld. De opstandige beweging bleef zich roeren en nog veel verwarring veroorzaken. Pius X heeft dan ook menigmaal disciplinair moeten optreden tegen personen, verenigingen en persorganen van de onafhankelijke richting. Het voornaamste daarop betrekking hebbende stuk is de encycliek Pieni l'Animo [5842] van 28 Juli 1906, waarin de Paus voor de Italiaanse bisschoppen zijn hart uitstort over "een verstoring der orde, waarvan de noodlottige gevolgen zich reeds merkbaar maken; en als men die niet met krachtige hand tot de diepste wortels uitrukt, zullen zich in de loop der jaren nog noodlottiger gevolgen vertonen". Hij klaagt over de geest van insubordinatie en onafhankelijkheid, met name bij priesters, vooral bij jongere priesters. Daarom wijst hij de bisschoppen op hun plicht van voorzichtigheid bij het toelaten tot de heilige wijdingen, op het voorkomen of onderdrukken van misbruiken bij de prediking, bij het schrijven in de pers e.d. Ten slotte verbiedt hij voor de geestelijken het lidmaatschap der onder de leiding van de priester Romolo Murri Murri had, naar het schijnt,.. Murri had, naar het schijnt, zijn beweging aanvankelijk ook "Democrazio cristiana" genoemd. Na dit verbod onderwierp hij zich niet en werd gesuspendeerd. Ook dit bracht hem niet tot inkeer. In Maart 1909 werd hij in de grote ban gedaan. Hij is onverzoend met de Kerk gestorven. staande "Lega democratica nazionale", voor seminaristen onder straffe van uitsluiting van de wijdingen, voor priesters onder straffe van suspensie (schorsing). Daar deze encycliek van disciplinair karakter is, geheel afgestemd op het toenmalig Italië en, in tegenstelling met Il fermo proposito [5837], geen lering van algemene blijvende strekking bevat, achtten we het overbodig haar in extenso op te nemen.
Om RK Documenten te kunnen verbeteren is uw reactie zeer waardevol. Heeft u aanmerkingen of suggesties voor verbeteringen of bent u een fout tegen gekomen? Laat het ons weten.
Naar de oude site