Antwoord kardinaal Danneels bij gelegenheid van afsluiting van "Ad limina"-bezoek 2003

Heilige Vader, De bisschoppen van België, samen met de gelovigen van ons land en ongetwijfeld ook met vele anderen die hun geloof niet delen, wensen U heel oprecht te feliciteren ter gelegenheid van de 25ste verjaardag van uw pontificaat. Wij willen de Heer danken voor dit lange rijke leven dat geheel was toegewijd aan dienst van de Heer, aan zijn Kerk en aan de hele wereld. Glorie zij God en oprechte dank aan U Heilige Vader. De bisschoppen zijn bijzonder verheugd naar U te komen op bezoek ad visita apostolorum. Bij U te kunnen komen en ondergedompeld te worden in deze universele kerkervaring, is voor ons altijd een uitgelezen en onvergetelijk moment. Die momenten te mogen beleven is voor ons werkelijk een genade evenals het feit dat U ons, zoals Petrus, bevestigt als broeders in het geloof. Dit bezoek is voor ons ook de gelegenheid om u te laten delen in onze vreugde en pijn als bisschoppen en herders van dat stukje Kerk, dat in België is gelegen. En, om een portret in licht en schaduw te schilderen waardoor u dit clair-obscur, waarin wij dagelijks leven en werken, met ons kunt delen. Er is wel haast geen enkel facet van het kerkelijke leven in ons land waarin dit positieve en negatieve niet onlosmakelijk vervlochten zijn en zo het weefsel van onze pastorale opdracht kleuren.

Negatieve invloed door secularisme en rijkdom
Ons land is een sterk geseculariseerd land en het wordt het nog meer en meer als we de statistieken mogen geloven. België is een zeer welvarend land met zeer complexe structuren en ook meer en meer pluralistisch. Tegelijk is er een grote instroom van migranten en mensen die bij ons asiel zoeken. We stellen ook een grote en steeds meer zichtbare aanwezigheid van de Islam vast wat soms voor spanningen zorgt en moeilijkheden. Maar de christenen van ons land zijn bijzonder gastvrij en doen alles om die mensen zo goed mogelijk op te vangen. Zij vragen daarom aan de moslimlanden ook een zekere wederkerigheid ten aanzien van hun christelijke broeders en zusters. Zoals gezegd leven wij in een rijk en overvloedig land. De charmes van een cultuur van welbevinden bekoren uiteraard ook de christenen. Deze verleiding dreigt evenwel van elk van ons "een rijke jongeling" te maken, die, omdat hij zoveel bezit, aarzelt om Christus van zeer nabij te volgen en voor altijd. Uiteraard zal het de Heer verdrieten als hij ziet dat zoveel mensen vertrekken, maar niet omdat ze Jezus niet hoogachten; ze houden immers van Hem. Maar ze durven Jezus' leven niet delen in alles en voor altijd. En dat maakt ook hen zelf soms verdrietig. Dagelijks bidden wij om de genade van de Heilige Geest opdat Hij een Pinksteren van het hart zou bewerken, zoals mijn voorganger kardinaal Suenens het vroeger zo vaak verwoordde. Wij weten immers dat de genade zoveel krachtiger is dan alle rijkdom, hoe aantrekkelijk deze laatste ook mag zijn.

Inititiatieven van de Bisschoppen
Intussen stellen, wij bisschoppen, alles in het werk om de harten van de mensen ontvankelijk te maken voor het zaad van de Blijde Boodschap. De voorbije jaren hebben we in onze Kerk een bijzondere inspanning gedaan om onze pastoraal te redynamiseren, een inspanning die daarbuiten allicht onvoldoende gekend is. Wat er via de buitenlandse media over onze Kerk verschijnt is zelden een 'zegebulletin' maar vaak een zoveelste bericht van een nederlaag. Maar op het terrein, waar wij werken, is de realiteit vaak helemaal anders. Zo heeft bijvoorbeeld de apostolische brief Novo millennio ineunte [9] op ons een zeer sterke indruk gemaakt en ons geïnspireerd. Ingaande op uw dringende oproep Duc in altum, hebben de bisschoppen een pastoraal programma uitgewerkt dat gespreid is over drie jaar. De drie dimensies van het Kerk-zijn staan daarbij centraal: de diaconie, de verkondiging en de liturgie. Het Jaar van de diaconie ligt reeds achter ons. Het werkdocument dat we bij die gelegenheid hebben gemaakt heeft ruime weerklank gevonden in onze kerken en we stonden verwonderd over het indrukwekkende aantal initiatieven op het vlak van diaconie en caritas dat aan de basis zijn genomen, bekommerd om de armen bij ons en voor de mensen in de derde wereld. We zijn momenteel in het Jaar van de Verkondiging. We hebben dat voorbereid door een document "Gezonden om te verkondigen". De brochure kende een onverhoopt succes en is zeer ruim verspreid, bestudeerd en er wordt intens mee gewerkt. Het volgende Jaar zal gewijd zijn aan de liturgie. En we willen dat triennium bekronen met een vierde jaar, dat volledig in het teken van het gebed zal staan en gewijd aan de universele roeping tot heiligheid, wat overigens de kern was van uw Apostolische Brief Novo millennio ineunte [9]: dat we allen geroepen zijn om heiligen te worden. Ja, dit facet van onze pastorale inspanningen mogen we ongetwijfeld rangschikken langs de zijde van de lichtpartijen.

Verdere lichtpunten
Doorheen haar geschiedenis heeft de Belgische Kerk altijd kunnen beschikken over sterke structuren en christelijke instellingen die ook de hele Belgische samenleving hebben getekend: het katholiek onderwijs, de verzorgingsinstellingen, de grote sociale en culturele organisaties, ....
Al van in de tijd van kardinaal Cardijn en zelfs al van daarvoor, heeft het Belgische katholicisme altijd de bekommernis gehad om gist in het deeg te zijn om op die manier de maatschappij op alle vlakken diegaand te beïnvloeden. Die structuren zijn er nog steeds en hun succes vermindert niet; integendeel zelfs. Het probleem is dat van de kwaliteit en de kracht van de gist om het deeg te laten gisten waarmee ik bedoel: hun christelijke identiteit en hun evangeliserende impact. Deze organisaties en structuren zijn sterk geïntegreerd in een wereld die overheerst wordt door rationaliteit, efficiëntie, wetenschap en techniek en vaak ook sterk commercieel. In die context is het niet altijd eenvoudig om de christelijke identiteit te bewaken. Het succes van het aantal is daarvoor niet altijd een garantie. Integendeel zelfs, want men dreigt zijn ziel te verliezen als men er al te zeer om bekommerd is om zijn cliënteel niet te verliezen. Maar, in al deze organisaties zijn er ontelbare oprechte christenen actief, die bijna onbewust een authentieke zin voor het evangelie in hun genen dragen. Vaak zijn ze te beschroomd om er duidelijk voor uit te komen. We mogen zeker ook niet vergeten dat onze Kerk in België kan rekenen op een ontelbaar aantal vrijwilligers. Zij zijn actief op alle vlakken en op alle terreinen, altijd onbaatzuchtig, vaak onzichtbaar. Die grote inzet van zovele vrijwilligers is één van de mooiste parels die eeuwen evangelisatie hebben voortgebracht en die velen ons benijden.

Politieke wetten haaks op het Christelijk geloof
De laatste jaren wordt de Kerk regelmatig geconfronteerd met situaties waarbij de politieke wereld wetten stemt waarvan de inhoud indruist tegen de principes van de katholieke moraal. Lang voor deze wetten gestemd werden hebben de bisschoppen er zich tegen uitgesproken met een doctrinele helderheid die geen twijfel laat bestaan over hun gehechtheid aan de doctrine van de Kerk. Daarenboven zijn de voorzitter van de bisschoppenconferentie en zijn collega's telkens tussengekomen in het debat door present te tekenen in de verschillende media. Daar is het immers dat de publieke opinie wordt gevormd veeleer dan door het lezen van een geschreven verklaring. De Kerk heeft geen politieke macht. Ze kan dus alleen maar morele oppositie voeren en zich toeleggen op het positief verkondigen van haar boodschap over de mens en de ware humanisering. De Kerk in ons land is, in tegenstelling tot vroeger, niet zo machtig dat ze zich kan laten horen en doen volgen. Maar zij is anderzijds nog te machtig om de kiemkracht te kunnen hebben van een mosterdzaadje, verborgen in de grond. Leven in deze "tussentijd" is voor ons niet altijd makkelijk, het is heel dikwijls tastenderwijs vooruitgaan. Er zijn tijden waarin de Kerk gedwongen wordt om over te gaan tot een "staat van morele weerstand" en waarin ze geen andere wapens heeft dan de intrinsieke kwaliteiten van haar boodschap en de kracht van de manier waarop de christenen het evangelie beleven in de realiteit van elke dag. Vandaag zijn wij aanbeland op dat punt waarop Paulus' woord zijn volle betekenis krijgt: "Het is wanneer ik zwak ben dat ik sterk ben".

Roepingenpastoraal
Een niet minder belangrijk probleem is dat van de roepingen tot het priesterschap en het godgewijde leven. Die crisis is daar en voltrekt zich voor ons aller ogen. We riskeren dat ze grote weerslag zal hebben op het terrein: parochies zonder residerend priester, zondagen zonder zondagseucharistie, langzame verlamming en verminderen van de effectieven over de heel de lijn, een zachte dood van tal van pastorale initiatieven zoals catechese, vorming van volwassenen, ziekenpastoraal... en dit alles bij gebrek aan "personeel". Maar gelukkig zijn er vele leken die zowat overal zorgen voor continuïteit. In alle bisdommen zijn er ontelbare initiatieven voor de vorming van pastorale vrijgestelden maar evenzeer voor gewone christenen in de parochies en de decanaten: bijbelgroepen, gebedsgroepen, caritatieve verenigingen en vieringen van allerlei aard. En boven alles zijn er de gewone, eenvoudige christenen met zeer diepe christelijke reflexen, bijna ongemerkt gevormd door diep-evangelische waarden. De gezonde volksdevotie is altijd voortgegaan en zij hebben niet nagelaten om op bedevaart te trekken naar onze mariale heiligdommen. Dat is de ware Belgische Kerk. Maar het probleem van de roepingen blijft, het is als een muur die een deel van onze toekomst afsluit. Want juist door het schaarse aantal priesters riskeren we dat het christelijke volk de zin voor het ministeriële priesterschap verliest want ze zijn te weinig zichtbaar geworden. De gebedsdiensten die hier en daar de zondagsmis vervangen zouden er kunnen toe leiden dat er een verlies aan katholieke identiteit optreedt; totaal onwetend en zeker niet gewild. De Katholieke Kerk is niet alleen een Kerk van het Woord. Het teloor gaan van het onderscheid tussen ministerieel - en dooppriesterschap zou fataal zijn. Want dat is geen kwestie van graadverschil, maar van natuur. En elke nivellering zou dodelijk zijn voor de roeping van mannen en vrouwen tot het godgewijde leven. Die bloeding zou kunnen leiden tot bloedarmoede van het hele Lichaam. Een roepingenpastoraal is dus heel dringend. Naast de bloeiende jeugdbewegingen moeten we daarbij ongetwijfeld ook denken aan het creëren van ontmoetingsplaatsen voor jongeren waar de roep om Christus van zeer nabij na te volgen kan ter sprake komen. De voorbereiding van de Wereldjongerendagen in Keulen kan ons daarbij helpen. Zij bieden de kansen voor een meer directe en assertieve evangelisatie bij de jongeren.

Evangelisatie en Christelijke wortels van Europa
De toekomst van onze Kerk zal voor een groot deel ook afhangen van de evangelische kwaliteit van onze verkondiging: in woord en daad. Heilige Vader, sedert uw bezoek aan ons land in 1985, waar u ons hebt uitgenodigd tot een nieuwe evangelisatie - een uitdrukking die sindsdien heeft school gemaakt - hebben wij ons ingespannen om wegen te vinden om door te dringen in onze cultuur die sterk getekend is door religieuze onverschilligheid, individualisme, hedonisme en zelfvervulling. Hoe moeilijk is het voor een rijke, zegt Jezus ons dagelijks, om het koninkrijk Gods binnen te gaan. Maar wij weten ook dat voor God niets onmogelijk is. Om te slagen in deze nieuwe evangelisatie moeten we er over waken dat we onze identiteit niet verloochenen, maar tegelijkertijd moeten we met een gulle empathie de menselijke, sociale, politieke en culturele leefwereld durven tegemoet treden. Het is in die cultuur dat God ons roept om onze identiteit te beleven. Het is daarbij belangrijk te beseffen dat christen zijn veel meer is dan een bepaald waardesysteem aan te hangen. De hele wereld heeft immers tot op zekere hoogte respect voor de joods-christelijke waarden. Doorheen twee millennia hebben ze immers het Europese geweten gevormd. Maar christen zijn is eerst en vooral zich hechten aan een levende persoon: de Christus. Waarden respecteert men en brengt men in praktijk. Christus heeft men lief en volgt men.

Besluit
Heilige Vader, wij zijn ervan overtuigd, dat u, die de universele Vader van de hele Kerk bent, ons zult begrijpen. Wij brengen God dank omdat Hij ons U gegeven hebt als "Petrus" voor deze tijd. Wij, de Belgische bisschoppenconferentie, broederlijk verenigd, verzekeren u van onze gehechtheid aan U en onze genegenheid voor U. Wij verzekeren U ook van onze gebeden en van die van alle gelovigen van onze kerkgemeenschap. Zegen ons, Heilige Vader.