Catechese over de H. Jozef – 1. De Heilige Jozef en de omgeving waarin hij leefde

Broeders en zusters, goedendag!

Op 8 december 1870 verklaarde [1726] de zalige Pius IX de Heilige Jozef tot patroon van de universele Kerk. Na 150 jaar beleven we nu een bijzonder jaar gewijd aan de Heilige Jozef en in de Apostolische Brief Patris Corde [7982] heb ik aan zijn persoonlijkheid enkele gedachten gewijd. Nooit zoals vandaag – in deze tijd van globale crisis op verschillende vlakken – kan hij ons tot steun, bemoediging en gids zijn. Om deze reden heb ik besloten aan hem een reeks catecheses te wijden die, zo hoop ik, ons verder kunnen helpen door zijn voorbeeld en getuigenis ons te laten verlichten. Gedurende enkele weken zullen we het over de Heilige Jozef hebben.

In de Bijbel komen een tiental personen voor met de naam Jozef. De belangrijkste is de zoon van Jakob en Rachel die na allerlei lotgevallen van slaaf tot tweede in rang werd na de Farao. (Gen. 37-50) [[b:Gen. 37-50]] De naam Jozef betekent in het Hebreeuws: “Dat God doet groeien en toenemen”. Het is een wens, een zegen, gebaseerd op het vertrouwen in de voorzienigheid en verwijst in het bijzonder naar de vruchtbaarheid en naar het opgroeien van kinderen. Inderdaad, precies deze naam openbaart een wezenlijk aspect van de persoonlijkheid van Jozef van Nazareth. Hij is een man van geloof in de voorzienigheid: hij gelooft in de voorzienigheid van God. Daarop vertrouwt hij. Elk van zijn daden die in het Evangelie beschreven wordt, is geïnspireerd door de zekerheid dat God “doet groeien”, dat God “doet toenemen”, dat God “toevoegt”. Dat wil zeggen dat God erin voorziet om zijn plan van verlossing vooruit te doen gaan. In dit opzicht gelijkt Jozef van Nazareth veel op Jozef uit Egypte.

Ook de belangrijkste aardrijkskundige gegevens die naar Jozef verwijzen – Betlehem en Nazareth – spelen een belangrijke rol in het verstaan van zijn figuur.

In het Oude Testament werd de stad Betlehem aangeduid met de naam Beth Lechem, wat wil zeggen “Broodhuis”, en ook met de naam Efrata, omwille van de stam die zich in dat gebied had gevestigd. In het Arabisch betekent de naam “Vleeshuis”, waarschijnlijk omwille van de vele kudden schapen en geiten die in die zone voorkwamen. Het is dus niet toevallig dat bij de geboorte van Jezus herders de eerste getuigen van het gebeuren waren. (Lc. 2, 8-20) [[b:Lc. 2, 8-20]] Denkend aan het gebeuren met Jezus verwijzen deze zinspelingen op brood en vlees naar de Eucharistie. Jezus is het levende brood uit de hemel neergedaald. (Joh. 6, 51) [[b:Joh. 6, 51]] Hijzelf zal zeggen “Wie mijn vlees eet en mijn bloed drinkt, heeft eeuwig leven” (Joh. 6, 54) [b:Joh. 6, 54].

Betlehem wordt in de Bijbel vaak genoemd. Reeds vanaf het Boek Genesis. Het verhaal van Ruth en Noemi is ook met Betlehem verbonden. Het wordt verhaald in het kleine maar wondermooie boekje Ruth. Ruth schonk het leven aan een zoon Obed genaamd. Uit hem werd op zijn beurt Jesse geboren, de vader van koning David. En Jozef, de wettige vader van Jezus, behoort tot de afstammelingen van David. Verder deed de profeet Micha over Betlehem grote voorzeggingen. “U, Betlehem in Efrata, al bent u klein onder Juda’s stammen, toch zal er, zeg ik, iemand uit u voortkomen die over Israël zal, heersen” (Mi. 5, 1) [b:Mi. 5, 1]. De evangelist Matteus zal deze profetie hernemen en ze met het verhaal van Jezus verbinden als met haar vanzelfsprekende verwerkelijking.

Inderdaad, de zoon van God koos niet Jeruzalem als plaats van zijn menswording, maar wel Betlehem en Nazareth twee randdorpen, ver verwijderd van de nieuwsberichten en van de macht in die tijd. En toch was Jeruzalem een door God geliefde stad (Jes. 62, 1-12) [[b:Jes. 62, 1-12]], de “heilige stad” (Dan. 3, 28) [b:Dan. 3, 28] door God uitgekozen om er te wonen. (Zach. 3, 2; Ps. 132, 13) [[b:Zach. 3, 2; Ps. 132, 13]] Daar verbleven ook de wetgeleereden, de schriftgeleerden en de farizeeën, de hogepriesters en de oudsten van het volk. (Lc. 2, 46; Mt. 15, 1; Mc. 3, 22; Joh. 1, 19; Mt. 26, 3) [[b:Lc. 2, 46; Mt. 15, 1; Mc. 3, 22; Joh. 1, 19; Mt. 26, 3]]

Zo toont de keuze voor Betlehem en Nazareth ons dat de rand en de marginaliteit door God geliefd zijn. Jezus werd niet geboren in Jeruzalem met zijn hofhouding .... neen: Hij werd geboren in een randstad en leefde, tot zijn 30 jaar, in die randstad en was er, zoals Jozef, als timmerman werkzaam. Jezus geeft de voorkeur aan de rand en aan de marginaliteit. Wie deze realiteit niet ernstig neemt, neemt het Evangelie niet ernstig en evenmin het werk van God dat zichtbaar blijft worden in de geografische en levensbeschouwelijke randgebieden. De Heer werkt steeds in het verborgene, in de rand, ook van onze ziel, in de rand van de ziel, van de gevoelens, waarover we ons misschien schamen. Maar de Heer is daar om ons te helpen verder te gaan. De Heer blijft zich openbaren in de randgebieden, zowel geografische als levensbeschouwelijke. Meer in het bijzonder gaat Jezus op zoek naar de zondaars, Hij gaat bij hen aan huis, spreekt met hen en roept hen op tot bekering. Ook hierover krijgt Jezus verwijten toegestuurd: “Maar ziet toch eens die Meester, zeggen de wetgeleerden, Hij eet met zondaars en maakt zich vuil. Hij zoekt de zondaars die het kwaad hebben gedaan en gaat ook hen zoeken die geen kwaad hebben gedaan, maar het hebben ondergaan, zoals de zieken, de hongerigen, de armen, de laatsten. Steeds gaat Jezus naar de rand, naar de randsteden. Dit moet ons met vertrouwen vervullen, want de Heer kent ook de randgebieden van ons hart, van onze ziel, de randen van onze samenleving, van onze stad, van ons gezin, dat wil zeggen: het wat donkere deel dat wij niet tonen en waarover we ons wellicht schamen.

Onder dit opzicht is de samenleving van toen niet erg verschillend van de onze. Ook vandaag bestaat centrum en rand. En de Kerk weet zich geroepen om de goede boodschap te verkondigen vertrekkend van de rand. Jozef, een timmerman uit Nazareth en die op Gods plan met zijn jonge bruid en hemzelf vertrouwt, herinnert de Kerk aan datgene waarop ze de blik gevestigd moet houden en dat de wereld moedwillig miskent. Vandaag leert Jozef ons het volgende: “Niet zozeer kijken naar de dingen die de wereld prijst, maar kijk naar de hoeken, kijk naar de schaduwen, kijk naar de randgebieden, dat wat de wereld niet wil”. Hij herinnert er ieder van ons aan belang te hechten aan wat anderen uitsluiten. In die zin is hij werkelijk een meester van het wezenlijke. Hij leert ons dat wat echt waardevol is niet onze aandacht trekt, maar een geduldig onderscheid vergt om ontdekt en gewaardeerd te worden. Ontdekken wat waardevol is. Bidden we om zijn voorspraak zodat heel de Kerk dit zicht zou hervinden, het vermogen om te onderscheiden, de mogelijkheid om het wezenlijke te waarderen. Laten we vanuit Betlehem en vanuit Nazareth op stap gaan.

Vandaag zou ik een boodschap willen sturen naar alle mannen en vrouwen die aan de meest vergeten geografische randen van de wereld wonen of in marginale situaties leven betreffende heel hun bestaan. Dat jullie in de Heilige Jozef een getuigen mogen vinden en een beschermer om naar op te kijken. Tot hem kunnen we ons richten met volgend gebed, “thuis gemaakt” maar aan het hart ontsproten:

Heilige Jozef, Gij hebt altijd op God vertrouwd en hebt je keuzen gemaakt geboeid door zijn voorzienigheid. Leer ons niet zozeer op onze plannen te vertrouwen als op Gods plan van liefde. Gij die van aan de rand komt, help jij onze blik om te keren, en de voorkeur te geven aan wat de wereld afstoot en aan de rand plaatst. Bemoedig wie zich alleen voelt, en steun wie zich in stilte inzet om het leven en de menselijke waardigheid te verdedigen. Amen