Benignitas et humanitas

„De goedertierenheid en mensenliefde van God onze Zaligmaker heeft zich geopenbaard." (Tit. 3, 4) [b:Tit. 3, 4] Reeds voor de zesde maal na het begin van de verschrikkelijke oorlog begroet de kerstliturgie met deze woorden, vol van zoete vrede, de komst van God onze Zaligmaker onder ons. De nederige en armoedige kribbe van Bethlehem trekt met onuitsprekelijke aantrekkingskracht de gedachte van alle gelovigen tot zich.

Diep in de versomberde, bedroefde, geslagen harten daalt een brede stroom van licht en vreugde neer en vervult ze alle. De gebogen hoofden richten zich op in kalme rust, want Kerstmis is het feest van de menselijke waardigheid, 'het feest van „de wonderbare ruil, waardoor de Schepper van het menselijk geslacht een levend lichaam heeft aangenomen, uit de Maagd geboren is willen worden en ons door Zijn komst Zijn Godheid heeft geschonken." Eerste antiphoon van de.. Eerste antiphoon van de eerste vespers op het feest van de Besnijdenis des Heren

Maar als vanzelf richt zich onze blik van 'het stralend Kind in de kribbe naar de wereld, die ons omringt, en de droevige verzuchting van de evangelist Johannes stijgt naar onze lippen: „Lux in tenebris lucet et tenebrae eam non comprehenderunt: het Licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet aanvaard." (Joh. 1, 5) [b:Joh. 1, 5]

Want helaas ook deze zesde maal breekt de kerstmorgen aan over de slagvelden, die steeds uitgestrekter worden, over kerkhoven, waar de lichamen van de slachtoffers zich steeds talrijker ophopen, over verlaten gebieden waar enkele wankele torens in hun zwijgende droefheid de ruïnen aangeven van steden, eens zo bloeiend en welvarend, en waar gevallen of geroofde klokken de bewoners niet meer wekken met hun jubelende kerstzang. Alle zijn het stomme getuigen, die wijzen op deze vlek in de geschiedenis van de mensheid, die in vrijwillige verblinding voor de schittering van Hem, die de glans en het licht van de Vader is, in vrijwillige afval van Christus diep is gevallen, doordat zij haar eigen waardigheid heeft vernietigd en prijsgegeven. Ook de kleine lamp is uitgedoofd in veel ,heerlijke kerken, in veel bescheiden kapellen, waar zij bij het tabernakel de wake had gedeeld van de goddelijke Gast over de slapende wereld. Wat een verlatenheid! Wat een tegenstelling! Zou er dan voor de mensheid geen hoop meer zijn?

De Heer zij gezegend! Uit de trieste zuchten van smart, uit de verscheurende angst zelf van de onderdrukte individuen en landen rijst een dageraad van hoop op. In een voortdurend toenemend aantal edele geesten vormt zich steeds duidelijker en beslister een gedachte, een wil: van deze wereldoorlog, van deze algemene omwenteling het uitgangspunt te maken van een nieuwe tijd voor de ingrijpende vernieuwing, de volkomen nieuwe ordening van de wereld. Daardoor komen, terwijl de legers zich blijven afmatten in een moordende strijd met steeds wreder wapenen, regeringspersonen, verantwoordelijke vertegenwoordigers van de naties bijeen in onderling overleg, in conferenties om de fundamentele rechten en plichten vast te stellen, waarop een statengemeenschap moet worden herbouwd, en de weg te wijzen naar een betere en veiliger en menswaardiger toekomst.

Vreemde tegenstelling, dit samengaan van een oorlog, waarvan de 'hevigheid een paroxisme gaat bereiken, en van het sterk aangroeien van verlangens en plannen omtrent een overeenkomst voor een hechte en duurzame vrede! Ongetwijfeld valt er te twisten over de waarde, de toepasselijkheid of doeltreffendheid van het een of ander voorstel; men kan zijn oordeel hierover opschorten; maar het blijft waar, dat de beweging op gang is.

Bovendien - en dit is misschien het meest belangrijk - zijn de volkeren onder de tragische verblinding van de oorlog, die hen omgeeft, in die gloeiende sfeer van de vrees, waarin zij gevangen zitten, als het ware ontwaakt uit een lange slaap. Zij hebben tegenover de staat en de regeerders een nieuwe houding aangenomen, een vragende, kritische, wantrouwende houding. Door bittere ervaring wijs geworden, verzetten zij zich krachtiger tegen het monopolie van een dictatoriale macht, die geen critiek en tegenspraak duldt, en eisen zij een regeringssysteem, dat meer in overeenstemming is met de waardigheid en vrijheid van de burgers.

Deze onrustige massa's, door de oorlog tot in hun diepste lagen geschokt, zijn op het ogenblik bezeten van de overtuiging, die eerst misschien nog slechts vaag en onbepaald was, maar thans onwrikbaar vast staat, dat, had de mogelijkheid om het optreden van de openbare macht te controleren en te verbeteren niet ontbroken, de wereld niet was meegesleurd in de rampzalige stroom van de oorlog, en dat men in het volk zelf doeltreffende waarborgen moet scheppen om in de toekomst de herhaling van een dergelijke catastroof te vermijden.

Is het bij een dergelijke. stemming misschien te verwonderen, dat het streven naar democratie zich baan breekt bij de volkeren en in ruime mate steun en instemming vindt bij hen, die op meer doeltreffende wijze willen meewerken aan het lot van individu en gemeenschap?

Het is zeker niet nodig er aan te herinneren, dat het volgens de leer van de Kerk „uiteraard met geen plicht in strijd is, voorstander te zijn van een gematigd democratische regeringsvorm, als men maar vasthoudt aan de katholieke leer omtrent de oorsprong en de uitoefening van het openbaar gezag" en dat „onder de verschillende vormen van staatsinrichting de Kerk er geen enkele veroordeelt, als ze op zich maar geschikt zijn voor de bevordering van het welzijn der burgers." Libertas praestantissimum [[705|84]]

Als wij dus op dit feest, dat ons herinnert aan de goedheid van het mensgeworden Woord en tevens aan de waardigheid van de mens (en men moet deze waardigheid niet alleen persoonlijk zien, maar ook in het maatschappelijk leven), onze aandacht wijden aan het probleem van de democratie, om na te gaan, volgens welke normen zij moet worden ingericht om een echte en gezonde democratie te kunnen heten, die beantwoordt aan de omstandigheden van het ogenblik, dan volgt hieruit duidelijk, dat de zorg en het streven van de Kerk niet zozeer gericht zijn op de uiterlijke structuur en organisatie ervan - deze hangen af van de bijzondere verlangens van ieder volk - , als wel op de mens als zodanig, die niet het object en een passief element is van het maatschappelijk leven, maar die integendeel het subject, de grondslag en het doel ervan is, en dit moet zijn en blijven.

Vooropgesteld, dat de democratie in wijde zin verschillende vormen toelaat en zowel in een monarchie als in een republiek kan bestaan, heeft ons onderzoek zich met twee vragen bezig te houden:

• 1e. Welke kenmerken moeten zij hebben, die leven in een democratie en onder een democratische bestuursvorm?
• 2e. Door welke kenmerken moeten zij zich onderscheiden, die in de democratie de publieke macht uitoefenen?

Zijn eigen mening uit te spreken over de verplichtingen en offers, die hem worden opgelegd, en niet behoeven te gehoorzamen zonder gehoord te zijn: ziedaar de twee rechten van de burgers, die in de democratie, zoals de naam zelf zegt, hun uitdrukking vinden. Uit de hechtheid, de harmonie en goede gevolgen van dit contact tussen de burgers en het bestuur van de staat kan men afleiden, of een democratie werkelijk gezond en evenwichtig is en welke haar levensvatbaarheid en ontwikkelingskracht is. Omwille van de omvang en de aard van de offers, die van alle burgers worden gevraagd - in onze tijd, waarin de werkzaamheid van de staat zo omvangrijk en beslissend is - beschouwen velen de democratische bestuursvorm als een natuurlijke eis van de rede zelf. Wanneer men echter roept om: „meer democratie en betere democratie", dan kan deze roep niets anders betekenen dan dit: het moet aan de burger steeds meer mogelijk worden, zijn eigen persoonlijke mening te hebben, die uit te spreken en door te voeren op een wijze, die bijdraagt tot het algemeen welzijn.

Hieruit vloeit een eerste noodzakelijke conclusie voort met haar practische gevolgen. De staat is geen mechanische verzameling en vereniging van een vormeloze massa individuen in een bepaald gebied. Hij is en moet werkelijk zijn de organische en organiserende eenheid van een echt volk.

Volk en vormeloze menigte of, gelijk men pleegt te zeggen „massa", zijn twee verschillende begrippen. Het volk leeft en komt in beweging krachtens zijn eigen leven; de massa is uit zichzelf inert en kan slechts van buiten af in beweging worden gebracht. Het volk leeft van de levensvolheid van de mensen, waaruit het bestaat, en elk van deze mensen is op zijn eigen plaats en op zijn eigen wijze een persoon, die zich bewust is van eigen verantwoordelijkheid en eigen overtuiging. De massa daarentegen wacht op een prikkel van 'buiten en is een gemakkelijke speelbal in de handen van iedereen, die de instincten of gevoelens er van weet uit te buiten; zij is beurtelings bereid heden deze, morgen die vlag te volgen. Uit de levensvolheid van een echt volk ,breidt het leven in overvloedige en rijke mate zich uit over de staat en al zijn organen, en stort daarin met voortdurend nieuwe kracht het bewustzijn van eigen verantwoordelijkheid, het ware begrip van het algemeen welzijn. Van de elementaire kracht van de massa, op handige wijze gebruikt en uitgebuit, kan de staat zich ook bedienen. Door het eerzuchtig optreden van een enkeling of van meerderen, die zich uit egoïstische strevingen tot een kunstmatige eenheid hebben aaneengesloten, kan de staat zelf met de steun van de massa, die nog slechts een machine is, zijn willekeur opleggen aan het betere deel van het echte volk. Hierdoor wordt het algemeen welzijn ernstig en voor lange tijd aangetast en de wonde is zeer dikwijls moeilijk te genezen.

Hieruit valt duidelijk een andere gevolgtrekking af te leiden. De massa, zoals wij die zo juist hebben omschreven, is de aartsvijand van de echte democratie en van haar ideaal van vrijheid en gelijkheid.

In een volk, dat die naam verdient, draagt de burger in zich het bewustzijn van zijn persoonlijkheid, van zijn plichten en rechten, van zijn eigen vrijheid, verenigd met de eerbied voor de vrijheid en de waardigheid van anderen. In een volk, dat die naam verdient, is alle ongelijkheid, die niet uit willekeur voortvloeit maar uit de aard van de dingen zelf: ongelijkheid van cultuur, van bezit, van maatschappelijke positie - zonder dat daardoor, wel te verstaan, afbreuk wordt gedaan aan de rechtvaardigheid en onderlinge liefde - volstrekt geen hinderpaal voor het bestaan en het overheersen van een echte geest van gemeenschap en broederlijkheid. Integendeel, in plaats van de burgerlijke gelijkheid ook maar enigszins aan te tasten, geeft die ongelijkheid hieraan haar wettige zin, nl. deze, dat tegenover de staat iedereen het recht heeft op eerzame wijze zijn eigen persoonlijk leven te leiden op de plaats en in de omstandigheden, die de plannen en beschikkingen van de Voorzienigheid voor hem bestemd hebben.

Welk schouwspel biedt een democratische staat, die overgelaten is aan de willekeur van de massa tegenover dat beeld van het democratisch ideaal van vrijheid en gelijkheid bij een volk, dat door rechtschapen en zorgzame mensen wordt bestuurd! De vrijheid, als zedelijke plicht van de persoon, verandert in een tyrannieke eis om de vrije teugel te laten aan de menselijke driften en neigingen ten nadele van de anderen. De gelijkheid ontaardt in een mechanische nivellering, in een eenkleurige eenvormigheid; het gevoel voor ware eer, persoonlijke werkzaamheid, eerbied voor de traditie, waardigheid, in één woord al wat aan het leven zijn waarde schenkt, zinkt langzamerhand weg en verdwijnt. En er blijven slechts over van de ene kant de slachtoffers, die bedrogen zijn door de schijnbetovering van de democratie, die men naïef heeft verward met de geest zelf van de democratie, met vrijheid en gelijkheid; en van de andere kant de min of meer talrijke profiteurs, die zich, door geld of organisatie, tegenover de anderen een bevoorrechte positie hebben weten te verwerven en zelfs de macht.

De democratische staat, monarchisch of republikeins, moet, gelijk iedere andere bestuursvorm, de macht bezitten om te bevelen met echt en doeltreffend gezag. De absolute orde zelf van wezenheden en doeleinden, die de mens laat zien als zelfstandige persoon d.w.z. als drager van plichten en onschendbare rechten, die de wortel en het einddoel vormen van zijn maatschappelijk leven, omvat ook de staat als noodzakelijke gemeenschap, bekleed met gezag, zonder hetwelk hij niet kan bestaan of kan leven. Als de mensen met een beroep op de persoonlijke vrijheid alle afhankelijkheid van een hoger gezag, dat het recht van sanctie heeft, zouden ontkennen, dan zouden zij hiermee de grondslag van hun eigen waardigheid en vrijheid ondermijnen d.w.z. die absolute orde van wezenheden en doeleinden.

Omdat de persoon, de staat en de openbare macht met hun respectievelijke rechten op deze zelfde grondslag rusten, daarom zijn zij zo innig verenigd en verbonden, dat zij samen staan of vallen. En omdat die absolute orde in het licht van het gezond verstand en heel bijzonder van het christelijk geloof haar oorsprong slechts kan hebben in een persoonlijke God, onze Schepper, volgt hieruit, dat de waardigheid van de mensen de waardigheid is van het beeld van God, dat de waardigheid van de staat de waardigheid is van de zedelijke gemeenschap, die door God is gewild en dat de waardigheid van het staatsgezag de waardigheid is van deel hebben aan het gezag van God.

Iedere staatsvorm, en meer dan alle andere de democratie, moet rekening houden met deze innige en onverbreekbare verbondenheid. Wie dus de publieke macht uitoefent en deze verbondenheid niet ziet of haar min of meer veronachtzaamt, schokt tot in zijn diepste grondslagen zijn eigen gezag. Zo zal ook, als hij niet voldoende rekening houdt met dit verband en zijn taak niet beschouwt als de zending om de door God gewilde orde te verwezenlijken, het gevaar ontstaan, dat het egoïsme van heerszucht of gewinzucht de overhand krijgt op de wezenlijke eisen van de politieke en sociale moraal, en dat de loze schijn van een louter formele democratie dikwijls dient als masker voor wat in werkelijkheid allerminst democratisch is.

Alleen een duidelijk begrip van de doeleinden, die God aan iedere menselijke gemeenschap heeft gesteld, verenigd met een diep besef van de verheven plichten van het sociaal werken kan degenen, aan wie de macht is toevertrouwd, in staat stellen hun eigen plichten van wetgevende, rechterlijke of uitvoerende aard te vervullen met dat bewustzijn van hun eigen verantwoordelijkheid, met die objectiviteit, met die onpartijdigheid, met die loyaliteit, met die edelmoedigheid, met die onomkoopbaarheid, die voor een democratische regering noodzakelijk zijn om de eerbied, het vertrouwen en de instemming van het betere deel van het volk te verwerven.

Het diep besef van de beginselen van een gezonde politieke en maatschappelijke orde, die beantwoordt aan de normen van recht en rechtvaardigheid, wordt vooral vereist in hen, die bij een democratische bestuursvorm, welke dan ook, als vertegenwoordigers van het volk geheel of gedeeltelijk de wetgevende macht uitoefenen. En wijl het zwaartepunt van een normale democratie gelegen is in deze volksvertegenwoordiging, van waaruit de politieke stromingen alle gebieden van het openbare leven doordringen, zowel ten goede als ten kwade, daarom is de kwestie van het hoogstaand zedelijk peil, van de practische geschiktheid en van de verstandelijke bekwaamheid der parlementsleden voor ieder volk met een democratische bestuursvorm een kwestie van leven of dood, van welvaart of verval, van herstel of van voortdurende malaise.

Om een vruchtbare arbeid te kunnen ontplooien, om achting en vertrouwen te kunnen winnen, moet ieder wetgevend lichaam, gelijk uit de zekere ervaring blijkt, een keur bevatten van geestelijk hoogstaande en karaktervaste mensen, die zich beschouwen als de vertegenwoordigers van heel het volk, en niet als de afgevaardigden van een menigte, aan wier bijzondere belangen dikwijls helaas de werkelijke behoeften en eisen van het algemeen welzijn worden opgeofferd. Een keur van mensen, die niet beperkt moet blijven tot een bepaald beroep of een bepaalde stand, maar het beeld moet zijn van het veelvormig leven van het gehele volk. Een keur van mensen met hechte christelijke overtuiging, met een juist en zeker oordeel, met practische kijk en rechtvaardigheidszin, die in alle omstandigheden consequent blijft; mensen met duidelijke en gezonde beginselen, met vaste en zuivere doelstellingen, mensen vooral, die krachtens het gezag, dat uit hun zuiver geweten voortvloeit en breed rondom hen uitstraalt, in staat zijn leiding te geven en te bevelen vooral in tijden, waarin de harde nood de gevoeligheid van het volk overprikkelt, zodat het zich gemakkelijk van de rechte weg laat afbrengen en op dwaalwegen voeren; mensen, die zich in overgangsperioden, die in het algemeen door hartstochten, meningsverschillen en tegenstellingen van program sterk worden verscheurd, dubbel verplicht voelen om in de aderen van volk en staat, waarin allerlei koortsen branden, het geestelijk tegengif te brengen van heldere ideeën, van zorgzame goedheid, van rechtvaardigheid, die allen gelijkelijk begunstigt, en het streven van de wil naar nationale eenheid en eendracht in een geest van oprechte broederschap.

De volkeren, wier geestelijk en zedelijk karakter in voldoende mate gevormd en vruchtbaar is, vinden in zichzelf en kunnen aan de wereld schenken de herauten en werktuigen van de democratie, die deze eigenschappen hebben en zo ook werkelijk in daden weten om te zetten. Waar men echter zulke mensen niet heeft, daar komen anderen hun plaats innemen om de politieke activiteit te maken tot het strijdperk van hun eerzucht, tot een wedloop naar gewin voor zichzelf, hun kaste of klasse, terwijl het najagen van bijzondere belangen het ware algemeen welzijn uit het oog doet verliezen en in gevaar brengt.

Een gezonde democratie, die steunt op de onveranderlijke beginselen van de natuurwet en van de geopenbaarde waarheid, zal zich beslist stellen tegenover dat bederf, dat aan de wetgeving van de staat een onbeperkte en onbegrensde macht toekent en dat ook van het democratisch regiem, ondanks de tegenovergestelde maar bedriegelijke schijn, puur en louter een systeem van absolutisme maakt.

Het staatsabsolutisme (als zodanig niet te verwarren met de absolute monarchie, waarover het hier niet gaat), bestaat immers in het valse beginsel, dat het staatsgezag onbeperkt is, en dat tegenover dit gezag - ook wanneer het de vrije teugel laat aan zijn despotische strevingen en de perken van goed en kwaad overschrijdt - geen enkel beroep kan bestaan op een hogere wet, die een zedelijke verplichting inhoudt.

Iemand, die een juiste opvatting heeft omtrent de staat en omtrent het gezag en de macht, waarmee hij bekleed is als bewaarder van de maatschappelijke orde, zal er nooit aan denken, de hoogheid van de positieve wet te beledigen binnen de perken van zijn eigen natuurlijke bevoegdheid. Maar tegen deze hoogheid van het positief menselijk recht bestaat alleen dan geen beroep, als zij in overeenstemming of althans niet in strijd is met de absolute orde, die door de Schepper is vastgesteld, en door de openbaring van het Evangelie in een nieuw licht is geplaatst. Zij kan alleen blijven bestaan, in zover zij de grondslag eerbiedigt, waarop de menselijke persoon steunt evenals de staat en de openbare macht. Dit is het fundamenteel kenmerk van iedere gezonde bestuursvorm, de democratie inbegrepen; een kenmerk, volgens hetwelk de zedelijke waarde van iedere bijzondere wet moet worden beoordeeld.

Wij hebben, beminde zonen en dochters, de gelegenheid van het kerstfeest willen benutten om aan te geven, hoe een democratie, die beantwoordt aan de menselijke waardigheid, in overeenstemming met de natuurwet en met de plannen van God, die de Openbaring ons leert, heilzame vruchten kan afwerpen.

Wij beseffen diep de grote betekenis van dit probleem voor de vreedzame ontwikkeling van de mensenfamilie, maar tevens beseffen wij de hoge eisen, die deze bestuursvorm stelt aan de zedelijke rijpheid van de afzonderlijke burgers; een zedelijke rijpheid, die men niet volledig en met zekerheid kan verhopen, als niet het licht van Bethlehem het donkere pad bestraalt, waarlangs de volkeren uit deze stormachtige tijd op weg zijn naar een toekomst, die, naar zij hopen, rustiger zal zijn.

In welke mate echter zullen de vertegenwoordigers en pioniers van de democratie bij hun beslissingen doordrongen zijn van de overtuiging, dat de absolute orde van wezenheden en doeleinden, waarover wij herhaaldelijk hebben gesproken, als zedelijke eis en als bekroning van de maatschappelijke ontwikkeling ook insluit de eenheid van het menselijk geslacht en van de volkerenfamilie? Van de erkenning van dit beginsel hangt de toekomst van de vrede af. Geen enkele wereldhervorming, geen enkele vredeswaarborg kan dit beginsel verwaarlozen zonder zichzelf te verzwakken en te verloochenen. Als daarentegen die zedelijke eis verwezenlijkt wordt in een volkeren-gemeenschap, die de gebrekkige structuur en de tekorten van vroegere oplossingen weet te vermijden, dan zal de majesteit van die orde ook de besluiten van deze gemeenschap en de toepassing van haar sancties leiden en beheersen.

Om dezelfde reden begrijpt men, dat het gezag van zulk een volkerengemeenschap een werkelijk gezag moet zijn en invloed moet hebben op de staten, die er lid van zijn, met dien verstande echter, dat elk van hen een gelijk recht behoudt op zijn betrekkelijke souvereiniteit. Alleen zo kan de geest van een gezonde democratie doordringen ook in het wijde en moeilijke terrein van de buitenlandse politiek.

Overigens bestaat er voor allen een plicht, die geen uitstel, geen aarzelen, geen uitvlucht duldt: nl. al het mogelijke te doen om eens en voor goed de aanvalsoorlog als wettige oplossing van internationale conflicten en als werktuig van nationale aspiraties uit te bannen. Het verleden was getuige van veel pogingen, die met dit doel ondernomen werden. Alle zijn mislukt. En alle zullen steeds mislukken, zolang het meest gezonde deel van de mensheid niet de vaste wil en de heilige hardnekkigheid 'bezit, als een gewetensplicht, de zending te voltooien, die men in het verleden zonder voldoende ernst en vastberadenheid was begonnen.

Als ooit een geslacht diep in zijn hart de kreet heeft moeten horen: „oorlog aan de oorlog!" dan is het zeker het tegenwoordige geslacht. Het is door een zee van bloed en tranen heengegaan, zoals men die in het verleden misschien nooit heeft gekend, en heeft de onnoemelijke wreedheid ervan zo diep ondervonden, dat de herinnering aan zoveel verschrikking geprent moet blijven in zijn geest en tot in het diepst van zijn ziel als het 'beeld van een hel, waarvan ieder die in zijn hart gevoelens draagt van menselijkheid, allervurigst moet verlangen voor altijd de poorten te sluiten.

De tot nu toe bekende besluiten van de internationale commissies wettigen de conclusie, dat een wezenlijk punt van iedere toekomstige wereldorde zal zijn de vorming van een lichaam voor het handhaven van de vrede; een lichaam door gemeenschappelijke overeenstemming met het hoogste gezag bekleed, dat ook tot taak moet hebben, iedere bedreiging van geïsoleerde of collectieve aanval in de kiem te onderdrukken. Niemand kan deze heilzame ontwikkeling met meer vreugde begroeten dan hij, die reeds lang het beginsel heeft verdedigd, dat de theorie van de oorlog als geschikt en geproportioneerd middel om internationale conflicten op te lossen, thans heeft afgedaan. Niemand kan aan de verwezenlijking van deze gemeenschappelijke samenwerking, die men met ernstiger bedoeling dan tot nu toe nastreeft, vuriger een volledig succes toewensen dan hij, die gewetensvol getracht heeft, de christelijke en godsdienstige mentaliteit te brengen tot het verwerpen van de moderne oorlog met zijn monsterachtige wapens.

Monsterachtige wapens! Ongetwijfeld is de vooruitgang van de menselijke uitvindingen, die groter welvaart voor heel het mensdom had moeten betekenen, integendeel gebruikt om te verwoesten, wat de eeuwen hadden opgebouwd. Maar door dit feit zelf is het onzedelijk karakter van de aanvalsoorlog steeds duidelijker geworden. En als nu bij de erkenning van dit onzedelijk karakter nog de bedreiging komt van een juridisch ingrijpen van de naties en van een straf, door de statengemeenschap aan de aanvaller opgelegd, zodat men de oorlog altijd voelt als geslagen met de ban en altijd bewaakt door een preventief optreden, dan kan de mensheid uittreden uit de donkere nacht, waarin zij zo lang verkeerd heeft en de dageraad begroeten van een nieuw en beter tijdperk in haar geschiedenis.

Op één voorwaarde echter: de vredesorganisatie, die door wederzijdse waarborgen en zo nodig economische sancties en zelfs gewapend ingrijpen kracht en duurzaamheid moet krijgen, mag geen enkele onrechtvaardigheid definitief bevestigen, mag geen enkel recht schenden ten nadele van welk volk dan ook (hetzij dit behoort tot de groep van de overwinnaars, van de overwonnenen of van de neutralen), mag geen enkele maatregel of last voor altijd opleggen, die alleen tijdelijk geoorloofd kan zijn als herstel van oorlogsschade.

Dat echter enkele volkeren, aan wier regering - of misschien gedeeltelijk ook aan henzelf - men de verantwoordelijkheid van de oorlog toeschrijft, gedurende enige tijd de harde veiligheidsmaatregelen moeten dragen, totdat de banden van onderling vertrouwen, met geweld verscheurd, langzamerhand zijn hersteld, is, hoe bezwaarlijk dan ook, moeilijk te vermijden. Toch moeten ook deze volkeren, naar de mate van hun loyale en daadwerkelijke medewerking aan de pogingen tot toekomstig herstel, de gegronde hoop hebben, dat zij samen met de andere staten op hetzelfde niveau en met dezelfde rechten zullen worden opgenomen in de grote volkerengemeenschap. Hun deze hoop ontzeggen, zou in strijd zijn met een vooruitziende wijsheid; men zou daardoor die zware verantwoordelijkheid op zich laden, dat men de weg verspert tot een algemene bevrijding van alle rampzalige gevolgen op stoffelijk, zedelijk en politiek gebied van de onmetelijke ramp, die de arme mensengemeenschap tot in haar diepste wezen heeft geschokt, maar haar tevens de weg heeft gewezen tot nieuwe idealen.

Wij willen de hoop niet opgeven, dat de volkeren, die alle de school van het lijden hebben doorgemaakt, de harde les ervan hebben onthouden. En in deze hoop worden wij versterkt door de uitingen van die meer dan anderen het lijden van de oorlog hebben ondergaan en die in edelmoedige bewoordingen uiting wisten te geven, niet alleen aan hun eigen veiligheidseisen tegen elke toekomstige aanval, maar ook aan hun eerbied voor de vitale rechten van de andere volkeren, en aan hun afkeer van iedere aanslag op deze rechten. Men moet niet verwachten, dat dit wijs oordeel, ingegeven door de ervaring van de geschiedenis en een hoogstaand politiek besef - thans nu de gemoederen nog opgewonden zijn - algemeen door de openbare mening, of zelfs ook maar door een meerderheid wordt aanvaard. De haat en het onvermogen elkaar te begrijpen hebben tussen de volkeren, die elkander bestreden hebben, een nevel getrokken, die nog te dicht is om te mogen hopen, dat het ogenblik reeds is aangebroken, waarin een lichtstraal het tragisch panorama aan beide kanten van de duistere muur komt verlichten. Maar dit is zeker: eens komt het ogenblik, misschien eerder dan men denkt, dat beide partijen zullen inzien, dat er ten slotte slechts één weg is om uit de verwikkeling te geraken, waarin oorlog en haat de wereld hebben gebracht, en dit is: de terugkeer tot een solidariteit, die men al te lang heeft vergeten, een solidariteit, die niet beperkt blijft tot enkele volkeren, maar die algemeen is en steunt op de innige verbondenheid van hun lot en op de rechten, die zij gelijkelijk bezitten.

Niemand voorzeker denkt er aan om de gerechtigheid te ontwapenen ten opzichte van hen, die van de oorlog geprofiteerd hebben om werkelijke en bewezen misdaden tegen het algemeen welzijn te bedrijven, misdaden, waarvoor de vermeende militaire noodzaak hoogstens een voorwendsel was, maar die zij nooit kon rechtvaardigen. Als echter de gerechtigheid niet zozeer de afzonderlijke personen als wel hele gemeenschappen collectief zou willen oordelen en straffen, wie zou dan in deze handelwijze niet een schending zien van de normen, waarop ieder menselijk oordeel moet steunen?

In een tijd, waarin de volkeren staan tegenover verplichtingen, waarvoor zij zich misschien nog nooit in de loop van hun geschiedenis gesteld zagen, voelen zij in hun gepijnigd gemoed het ongeduldig en als het ware ingeschapen verlangen, met groter zelfstandigheid dan ooit in het verleden hun eigen lot in handen te nemen. Zij hopen, dat zij zich zo gemakkelijker zullen kunnen verdedigen tegen het telkens opnieuw opdringen van de geest van geweld, die als een stroom gloeiende lava niets spaart van wat hun dierbaar en heilig is.

Men mag goddank aannemen, dat de tijd voorbij is, waarin een beroep op de zedelijke en evangelische beginselen voor het leven van staat en volk verachtelijk als onwerkelijk werd afgewezen. De gebeurtenissen van deze oorlogsjaren hebben de verdedigers van deze leer weerlegd op de meest hardhandige manier, die men zich had kunnen indenken. Hun verachting voor dat zogenaamd onwerkelijke is veranderd in een werkelijkheid: brutaliteit, boosheid, vernietiging.

Als de toekomst behoort aan de democratie, dan zal een wezenlijk deel van haar taak gewijd moeten zijn aan de godsdienst van Christus en aan de Kerk, die het woord van de Verlosser verkondigt en Zijn heilszending voortzet. De Kerk immers leert en verdedigt de waarheden en deelt de bovennatuurlijke genadekrachten mee om de door God gestelde orde van wezenheden en doeleinden te verwezenlijken, die orde, die de diepste grondslag en de richtlijn vormt van elke democratie.

Door haar bestaan zelf staat de Kerk tegenover de wereld als een stralend lichtbaken, dat voortdurend deze goddelijk orde in herinnering roept; haar geschiedenis weerspiegelt duidelijk haar providentiële zending. De strijd die zij, gedwongen door machtsmisbruik, heeft moeten voeren voor de verdediging van de vrijheid door God geschonken, was tevens een strijd voor de ware vrijheid van de mens.

De Kerk heeft de zending om aan de wereld, die naar betere en volmaaktere vormen van democratie verlangt, de meest verheven en meest noodzakelijke boodschap te verkondigen, nl, de waardigheid van de mens, de roeping tot het kindschap Gods. Dit is de machtige kreet, die vanuit de kribbe van Bethlehem de mensen tegenklinkt tot aan de uiteinden van de wereld in een tijd, waarin deze waardigheid smartelijker omlaag wordt gehaald.

Het geheim van Kerstmis verkondigt deze onschendbare menselijke waardigheid met onwraakbare kracht en gezag, die oneindig ver de waarde overtreft van alle mogelijke verklaringen van de rechten van de mens. Kerstmis, het grote feest van de Zoon van God, die is verschenen in het vlees, het feest, waarop de hemel zich buigt naar de aarde met een onuitsprekelijke goedheid en liefde, is ook de dag, waarop de christenheid en de mensheid door de beschouwing van „de goedertierenheid en mensenliefde van God onze Zaligmaker (*) 'bij de kribbe zich dieper bewust worden van de innige eenheid, die God tussen hen geschapen heeft. De kribbe van de Zalig. maker der wereld, van de Hersteller van de menselijke waardigheid in heel haar volheid, is het punt, waarop het verbond tussen alle mensen van goede wil steunt. Dáár zal aan de arme wereld, verscheurd door tweedracht, verdeeld door egoïsme en vergiftigd door haat het licht worden geschonken; dáár zal haar de liefde worden teruggegeven en zal zij de kracht ontvangen om in hartelijke samenwerking de weg te gaan naar het gemeenschappelijk doel, om eindelijk genezing voor haar wonden te vinden in de vrede van Christus.

Wij willen onze kerstboodschap niet besluiten zonder een diepgevoeld woord van dank te richten tot al degenen, staten, regeringen, bisschoppen, volken, die ons in deze tijd van onuitsprekelijke rampen krachtig hebben geholpen om gehoor te kunnen geven aan de kreet van smart, die uit zovele delen van de wereld tot ons komt en hulp te kunnen bieden aan zoveel beminde zonen en dochters, die door de oorlog tot de uiterste armoede en ellende zijn vervallen.

Op de eerste plaats dient hier vermeld te worden de uitgebreide hulpactie, die ondanks de buitengewone transportmoeilijkheden is ontplooid door de Verenigde Staten van Amerika en, wat in het bijzonder Italië aangaat, door de persoonlijke vertegenwoordiger van de heer president der Verenigde Staten bij ons.

Evenzeer is het ons aangenaam uitdrukking te geven aan onze lof en dankbaarheid tegenover de edelmoedigheid van het staatshoofd, de regering en het volk van Spanje, van de regeringen van Ierland, Argentinië, Australië, Bolivia, Brazilië, Canada, Chili, Italië, Lithauen, Peru, Polen, Roemenië, Slowakije, Zwitserland, Hongarije en Uruguay, die gewedijverd hebben in edelmoedige gevoelens van broederlijkheid en liefde, welke niet tevergeefs weerklank zullen vinden in de wereld.

Nu de mensen van goede wil een geestelijke brug van eenheid trachten te slaan tussen de volkeren, krijgt deze zuiver gestemde en belangeloze hulpactie een heel bijzondere betekenis en waarde.

Wanneer, gelijk wij allen wensen, de wanklank van haat en tweedracht, die onze tijd vervult, nog slechts een droevige herinnering zal zijn, dan zullen de vruchten van deze overwinning van de werkdadige en grootmoedige liefde op het gif van egoisme en vijandschap nog in groter overvloed rijpen.

Mogen allen, die aan deze kruistocht van liefde hebben deelgenomen, een aanmoediging en beloning vinden in onze apostolische zegen en in de gedachte, dat op het feest van de liefde talloze gepijnigde harten, die hen in hun lijden toch niet vergeten, voor hen het dankbare gebed ten hemel richten: „Wil, o Heer, allen, die ons om Uw naam weldoen, met het eeuwig leven belonen." Gebeden bij de Lauden Gebeden bij de Lauden