Het Motu Proprio Magnum Principium - Een leessleutel

De formulering van enkele normen van de Codex Iuris Canonici [30] betreffende de uitgave van liturgische boeken in de volkstalen verandert. Met het Motu Proprio Magnum Principium [6628] d.d. 3 september 2017 en van kracht vanaf komende 1 oktober, heeft Paus Franciscus in de tekst van canon 838 [30|838] veranderingen aangebracht. De uitleg van de redenen van de veranderingen wordt door het pauselijk document zelf aangereikt, dat herinnert aan de principes die ten grondslag liggen aan de vertaling van in het bijzonder liturgische teksten vanuit de Latijnse taal en de met dit delicate werk samenhangende problemen, en deze uiteenzet. Als gebed van de Kerk wordt de liturgie immers door het kerkelijk gezag geregeld.

Daar de inzet hoog is, hadden de vaders van het Vaticaans Concilie reeds op dit gebied zowel de Apostolische Stoel als de bisschoppenconferenties vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|36.40.63]]] erbij betrokken. De ernstige plicht te voorzien in liturgische vertalingen wordt in feite geleid door normen en specifieke instructies van het bevoegde dicasterie, in het bijzonder Comme le prevoit [3691] (25 januari 1969) en, na de Codex Iuris Canonici [30] van 1983, door Liturgiam Authenticam [1663] (28 maart 2001), beide gepubliceerd op een ander tijdstip met het doel te antwoorden op concrete problemen die in de loop van de tijd naar voren kwamen en werden veroorzaakt door het complexe werk dat de vertaling van liturgische teksten met zich meebrengt. Op het terrein van de inculturatie wordt de materie daarentegen geregeld door de instructie Varietates legitimae [1678] (25 januari 1994).

De ervaring van deze jaren in aanmerking genomen, “leek het” nu - zo schrijft de Paus - “opportuun dat enkele, vanaf de tijd van het Concilie doorgegeven principes opnieuw helderder worden bevestigd en in praktijk worden gebracht”. Derhalve rekening houdend met de afgelegde weg en naar de toekomst kijkend, heeft de paus op basis van de liturgische constitutie van Vaticanum II Sacrosanctum Concilium [570] de vigerende regels willen preciseren door enkele veranderingen aan te brengen in can. 838 van de Codex iuris canonici [30|838].

Het doel van de verandering is de rol nader te omschrijven van de Apostolische Stoel en van de bisschoppenconferenties, die geroepen zijn in dialoog met elkaar werkzaam te zijn met respect voor ieders bevoegdheid, die verschillend en complementair is, inzake de vertaling van in het bijzonder Latijnse boeken, alsook van eventuele aanpassingen die teksten en riten kunnen betreffen. En dat ten dienste van het liturgische gebed van het volk van God.

In het bijzonder wordt er bij de nieuwe formulering van de canon in kwestie een meer gepast onderscheid gemaakt, wat de rol van de Apostolische Stoel betreft, tussen het terrein dat behoort tot de recognitio en dat van de confirmatio, met respect voor hetgeen de bisschoppenconferenties toekomt, rekening houdend met hun pastorale en leerstellige verantwoordelijkheid, alsook met de beperkingen van hun handelen.

De recognitio, vermeld in § 2 van canon 838 [30|838], houdt het proces in van de goedkeuring door de Apostolische Stoel van de gewettigde liturgische aanpassingen, met inbegrip van de “dieper gaande”, die de bisschoppenconferenties kunnen vaststellen en goedkeuren voor hun gebied, binnen de toegestane grenzen. De Apostolische Stoel is op dit terrein waar liturgie en cultuur elkaar ontmoeten, dus geroepen te recognoscere, dat wil zeggen deze aanpassingen te herzien en op hun waarde te schatten, op grond van het veiligstellen van de wezenlijke eenheid van de Romeinse ritus: hierbij wordt verwezen naar de nummers 39-40 van Sacrosanctum concilium [570|39-40] en de toepassing ervan wordt op de in de liturgische boeken hier en door aangegeven wijzen geregeld door de instructie Varietates legitimae [1678].

De confirmatio - een terminologie die reeds in het Motu Proprio Sacram liturgia, nr. IX [1550|9] (25 januari 1964) werd gebruikt - betreft daarentegen de vertalingen van liturgische teksten waarvan op grond van Sacrosanctum Concilium [570] nr. 36 § 4 [[570|36]] de voorbereiding en goedkeuring de bisschoppenconferenties toekomt; § 3 van canon 838 [30|838] bepaalt nader dat de vertaling fideliter overeenkomstig de oorspronkelijke teksten moeten worden gemaakt en neemt zo nota van de zorg van de instructie Liturgiam Authenticam [1663]. Door immers te verwijzen naar het recht en de plicht van een vertaling, toevertrouwd aan de bisschoppenconferenties, herinnert het Motu Proprio [6628] er eveneens aan dat de conferenties zelf “ervoor moeten zorgen en bepalen dat met waarborging van de aard van iedere taal, de zin van de oorspronkelijke tekst ten volle en trouw moet worden weergegeven”.

De confirmatio van de Apostolische Stoel neemt daarom niet de vorm aan van een alternatieve ingreep in een vertaling, maar van een gezagvolle handeling waarmee het bevoegde dicasterie de goedkeuring van de bisschoppen ratificeert. Uiteraard wordt hier een positieve beoordeling verondersteld van de trouw en de overeenkomst van de vervaardigde teksten ten opzichte van de editio typica waarop de eenheid van ritus is gebaseerd, en vooral rekening gehouden met de teksten die van het grootste belang zijn, in het bijzonder de sacramentele formuleringen, de eucharistische gebeden, de wijdingsgebeden, de rite van de Mis enzovoort.

De verandering van de Codex Iuris Canonici [30] brengt natuurlijk een aanpassing van artikel 64 § 3 [577|64] van de apostolische constitutie Pastor Bonus [577] met zich mee, evenals van de normen betreffende vertalingen. Dat betekent dat het bijvoorbeeld nodig zal zijn enkele nummers van de Institutio Generalis Missalis Romani [1798] en de Praenotanda van de liturgische boeken opnieuw te bewerken. De instructie Liturgiam Authenticam [1663], die te waarderen is om de waardevolle aandacht die zij schenkt aan dit gecompliceerde werk en de implicaties ervan, moet, wanneer zij vraagt om de recognitio, worden geïnterpreteerd in het licht van de nieuwe formulering van canon 838. Ten slotte bepaalt het Motu Proprio [6628] ook dat de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten [d:108] “het eigen Reglement verandert op basis van de nieuwe regels en de bisschoppenconferenties helpt hun taak te volbrengen”.



+ Arthur Roche
Aartsbisschop
Secretaris Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten [d:108]