Een sleepnet dat niet scheuren mag!

"Het Rijk der hemelen lijkt op een sleepnet..." (Mt. 13, 47) [b:Mt. 13, 47].

Sta mij toe, geachte opperherder van de oude en eerbiedwaardige kerk van Keulen, geachte medebroeders, kardinalen en bisschoppen, sta mij toe, dierbare broeders en zusters, dat ik bij deze eucharistieviering de betekenis van onze buitengewone ontmoeting vandaag met behulp van deze gelijkenis probeer toe te lichten, met behulp van de woorden van Christus, die het Rijk Gods steeds weer door gelijkenissen heeft uitgelegd. Aan de hand daarvan kondigde Hij de aanwezigheid van het Rijk Gods midden in de wereld.

Ook wij moeten ons in deze dimensie ontmoeten. Dat is in zekere zin de wezenlijke vooronderstelling van het bezoek dat de opvolger van de apostel Petrus op de bisschopszetel van Rome brengt aan uw Kerk in Duitsland, aan u hier in Keulen die de Kerk van God vertegenwoordigt zoals zij zich sinds vele eeuwen gevormd heeft rondom de Romeinse "Colonia Agrippina". Het boven alles uitstekende teken van deze Kerk is tot op de dag van vandaag uw heerlijke Dom, waarvan de geestelijke betekenis u bij het jubileum van dit jaar (de 700-ste sterfdag van Albertus de Grote [3510]) weer opnieuw bewust geworden is: op indrukwekkende wijze getuigt deze Dom van het Rijk Gods dat midden onder ons is.

Wij, die nu de Kerk van Christus op aarde vormen, op dit stuk Duitse aarde, moeten elkaar ontmoeten in de dimensie van de waarheid omtrent het Rijk Gods: Christus is gekomen om dit Rijk te openbaren en het op deze aarde te vestigen, op elke plaats, in de mensen en tussen de mensen onderling.

Dit Rijk van God is midden onder ons (Lc. 17, 21) [[b:Lc. 17, 21]], zoals het in elke generatie van uw vaders en voorouders is geweest. Maar zoals zij, zo bidden ook wij nog iedere dag in het "Onze Vader": "Uw Rijk kome".

Deze woorden geven aan dat het Rijk Gods nog steeds voor ons ligt, dat we het tegemoet gaan en ernaar toe groeien op de kronkelwegen, ja soms zelfs de dwaalwegen van ons aardse bestaan. Wij geven met deze woorden aan dat het Rijk Gods zich aanhoudend verwerkelijkt en nabijkomt, ook al verliezen wij het zo dikwijs uit het oog en nemen wij zijn door het evangelie bepaalde gestalte niet meer waar. Het heeft er dikwijs alle schijn van alsof de enige en uitsluitende dimensie van ons bestaan "deze wereld" is: het rijk van deze wereld, met zijn zichtbare gestalte, zijn adembenemende vooruitgang in wetenschap en techniek, in cultuur en economie... adembenemend en dikwijs ook zorgwekkend! Maar wanneer we iedere dag, of minstens zo af en toe neerknielen om te bidden, spreken we temidden van deze levensomstandigheden steeds weer dezelfde woorden uit: "Uw Rijk kome."

Dierbare broeders en zusters!

Deze uren, waarin wij elkaar hier ontmoeten, de tijd die ik dank zij uw uitnodiging en uw gastvrijheid onder u mag doorbrengen, is de tijd van het Rijk Gods: van het Rijk dat al aanwezig is, en tegelijk van dat wat nog komt. Daarom moeten we al het wezenlijke dat tot dit bezoek hoort in het licht zien van de gelijkenis die wij in het evangelie van vandaag hebben gehoord: "Het Rijk der hemelen lijkt op een sleepnet..."

Een sleepnet in de zee van de tijd
Waarop lijkt het? Volgens de woorden van Jezus, zoals deze ons door de vier evangelisten zijn overgeleverd, wordt dit Rijk door velerlei gelijkenissen en vergelijkingen uitgelegd. De vergelijking van vandaag is er een onder vele, Het lijkt ons heel nauw verbonden met de arbeid die de apostelen van Christus, waaronder ook Petrus, evenals velen van zijn toehoorders aan de oever van het meer van Genezaret hebben verricht. Christus zegt dat het Rijk der hemelen op "een sleepnet" lijkt, dat men "in zee wierp" om "vissen van allerlei soort" te vangen! (Mt. 13, 47) [[b:Mt. 13, 47]]. Deze eenvoudige woorden geven een totaal ander wereldbeeld, heel anders dan het beeld van onze mensenwereld zoals wij ons dat door ervaring en wetenschap vormen. Ervaring en wetenschap kunnen immers niet de grenzen overschrijden van de ,wereld’ en het menselijk bestaan in die wereld, grenzen die noodzakelijk verbonden zijn met "de zee van de tijd": de grenzen van wereld waarin de mens geboren wordt en sterft, naar de woorden van Genesis: "Stof zijt gij, en tot stof moet gij terugkeren" (Gen. 3, 19) [b:Gen. 3, 19]. In Zijn vergelijking spreekt Christus daarentegen van de overbrenging van de mens naar een andere "wereld", naar een andere dimensie van zijn bestaan. Het Rijk der hemelen is precies deze nieuwe dimensie die boven "de zee van de tijd" opengaat, en tegelijkertijd het sleepnet, dat in deze zee zijn werk doet met het oog op de uiteindelijke bestemming van de mens en van alle mensen in God.

Onze gelijkenis van vandaag roept ons op om in het Rijk der hemelen de uiteindelijke vervulling te zien van de gerechtigheid waarnaar de mens verlangt met een onoverwinnelijke heimwee die de Heer hem in het hart gelegd heeft; de gerechtigheid zoals Jezus die bewerkte en verkondigde, die gerechtigheid tenslotte, die Christus met Zijn eigen Bloed aan het kruis bezegeld heeft.

In het Rijk der hemelen, het "Rijk van gerechtigheid, van liefde en van vrede" prefatie van Christus-Koning prefatie van Christus-Koning, zal de mens zichzelf ook volmaakt vinden. Want de mens is het wezen dat uit de diepte van God voortkomt en zelf een zodanige diepte in zich bergt, dat alleen God die kan vullen. Hij, de mens, is heel zijn wezen een afbeelding van God en op Hem gelijkend.

De Kerk van groot tot klein
Jezus heeft Zijn Kerk gegrondvest op de twaalf apostelen, van wie er meerderen visser waren. Het beeld van het sleepnet lag daarom voor de hand. Jezus wilde hen tot mensenvissers maken. Ook de Kerk is een sleepnet, door de heilige Geest verbonden, door de apostolische zending geknoopt, werkzaam door de eenheid in geloof, in leven en liefde.

Daarbij denk ik op dit ogenblik aan het wijd uitgespannen sleepnet van de gehele wereldkerk. Tegelijkertijd echter staat mij elke afzonderlijke Kerk in uw land voor ogen, op de eerste plaats de grote Kerk van Keulen en de aangrenzende bisdommen. En tenslotte staat mij de kleinste van deze Kerken voor ogen, de "Ecclesiola" (letterlijk: "kerkje") of huiskerk, waaraan de onlangs in Rome gehouden bisschoppensynode zo’n grote aandacht heeft geschonken bij de bespreking van "de taken van het christelijk gezin" [d:81].

Het gezin: huiskerk, unieke en onvervangbare gemeenschap van personen. Waarover de heilige Paulus spreekt in de tweede lezing van vandaag (Kol. 3, 12-21) [b:Kol. 3, 12-21]. Natuurlijk heeft hij daarbij het christelijk gezin van zijn tijd voor ogen; maar wij moeten datgene wat hij zegt evenzeer toepassen op het belang van het gezin in onze tijd: wat hij zegt tot de mannen, wat hij zegt tot de vrouwen, tot de kinderen en tot de ouders, en tenslotte wat hij tot ons allemaal zegt:

"Bekleedt u met oprechte ontferming met goedheid, deemoed, zachtheid en geduld. Verdraagt elkander en vergeeft elkander... Bovenal echter: hebt elkander lief, want de liefde is de band die alles samenhoudt en volkomen maakt. Laat de vrede van Christus heersen in uw hart; daartoe zijt gij geroepen als leden van één Lichaam. En weest dankbaar" (Kol. 3, 12-15) [b:Kol. 3, 12-15].

Wat een geweldig onderricht in huwelijks- en gezinsspiritualiteit!

Het sleepnet mag niet scheuren
Maar wij mogen de ogen niet sluiten voor de keerzijde van de medaille. Ook daar hebben de synodevaders in Rome zich in alle ernst mee beziggehouden. Ik bedoel: de moeilijkheden waaraan het hoge ideaal van het christelijke zicht op en de beleving van het gezin is blootgesteld. De moderne industriële samenleving heeft de levensomstandigheden voor huwelijk en gezin grondig veranderd. Huwelijk en gezin waren vroeger niet alleen een leefgemeenschap, maar vormden een productie- en handelsgemeenschap. Zij werden echter uit vele openbare functies verdrongen. Het klimaat van het openbare leven staat niet altijd vriendelijk gezind tegenover huwelijk en gezin. Toch blijken zij in onze anonieme massacultuur een soort toevluchtsoord te worden voor het verlangen naar geborgenheid en geluk. Huwelijk en gezin zijn belangrijker dan ooit: kiemcellen voor de vernieuwing van de samenleving, krachtbronnen vanwaaruit het leven menselijker wordt. Ik mag hier het beeld wel weer opnemen: zij vormen een "sleepnet", dat houvast en eenheid geeft en dat uittilt boven de stromingen van de diepte.

Wij mogen niet toelaten dat dit net scheurt! Staat en samenleving leiden hun eigen verval in, wanneer zij huwelijk en gezin niet meer metterdaad bevorderen en beschermen, en wanneer zij andere, niet-huwelijkse samenlevingsvormen ermee gelijkstellen. Alle mensen van goede wil, en in het bijzonder de christenen, worden opgeroepen de waardigheid en de waarde van huwelijk en gezin opnieuw te ontdekken en op overtuigende manier voor te leven. Vanuit het licht van het geloof biedt de Kerk daarbij haar raad en geestelijke dienstbaarheid aan.

Een wederzijdse binding aan elkaar als persoon
Huwelijk en gezin zijn ten diepste verbonden met de waardigheid van de mens als persoon. Zij komen niet louter en alleen uit instinct of hartstocht voort, ook niet alleen uit het gevoel, maar hebben hun oorsprong allereerst in een besluit van de vrije wil, in een liefde van personen, waardoor de echtgenoten niet alleen één vlees, maar ook één hart en één ziel worden. De lichamelijke en geslachtelijke gemeenschap is iets groots en moois. Maar zij is alleen dan menswaardig, wanneer zij is opgenomen in een wederzijdse binding aan elkaar als persoon, welke door de burgerlijke en kerkelijke gemeenschap erkend wordt. Volledige geslachtsgemeenschap tussen man en vrouw heeft daarom haar legitieme plaats alleen binnen een uitsluitende en definitieve binding in trouw aan elkaar als persoon, dat wil zeggen: binnen het huwelijk. De definitiefheid van de echtelijke trouw, die velen tegenwoordig onbegrijpelijk voorkomt, is eveneens een uiting van de absolute waarde van de mens. Men kan niet ,op proef’ leven men kan niet "op proef" sterven. Men kan niet "op proef" liefhebben, "op proef" en voor een tijdje een mens aanvaarden.

Het leven dienen
Het huwelijk staat met andere woorden gericht op duurzaamheid, op toekomst. Het blikt verder dan zichzelf. Het huwelijk is de enige passende plaats voor de verwekking en opvoeding van kinderen. Daarom is de huwelijksliefde ook krachtens haar wezen gericht op vruchtbaarheid. In deze taak van het doorgeven van menselijk leven zijn de huwelijkspartners medewerkers van de liefde van God als Schepper. Ik weet dat in de huidige samenleving de moeilijkheden groot zijn, ook hier. Lasten die met name op de vrouw drukken, te enge woonruimte, economische problemen met betrekking tot de gezondheid, dikwijs zelfs uitgesproken benadeling van kinderrijke gezinnen staan een grotere kinderrijkdom in de weg. Op alle verantwoordelijken doe ik een beroep, op alle krachten van de samenleving: stelt alles in het werk om hierbij hulp te verlenen. Maar vooral appelleer ik aan uw geweten en uw persoonlijke verantwoordelijkheid, dierbare broeders en zusters. In uw geweten moet u, voor het aangezicht van God, een beslissing treffen over het aantal van uw kinderen. Als echtgenoten wordt u opgeroepen tot een verantwoord ouderschap. Dit betekent een zodanige gezinsplanning dat daarbij de ethische normen en criteria in acht genomen worden, zoals dit ook door de bisschoppensynode over het gezin is onderstreept. Met grote nadruk wil ik u in dit verband aan het volgende herinneren: het doden van het ongeboren leven is geen wettig middel tot gezinsplanning! Ik herhaal wat ik op 31 mei van dit jaar tot de arbeiders in de Parijse voorstad Saint-Denis heb gezegd: "Het eerste recht van de mens is het recht op leven. Wij moeten dit recht en deze waarde verdedigen. Anders zou heel de redelijkheid van het geloof in de mens, het hele programma van een waarachtig menselijke vooruitgang omvergeworpen worden en ineenstorten". Het gaat er inderdaad om het leven te dienen.

Een sacrament van Jezus Christus
Op de onmisbare grondslag en vooronderstelling van het tot nu toe gezegde, richten wij nu, dierbare broeders en zusters, onze aandacht op het diepste geheim van huwelijk en gezin. Vanuit ons geloof gezien is het huwelijk een sacrament van Jezus Christus. Huwelijksliefde en trouw worden omvat en gedragen door Gods liefde en trouw in Jezus Christus. De kracht van Zijn kruis en verrijzenis draagt en heiligt de christelijke huwelijkspartners. De bisschoppensynode over het gezin liet in haar boodschap aan de christelijke gezinnen in de huidige wereld duidelijk uitkomen dat het christelijke gezin op een bijzondere manier geroepen is om aan het heilplan van God mee te werken door de leden van het gezin te helpen "de geschiedenis van het heil actief mee te dragen en levende tekenen te worden van het liefdesplan van God met de wereld" (nr. 8).

Huwelijk en gezin zijn een sacramenteel gestichte "Kerk in het klein" of huiskerk, en als zodanig moeten zij een school van geloof en een plaats van gemeenschappelijk gebed zijn. Met name aan het gebed in het gezin hecht ik een grote waarde. Het geeft kracht om de veelvoudige problemen en moeilijkheden te boven te komen. In huwelijk en gezin moeten de menselijke en christelijke grondhoudingen groeien en tot rijping komen, zonder welke de Kerk en de samenleving geen stand kunnen houden. Hier ligt het eerste terrein voor het christelijke lekenapostolaat en voor het gemeenschappelijk priesterschap van alle gedoopten. Dergelijke van christelijke geest doortrokken huwelijken en gezinnen zijn ook de echte "seminaries" dat wil zeggen kweekplaatsen voor geestelijke roepingen tot het priesterschap en het religieuze leven.

Dierbare echtgenoten en ouders, beste gezinnen!

Wat zou ik bij deze eucharistische ontmoeting meer van harte kunnen toewensen dan dat u allen en ieder gezin zo’n "huiskerk" moogt zijn, een Kerk in het klein! Moge de gelijkenis van het Rijk Gods bij u werkelijkheid worden: moge u de aanwezigheid van het Rijk Gods gewaarworden. Terwijl u zelf een levend "sleepnet" bent, dat verenigt, draagt en houvast geeft, voor u zelf en voor velen in uw omgeving. Dat is mijn zegenwens die ik u, als uw pelgrimgast en als dienaar van uw heil toewens.

Gelijk een huisvader...
Aan het slot van deze fundamentele overweging over het Rijk Gods en het christelijke gezin, zij het mij toegestaan een ogenblik stil te staan bij de heilige Albertus de Grote. Het is immers zijn "zevende eeuwfeest" dat mij naar uw stad heeft gebracht. Want hier bevindt zich het graf van deze beroemde zoon van uw land, die in Lauingen werd geboren en die in zijn lange leven tegelijkertijd een groot wetenschapper, een geestelijke zoon van de heilige Dominicus en leraar van de heilige Thomas van Aquino was. Hij was een van de grootste geestelijke mensen in de dertiende eeuw. Zoals bijna geen ander heeft hij "het sleepnet" geknoopt, dat geloof en verstand, God-betrokken wijsheid en wereld-betrokken kennis met elkaar verbindt. Minstens in de geest bezoek ik ook zijn geboortestad Lauingen, wanneer ik vandaag hier, in Keulen, bij zijn graf ben, en samen met u de woorden overweeg waarmee de liturgie hem prijst:

"Als de Heer, de machtige, het wil,
wordt hij vervuld met een geest van inzicht.
Hij laat de woorden van zijn wijsheid stromen
en in zijn gebed prijs hij de Heer.
Hij munt uit in beleid en in weten
en overdenkt dingen die voor hem verborgen zijn.
Hij geeft blijk van de vorming die hij heeft gekregen,
en gaat groot op de wet van het Verbond des Heren.
Velen prijzen zijn inzicht
en zijn naam wordt niet uitgewist
zolang wereld duurt.
Zijn gedachtenis gaat nooit verloren
en zijn naam zal leven van geslacht tot geslacht.
Van zijn wijsheid zullen de volken gewagen
en de gemeente zal zijn lof verkondigen" (Sir. 39, 6-10) [b:Sir. 39, 6-10].

Deze woorden van de wijze man Jezus Sirach hebben geen toevoeging nodig. Maar men moet er ook geen enkel van weglaten. Want ze geven een volledige beschrijving van de gestalte van de man op wie uw vaderland, uw stad, terecht roemen en over wie zich heel de Kerk heeft verheugd. Albertus Magnus, doctor universalis – Albert de Grote, leraar op alle gebied: echt "iemand die in het Rijk der hemelen onderwezen is"!

Wanneer wij vandaag samen hebben nagedacht over de roeping van het christelijke gezin tot de opbouw van het Rijk Gods op aarde, dan moeten de woorden van Christus’ gelijkenis ons ook de diepste betekenis van deze heilige doen verstaan. Christus zegt namelijk: "Daarom is iedere schrijfgeleerde die onderwezen in het Rijk der hemelen, gelijk aan een huisvader die uit zijn schat nieuw en oud te voorschijn haalt" (Mt. 13, 52) [b:Mt. 13, 52].

Op zo’n huisvader lijkt ook de heilige Albertus! Mogen zijn voorbeeld en voorspraak mij begeleiden, wanneer ik op mijn pelgrimstocht door uw land als "visser van mensen" probeer "het sleepnet" fijnmaziger te knopen en verder uit te werpen, opdat Gods Rijk mag komen.

Amen.