Presentatie encycliek "Ecclesiam Suam"

Beminde Zonen en Dochters,

Deze werkelijke audiëntie, waar men steeds weer nieuwe menigten pelgrims en bezoekers ziet, volgt altijd hetzelfde program en werkt vooral dezelfde gedachten op. Deze kunnen geen abstractie maken van datgene wat er het middelpunt van vormt en hier verschijnt in zoveel concrete en als het ware symbolische beelden, die weerspiegeld worden in de ontmoeting van de Paus met een groot aantal van zijn zonen, met de Kerk. Een audiëntie als deze verplicht Ons om te denken aan de Kerk en om over haar te speken.

Dit thema komt herhaaldelijk terug, maar het is zo uitgebreid en zo veelzijdig, dat het verscheidene en diepgaande aspecten vertoont. Het schijnt Ons dus niet toe dat wij in Onze korte toespraken iedere keer hetzelfde zeggen, zelfs als Wij telkens over dezelfde realiteit, de Kerk, moeten spreken en over haar leer of over gebeurtenissen, die ermee in verband staan.

Een persconferentie
Vandaag bijvoorbeeld hebben Wij, wat het leven van de Kerk betreft, iets nieuws aan u voor te stellen. Wij berichten het u als een blijk van voldoening die uw bezoek Ons verschaft en als een teken van Onze vaderlijke genegenheid. Wij gaan inderdaad iets vertrouwelijks zeggen wat men in gebruikelijke termen ook een "persconferentie" zou kunnen noemen (misschien de eerste die de Paus in deze nieuwe stijl doet). Hier volgt dan deze vertrouwelijke mededeling: Wij hebben Ons eerste Encycliek voltooid: zij zal de datum van morgen 6 augustus dragen, het feest van de Verschijning van Christus: de Latijnse tekst zal beginnen met de woorden " Ecclesiam Suam [91]", die haar tevens zullen aanduiden. Zij zal, naar Wij hopen, de volgende week gepubliceerd worden.

Wij zeggen dat zij de eerste is, want zij draagt het karakter van een officiële Encycliek en zij heeft betrekking op het begin van Ons pontificaat: maar Wij kunnen niet vergeten dat Wij tot de Kerk talrijke toespraken gericht hebben en veel andere documenten, onder andere het Apostolisch Brief Summi Dei Verbum [1012] van 4 november 1963 over de seminaries bij gelegenheid van het vierde eeuwfeest van hun instelling door het Concilie van Trente.

Wat is een encycliek?
Gij weet wat een encycliek is. Het is een schriftelijk document, dat door de Paus aan alle bisschoppen van de gehele wereld gezonden wordt. Het is een zeer oude vorm van correspondentie in de Kerk: op een bijzondere wijze geeft ze uitdrukkingen aan de gemeenschap van geloof en liefde, die tussen de verschillende ,Kerken’ bestaan, tussen de verschillende communiteiten en die samen de Kerk vormen. Reeds in de eerste tijden zonden de hoofden van de voornaamste communiteiten een rondschrijven aan hun medebroeders de bisschoppen en ook aan alle gelovigen, en daarom werd zo’n schrijven ook ,katholiek’ genoemd, d.w.z. zij was gericht aan het gehele christenvolk. De geschiedschrijver Eusebius in de IVe eeuw zei dat "zij gericht waren aan al de gelovigen van Christus" Eusebius, Hist. Eccl., 5, 17 Eusebius, Hist. Eccl., 5, 17 In tijden, die dichtbij ons liggen, worden de encyclieken gericht tot een groep bisschoppen van een bepaalde streek of tot geheel het episcopaat in eenheid met Rome (Epistulae). Soms richten zij zich bovendien tot al de gelovigen en zelfs tot alle mensen van goede wil. Dit hangt af van de inhoud en van het doel van het document. Een encycliek kan

• leerstellig of dogmatisch zijn wanneer zij geloofswaarheden of –dwalingen behandelt;
• ofwel aansporend als zij tot doel heeft om bij hen, die haar ontvangen, de christelijke gevoelens en voornemens te versterken, om de banden van kerkelijke tucht, van eenheid en van vurigheid te verstevigen, die inwendig de moeten een maken en haar moeten helpen bij haar geestelijke zending.

Het karakter van de nieuwe encycliek
De komende encycliek kan men rangschikken onder de tweede categorie. Zij behandelt dus geen theologische of bijzondere leerstellige kwesties, ofschoon zovele van dit soort kwesties Onze apostolische aandacht gevestigd houden. Wij hebben Ons ervan willen onthouden om in het bijzonder zulke kwesties te behandelen, vooreerst omdat het Ons niet lijkt overeen te stemmen met het karakter van de eerste encycliek van een Paus, welke eerder de vorm dient te hebben van een vertrouwelijk onderhoud, en vervolgens omdat Wij opzettelijk geen onderwerpen hebben willen behandelen, welke het Concilie op zijn program heeft geplaatst. Wij hebben Ons beperkt tot een schriftelijk en geestelijk onderhoud met Onze broeders de bisschoppen, omdat Wij door Gods geheime raadsbesluit onder hen geplaatst zijn als hoofd van de katholieke Kerk en als plaatsbekleder van Christus. Onze brief is juist een gemotiveerde aankondiging van Onze verheffing tot de Stoel van de H. Petrus. Eerder dan een objectieve en methodische uiteenzetting van een gegeven onderwerp, is zij een openbaring van Onze gevoelens en van Onze gedachten. Liever dan speciale problemen te behandelen, hebben Wij verkozen te spreken over Onze gevoelens en over Onze gemoedstemmingen, waarin Wij de harten der bisschoppen en der gelovigen zouden willen doen delen.

De drie wegen van de Kerk
Tenslotte, wat zeggen Wij in deze Encycliek? Wij zeggen wat naar Onze mening de Kerk vandaag moet doen om trouw te zijn aan haar roeping en om aan haar taak te beantwoorden. Wij spreken over de methodologie, welke, naar het Ons toeschijnt, de Kerk dient te volgen om voort te gaan volgens de wil van Christus onze Heer. Misschien zouden Wij deze encycliek kunnen betitelen met: De wegen van de kerk. De wegen welke Wij aantonen zijn drie in getal:

• De eerste is geestelijk: zij betreft het zelfbewustzijn, dat de kerk moet bezitten en onderhouden.
• De tweede is moreel: zij betreft het ascetische praktische en canonieke hernieuwing die de kerk nodig heeft om zich naar dit bewustzijn te vormen om zuiver sterk authentiek te zijn.
• De derde weg is apostolisch en wij hebben haar aangeduid met de hedendaagse term: de dialoog. Zij betreft de mannier, de kunst de stijl die de kerk moet geven aan haar apostolische activiteit in de niet harmonische vluchtige en ingewikkelde samenleving van de tegenwoordige wereld.

Bewustzijn, hernieuwing dialoog zijn de wegen die tegenwoordig voor de levende kerk openstaan en de drie hoofdstukken van de Encycliek vormen.

De encycliek en de problemen van onze tijd
Sommigen zouden kunnen denken dat Wij vergeten hebben de ernstige en dringende problemen van onze tijd onder ogen te zien; maar Wij hebben reeds gezegd waarom Wij dat gedaan hebben: speciaal om het oecumenisch Concilie niet te verhinderen deze problemen vrij en zoals behoort te onderzoeken. Maar Wij hebben de bisschoppen en gelovigen willen uitnodigen om zich erop voor te bereiden deze zo goed mogelijk te behandelen. Wij hebben enige richtlijnen willen aangeven die hen in de gelegenheid zullen stellen om ze beter te beschouwen in het licht van Christus en om ze op te lossen onder de leiding van de Heilige Geest. Men zal dan ontdekken dat veel van deze problemen in Ons bescheiden document worden aangestipt, bijvoorbeeld in de toespelingen op de vrede op de verhoudingen tussen het christelijk en het economische leven en in het bijzonder in enkele waarderingen naar aanleiding van de dialoog van de kerk met de profane wereld en met de wereld zonder God, vervolgens met de wereld van de niet christelijke godsdiensten, daarna met het koor van christelijke Kerken, die onze heilige kerken die nog in de Kaholieke Kerk gescheiden zijn, en tenslotte met de gemeenschap van broeders geestelijken en leken, die onze heilige Kerk van God vormen.

Zoals gij ziet is de horizon wijd ofschoon de encycliek zich direct tot het episcopaat richt, vergeet niet het christenvolk en, als zij bij voorkeur de kerk ad intra bespreekt, vergeet zij toch ook niet de kerk ad extra.

Slot
Wij willen hopen dat Onze pauselijke en pastorale boodschap een gunstig onthaal zal ontvangen in de grote katholieke familie en dat zij hopen dat Wij enig gunstig gehoor zal vinden buiten haar opdat de liefde die haar geïnspireerd de grenzen overtreft.

En wij willen hopen dat gij beminde zonen en dochters, tot wie wij nu de eerste aankondiging richten van de Encycliek, haar zult lezen en overwegen in dit vertrouwen en met de wens dat zij voor u een aankondiging moge zijn van het licht van boven, zegenen wij u van ganser harte.