In het heiligdom van het geweten van de gelovigen

Dierbare prelaten auditoren,

Ik groet u van harte, vooreerst de deken die ik dank voor zijn woorden. Ik groet ook de ambtenaren, advocaten en alle medewerkers van de apostolische Rechtbank van de Romeinse Rota [d:207]. Ik wens u het beste voor het rechterlijk jaar dat vandaag geopend wordt.

Ik zou vandaag met u willen nadenken over een belangrijk aspect van uw rechterlijke dienst, namelijk het centraal karakter van het geweten, zowel uw persoonlijk geweten als dat van de mensen wiens zaak u behandelt. Uw activiteit uit zich namelijk als een ambt dat vrede wil brengen in de gewetens en het vraagt ook gewetensvol beoefend te worden, wat goed uitgedrukt wordt in de formulering waarmee u de eed aflegt, ad consulendum conscientiae, of ut consulatur conscientiae.

In het geval van het ongeldig of geldig verklaren van een huwelijk, bent u in zekere zin, specialisten in het geweten van de christengelovigen. U wordt geroepen, onophoudelijk Gods bijstand in te roepen om de zware taak die u door de Kerk wordt toevertrouwd, met nederigheid en matigheid uit te oefenen en zo de band tot uiting te brengen tussen de morele zekerheid, die een rechter ex actis et probatis moet bereiken, en het domein van zijn geweten, dat alleen gekend wordt door de Heilige Geest, door wie Hij wordt bijgestaan. Dank zij het licht van de Geest wordt het u namelijk gegeven het heilig domein van het geweten van de gelovigen te betreden. Het is van betekenis, dat het oude gebed Adsumus, dat bij de aanvang van iedere zitting van het Tweede Vaticaans Concilie voorgelezen werd, zo dikwijls op uw Rechtbank wordt gebeden.

Het domein van het geweten was heel dierbaar aan de Vaders van de laatste twee Bisschoppensynodes [d:294] en heeft een sterke weerklank in de postsynodale apostolische Exhortatie Amoris Laetitia [6271]. Dat is voortgevloeid uit het besef, dat bij de Opvolger van Petrus en de synodevaders gerijpt is, van de dwingende noodzaak dat de herders van de Kerk, de dringende verzoeken en verwachtingen van de gelovigen beluisteren, die hun geweten vele jaren het zwijgen hebben opgelegd en die door God en het leven geholpen werden om opnieuw een beetje licht te vinden door zich tot de Kerk te richten om vrede in hun geweten.

Het geweten speelt een doorslaggevende rol in engagerende keuzes waarmee verloofden geconfronteerd worden om een huwelijksband aan te gaan en op te bouwen en bijgevolg een gezin te stichten volgens Gods plan. De Kerk, een zeer tedere moeder, ut consulatur conscientiae, van gelovigen die naar de waarheid verlangen, heeft de noodzaak gezien om degenen die in de huwelijks- en gezinspastoraal werken, uit te nodigen te beseffen dat verloofden hulp nodig hebben om het intieme heiligdom van hun christelijk geweten op te bouwen en te behoeden. In dit verband wil ik doen opmerken dat ik in de twee documenten die uitgevaardigd werden in de vorm van een motu proprio, voor de hervorming van de huwelijksprocedure vgl: Mitis Iudex Dominus Iesus [[[6048]]] vgl: Mitis et Misericors Iesus [[[6049]]], een oproep gedaan heb om een diocesaan pastoraal onderzoek te verrichten, niet alleen om de procedure te versnellen maar ook om terecht de oorzaken en motieven te kennen die aan de oorsprong liggen van een mislukt huwelijk. Anderzijds werden in de apostolische exhortatie Amoris Laetitia [6271] pastorale wegen aangewezen om verloofden te helpen zonder vrees te onderscheiden en een daaruit voortvloeiende keuze te maken omtrent hun aanstaande huwelijksstaat en het gezinsleven. Daarom werd in de eerste vijf hoofdstukken de buitengewone rijkdom beschreven van de huwelijksovereenkomst volgens Gods plan in de Schrift en in de ervaring van de Kerk in de loop van de geschiedenis.

Een ononderbroken ervaring van geloof, hoop en liefde is des te noodzakelijker opdat jongeren opnieuw met een gerust en sereen geweten tot het besluit komen, dat een huwelijksvereniging die openstaat voor kinderen, een grote vreugde is voor God, de Kerk en de mensheid. De reflectie van de synode over huwelijk en gezin [d:294], en de apostolische Exhortatie Amoris Laetitia [6271] die erop volgde, verplichtten tot een te volgen weg en objectief: hoe de jongeren redden van het absorberend lawaai van het vluchtige, en hen aanzetten om stabiele en positieve engagementen op zich te nemen voor het individueel en collectief welzijn. Hoe hen redden van een conditionering die de stem van hun vrijheid het zwijgen oplegt, van die intieme cel – inderdaad, het geweten – dat alleen door God verlicht en geopend wordt voor het leven, als men Hem binnen laat.

Hoe kostbaar en dringend is het pastorale werk van heel de Kerk voor de herontdekking, de bescherming en het behoud van een christelijk geweten, door Evangelische waarden verlicht! Het zal een lange en niet gemakkelijke onderneming zijn, die van bisschoppen en priesters vraagt dat zij zich onvermoeibaar inzetten om het christelijk geweten van onze gelovigen te verlichten, te verdedigen en te ondersteunen. De stem van de synode van de bisschoppen [d:294] en van de apostolische Exhortatie Amoris Laetitia [6271] die erop volgde, hebben zo een primordiale brug gelegd: de noodzakelijke band tussen de regula fidei, dat wil zeggen de trouw van de Kerk aan het onaantastbaar leergezag over het huwelijk en de Eucharistie, en de noodzakelijke aandacht van de Kerk voor de psychologische en godsdienstige handelwijze van iedereen die geroepen is tot een keuze voor het huwelijk en het gezin. Toen ik de verlangens van de synodevaders [6123] in ontvangst genomen heb, had ik reeds de gelegenheid om een catechumenaat voor het huwelijk aan te bevelen, dat begrepen wordt als een onmisbare weg voor jongeren en koppels om hun christelijk geweten te doen heropleven, met de steun van de genade van de Sacramenten van het Doopsel en het Huwelijk.

Zoals ik reeds bij andere gelegenheden zei, is het catechumenaat op zich uniek, omdat het geworteld is in het doopsel en omdat het in het leven nood heeft aan een permanent karakter, aangezien de genade van het Huwelijkssacrament permanent is; en juist omdat het een genade is, is het de vrucht van het mysterie waarvan de rijkdom slechts kan bewaard en bevorderd worden in het geweten van de echtgenoten, individueel en als koppel. Het gaat in feite om bijzondere vormen van deze onophoudelijke cura animarum, die het bestaansrecht is van de Kerk en van iedereen, de herders in de eerste plaats.

Nochtans kan de zorg voor de gewetens niet uitsluitend het engagement zijn van de herders, maar met verschillende verantwoordelijkheden en modaliteiten, is het de zending van iedereen, van ambtsdragers en gedoopte gelovigen. De zalige Paus Paulus VI riep op tot

“absolute trouw om de regula fidei te beschermen” Bij gelegenheid van de creatie van 4 kardinalen [[6804|(3)]],

die het geweten verlicht en niet kan verduisterd noch weggenomen worden. Daarom, zegt Paulus VI nog,

“dienen tegengestelde uitersten vermeden te worden, of het nu is vanwege degenen die naar de traditie verwijzen om hun ongehoorzaamheid aan het hoogste Leergezag en het Oecumenisch Concilie te rechtvaardigen, of vanwege degenen die zich losmaken van de Kerkelijke “humus” en de ware leer van de Kerk vervalsen; die twee houdingen zijn het teken van een onwaardig en misschien onbewust subjectivisme, indien het helaas geen hardnekkigheid, koppigheid en onevenwichtigheid is; posities die het hart van de Kerk, Moeder en Lerares, kwetsen”. Tot het College der Kardinalen bij de begroeting wegens zijn naamdag [[6805|(2)]]

Het geloof is licht dat niet alleen het heden maar ook de toekomst belicht: huwelijk en gezin zijn de toekomst van de Kerk en de samenleving. Het is dus nodig een permanent catechumenaat te bevorderen, opdat het geweten van de gedoopten zou open staan voor het licht van de Geest. De bedoeling van het Sacrament is nooit de vrucht van een automatisme, maar altijd een door het geloof verlicht bewustzijn, het resultaat van de band tussen het menselijke en het goddelijke. In die zin kan de huwelijksvereniging alleen echt genoemd worden als de intentie van de echtgenoten gericht is op wat Christus en de Kerk willen. Om toekomstige echtgenoten daar steeds bewuster van te maken, is naast de bijdrage van bisschoppen en priesters, ook de bijdrage nodig van andere personen die geëngageerd zijn in de pastoraal, van religieuzen en lekengelovigen die samen verantwoordelijk zijn in de zending van de Kerk.

Dierbare rechters van de Romeinse Rota [d:207], de nauwe band tussen het domein van het geweten en dat van de huwelijksprocedures, waarmee u dagelijks begaan bent, vraagt dat de beoefening van het recht niet herleid wordt tot een simpele uitvoering van bureaucratie. Als de Kerkelijke rechtbanken in die bekoring zouden vallen, zouden zij het christelijk geweten verraden. Ziedaar, waarom ik in de procedure van het processus brevior, niet alleen vermeld heb dat de waakzaamheid van de diocesane bisschop steeds evidenter zou zijn, maar dat ook hijzelf, als rechter in de Kerk die hem toevertrouwd is, in eerste instantie de gevallen van ongeldige huwelijken zou beoordelen. Wij moeten verhinderen dat het geweten van gelovigen die moeilijkheden hebben met hun huwelijk, zich niet sluit voor de weg van de genade. Dit objectief wordt bereikt door pastorale begeleiding, door gewetensvolle onderscheiding vgl: Amoris Laetitia [[[6271|242]]] en het werk van onze rechtbanken. Dit werk moet zich voltrekken met wijsheid en door het zoeken van de waarheid: alleen zo kan de ongeldig verklaring een bevrijding van het geweten met zich brengen.

Ik spreek nogmaals mijn dankbaarheid uit aan ieder voor het goede dat u doet voor het volk van God, door de dienstbaarheid van het recht. Ik roep Gods bijstand af over uw werk en geef u van harte de apostolische zegen.