Tot de deelnemers aan het derde "Festival van de Sociale Leer van de Kerk"

Ik groet allen die samengekomen zijn op het derde Festival van de Sociale Leer van de Kerk [d:48], dat als thema heeft: “Minder ongelijkheden, meer verschillen”. In het bijzonder groet ik de Bisschop, Zijne Excellentie Mgr. Zenti, en Zijne Eminentie Oscar Kardinaal Rodrigeuz Maradiaga, die de werkzaamheden zal starten. Een groet aan alle aanwezigen en dank aan Don Vincenzi die sedert jaren het festival coördineert.

“Minder ongelijkheden, meer verschillen” is een titel die de meervoudige rijkdom van de personen als uitdrukking van de persoonlijke talenten op de voorgrond stelt en afstand neemt van de uniformering die dodelijk is en paradoxaal genoeg de ongelijkheden vergroot. Ik zou de titel willen vertalen in een beeld: de bol en het veelvlak. De bol kan de uniformering voorstellen, als een soort globalisatie: hij is glad, zonder facetten, in alle delen aan zichzelf gelijk. Het veelvlak heeft een vorm die vergelijkbaar is met de bol, maar is samengesteld uit vele aangezichten. Ik stel me de mensheid graag voor als een veelvlak, waarin de veelvoudige vormen, door zich uit te drukken, de elementen zijn die in hun pluraliteit de unieke mensenfamilie samenstellen. En dit is pas een ware globalisatie. De andere globalisatie – die van de bol – is een uniformering.

Een tweede gedachte wordt aan de jongeren en aan de ouderen gewijd: de erkenning van de verschillen waardeert de personen, in tegenstelling tot de uniformering, die riskeert dat ze afgedankt worden omdat men niet in staat is de betekenis te vatten. Vandaag worden de jongeren en de ouderen als afval beschouwd omdat ze niet beantwoorden aan de logica van de productiviteit in een functionalistische visie op de samenleving, aan geen enkel bruikbaar criterium van investering beantwoorden. Men zegt dat ze “passief” zijn, niet produceren, in de markteconomie geen subject van productie zijn. Maar we moeten niet vergeten dat de jongeren en de ouderen ieder hun grote rijkdom meedragen: beide zijn de toekomst van een volk. De jongeren zijn de kracht om verder te gaan; de ouderen zijn de herinnering van een volk, de wijsheid. Er kan geen authentieke ontwikkeling zijn, noch een harmonische groei van een samenleving, als de kracht van de jongeren en de herinnering van de ouderen worden ontkend. Een volk dat geen zorg draagt voor de jongeren en de ouderen heeft geen toekomst. En daarom moeten we al het mogelijke doen om te voorkomen dat onze samenleving een sociaal afval produceert en moeten we ons allen inspannen om de herinnering levend te houden, met de blik op de toekomst gericht. We denken aan het percentage jongeren dat op dit moment geen werk heeft: in sommige landen is sprake van 40 procent of meer jongeren zonder werk. Dit is een hypotheek, het is een hypotheek voor een toekomst. En als dit niet snel wordt opgelost, is het de zekerheid van een te zwakke toekomst of een geen-toekomst.

Een gedachte gaat ook naar de Sociale Leer van de Kerk [d:48]: het sociale Leergezag is een groot referentiepunt, het vertegenwoordigt een oriëntatie die vrucht is van overdenking en van deugdzame werkbaarheid. Het is zeer nuttig om niet te verdwalen. Wie werkt in de economie en in de financiën wordt zeker aangetrokken door winst en als hij niet uitkijkt, gaat hij de winst zelf dienen en wordt zo slaaf van het geld. De Sociale Leer bevat een erfgoed, van bezinning en hoop, dat in staat is ook vandaag de personen richting te geven en ze vrij te houden. Er is moed voor nodig, een geloofsdenken en de geloofskracht, om binnen de markt te blijven, binnen de markt te blijven geleid door een geweten dat de waardigheid van de persoon in het centrum zet, niet de geldafgod. In de praktijk is dit alles niet altijd onmiddellijk evident, maar als we elkaar helpen, wordt het nastreven van het gemeenschappelijk goed de keuze die ook in de resultaten weerspiegeld wordt. Wanneer de Sociale Leer [d:48] wordt beleefd, wekt ze hoop op. Zo kan ieder in zichzelf de kracht vinden om met het werk een nieuwe sociale gerechtigheid te bevorderen. Men zou kunnen zeggen dat de toepassing van de Sociale Leer een mystiek in zich heeft. Ik herhaal het woord: een mystiek. Het lijkt je onmiddellijk iets te ontnemen; het lijkt dat haar toe te passen je buiten de markt zet, buiten de geldende regels. Kijkend naar de totale resultaten, levert deze mystiek echter veel op, omdat ze in staat is ontwikkeling te creëren juist naarmate ze – in haar totaalvisie – de eis stelt zich te belasten met de werklozen, de breekbaarheid, de sociale ongerechtigheden en zich niet aan de vervormingen van een economistische visie onderwerpt. De Sociale Leer verdraagt niet dat de winsten van degene die produceert zouden zijn en de sociale kwestie aan de staat overgelaten zou worden. Daarom is solidariteit een sleutelwoord in de Sociale Leer. Maar wij, in onze tijd, riskeren het uit het woordenboek te schrappen, omdat het een ongemakkelijk woord is, maar ook – neem me niet kwalijk – bijna een “vies woord”. Voor de economie en de markt is solidariteit bijna een vies woord.

Ook nog een gedachte over de samenwerking: ik heb enkele vertegenwoordigers van de wereld van de coöperaties ontmoet. Hier, in deze zaal, hebben we maanden geleden een bijeenkomst gehad. Het heeft me zeer getroost en ik denk dat het goed nieuws is voor allen om te horen dat men, om op de crisis te reageren, de winst heeft gereduceerd maar het peil van de werkgelegenheid heeft gehandhaafd. Het werk is te belangrijk. Werk en persoonlijke waardigheid gaan hand in hand. De solidariteit moet ook toegepast worden om het werk veilig te stellen; de coöperatie vertegenwoordigt een belangrijk element om de pluraliteit in de aanwezigheid van werkgevers op de markt te verzekeren. Vandaag is dit een onderwerp van misverstand ook op Europees niveau, maar ik meen dat geen rekening houden met deze vorm van aanwezigheid in de productiewereld een verarming betekent die ruimte biedt aan de uniformering, en de verschillen en de identiteiten niet bevordert.

Ik herinner me – ik was een jongen van 18 jaar – het jaar 1954, en ik heb mijn vader een lezing horen geven over het christelijk coöperativisme en sindsdien ben ik ervan onder de indruk, ik zag dat dit de manier was. Het is precies de manier voor een gelijkheid – maar geen gelijkvormigheid –, een gelijkheid in de verschillen. Ook economisch is ze langzaam. Ik herinner me nog deze overweging van mijn pa: het gaat langzaam vooruit, maar het is veilig. Wanneer ik sommige andere economische theorieën hoor, zoals die van de “derrame” – ik weet niet hoe je dat goed zegt in het Italiaans (de Paus verwijst naar een economische theorie die optimistisch is over de daling van de grondstoffenprijzen en de vermindering van de armoede). De ervaring leert ons dat deze manier niet werkt.

Ik wens al degenen die zich inzetten voor en actief zijn in coöperativistische hervormingen, dat ze de herinnering aan hun oorsprong levend houden. De coöperatieve vormen die door katholieken zijn opgezet als vertaling van Rerum Novarum [651] getuigen van de kracht van het geloof, dat vandaag net als vroeger in staat is concrete daden te inspireren om in te spelen op de behoeften van onze mensen. Vandaag is dit van uiterste actualiteit en het zet de coöperaties ertoe aan een subject te worden dat in staat is te denken aan de nieuwe vormen van Welfare. Mijn hoop is dat u de continuïteit met nieuwheid kunt bekleden. En zo imiteren we ook de Heer, die ons altijd verder laat gaan met verrassingen, met nieuwe dingen. Ik vergezel u met mijn zegen, en wilt u nooit moe worden voor mij te bidden, want ik heb het echt nodig. Dank u.