Nosti Profecto

Doel van dit schrijven; delen in de feestvreugde; dankbare terugblik op het verleden; aanmoediging voor de toekomst
Het is u alleszins bekend, hoezeer onze genegenheid en hoogachting uitgaan naar de orde van Sint Ignatius, die gij reeds 25 jaren met ijver en beleid bestuurt; en het zal u dan ook niet verwonderen, dat wij aan uw eeuwfeest en feestvreugde wensen deel te nemen, nu er vierhonderd jaren verstreken zijn, sinds onze voorganger Paulus III, ontsterfelijker gedachtenis, door het apostolisch schrijven Regimini militantis Ecclesiae [3924] de Sociëteit van Jezus met zijn apostolisch gezag goedgekeurd en in den vereiste vorm recht van bestaan heeft toegekend.

En al schijnt deze feestvreugde op het ogenblik door tal rampen en door de kritieke toestand als een waas van droefheid is omgeven, toch verblijdt zich heel de Kerk even goed om de talloze, grootse prestaties, waardoor uw religieuze orde zich in dit lange tijdsverloop jegens haar bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt.

Het is ons een genot om heden deze schitterende resultaten beknopt en in het kort te herdenken. Vooreerst tot onze en uwen troost. Maar wij hebben ook nog een andere bedoeling. Wij verlangen, dat gij allen in de dankbare herinnering aan de grootste daden, die God in zijne wijze Voorzienigheid door uw voorgangers en door eeuwen tot stand heeft gebracht, een aansporing zult vinden tot eeuwige dankbaarheid jegens dien zelfde Goden tegelijk een vertrouwvolle bemoediging, om met onvermoeide krachten altijd verder te blijven werken tot meerdere eer van God en tot het heil der zielen.

De tijd waarin het leven van uw ordestichter en vader viel, was zonder twijfel een uiterst moeilijke tijd. Van de ene kant: de op de spits gedreven studie van heidense wetenschap en cultuur had in de gemoederen zulk een vlammende geestdrift gewekt, dat de christelijke beginselen menigmaal ofwel als iets minderwaardigs werden geringgeschat, ofwel totaal van hun bovennatuurlijk karakter werden beroofd, omdat men ze enkel aan de rede toetste. Vandaar bij velen, en soms zelfs bij hen, die anderen tot voorbeeld hadden moeten strekken, zedelijke verslapping en achteruitgang, of helaas nog erger: los laten van alle normen en totale verwording. Geen wonder dan ook, dat de uit het Noorden opstekende storm der hervorming de grondslagen der Kerk scheen te schokken en uit hun voegen te lichten. Geen wonder, dat zovele volkeren en naties, die de gehoorzaamheid aan het wettig gezag der Kerk en zelfs aan de paus van Rome hadden opgezegd, van de katholieke eenheid werden losgescheurd en ongelukkigerwijze op verkeerde paden afdwaalden.

Maar van den andere kant: terwijl deze ernstige omwenteling in de geesten en toestanden het gemoed aller weldenkenden met zorg en vrees vervulde, en de krachten van de bedienaren van de heiligdommen het schenen af te leggen, opende zich een nieuw, maar moeilijk te bewerken apostolisch arbeidsveld. Als gevolg der ontdekking van uitgestrekte landstreken zowel in het Oosten als in het westen, ontwaakte bij de talloze volkeren, die deze landen bewoonden, de behoefte om de door Jezus Christus verkondigde goddelijke waarheid te leren kennen en ze begonnen uit te zien naar het geschenk der goddelijke genade.

Op dit alles beslissende ogenblik nu had er een waarlijk wonderbaar gebeuren plaats. Het scheen, of Christus zelf Zijn aller-zuiverste bruid voor in- en uitwendige gevaren kwam behoeden en tevens overvloedige geestelijke vruchtbaarheid kwam mededelen. Want daar ontwaakt als een nieuwe lente in den tuin der Kerk: de schoonste bloemen van heiligheid schieten op, ontluiken en ademen haar zoete geur. Mannen en vrouwen, hoog uitstaande boven anderen door hun christelijke deugden, werpen een onwrikbare dam op tegen den wassende stroom van bederf, ontplooien een alzijdige activiteit voor de verbreiding van het katholiek geloof en voeren de afgedwaalde volkeren èn door gloedrijke predicatiën, èn door wijze geschriften èn eindelijk ook door hun eigen heilig voorbeeld met groot succes terug van de rampzalige paden der dwaling naar den rechten weg der waarheid.

Nu is het allen bekend, hoe in de rij der heilige mannen, die van elkander in heiligheid verschillen ”zoals de ene ster zich van de andere onderscheidt door klaarheid”, Ignatius van Loyola een schitterende plaats bekleedt, en hoe de door hem gestichte sociëteit aanspraak maakt op een belangrijk aandeel in dezen zware arbeid. En dit met volle recht, want, naar het woord van onzen onmiddellijke voorganger zaliger gedachtenis: ”getuigt de geschiedenis ... dat de katholieke wereld door de rechter tijd geboden hulp van Ignatius, weer opnieuw ruimer adem haalde, hoewel de aard en de omvang van de prestaties, die de sociëteit op alle gebied onder Ignatius’ aanvoering en leiding voor de eer van God tot stand bracht, niet gemakkelijk met juistheid te omlijnen zijn. In dit geval immers zoudt gij zien hoe de ijverige leden der sociëteit den trots der ketters vernederden; overal streefden naar een verbetering der bedorven zeden; de verslapte tucht bij den clerus herstelden; velen opvoerden tot het toppunt der christelijke volmaaktheid; en zich bovendien beijverden om den geest van vroomheid in de jeugd aan te kweken en haar in de wetenschappen te onderwijzen in de hoop zoo weer een echt weer een echt christelijke nakomelingschap te verwekken; en ten slotte deden zij ook nog heerlijke arbeid voor de bekering van de ongelovigen tot het ware geloof om zoo het rijk van Jezus Christus door nieuwe veroveringen uit te breiden.”

Wij kunnen dan ook veilig aannemen dat God zelf, die in de ene tijden deze, in andere die heiligen zendt, tegenover de nieuwe dwalingen van dien tijd Ignatius en de door hem gestichte sociëteit verwekt heeft. Daarenboven heeft ook de talrijke nakomelingschap van uw ordestichter en vader in den loop dezer vier eeuwen aan nieuwe valse leerstelsels, die opdoken, met onoverwinnelijke moed het hoofd geboden, de Kerk in haar nieuwe noden krachtige bijstand verleend en op alle gebied de heilzaamste vruchten voortgebracht. En deze vruchten des heils, waarmee wij u geluk wensen, willen wij hier in een kort bestek samenvatten.

Op de eerste plaats wijden wij gaarne de hoogste lof aan de Ignatiaanse ascese, die bij de leiding en vorming der zielen vooral op het oog heeft, dat ”Christus alles en in alles” zij, en zóó alles uitsluitend naar de meerdere eer van God als naar haar hoogste doel, heenleidt. Deze ascetische leer wordt èn bij uwe ordebroeders èn bij allen, wien de eigen zaligheid ter harte gaat, vooral dàn naar voren gebracht, wanneer zij, volgens een te rechter tijd ingevoerd gebruik de geestelijke oefeningen volgen en dan het gouden werkje tot leidraad kiezen, dat door Ignatius geschreven en door onze voorganger Benedictus XIV, onsterfelijker gedachtenis, in zijn apostolisch schrijven Quantum secussus [1059] terecht een waarlijk bewonderenswaardig werk genoemd wordt.

Hoevelen zijn er geweest, die ten gevolge van aardse zorgen en beslommeringen den hemel uit het oog hadden verloren, of door hartstocht en driften meegesleept, zich op treurige wijze in het slijk der ondeugden hadden gewenteld; maar die, toen zij eindelijk naar een geestelijke afzondering waren gegaan, en daar, althans voor een wijl in zich zelve gekeerd, aan hun laag zwevende gedachten weer een hogere vlucht hadden gegeven, èn het herstel der ware orde in hun geweten èn de gewenste vergiffenis hunner zonden èn de genade en heerlijke vrede verworven hebben! Wanneer wij immers van alle uitwendige beslommeringen bevrijd, ons in het heiligdom onzer ziel in de wijsheid des hemels kunnen verdiepen, en, na het zwijgen van al het rumoer der aardse zorgen, in heilige overwegingen opgaan en het heerlijke der eeuwige dingen smaken, dan ondervinden wij gemakkelijk de waarheid van het woord, dat het den mens niets kan baten,zoo hij de gehele wereld wint, maar schade lijdt aan zijne ziel en wordt in ons het heldere inzicht geboren, dat alles, wat van de eeuwige zaligheid aflijdt of althans niets tot haar bereiking bijdraagt, ijdelheid is en kwelling des geestes. Met recht heeft dan ook onze onmiddellijke voorganger Pius XI in de encycliek Mens Nostra [828] als zijn overtuiging te kennen gegeven, dat de: ”geestelijke oefeningen een geheel bijzondere steun bevatten, en ook bieden aan hen, die tot de eeuwige zaligheid willen geraken.” En wijl de geheel eigen opzet en methode van Sint Ignatius zo hoog boven alles uitgaat, daarom heeft hij in zijn apostolisch schrijven Summorum Pontificum [1055] verklaard, dat hij hem, mede op verlangen der bisschoppen, tot den hemelse patroon aller geestelijke oefeningen heeft verheven.

Laten dus de leden der sociëteit voor deze oefeningen een bijzondere voorliefde hebben, zich op bepaalde dagen met grote wilskracht en vurige ijver daarop toeleggen, en ze beschouwen als de eerste aanleiding, waaraan hun geestelijke orde haar bestaan te danken heeft, want, zoo luidt een vrome overlevering, toen hun vader en stichter in de grot van Menresa, ver van de menselijke samenleving en het gewoel der wereld, een verborgen leven leidde van gebed en overweging, toen heeft het denkbeeld van de Sociëteit van Jezus, als een corps van heilige strijders, voor het eerst voor zijn door de genade verlichten geest gestaan.

Maar laten niet enkel de leden der sociëteit zich bij het streven naar de volmaaktheid met zorg en ernst in dit geestelijk strijdperk oefenen, maar er ook allerijverigst op bedacht zijn – wat zij trouwens ook niet verzuimen – om zoveel mogelijk geestelijken en verder ook leken van iedere stand met vroom en godsdienstig gemoed de retraite-huizen te doen bezoeken, welke voor allen, die er voor voelen, overal mogen openstaan.

Nog een andere reden dringt zich aan ons op om u bij deze gelegenheid van harte geluk te wensen en met vaderlijke genegenheid aan te sporen. Het is ons nl. wel bekend hoe uw sociëteit van af het begin van haar bestaan geheel opging in het krachtig verdedigen van het ware en onvervalste geloof tegen alle misleiding en dwaling; in het handhaven van de heiligste rechten van Kerk en pausen; en ten slotte in het voortplanten van de christelijke godsdienst onder alle volkeren door het verspreiden van het zaad van Gods woord. Wie de kronieken uwer orde ook maar vluchtig doorbladert, vindt hier op ieder gebied zoveel schitterende feiten, dat ze niet alleen in de geschiedenisboeken uwer orde, maar ook in die der katholieke Kerk met gouden letteren verdienen opgetekend te worden.

En nu reizen voor onzen geest de namen van grote heiligen, zoals een Petrus Canisius en een Robertus Bellarminus, beiden door onzen onmiddellijke voorganger tot kerkleraars verheven, die over de bestrijders der katholieke leer hebben gezegevierd door de wijsheid van hun woorden en geschriften, en deze leer in statige boekdelen de heerlijkste luister hebben bijgezet. Verder denken wij aan mannen als Petrus Claver, Joannes Franciscus, Regis en Franciscus de Hiëronymo, die met vlammende ijver en onvermoeide arbeid bijna ontelbare mensen in de christelijke onderwezen, in het goddelijk bad des doopsels zuiverden en tot Christus’ schaapstal brachten, of hen terug wist te brengen tot een levenswijze, die aan de eisen van het katholiek geloof beter beantwoordde. Ook gaan onze gedachten ten slotte nog uit naar personen als Franciscus Borgia en Josephus Pignatelli, aan wie het bestuur uwer religieuze orde was toevertrouwd, en die niet ophielden om al deze onvermoeide evangelische arbeiders en dappere strijders van Christus met wijzen ijver te bezielen, te vormen, te leiden en met het vuur der goddelijke liefde te ontvlammen. Een bijzonder beroemde zoon van Sint Ignatius, Franciscus Xaverius, trok zich het lot aan van de volkeren der verste landen – volkeren, waarop ook de grote ziel van Ignatius bij het leggen de eerste grondslagen der nieuwe orde vol apostolische ijver het oog gevestigd hield – en hij nam op bevel van onzen voorganger Paulus III de taak op zich om ze onder het zachte juk van Christus Koning te brengen in een tijd, toen de sociëteit nog in den aanvang was van haar bestaan. De Roomse opperpriesters, onze voorgangers, hebben hem dan ook den naam waardig gekeurd van apostel der Indiën en van patroon van alle missiën. Hem zijn in onafgebroken reeks zeer vele herauten der evangelische waarheid uit uwe sociëteit gevolgd, en tot op de huidige dag blijven nog altijd velen hem volgen, en zich overal met ijver aan heiligen missioneringarbeid wijden. Ook telt de sociëteit talrijke scharen van bloedgetuigen, die na vol moed grote dingen tot stand gebracht te hebben voor de uitbreiding en verdediging van het geloof, bijna overal ter wereld voor het geloof van Jezus Christus heldhaftig hun bloed hebben vergoten.

Verder, als de vijanden van de goddelijke Verlosser en van de Kerk uw sociëteit met buitengewone haat en vijandschap hebben gevolgd, dan strekt het u allerminst tot oneer maar veeleer tot hoge lof; want het is schier onvermijdelijk dat iemand, die Christus onzen Heer met grote getrouwheid en daadwerkelijke liefde volgt, niet het mikpunt zou worden van den nijd en de woede der bozen. Dit immers heeft onze Verlosser reeds aan Zijn apostelen voorspeld. ”Gij zult een voorwerp zijn van haat bij alle volkeren ter wille van Mijn naam.” ”Zo gij van de wereld waart, zou de wereld beminnen wat haar toebehoort; maar omdat gij niet van de wereld zijt, maar Ik u uit de wereld heb uitverkoren, daarom haat u de wereld.”

Laat daarom bij vervolgingen van allerlei aard, bij valse beschuldigen en laster, de moed u niet ontzinken, maar weest het woord gedachtig: ”Zalig die vervolging lijden om de gerechtigheid, want hun behoort het rijk der hemelen.” Zet dan uw heilige taak met blijde opgewektheid voort, u ten zeerste verheugend evenals de apostelen: ”Omdat gij waardig zijt bevonden, versmading te lijden voor den naam van Jezus.”

Wij willen hier ook niet stilzwijgend de uitnemende verdiensten voorbijgaan, die uw sociëteit in den loop dezer vier eeuwen verworven heeft voor de vorming der jeugd in deugd en wetenschap. Het gewicht dezer taak is u zonder twijfel bekend; gij weet hoe niet slechts het welzijn van den staat maar ook dat der Kerk grotendeels afhangt van den geest der school en van het aldaar gegeven onderwijs; want burgers en gelovigen zullen in den regel later zijn zoals de school ze in hun jeugd gevormd heeft. Wij kennen u dan ook de welverdiende lof toe, dat gij in uw schier ontelbare inrichtingen van opleiding en onderwijs de ontvankelijke en voor indrukken vatbare jeugd zóó met kennis weet te verrijken en door deugd te vormen, dat ze de schoonheid van de christelijke volmaaktheid heerlijk in haar leven uitbeeldt, en zóó de overtuiging bij ons wettigt, dat wij in de toekomst vast op haar kunnen rekenen. Verder is het uw prijzenswaardig streven om de jeugd te wijzen op de voorbeelden van zeer heilige jongelingen, naar wie ze ter navolging moet opzien, zooals een Aloysius van Gonzaga, een Johannes Berchmans en een Stanislaus Kostka, die de lelie der zuiverheid omgaven met de doornen der boetvaardigheid en haar zoo rein en ongerept wisten te bewaren.

Toch bleef uw arbeid niet tot de zorg voor de jeugd beperkt, maar zoals uw vader en stichter, die met vooruitziende blik de noden der komende tijden voorzag, het reeds in de constituties had aanbevolen, hebt gij ook op vele plaatsen inrichtingen van hoger onderwijs en universiteiten opgericht, waar gij u wijdt aan de degelijke en heilige opleiding van den clerus, die de hoop der Kerk is – gelijk gij zoo uitstekend doet in deze eerbiedwaardige stad, bijna onmiddellijk onder onze ogen, in de pauselijke Gregoriaanse universiteit en bijbehorende inrichtingen – maar waar gij ook burgers van alle standen met wijsheid en ijver toerust met de nodige kennis om in de toekomst private en publieke ambten te kunnen bekleden.

Aan dit werk van opvoeding bieden een krachtige steun de vrome, met christelijke apostolaatgeest bezielde oefenscholen, die Maria-congregatie worden genoemd, en die de Kerk van Christus als keurtroepen, onder de banier van de Maagd Maria vreedzaam in slagorde geschaard, altijd ten dienste staan. Blijft dan deze heilige werkzaamheden, door u ondernomen, met de u eigen opgewektheid, krachtig voortzetten, en gelooft niet dat uw vooruitziende zorg ooit zulk een maximum zal bereiken, dat zij niet meer hoger kan worden opgevoerd. Want zoo lang nog ergens ter wereld jongelingen lagere- en hogere scholen bezoeken, waar dwaling in schijn van waarheid zielen in hare netten tracht te vangen, en waar de adem der ondeugd de zeden jammerlijk bederft, daar moet gij met ontplooiing van al uw energie overal voor inrichtingen zorgen, waar een gezonde leer gepaard gaat met uitnemend onderwijs en waar behalve degelijkheid van leer ook lessen van christelijke deugd den geest der toehoorders verlichting bieden.

De andere instellingen op godsdienstig, charitatief of ascetisch gebied moet gij mede blijven voortzetten en bevorderen. Uwe voorgangers hebben u in al deze werken en ondernemingen een schitterend voorbeeld nagelaten. Daarom moet gij gaarne en met volharding hun voetspoor volgen; en moge hun deugd en heiligheid u aansporen en prikkelen tot het ondernemen en uitbouwen van nog grotere dingen.

De nieuwe tijden waarin wij leven, vragen ook op geestelijk terrein nieuwe ondernemingen, werken en hulpmiddelen, die aan de gewijzigde omstandigheden en de toegenomen behoeften van onzen tijd behoorlijk zijn aangepast. En dit moogt gij bij uw vurig ijveren niet uit het oog verliezen, maar in tegendeel moet gij alles in het werk stellen om ook het nieuwe, dat door de hedendaagse wereld in het leven werd geroepen, dienstbaar te maken aan de bevestiging van het rijk van Jezus Christus hier in ons midden, en aan de uitbreiding van dit rijk naar buiten. Maar uw inrichting, die ons en u zoo ter harte gaat, moet steeds dezelfde blijven; dezelfde in haar bestuur, waaraan gij de vastheid uwer organisatie dankt; dezelfde in haar geest, waardoor zij wordt gevoed; dezelfde in haar bij uitstek ijverige toeleg op de gehoorzaamheid en den eerbied voor het gezag, waardoor gij zoo onverbreekbaar vast met den H. Stoel verbonden zijt. Eigenlijk behoeft onzerzijds geen verdere aansporing meer tot u uit te gaan, wijl onze voorganger Pius XI onsterfelijker gedachtenis in zijn apostolisch schrijven Paterna Caritas [3925] heeft te kennen gegeven, dat hij de sociëteit wilde gehandhaafd zien, en haar met zijn apostolisch gezag nog eens opnieuw heeft bevestigd; en wijl het een bijzonder onderscheidingsteken van uw religieuze orde en als het ware een heilige nalatenschap uwer voorgangers is geweest, om alles wat tot uw orde behoort volijverig, ongerept en onveranderlijk te bewaren, en zelfs nog tot hoger op te voeren.

Vurig bidden wij, geliefde zoon, dat God u met Zijn hemelse bijstand ondersteunde, opdat alles, wat wij in dit schrijven meer tot uw lof dan tot uw aansporing onderstreepten, iedere dag opnieuw rijker resultaten moge opleveren. Mogen vanuit den hemel vooral bij dit herdenkingsfeest u bijstaan zowel uw vader en stichter, die aan zijn geestelijk kroost zijn gelukwensen aanbiedt, alsook de talloze heilige mannen, die de sociëteit van Ignatius door hun deugd en wijsheid zoo groot een luister hebben bijgezet; mogen zij van het allerheiligst Hart van Jezus [d:51], wiens eredienst en devotie gij bij alle klassen der maatschappij met lofwaardige ijver – vooral door het zgn. apostolaat van het gebed – tracht op te wekken en te bevorderen, voor u in de rijkste mate de genade van God en de overvloedigste vruchten van heiligheid en apostelgeest verkrijgen.

Om nu van onzen kant deze vruchten van heiligheid te vermeerderen, zullen wij gebruik maken van den schat der Kerk, en staan wij volgaarne toe, dat op de 27e dag der volgende maand september – de dag waarop uw eeuwfeest een aanvang neemt – of op een anderen dag, als de oversten van uw gezelschap het feest op een andere dag zouden verplaatsen, ieder lid uwer orde en ook alle gelovigen, die op waardige wijze gebiecht en aan het eucharistisch offermaal hebben deelgenomen en mede een kerk van de sociëteit van Jezus of een, die aan de zorg der Jezuïeten is toevertrouwd, godvruchtig hebben bezocht en tot onze intentie hebben gebeden, een vollen aflaat kunnen verdienen tot delging hunner tijdelijke straffen.

Intussen geven wij als een onderpand van ’s hemels gunsten en als een blijk van onze vaderlijke welwillendheid aan u, beminde zoon, aan alle religieuzen der sociëteit en aan hun leerlingen van ganser harte onzen apostolische zegen.

Gegeven te Rome, bij Sint Pieter, den 6den juli, in het octaaf van het feest der HH. Apostelen Petrus en Paulus, in het jaar 1940, het tweede jaar van ons pausschap.

PAUS PIUS XII