Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde

De harmonische ontwikkeling van de menselijke persoonlijkheid openbaart geleidelijk in de mens het beeld van kind van God. 'De waarachtige opvoeding beoogt de vorming van de menselijke persoonlijkheid als gericht op haar uiteindelijk doel'. Gravissimum Educationis [[647|1]] Toen het Tweede Vaticaans Concilie de christelijke opvoeding behandelde, heeft het op de noodzaak gewezen, dat kinderen en jongeren 'op positieve en voorzichtige wijze seksueel moeten worden voorgelicht'. Gravissimum Educationis [[647|1]] De Congregatie voor de katholieke opvoeding [d:119] acht het haar plicht om, zoals reeds bepaalde bisschoppenconferenties voor hun gebied hebben gedaan, op het terrein van haar bevoegdheid haar bijdrage te leveren voor de toepassing van de Concilieverklaring.

Dit document dat met de hulp van deskundigen in opvoedingsproblemen is opgesteld en aan een brede consultatie werd onderworpen, heeft een nauwkeurig doel voor ogen: het bestuderen van het pedagogisch aspect van de seksuele opvoeding en het geven van enkele geschikte richtlijnen voor de algehele vorming van de christen, overeenkomstig ieders roeping. Ook wanneer niet telkens een beroep wordt gedaan op uitdrukkelijke citaten, veronderstelt het altijd de leerstellige beginselen en de betreffende morele normen overeenkomstig het leergezag van de kerk.

De congregatie is zich bewust van de culturele en sociale verschillen die in de verschillende landen bestaan. Daarom moeten deze richtlijnen beslist door de respectieve episcopaten worden aangepast aan de eigen pastorale noodwendigheden van elke plaatselijke kerk.

De seksualiteit is een fundamenteel bestanddeel van de persoonlijkheid, een van haar wijzen van zijn, van zich doen kennen, van communiceren met de anderen, van voelen, van ervaren en van het beleven van de menselijke liefde. Daarom maakt ze wezenlijk deel uit van de ontwikkeling van de persoonlijkheid en haar opvoedingsproces: 'Uit het geslacht vloeien die bijzondere kenmerken voort welke op biologisch, psychologisch en geestelijk gebied de persoon zelf tot man en vrouw maken, en die daarom zeer veel invloed en betekenis hebben om de volwassenheid van elke afzonderlijke mens te bereiken en hen in de samenleving in te voegen'. Persona humana [[8|1]] De seksualiteit kenmerkt man en vrouw niet alleen op lichamelijk, maar ook op psychologisch en geestelijk vlak door elk van hun uitingen te tekenen. Dit verschil beantwoordt, samen met het aanvullend vermogen van de twee geslachten, volledig aan het plan van God overeenkomstig de roeping waartoe ieder is geroepen.

De geslachtelijkheid welke op de voortplanting is gericht, is op lichamelijk vlak de belangrijkste uitdrukking van de liefdesgemeenschap van de echtgenoten. Buiten dit verband als wederzijdse gave - een werkelijkheid die de christen op bijzondere wijze gesteund en verrijkt door de genade van God beleeft - verliest ze haar betekenis, vervalt tot egoïsme van de enkeling en is een morele ongeregeldheid. vgl: Familiaris Consortio [[[267|37]]] 16 [[al:16]]

De seksualiteit die richting krijgt, verheven en geïntegreerd wordt door de liefde, wordt een werkelijk menselijke hoedanigheid. In het kader van de biologische en psychologische ontwikkeling groeit ze harmonisch uit en verwezenlijkt zich in volle zin alleen door het bereiken van de affectieve volwassenheid welke zich uit in belangeloze liefde en in de volledige gave van zichzelf.

Men kan momenteel, ook onder de christenen, aanzienlijke afwijkingen waarnemen ten aanzien van de seksuele opvoeding. In de huidige sfeer van morele verwarring ligt het gevaar van zowel een conformisme dat geen geringe schade toebrengt, als van vooroordelen die de intieme aard van het menselijk wezen vervalsen, dat in zijn geheel uit de handen van de Schepper is voortgekomen.

Om op een dergelijke situatie te reageren wenst men van verschillende zijden een passende seksuele opvoeding. Maar zo de overtuiging van deze noodzaak theoretisch genoegzaam verbreid is, blijven er in de praktijk onzekerheden en aanzienlijke geschillen zowel ten opzichte van de personen en instellingen die de opvoedingsverantwoordelijkheid op zich zouden moeten nemen als met betrekking tot de inhoud en de methodologie.

De opvoeders en de ouders geven dikwijls toe niet voldoende voorbereid te zijn om een aangepaste seksuele opvoeding te geven. De school is niet altijd in staat de algehele kijk op het onderwerp te geven, welke met alleen de wetenschappelijke voorlichting onvolledig zou blijven.

Bijzondere moeilijkheden ontmoet men in landen waar de urgentie van het probleem zich nog niet doet gevoelen of waar mens soms denkt dat het probleem zich vanzelf oplost een speciale vorming.

In het algemeen moet worden toegegeven, dat het om een moeilijke taak gaat wegens de verstrengeling van de verschillende bestanddelen (fysiologische, psychologische, pedagogische, sociaal-culturele, juridische, morele en godsdienstige) die zich in de opvoeding voordoen.

Enkele katholieke organisaties in verschillende gebieden zijn - met de goedkeuring en aanmoediging van het plaatselijke episcopaat - begonnen een positief werk van seksuele opvoeding te ontwikkelen; het is er niet alleen op gericht de kinderen en pubers te helpen op de weg naar psychologische en geestelijke volwassenheid, maar om hen ook en vooral te behoeden voor de gevaren van onwetendheid en de verbreide verdorvenheid in het milieu.

Prijzenswaardig is ook de inspanning van hen die zich met wetenschappelijke ernst hebben toegelegd op de bestudering van het probleem door uit te gaan van de menswetenschappen en de resultaten van dergelijke onderzoekingen op te nemen in een project dat overeenstemt met de eisen van de menselijke waardigheid zoals deze in het evangelie naar voren komt.

De verklaringen van het leergezag over de seksuele opvoeding vertonen een voortgang welke enerzijds voldoet aan de rechtmatige eisen van de geschiedenis en anderzijds aan de trouw aan de traditie. Het Tweede Vaticaans Concilie biedt in de ' Verklaring over de christelijke opvoeding [647]', na het recht van de jongeren te hebben bevestigd een opvoeding te ontvangen welke aangepast is aan hun persoonlijke eisen, het perspectief waarin de seksuele opvoeding moet worden geplaatst. vgl: Gravissimum Educationis [[[647|1]]] Het concilie preciseert: 'De kinderen en de opgroeiende jeugd moeten, rekening houdend met de vorderingen van de psychologie, de pedagogie en de didactiek, worden geholpen om hun lichamelijke, zedelijke en verstandelijke krachten harmonisch te ontvouwen, om geleidelijk een juistere verantwoordelijkheidszin te verwerven, om hun persoonlijk leven met niet-aflatende inspanning naar behoren tot ontwikkeling te brengen en de ware vrijheid na te streven, door de hinderpalen met een grote en aanhoudende moed te overwinnen. Zij moeten, in overeenstemming met hun leeftijd, op positieve en voorzichtige wijze seksueel worden voorgelicht'. vgl: Gravissimum Educationis [[[647|1]]]

De pastorale constitutie Gaudium et Spes [575] stelt, als ze spreekt over de waardigheid van het huwelijk en het gezin, dit laatste voor als de plaats van voorkeur voor de opvoeding van de jongeren tot kuisheid. vgl: Gaudium et Spes [[[575|49]]] Maar daar dit een aspect is van de algehele opvoeding, vereist het de medewerking van de opvoeders met de ouders in de vervulling van hun zending. vgl: Gravissimum Educationis [[[647|5]]] Deze opvoeding moet dus in het gezinsmilieu vgl: Gravissimum Educationis [[[647|3]]] vgl: Gaudium et Spes [[[575|52]]] aan de kinderen en jongeren op geleidelijke wijze worden gegeven, terwijl men altijd de algehele vorming van de persoon op het oog moet hebben.

In de apostolische exhortatie over de taken van het christelijk gezin in de wereld van deze tijd [267] ruimt Johannes Paulus II een belangrijke plaats in voor de seksuele opvoeding als waardevol voor de persoon.

'De opvoeding tot liefde als zelfgave, zegt de heilige vader, vormt ook de onmisbare vooronderstelling voor de ouders, die geroepen zijn aan de kinderen een duidelijke en fijngevoelige seksuele opvoeding te geven. Tegenover een cultuur die de menselijke seksualiteit grotendeels 'banaliseert', omdat zij haar interpreteert en beleeft op gereduceerde en verarmde wijze, door haar alleen te verbinden met het lichaam en met het egoïstisch genot, moet de opvoedende dienst van de ouders zich standvastig richten op een seksuele cultuur die werkelijk en volledig menselijk is: de seksualiteit is immers een rijkdom van heel de persoon -lichaam, gevoel en ziel -en openbaart haar innerlijke betekenis, als zij de persoon brengt tot zelfgave in de liefde'. Familiaris Consortio [[267|37]]

De paus wijst direct daarna op de school, welke verantwoordelijk is voor deze opvoeding in dienst en in overeenstemming met de ouders. 'De seksuele opvoeding, fundamenteel recht en plicht van de ouders, moet steeds plaats vinden onder hun zorgzame leiding, hetzij thuis, hetzij in de opvoedingscentra die door hen gekozen zijn en gecontroleerd worden. In deze zin bevestigt de kerk de wet van de subsidiariteit, waaraan de school zich moet houden, wanneer zij meewerkt aan de seksuele opvoeding: zij moet zich opstellen in de geest die de ouders bezielt'. vgl: Familiaris Consortio [[[267|37]]]

Opdat de waarde van de seksualiteit tenvolle wordt verwezenlijkt, 'is de opvoeding tot kuisheid onmisbaar ... die ... de persoon ... bekwaam maakt om de betekenis van het lichaam voor het huwelijk te respecteren en te bevorderen'. vgl: Familiaris Consortio [[[267|37]]] Ze bestaat in de zelfbeheersing, in het vermogen de seksuele neiging te richten op de dienst van de liefde en op te nemen in de persoonsontwikkeling. Als vrucht van de genade van God en onze medewerking streeft de kuisheid ernaar de verschillende bestanddelen van de persoon in overeenstemming te brengen en de zwakheid van de menselijke natuur, welke getekend is door de zonde, te overwinnen, opdat ieder de roeping kan volgen waartoe God hem roept. Bij de taak van een verhelderende opvoeding tot kuisheid 'zullen de christelijke ouders de tekenen van de roeping door God onderkennend, vooral aandacht en zorg besteden aan de opvoeding tot maagdelijkheid als hoogste vorm van de zelfgave die de eigen zin vormt van de menselijke seksualiteit'. vgl: Familiaris Consortio [[[267|37]]]

In de leer van Johannes Paulus II gaat de positieve beschouwing van de waarden die moeten worden ontdekt en gewaardeerd, vooraf aan de norm die niet geschonden mag worden. Deze norm interpreteert en verwoordt niettemin de waarden waarnaar de mens moet streven.

'Wegens de nauwe banden - vervolgt de Paus - tussen de seksuele dimensie van de persoon en zijn ethische waarden moet de opvoeding de kinderen ertoe brengen de zedelijke normen te erkennen en te waarderen als noodzakelijke en kostbare garantie voor een verantwoorde persoonlijke groei in de menselijke seksualiteit. Daarom verzet de kerk zich tegen een bepaalde, vaak gepropageerde vorm van seksuele voorlichting die is losgemaakt van de zedelijke beginselen en niets anders is dan een inleiding op de ervaring van het genot en een prikkel die voert tot het verlies van de gemoedsrust - reeds in de jaren van onschuld - en de weg naar de ondeugd opent'. vgl: Familiaris Consortio [[[267|37]]]

Dit document, dat dus uitgaat van de christelijke kijk op de mens en verwijst naar recent verkondigde beginselen van het leergezag, wil de opvoeders enkele fundamentele richtlijnen bieden over de seksuele opvoeding en over de voorwaarden en gesteltenissen waaraan op praktisch vlak voldaan moet worden.

Elke opvoeding laat zich leiden door een bijzondere opvatting over de mens. De christelijke opvoeding tracht de verwezenlijking van de mens te bevorderen door de ontwikkeling van heel zijn zijn als belichaamde geest en van de gaven van natuur en genade waarmee hij door God is verrijkt. De christelijke opvoeding is geworteld in het geloof dat 'alles met een nieuw licht beschijnt en de heilsbedoeling verheldert die God heeft betreffende de integrale zin van de roeping van de mens'. Gaudium et Spes [[575|11]]

In de christelijke kijk op de mens wordt aan het lichaam een bijzondere functie toegekend, omdat het ertoe bijdraagt de zin van het leven en de roeping van de mens te openbaren. De lichamelijkheid is namelijk de bijzondere bestaans- en werkwijze welke eigen is aan de menselijke geest. Deze betekenis is vooral van antropologische aard: 'het lichaam brengt de mens te voorschijn', Bij de gemeenschap van personen verkrijgt de mens het "beeld van God" [[591|4]] 'brengt de persoon tot uitdrukking' De vaststelling en de ontdekking van de echtelijke betekenis van het lichaam [[599|4]] en is daarom de eerste boodschap van God aan de mens zelf als een soort 'oersacrament, verstaan als teken dat daadwerkelijk in de zichtbare wereld het onzichtbare mysterie overbrengt, dat van eeuwigheid verborgen is in God'. Met het Sacrament van het lichaam weet de mens zich heilig [[632|4]]

De tweede betekenis is van theologische aard: het lichaam draagt ertoe bij God te openbaren en zijn liefde als Schepper, in zover het het schepsel-zijn van de mens tot uitdrukking brengt, zijn afhankelijkheid van een fundamentele gave welke een liefdesgave is. 'Zo is het lichaam: getuige van de schepping als fundamentele gave en daarom getuige van de liefde als bron waaruit deze gave zelf voortkomt'. Bij de gemeenschap van personen verkrijgt de mens het "beeld van God" [[591|4]]

Het lichaam drukt, in zover het geslachtelijk is, de roeping van de mens tot wederkerigheid uit, dat wil zeggen tot de liefde en de wederzijdse gave van zichzelf. 21 'Juist door de diepte van deze oorspronkelijke eenzaamheid heen treedt de mens nu naar voren in de dimensie van de wederzijdse gave, waarvan de uitdrukking - welke daarom zelf de uitdrukking is van zijn bestaan als persoon - het lichaam is in heel zijn oorspronkelijke waarheid van zijn mannelijkheid en vrouwelijkheid. Het lichaam dat de mannelijkheid tot uitdrukking brengt 'omwille van' de vrouwelijkheid en omgekeerd de vrouwelijkheid 'omwille van' de mannelijkheid, toont de wederkerigheid en gemeenschap van de persoon. Het drukt dit uit door middel van de gaven als wezenlijk kenmerk van het persoonlijk bestaan'. [[591|4]] Het lichaam roept de man en de vrouw kortom op tot hun constitutieve roeping tot vruchtbaarheid als een van de fundamentele betekenissen van hun geslachtelijk zijn. vgl: De cyclus 'kennen-voortplanten' en het perspectief van de dood [[[636]]]

Het seksuele verschil dat zich als een bepaling van het menselijk zijn voordoet, is een anders zijn, maar in gelijkheid van natuur en waardigheid. vgl: Gaudium et Spes [[[575|49]]] De menselijke persoon vraagt door zijn innerlijke aard een onbaatzuchtige verhouding welke een wederkerigheid van liefde omvat. vgl: Gaudium et Spes [[[575|12]]] De seksen vullen elkaar aan: tegelijkertijd gelijk en-verschillend; niet identiek, maar gelijken in de waardigheid van persoon; zij zijn gelijken om elkaar te verstaan, verschillend om elkaar wederzijds aan te vullen.

Man en vrouw vormen twee manieren om van de kant van het menselijk schepsel een bepaalde deelneming aan het goddelijk zijn te verwezenlijken: zij zijn geschapen naar 'het beeld en de gelijkenis van God' en verwezenlijken deze roeping volledig niet alleen als afzonderlijke personen, maar ook als paar, als liefdesgemeenschap. vgl: waarin de sociale betekenis van Gen. 1, 27 wordt becommentarieerd [[[575|12]]] Gericht op vereniging en vruchtbaarheid delen de gehuwde man en vrouw in de scheppingsliefde van God door de gemeenschap met Hem te beleven door de ander. Gaudium et Spes [[575|22]]

De aanwezigheid van de zonde welke de oorspronkelijke onschuld verduistert, maakt de waarneming van deze boodschappen minder gemakkelijk: de ontcijfering ervan is aldus een ethische taak geworden, voorwerp van een moeilijke verplichting welke aan de mens is toevertrouwd: 'man en vrouw zullen na de eerste zonde de genade van de oorspronkelijke onschuld verliezen. De ontdekking van de bruidelijke betekenis van het lichaam zal voor hen ophouden een eenvoudige werkelijkheid van de openbaring en de genade te zijn. Maar deze betekenis zal blijven als een aan de mens gegeven opdracht door het ethos van de gave welke in de grond van het menselijk hart staat geschreven als een verre weerklank van de oorspronkelijke onschuld'. Met het Sacrament van het lichaam weet de mens zich heilig [[632|2]] Tegenover dit vermogen van het lichaam om tegelijk teken en werktuig van een ethische roeping te zijn, kan men een overeenkomst ontdekken tussen het lichaam zelf en de sacramentele bedeling welke de concrete weg is waarlangs de genade en het heil de mens bereiken.

Omdat de 'historische' mens geneigd is de seksualiteit tot alleen de geslachtelijke ervaring te herleiden, worden de reacties verklaard die tot de ontwaarding van het geslachtelijke tenderen alsof ze door haar aard de mens onwaardig zou zijn. Deze richtlijnen willen zich tegen een dergelijke waardevermindering verzetten.

'In werkelijkheid licht het mysterie van de mens alleen op in het mysterie van het mens geworden Woord' Gaudium et Spes [[575|28]] en krijgt het menselijk bestaan haar volle betekenis in de roeping tot het goddelijk leven. Alleen door Christus te volgen beantwoordt de mens aan deze roeping en wordt zo ten volle mens door te groeien om te komen 'tot de volmaakte Man, tot de gehele omvang van de volheid van Christus'. (Ef. 4, 12) [b:Ef. 4, 12]

In het licht van het mysterie van Christus verschijnt ons de seksualiteit als een roeping de liefde te verwezenlijken welke de Heilige Geest in het hart van de verlosten uitstort. Jezus Christus heeft deze roeping verheven door het Sacrament van het huwelijk.

Jezus heeft bovendien door woord en voorbeeld op de roeping tot maagdelijkheid gewezen omwille van het rijk der hemelen. (Mt. 19, 3-12) [[b:Mt. 19, 3-12]] De maagdelijkheid is een roeping tot liefde: zij maakt het hart vrijer om God te beminnen. (1 Kor. 7, 32-34) [[b:1 Kor. 7, 32-34]] Vrij van de verplichtingen van de echtelijke liefde kan het maagdelijk hart zich daarom meer beschikbaar voelen voor de liefde om niet voor de broeders. De maagdelijkheid omwille van het rijk der hemelen drukt daarom beter de overgave van Christus aan de Vader uit voor zijn broeders en beeldt met grotere nauwgezetheid de werkelijkheid van het eeuwig leven uit, waarvan het hele wezen liefde is. (1 Kor. 7, 32-34) [[b:1 Kor. 7, 32-34]] vgl: Familiaris Consortio [[[267|16]]] De maagdelijkheid sluit ongetwijfeld het afstand doen in van de liefdesvorm die typisch is voor het huwelijk, maar deze afstand wordt gedaan om dieper het dynamisme te aanvaarden van de offervaardige openheid voor de anderen, welke in de seksualiteit ligt, en haar open te stellen voor de omvormende kracht van de aanwezigheid van de Geest die de Vader en de broeders leert liefhebben zoals de Heer Jezus.

De seksualiteit is, kortom, geroepen verschillende waarden uit te drukken waaraan bijzondere morele eisen beantwoorden. Gericht op de tussenpersoonlijke dialoog draagt ze bij aan de algehele volwassenheid van de mens door hem ontvankelijk te maken voor de gave van zichzelf in de liefde. In de orde van de schepping bovendien verbonden met de vruchtbaarheid en het doorgeven van het leven is ze geroepen ook trouw te zijn aan het innerlijke doel. Liefde en vruchtbaarheid zijn, hoe het ook zij, tekenen en waarden van de seksualiteit die elkaar insluiten en wederzijds om elkaar vragen en dus noch als alternatieven noch als tegenstellingen kunnen worden beschouwd.

Het affectieve leven, dat eigen is aan beide seksen, wordt op kenmerkende wijze tot uitdrukking gebracht in de verschillende levensstaten: de vereniging van de echtgenoten, het gewijde celibaat gekozen omwille van het rijk, de situatie van de christen die het moment van de huwelijksverbintenis nog niet heeft bereikt of omdat hij nog altijd celibatair is of omdat hij heeft gekozen dat te blijven. In alle gevallen moet dit affectieve leven worden opgenomen en geïntegreerd in de menselijke persoon.

Het fundamentele doel van deze opvoeding is een aangepaste kennis van de aard en het belang van de seksualiteit en van de harmonische en algehele ontwikkeling van de persoon naar zijn psychologische rijpheid met het oog op de volledige geestelijke volwassenheid waartoe alle gelovigen zijn geroepen. vgl: Lumen Gentium [[[617|39]]] Tot dit doel moet de christelijke opvoeder zich de beginselen van het geloof en verschillende methoden van bemiddeling herinneren, terwijl hij rekening houdt met de positieve waardering welke de huidige pedagogie van de seksualiteit geeft.

In het christelijke antropologische perspectief moet de affectief-seksuele opvoeding de totaliteit van de persoon in aanmerking nemen en streven naar de integratie van de biologische, psychisch-affectieve, sociale en geestelijke elementen. Deze integratie is moeilijker geworden, omdat ook de gelovige de gevolgen van de erfzonde draagt. Een echte 'vorming' beperkt zich niet tot voorlichting van het verstand, maar moet bijzondere aandacht besteden aan de opvoeding van de wil, de gevoelens en emoties. Om namelijk naar volwassenheid van het affectief-seksuele leven te streven is zelfbeheersing nodig, welke deugden als schaamtegevoel, matigheid, eerbied voor zichzelf en anderen, openheid voor zijn naaste veronderstelt. Dit alles is niet mogelijk tenzij in de kracht van het heil, dat van Jezus Christus komt.

Ook wanneer de modaliteiten die de seksualiteit in de afzonderlijke mensen aanneemt, verschillen, moet de opvoeding op de eerste plaats die volwassenheid bevorderen, welke 'niet alleen de aanvaarding meebrengt van de seksuele waarden die in het geheel van waarden zijn opgenomen, maar ook de offermogelijkheid, dat wil zeggen het vermogen tot geven, het vermogen tot belangeloze liefde. Als dit vermogen op een evenredige wijze wordt verwezenlijkt, wordt de persoon in staat spontane contacten te leggen, zich emotioneel te beheersen en zich serieus te binden'. Instructie voor de vorming tot het priesterlijk celibaat [[2819|(22)]]

De huidige christelijke geïnspireerde pedagogie ziet in degene die opgevoed moet worden en beschouwd wordt in zijn totaliteit en complexiteit, het voornaamste subject van de opvoeding. Hij moet vooral worden geholpen door een verhouding van vertrouwen om zijn vermogens tot het goede te ontwikkelen. Dit wordt heel gemakkelijk vergeten wanneer overdreven veel belang wordt gehecht aan de loutere informatie ten koste van andere dimensies van de seksuele opvoeding. Bij de opvoeding is namelijk de kennis van nieuwe begrippen van het grootste belang, maar moet verlevendigd worden door het eigen maken van de overeenkomstige waarden en een levendig bewustzijn van de persoonlijke verantwoordelijkheid die met het binnengaan van de volwassen leeftijd zijn verbonden.

Wat de terugslag van de seksualiteit op de hele persoon betreft, moet met velerlei aspecten rekening worden gehouden: de gezondheidssituaties, de invloeden van het gezinsmilieu en het sociale milieu, de opgedane indrukken en de reacties die deze oproepen, de wilsopvoeding en de ontwikkelingsgraad van het geestelijk leven, dat met de hulp van de genade werd onderhouden.

Alles wat tot hiertoe uiteen is gezet, dient de opvoeders tot hulp en leidraad voor de vorming van de persoonlijkheid van de jongeren. De opvoeders moeten hen aanmoedigen tot een kritische bezinning op de ontvangen indrukken en, terwijl zij hun de waarden voorstellen, moeten zij het getuigenis geven van een zowel persoonlijk als gemeenschappelijk authentiek geestelijk leven.

Wegens het nauwe verband tussen moraliteit en seksualiteit, moet de kennis van de morele normen vergezeld gaan van duidelijke motieven om aldus een oprechte persoonlijke instemming te doen rijpen.

De huidige pedagogie is zich ten volle bewust van het feit, dat het menselijk leven gekenmerkt wordt door een voortdurende ontwikkeling en dat de persoonsvorming een permanent proces is. Dit geldt ook voor de seksualiteit, welke in de verschillende levensfasen met bijzondere kenmerken tot uitdrukking wordt gebracht. Dit brengt voor elk stadium van zijn rijping duidelijk rijkdommen en aanzienlijke moeilijkheden mee.

De opvoeders moeten rekening houden met de wezenlijke stadia van een dergelijke ontwikkeling: het primitieve instinct dat zich aanvankelijk in een onvolkomen staat uit, bevindt zich vervolgens in een sfeer van dubbelzinnigheid tussen goed en kwaad. Vervolgens worden de gevoelens met behulp van de opvoeding gestabiliseerd en groeit tegelijkertijd de zin voor verantwoordelijkheid. Geleidelijk wordt het egoïsme uitgebannen, wordt een zekere ascese aangenomen, de ander wordt aanvaard en bemind om zichzelf; de bestanddelen van de seksualiteit worden geïntegreerd: geslachtelijkheid, erotiek, liefde en genegenheid. Ook al wordt het resultaat niet altijd ten volle bereikt, zijn toch zij die het doel, waarop men hoopt, benaderen talrijker dan wordt gedacht.

De christelijke opvoeders zijn ervan overtuigd, dat de seksuele opvoeding zich ten volle verwezenlijkt in het geloofsmilieu. Door het Doopsel ingelijfd in de verrezen Christus weet de Christen, dat ook zijn lichaam levend is gemaakt en gezuiverd door de Geest die Jezus hem meedeelt. (1 Kor. 6, 15.19-20) [[b:1 Kor. 6, 15.19-20]] Het geloof in het mysterie van de verrezen Christus, dat in de gelovigen door zijn Geest het Paasmysterie bewerkt en voortzet, onthult voor de gelovigen de roeping tot de verrijzenis van het lichaam, welke reeds is begonnen dankzij de Geest, die in de rechtvaardige woont als onderpand en kiem van de algehele en definitieve verrijzenis.

De ongeordendheid welke door de zonde is veroorzaakt en in de persoon aanwezig en werkzaam is, evenals in de cultuur die de samenleving kenmerkt, oefent een sterke druk uit om de seksualiteit, in strijd met de wet van Christus, te verstaan en te beleven naar wat de heilige Paulus de wet van de zonde noemt. (Rom. 7, 18-23) [[b:Rom. 7, 18-23]] De economische structuren, de burgerlijke wetten, de massamedia, de levenswijzen van de grote metropolen zijn dikwijls factoren, die een negatieve invloed op de mens hebben. De christelijke opvoeding neemt daar kennis van en geeft richtlijnen aan om zich op verantwoorde wijze tegen deze invloeden te verzetten.

Deze voortdurende inspanning wordt gesteund en mogelijk gemaakt door de goddelijke genade door middel van het woord van God dat met geloof wordt aanvaard, het kinderlijk gebed en de deelneming aan de sacramenten. De jeugdige gelovige vindt op de eerste plaats in de Eucharistie, de gemeenschap met Christus in de daad van zijn offer zelf, werkelijk het brood des levens als 'teerspijs' om de hindernissen van zijn aardse pelgrimstocht het hoofd te bieden en te overwinnen. Het Sacrament van de Verzoening versterkt door de genade welke het eigen is en met de hulp van de geestelijke leiding, niet alleen het vermogen om weerstand te bieden aan het kwaad, maar geeft ook de moed na een val weer op te staan. Deze Sacramenten worden aangeboden en gevierd in de kerkelijke gemeenschap. Zij die werkelijk bij een dergelijke gemeenschap betrokken zijn, putten uit de Sacramenten de kracht een kuis leven te leiden overeenkomstig hun staat.

Het persoonlijk en gemeenschappelijk gebed is een onvervangbaar middel om van God de nodige kracht te verkrijgen om trouw te blijven aan de verplichtingen van het doopsel, om te weerstaan aan de neigingen van de menselijke natuur die door de zonde is gewond, en om de emoties in evenwicht te houden die door de negatieve invloed van het milieu worden opgeroepen. De geest van gebed helpt om op samenhangende wijze de praktijk van de evangelische waarden van rechtvaardigheid en oprechtheid van hart, van armoede en nederigheid te beleven in de dagelijkse arbeidsinspanning en de inzet voor de naasten. Het innerlijk leven brengt tot de christelijke vreugde welke meer dan elk moralisme en elke psychologische hulpverlening de overwinning in de strijd tegen het kwaad behaalt. Uit het veelvuldig en innig contact met de Heer moeten allen, en vooral de jongeren, de kracht en de geestdrift putten voor een zuiver leven en hun menselijke en christelijke roeping verwezenlijken in een rustige beheersing van zichzelf en een edelmoedige overgave aan de anderen. Het belang van deze overwegingen kan niemand ontgaan. Veel mensen hebben vandaag een stilzwijgende of uitgesproken pessimistische houding omtrent het vermogen van de menselijke natuur een definitieve verbintenis voor heel het leven op zich te nemen, vooral in het huwelijk. De christelijke opvoeding moet het vertrouwen van de jongeren zodanig versterken, dat hun opvatting van en hun voorbereiding op een verbintenis voor heel het leven gepaard gaat met de zekerheid, dat God hen met zijn genade bijstaat, opdat ieder kan bijdragen aan de vervulling van zijn plan.

De navolging en vereniging met Christus, welke door de heiligen werd beleefd en doorgegeven, zijn de sterkste redenen voor onze hoop het hoge ideaal te verwezenlijken van een kuis leven, dat met louter menselijke kracht niet te bereiken is.

De maagd Maria is het verheven voorbeeld van christelijk leven. De Kerk is er door eeuwenlange ervaring van overtuigd, dat de gelovigen, en vooral de jongeren, die haar toegewijd zijn, dit ideaal hebben weten waar te maken.

De opvoeding komt op de eerste plaats aan het gezin toe dat 'een school voor rijker menselijkheid' Gaudium et Spes [[575|52]] vgl: Familiaris Consortio [[[267|37]]] is. Het is dus het beste milieu om de plicht te vervullen een geleidelijke opvoeding tot het seksuele leven te waarborgen. Het gezin bezit een affectieve taak welke zonder trauma de meest delicate werkelijkheden kan doen aanvaarden en harmonisch doen opnemen in een rijke en evenwichtige persoonlijkheid.

De genegenheid en het wederzijdse vertrouwen die in het gezin worden beleefd, zijn voor de harmonische ontwikkeling van het kind vanaf zijn geboorte noodzakelijk. Opdat de natuurlijke affectieve banden welke de ouders met hun kinderen verenigt in de hoogste mate positief zijn, moeten de ouders op basis van rustige seksuele evenwichtigheid een verhouding van vertrouwen en gesprek met hun kinderen aangaan overeenkomstig hun leeftijd en ontwikkeling.

Om de kinderen de daadwerkelijke richtlijnen te kunnen geven die nodig zijn om de problemen van het moment op te lossen, is het voorbeeld dat door het gedrag van de volwassenen wordt gegeven, belangrijker dan de theoretische kennis. Christelijke ouders moeten zich ervan bewust zijn, dat hun voorbeeld de beste bijdrage vormt bij de opvoeding van hun kinderen. Dezen moeten op hun beurt de zekerheid kunnen verkrijgen, dat het christelijk ideaal in het milieu van hun eigen gezin een beleefde werkelijkheid is.

De openheid en medewerking van de ouders met de andere opvoeders die medeverantwoordelijk zijn voor de vorming, zullen het volwassen worden van jonge mensen positief beïnvloeden. De theoretische kennis en de ervaring van de ouders zullen de kinderen helpen de waarde en bijzondere rol van de werkelijkheid van man en vrouw te begrijpen.

De volle verwezenlijking van het huwelijksleven en bijgevolg de heiligheid en hechtheid van het gezin, hangen af van de gewetensvorming en de waarden die gedurende heel de vormingstijd van de ouders zelf zijn eigen gemaakt. De morele waarden die door het gezin worden beleefd, worden gemakkelijker aan de kinderen overgedragen.» Onder deze morele waarden zijn de eerbied voor het leven vanaf de moederschoot en de eerbied voor de menselijke persoon van iedere leeftijd en in iedere omstandigheid van groot belang. De jongeren moeten worden geholpen deze fundamentele waarden van het bestaan te kennen, te waarderen en te respecteren. Vanwege het belang van deze waarden voor het christelijk leven, en ook in het perspectief van een goddelijke roeping van de kinderen tot het priesterschap of het gewijde leven, krijgt de seksuele opvoeding ook een kerkelijke dimensie.

De Kerk heeft als moeder van de gelovigen die zij in het Doopsel voor het geloof voortbracht, een opvoedende taak welke haar door Christus is toevertrouwd en vooral wordt verwezenlijkt door de verkondiging, de volle gemeenschap met God en de broeders, door de bewuste en actieve deelneming aan de eucharistische liturgie en de apostolaatsactiviteit. vgl: Gravissimum Educationis [[[647|3-4]]] vgl: Divini illius Magistri [[[644|17]]] De kerkelijke gemeenschap vormt vanaf het begin van het leven een geëigend milieu voor de opneming van de christelijke ethiek waarin de gelovigen leren getuigen van de blijde boodschap.

De moeilijkheden welke de seksuele opvoeding dikwijls binnen het gezin ontmoet, vragen een grotere betrokkenheid van de christelijke gemeenschap en vooral van de priesters om aan de opvoeding van de gedoopten mee te werken. Op dit gebied zijn de katholieke school, de parochie en andere kerkelijke instellingen geroepen met het gezin samen te werken.

Die medeverantwoordelijkheid van de christelijke gemeenschap om de gedoopten te helpen om de verplichtingen die zij in het doopsel hebben aanvaard consequent en bewust te beleven, vloeit voort uit het kerkelijk karakter van het geloof. Het is de taak van de bisschoppen normen en richtlijnen te geven die aangepast zijn aan de noden van de afzonderlijke kerken.

De catechese is bedoeld om een vruchtbaar terrein te zijn voor de vernieuwing van heel de kerkelijke gemeenschap. Om dus de gelovigen tot de volwassenheid van het geloof te brengen, moet ze de positieve waarden van de seksualiteit belichten door deze in verband te brengen met die van de maagdelijkheid en het huwelijk in het licht van het mysterie van Christus en de Kerk. Deze catechese zou moeten benadrukken, dat de eerste roeping van de christen is te beminnen en dat de roeping tot beminnen op twee verschillende manieren wordt verwezenlijkt. In het huwelijk of in het celibaat dat beleefd wordt omwille van het rijk. vgl: Familiaris Consortio [[[267|11]]] 'Het huwelijk en de maagdelijkheid zijn de twee manieren waarop het ene mysterie van het verbond van God met zijn volk wordt uitgedrukt en beleefd'. Familiaris Consortio [[267|16]]

Opdat de gezinnen de zekerheid hebben, dat de catechese niet afwijkt van het leergezag van de kerk, moeten de herders zowel bij de keuze en de opleiding van de verantwoordelijke personen als bij het bepalen van de inhoud en methoden betrokken zijn.

Vanuit hetgeen in n. 48 [al:48] is gezegd blijft, wat de meer intieme, biologische of affectieve aspecten betreft, altijd gelden, dat aan de individuele opvoeding, het liefst in het gezinsmilieu, de voorkeur moet worden gegeven.

Ook al heeft de catechese die in het gezin wordt gegeven, de voorkeur, kunnen ouders toch, wanneer zij zich niet in staat achten deze plicht te vervullen, hun toevlucht nemen tot anderen die hun vertrouwen genieten. Een wijs en voorzichtig initiatief kan de kinderen trauma's besparen en voor hen de oplossing van de seksuele problemen gemakkelijker maken. In ieder geval volstaan formele lessen niet. Om ze volledig te maken moet gebruik worden gemaakt van de talrijke gelegenheden die door het dagelijkse leven worden geboden.

Een fundamenteel aspect van de voorbereiding van jongeren op het huwelijk bestaat hierin, dat hun een nauwkeurige kijk wordt gegeven op de christelijke ethiek ten aanzien van de seksualiteit. De catechese biedt de gelegenheid de seksualiteit onder ogen te zien in het onmiddellijke perspectief van het huwelijk. Maar om volledig te slagen moet deze catechese op een aangepaste wijze worden voortgezet door een echt en eigen catechumenaat te worden. Ze tracht bovendien de kuisheid te onderhouden en te versterken, welke eigen is aan verloofden, om hen voor te bereiden op het christelijk beleefde huwelijksleven en op de bijzondere zending welke de gehuwden hebben binnen het volk van God. vgl: Humanae Vitae [[[34|17-18]]]

De toekomstige echtgenoten moeten de diepe betekenis van het huwelijk kennen als liefdesverbond voor de verwezenlijking van het paar en voor de voortplanting. De hechtheid van het huwelijk en van de christelijke liefde vereisen als onontbeerlijke voorwaarden kuisheid en zelfbeheersing, karaktervorming en offergeest. Wegens bepaalde moeilijkheden van het huwelijksleven, welke door de omstandigheden van onze tijd worden verzwaard, zal de kuisheid als passende voorbereiding van de jongeren op de huwelijkskuisheid een beslissende hulp zijn voor de jonge echtgenoten. Zij moeten bovendien ingelicht worden over de goddelijke wet welke verklaard wordt door het leergezag, hetgeen nodig is voor de vorming van hun geweten. vgl: Humanae Vitae [[[34|17-18]]]

Onderwezen in de waarde en verhevenheid van het sacrament van het huwelijk, dat de genade en roeping van het doopsel voor hen verbijzondert, moeten de christelijke echtgenoten bewust de waarden en bijzondere verplichtingen van hun morele leven beleven als eis en vrucht van de genade en de werking van de Geest 'door een speciaal sacrament gesterkt en als het ware gewijd tot de plichten en waardigheid van hun levensstaat'. Gaudium et Spes [[575|48]] Om hun seksualiteit te beleven en de verantwoordelijkheden te vervullen overeenkomstig het goddelijk plan, vgl: Humanae Vitae [[[34|10]]] is het bovendien van belang dat de echtgenoten op de hoogte zijn van de natuurlijke methoden om hun vruchtbaarheid te regelen. Zoals Johannes Paulus II heeft gezegd, ' ... alles moet gedaan worden opdat een dergelijke kennis toegankelijk is voor alle echtgenoten en eerder nog voor de jongeren, door middel van een duidelijke, tijdige en serieuze voorlichting en opvoeding, door echtparen, artsen en deskundigen'. Familiaris Consortio [[267|33]] vgl: Over de momenteel wijdverbreide anticonceptiepropaganda [[[34|14-17]]] De anticonceptie welke tegenwoordig aanhoudend wordt gepropageerd is duidelijk in strijd met de christelijke idealen en morele normen waarvan de Kerk de lerares is. Dit feit maakt het nog dringender nodig, dat de leer van de Kerk over de kunstmatige voorbehoedsmiddelen en de motieven van deze leer aan de jongeren op de juiste wijze worden bijgebracht om hen voor te bereiden op een verantwoorde huwelijksverbintenis vol liefde en open voor het leven.

Een grondige catechetische voorbereiding van de volwassenen over de menselijke liefde legt de grondslagen voor de seksuele opvoeding van de kinderen. Aldus wordt het bezit gewaarborgd van de menselijke volwassenheid verlicht door het geloof, welke beslissend zal zijn in de dialoog welke de volwassenen geroepen zijn met de nieuwe generaties aan te gaan. Behalve de aanwijzingen inzake de te gebruiken methoden, moet deze catechese een geschikte gedachtewisseling over bijzondere problemen bevorderen, moet het te gebruiken leermateriaal beter doen kennen en tot eventuele ontmoetingen met deskundigen in staat stellen, waarvan de medewerking in moeilijke gevallen bijzonder nuttig zou kunnen zijn.

De persoon zou reeds in de samenleving de waarden uitgedrukt en beleefd moeten vinden die geen geringe invloed in het vormingsproces uitoefenen. In zover het om het algemeen welzijn gaat, vgl: Gaudium et Spes [[[575|26]]] vgl: Humanae Vitae [[[34|23]]] zal het de taak van de burgerlijke samenleving zijn te waken dat een gezonde atmosfeer op fysiek en moreel plan op de scholen wordt gewaarborgd en dat voorwaarden worden bevorderd die beantwoorden aan de positieve eisen van de ouders of hun vrije instemming hebben.

Het is de taak van de staat de burgers te beschermen tegen onrechtvaardigheden en morele ongeregeldheden zoals het misbruiken van minderjarigen en elke vorm van seksueel geweld, de verwildering van de zeden, de morele laksheid en pornografie, en de manipulatie met de demografische gegevens.

In de huidige wereld ontwikkelen de sociale communicatiemiddelen met hun indringendheid en suggestiviteit op de jongeren en zeer jeugdigen, ook en vooral op het gebied van de seksuele opvoeding, een voortdurend en beïnvloed end voorlichtingswerk en onderricht, dat veel ingrijpender is dan dat van het eigen gezin.

Johannes Paulus II heeft op de situatie gewezen waarin kinderen zich tegenover de sociale communicatiemiddelen bevinden:

'Geboeid en weerloos tegenover de wereld en volwassenen, zijn kinderen van nature bereid te aanvaarden wat hun wordt aangeboden, hetzij goed of kwaad ... Zij worden aangetrokken door het 'kleine scherm' en volgen elk gebaar dat daar wordt weergegeven en begrijpen eerder en beter dan ieder ander de emoties en gevoelens waarop ze uitlopen'. De sociale communicatiemiddelen ter bescherming en ontwikkeling van kinderen in het gezin en in de samenleving [[5409]]

Opgemerkt moet worden, dat door dezelfde technologische ontwikkeling de noodzakelijke controle minder gemakkelijk wordt gemaakt en minder tijdig. Vandaar de noodzaak, ook omwille van een juiste seksuele opvoeding, dat 'vooral de jongeren onder het publiek ervoor moeten zorgen, dat zij zich bij het gebruik van de communicatiemiddelen aan matiging en zelfbeheersing gewennen. Zij moeten ook streven naar een dieper begrip van hetgeen zij gezien, gehoord of gelezen hebben; zij moeten daarover met hun opvoeders en deskundigen van gedachten wisselen en leren een juist standpunt in te nemen'. Inter Mirifica [[496|10]] vgl: Communio et Progressio [[[1107|68]]]

Ter verdediging van de rechten van het kind op dit gebied zet Johannes Paulus II het geweten van alle christelijke verantwoordelijken, vooral de ouders en productieleiders van de sociale communicatiemiddelen, aan zich niet te verbergen achter het voorwendsel van neutraliteit en het respect voor de spontane ontwikkeling van het kind, daar dit in de werkelijkheid een gedrag van verontrustende onverschilligheid is. vgl: De sociale communicatiemiddelen ter bescherming en ontwikkeling van kinderen in het gezin en in de samenleving [[[5409]]] 'De burgerlijke overheid heeft hier bijzondere plichten, omdat de communicatiemiddelen op het algemeen welzijn gericht zijn', Inter Mirifica [[496|12]] welke vereisen dat een juridische regeling van de sociale communicatiemiddelen de openbare zedelijkheid beschermt, in het bijzonder de wereld van de jongeren, vooral wat betreft tijdschriften, films, radio- en televisieprogramma's, tentoonstellingen, schouwspelen en publiciteit.

Terwijl blijft staan wat gezegd is over de eerste plicht van het gezin, is het de taak van de school bij het werk van de ouders behulpzaam te zijn en het aan te vullen door de kinderen en jongeren waardering bij te brengen voor de 'seksualiteit als waarde en taak van de hele persoon, geschapen als man en vrouw, naar het beeld van God'. Familiaris Consortio [[267|32]]

De tussenpersoonlijke dialoog die voor de seksuele opvoeding vereist is, tracht in degene die opgevoed moet worden een innerlijke bereidheid te doen ontstaan welke geschikt is het gedrag van de persoon te motiveren en te leiden. Een dergelijke houding nu is nauw verbonden met waarden die geïnspireerd zijn door het begrip van het leven. De seksuele opvoeding, welke niet herleid kan worden tot loutere leerstof of theoretische kennis, bestaat niet in een programma dat geleidelijk afgewikkeld moet worden, maar is een bijzonder doel dat bereikt moet worden, namelijk de affectieve volwassenheid van de leerling, de beheersing van zichzelf en het juiste gedrag in de sociale betrekkingen.

De school kan op verschillende manieren bijdragen aan de verwezenlijking van dit doel. Alle vakken kunnen de gelegenheid bieden onderwerpen inzake de seksualiteit onder ogen te zien; de leraar moet dat altijd op positieve wijze en met grote fijngevoeligheid doen door concreet de gelegenheden en methoden te toetsen. De individuele seksuele opvoeding behoudt altijd een voorrangswaarde en kan niet zonder onderscheid aan ieder lid van de schoolgemeenschap worden toevertrouwd. Zoals namelijk in het vervolg zal worden duidelijk gemaakt, vereist deze opvoeding van de opvoeder behalve een juist oordeel, verantwoordelijkheidszin, beroeps bekwaamheid, affectieve rijpheid en discretie, ook een opvallende gevoeligheid om het kind en de puber vertrouwd te maken met de problemen van de liefde en het leven zonder hun psychologische ontwikkeling te verstoren.

Ook wanneer de opvoeder de nodige hoedanigheden bezit voor een seksuele opvoeding in groepsverband, moet hij nog altijd de concrete situatie van de groep zelf in aanmerking nemen. Dit geldt vooral in het geval van gemengde groepen waarvoor bijzondere voorzorgen moeten worden genomen. In alle gevallen moeten de verantwoordelijke gezagsdragers met de ouders onderzoeken of het nuttig is op deze wijze door te gaan. Gezien de ingewikkeldheid van het probleem is het goed gelegenheid tot gesprekken te geven om degenen die men wil opvoeden te helpen raad of verduidelijkingen te vragen die hij tegenover anderen niet kan uitspreken wegens een natuurlijk schaamtegevoel. Alleen een nauwe samenwerking tussen de school en het gezin zal een nuttige uitwisseling van ervaringen kunnen waarborgen tussen ouders en leerkrachten voor het welzijn van de leerlingen. vgl: Familiaris Consortio [[[267|58]]] Het komt de bisschoppen toe aanwijzingen te geven over de seksuele opvoeding in groepsverband, vooral als deze gemengd zijn, met inachtneming van de schoolwetgeving en de plaatselijke omstandigheden.

Het kan soms gebeuren dat bijzondere omstandigheden in het schoolleven een tijdige ingreep noodzakelijk maken. In dat geval moet de schoolleiding overeenkomstig het samenwerkingsbeginsel contact opnemen met de belanghebbende ouders om het eens te worden over een geschikte oplossing.

Personen die door bekwaamheid en evenwichtigheid bijzonder geschikt zijn en het vertrouwen van de ouders genieten zouden kunnen worden uitgenodigd particuliere gesprekken met de leerlingen te houden om hen te helpen hun affectieve rijpheid te ontwikkelen en de juiste richting te geven aan hun relaties. Dergelijke bemiddelingen van persoonlijke leiding zijn vooral nodig in moeilijkere gevallen, als tenminste de ernst van de situatie niet het beroep op een specialist noodzakelijk maakt.

De vorming en ontwikkeling van een harmonische persoonlijkheid vragen een serene sfeer, resultaat van een goede verstandhouding, onderling vertrouwen en samenwerking tussen de verantwoordelijken. Dit wordt bereikt door wederzijdse eerbiediging van de specifieke bevoegdheden van de verschillende opvoeders, van hun verantwoordelijkheden en de keuzen van de verschillende middelen die hun ter beschikking staan.

Om een juiste seksuele opvoeding te geven kunnen geschikte leermiddelen van dienst zijn. Om die op passende wijze samen te stellen moet de bijdrage worden gevraagd van specialisten in de moraal- en pastoraaltheologie, van catecheten, van katholieke pedagogen en psychologen. Bijzondere aandacht moet worden geschonken aan de middelen die voor het directe gebruik van de leerlingen bestemd zijn. Sommige schoolboeken over seksualiteit zijn wegens hun naturalistisch karakter schadelijk zowel voor het kind als de puber. Nog schadelijker is grafisch en audiovisueel materiaal, wanneer het zomaar seksuele werkelijkheden voorstelt waarop de leerling niet is voorbereid en bij hem dus kwetsende indrukken veroorzaakt of een ongezonde nieuwsgierigheid wekt welke hem tot het kwaad brengen. Opvoeders moeten ernstig nadenken over het ernstige kwaad dat een onverantwoordelijke houding in zo'n delicate zaak bij de leerlingen kan veroorzaken.

Naast het werk van het gezin en de school bestaat er in de opvoeding een niet te verwaarlozen factor welke dikwijls een nog grotere invloed op de vorming van de persoon heeft: dat zijn de jeugdgroepen die in de activiteiten van de vrije tijd worden gevormd en het leven van de pubers en jongeren diep raken. De menswetenschappen beschouwen 'groepen' als een positieve voorwaarde voor de vorming, omdat het volwassen worden van de persoonlijkheid niet mogelijk is zonder daadwerkelijke tussen persoonlijke betrekkingen.

De complexiteit en delicaatheid van deze taak vereist een nauwgezette voorbereiding van de opvoeders, speciale hoedanigheden voor het werk en een bijzondere aandacht voor de juiste doeleinden.

De volwassen persoonlijkheid van de opvoeders, hun vorming en psychische evenwichtigheid hebben een sterke invloed op degenen die opgevoed moeten worden. Een juiste en volledige kijk op de betekenis en waarde van de seksualiteit en een evenwichtige integratie ervan in hun eigen persoonlijkheid zijn onontbeerlijk voor opvoeders en voor een opbouwend opvoedingswerk. Hun bekwaamheid is niet zozeer het gevolg van theoretische kennis, maar veeleer het resultaat van hun affectieve volwassenheid. Dit maakt het verkrijgen van wetenschappelijke kennis welke aan hun opvoedingstaak beantwoordt, welke vooral in onze dagen zwaar is, niet overbodig. Contacten met de gezinnen kunnen een grote hulp zijn.

De geschiktheid welke de opvoeder moet kenmerken, is het resultaat van een algemene vorming welke gebaseerd is op een positief en opbouwend begrip van het leven en op de voortdurende inspanning dat te verwezenlijken. Een dergelijke vorming gaat boven de noodzakelijke louter professionele opleiding en betreft de meer innerlijke, zowel geestelijke als godsdienstige aspecten van de persoonlijkheid. Deze laatste zal waarborgen dat hij zijn toevlucht neemt zowel tot de christelijke beginselen als tot de bovennatuurlijke middelen die hem bij zijn taak moeten ondersteunen.

De opvoeder die zijn taak buiten het gezinsmilieu uit oefent, heeft een geëigende en ernstige psychologisch-pedagogische vorming nodig, die hem in staat stelt bijzondere situaties te begrijpen die een speciale aandacht vereisen. Hij moet eveneens in staat zijn ook de ouders zelf te adviseren, vooral wanneer de jongen of het meisje een psycholoog nodig hebben.

Behalve de normale personen en pathologische gevallen bestaat er een hele reeks individuen met min of meer dringende en aanhoudende problemen, die het gevaar lopen, dat weinig op hen wordt gelet, ook al hebben ze werkelijk hulp nodig. In deze gevallen gaat het in plaats van om een therapie op medisch vlak eerder om een voortdurende ondersteuning en begeleiding van de kant van de opvoeders.

Er is een duidelijke kijk op de situatie nodig, omdat de gevolgde methode niet alleen sterk het succes van deze opvoeding bepaalt, maar ook de samenwerking tussen de verschillende verantwoordelijken. De kritiek die geleverd wordt, richt zich namelijk gewoonlijk meer op de gebruikte methoden van bepaalde opvoeders dan op het feit van hun optreden zelf. Deze methoden moeten bepaalde hoedanigheden hebben zowel met betrekking tot het subject en de opvoeders zelf als tot het doel dat een dergelijke opvoeding zich stelt.

Omdat de affectief-seksuele opvoeding meer dan de andere bepaald wordt door de graad van fysieke en psychologische ontwikkeling van degene die opgevoed moet worden, moet ze altijd aan de persoon worden aangepast. In bepaalde gevallen moet het subject geadviseerd worden om hem op bijzondere moeilijke situaties voor te bereiden, wanneer voorzien wordt dat hij ze onder ogen zal moeten zien, of hem bij voorbaat te waarschuwen tegen dreigende of voortdurende gevaren.

Daarom moet het geleidelijk karakter van de opvoeding worden gerespecteerd. Een juiste gradatie van de initiatieven moet rekening houden met de fysieke en psychologische ontwikkelingsstadia, die een zorgvuldige voorbereiding en langdurige rijpingstijd vragen. Men moet zich ervan verzekeren dat degene, die opgevoed moet worden, zich de waarden, de kennis en beweegredenen heeft eigen gemaakt, die hem zijn voorgesteld of de veranderingen of ontwikkelingen die hij in zichzelf heeft kunnen waarnemen en waarvan de opvoeder bij gelegenheid de oorzaken, verbanden en het doel kan aangeven.

Om een deugdelijke bijdrage aan de harmonische en evenwichtige ontwikkeling van de jongeren te leveren, moeten de opvoeders hun optreden regelen overeenkomstig de bijzondere rol die zij spelen. Het subject begrijpt de informatie en motivaties welke hem door zijn verschillende opvoeders worden gegeven nooit op dezelfde manier, en neemt ze nooit op dezelfde manier op, omdat ze op een telkens andere wijze zijn innerlijk raken. Objectiviteit en omzichtigheid moeten een dergelijk optreden kenmerken.

Een geleidelijke voorlichting vereist een gedeeltelijke verklaring, maar altijd overeenkomstig de waarheid. De verklaringen mogen.niet verdraaid worden door verzwijgingen of gebrek aan openhartigheid. De omzichtigheid vraagt daarom van de opvoeder niet alleen een juiste aanpassing van het onderwerp aan de verwachtingen van het subject, maar ook van de keuze van de taal, en van de wijze en de tijd waarop men optreedt. Ze vereist dat rekening wordt gehouden met het schaamtegevoel van het kind. De opvoeder moet bovendien denken aan de invloed van de ouders: hun voortdurende zorg voor deze dimensie van de opvoeding, het bijzondere karakter van de gezinsopvoeding, hun levensopvatting, hun mate van openheid voor andere opvoedingsmilieus.

Voor alles moet de nadruk worden gelegd op de menselijke en christelijke waarden van de seksualiteit om ze te doen waarderen en het verlangen te wekken ze in het persoonlijk leven en in de relaties met anderen te verwezenlijken. Zonder de moeilijkheden te miskennen die de seksuele ontwikkeling meebrengt, maar zonder een sfeer van obsessie te scheppen, moet de opvoeder vertrouwen hebben in het opvoedingswerk: hij kan rekenen op de weerklank welke de echte waarden bij de jongeren vinden, wanneer ze met overtuiging worden voorgesteld en door het levensgetuigenis worden bekrachtigd.

Vanwege het belang van de seksuele opvoeding binnen de algehele vorming van de persoon, moeten de opvoeders, terwijl zij rekening houden met de verschillende aspecten van de seksualiteit en hun invloed op de totale persoonlijkheid, zich vooral inspannen de kennis niet te scheiden van de waarden die eraan beantwoorden en die zin en richting geven aan de biologische, psychologische en sociale inlichtingen. Wanneer zij dus morele normen voorstellen, moeten zij laten zien waarin deze hun bestaansreden vinden en de waarden welke ze meebrengen.

De zedigheid kan als wezenlijk bestanddeel van de persoonlijkheid - op ethisch vlak - worden beschouwd als het waakzame bewustzijn, dat de waardigheid van de mens en de waarachtige liefde beschermt. Ze is erop gericht te reageren op bepaalde houdingen en gedragingen te beteugelen die de waardigheid van de persoon aantasten. Het is een noodzakelijk en doeltreffend middel om de instincten te beheersen, de waarachtige liefde te doen bloeien en het affectief-seksuele leven op te nemen in het harmonische kader van de persoon. De zedigheid heeft een groot pedagogisch belang en moet daarom worden benut. Kinderen en jongeren moeten zo leren hun eigen lichaam te eerbiedigen als gave van God, lidmaat van Christus en tempel van de Heilige Geest; zij moeten leren weerstand te bieden aan het kwaad dat hen omringt, een heldere kijk en voorstellingsvermogen te hebben, en in de affectieve ontmoeting met personen de uitdrukking te zoeken van een werkelijk menselijke liefde met al haar geestelijke bestanddelen.

Tot dit doel moeten hun concrete en aantrekkelijke voorbeelden van deugd worden geboden, moet het esthetisch gevoel worden ontwikkeld welke de smaak inspireert voor de schoonheid welke aanwezig is in de natuur, in de kunst en in het morele leven; de jongeren moeten opgevoed worden tot het zich eigen maken van een systeem van praktische en geestelijke waarden in een belangeloos élan van geloof en liefde.

De vriendschap is het hoogtepunt van de affectieve rijping en onderscheidt zich van loutere kameraadschap door haar innerlijke dimensies, door een mededeelzaamheid welke de echte gemeenschap mogelijk maakt en bevordert, door haar wederzijdse edelmoedigheid en hechtheid. De opvoeding tot vriendschap kan een factor van buitengewoon belang voor de vorming van de persoonlijkheid zijn in haar individuele en sociale dimensies.

De vriendschapsbanden die de jongeren van verschillende sekse bijeenbrengen, dragen bij tot wederzijds begrip en achting, wanneer zij zich binnen de grenzen houden van normale uitingen van genegenheid. Wanneer zij daarentegen uitingen worden of bedoelen te worden van geslachtelijke aard, verliezen ze de authentieke betekenis van een rijpe vriendschap, doen afbreuk aan de betreffende verhouding en de toekomstperspectieven op een eventueel huwelijk en verminderen de aandacht voor een mogelijke roeping tot het gewijde leven.

De opvoeder kan in de vervulling van zijn taak bepaalde bijzondere problemen ontmoeten waarvan het nuttig is ze hier te beschouwen.

De seksuele opvoeding moet de jongeren tot de bewustwording brengen van de verschillende uitingen en dynamismen van de seksualiteit, van de menselijke waarden die gerespecteerd moeten worden. De waarachtige liefde stelt in staat zich open te stellen voor de ander voor een edelmoedige hulp, het is een gave van zichzelf voor zijn welzijn; het weet de persoonlijkheid en vrijheid van de ander te eerbiedigen; ze is niet egoïstisch, ze zoekt niet zichzelf in de ander, (1 Kor. 13, 5) [[b:1 Kor. 13, 5]] ze is zelfgave, niet op bezitten gericht. Wanneer het seksueel instinct zich daarentegen overgeeft aan zichzelf, wordt het herleid tot het geslachtelijke en tracht de ander in bezit te nemen door rechtstreeks een persoonlijke bevrediging te zoeken.

De intieme betrekkingen mogen alleen in het kader van het huwelijk plaats hebben, omdat dan de onverbrekelijke door God gewilde band aanwezig is tussen de verenigings- en voortplantingsbetekenis van deze betrekkingen, welke erop gericht zijn een definitieve levensgemeenschap te handhaven, te bevestigen en uit te drukken - 'één vlees' (Mt. 19, 5) [b:Mt. 19, 5] - door de verwezenlijking van een 'menselijke', 'alomvattende', 'trouwe' en 'vruchtbare' liefde, Humanae Vitae [[34|9]] dat wil zeggen de echtelijke liefde. De seksuele relaties buiten het huwelijksverband vormen daarom een ernstige ongeregeldheid, omdat ze een uitdrukking zijn welke aan een werkelijkheid is voorbehouden die nog niet bestaat; vgl: Persona humana [[[8|7]]] ze zijn een taal die in de objectieve werkelijkheid van het leven van twee personen, die nog geen definitieve gemeenschap vormen met de noodzakelijke erkenning en waarborg van de burgerlijke, en voor katholieke verloofden ook van de godsdienstige, samenleving, niet wordt waar gemaakt.

Steeds meer verbreiden zich onder pubers en jongeren bepaalde uitingen van seksuele aard, die op zich tot volledige omgang neigen, zonder evenwel tot haar verwezenlijking te komen. Deze uitingen van geslachtelijkheid zijn een morele ongeregeldheid, omdat ze buiten een huwelijksverband staan.

De seksuele opvoeding moet de pubers helpen de diepe waarden van de liefde te ontdekken en de schade in te zien welke dergelijke uitingen meebrengen voor hun affectieve rijpheid, in zover ze niet tot een persoonsontmoeting leiden maar tot een instinctieve ontmoeting welke dikwijls afgestompt is door voorbehouden en egoïstische berekeningen, en dus niet het karakter van een echte persoonlijke verhouding dragen en nog minder van een definitieve verhouding. Een echte opvoeding moet de jongeren tot de volwassenheid en de beheersing van zichzelf brengen, hetgeen het resultaat is van een bewuste keuze en een persoonlijke inspanning.

Het doel van een echte seksuele opvoeding is een voortdurende voortgang te bevorderen in het beheersen van de aandriften om te zijner tijd ontvankelijk te worden voor een echte en zichzelf gevende liefde. Een bijzonder ingewikkeld en moeilijk probleem dat zich kan voordoen, is dat van de zelfbevrediging en haar terugslag op de algehele groei van de persoon. Zelfbevrediging 'vormt - volgens de katholieke leer - een ernstige ongeregeldheid', vgl: Persona humana [[[8|9]]] vooral omdat ze gebruik maakt van het seksuele vermogen op een wijze, welke wezenlijk in tegenspraak is met haar doel, daar ze niet in dienst staat van de liefde en van het leven overeenkomstig het plan van God. vgl: Persona humana [[[8|9]]]

Een opvoeder en raadsman met doorzicht moet zich inspannen de oorzaken van deze afwijking in beschouwing te nemen om de puber te helpen de onvolwassenheid te overwinnen, welke aan deze gewoonte ten grondslag ligt. Vanuit opvoedkundig oogpunt moet er rekening mee worden gehouden, dat de zelfbevrediging en andere vormen van zelferotische aard verschijnselen zijn van veel diepere problemen, die een seksuele spanning veroorzaken welke het subject zoekt op te lossen door zijn toevlucht te nemen tot dit gedrag. Dit feit vraagt, dat het pedagogisch handelen meer op de oorzaken moet worden gericht dan op het bedwingen van het verschijnsel. vgl: Persona humana [[[8|9]]] Terwijl rekening wordt gehouden met de objectieve ernst van de zelfbevrediging, moet men de nodige voorzichtigheid inachtnemen bij de beoordeling van de subjectieve verantwoordelijkheid van de persoon. vgl: Persona humana [[[8|9]]]

Om de puber te helpen zich aanvaard te voelen in een gemeenschap van liefde en bevrijd uit de opgeslotenheid in het eigen ik, zal de opvoeder 'het feit van de zelfbevrediging zijn dramatisch karakter moeten ontnemen en niet zijn achting en welwillendheid tegenover het subject mogen verminderen': Instructie voor de vorming tot het priesterlijk celibaat [[2819|(63)]] hij zal hem moeten helpen zich sociaal te integreren, zich open te stellen en zich te interesseren voor anderen om zich te kunnen bevrijden van deze vorm van zelferotiek door tot de zichzelf gevende liefde te worden gebracht, welke eigen is aan affectieve volwassenheid; tegelijk moet hij worden aangemoedigd zijn toevlucht te nemen tot de middelen die door de christelijke ascese worden aanbevolen, zoals het gebed en de sacramenten, en zich in te zetten voor werken van rechtvaardigheid en naastenliefde.

De homoseksualiteit welke de persoon zowel vanuit individueel als tussenpersoonlijk oogpunt belet zijn seksuele volwassenheid te bereiken, is een probleem dat door de persoon in kwestie en de opvoeder in alle objectiviteit moet worden opgenomen, wanneer het geval zich voordoet.

'Deze homoseksuelen moeten wanneer het om de pastoraal gaat, met bedachtzame zachtzinnigheid worden ontvangen en zij moeten worden aangemoedigd in de hoop hun moeilijkheden en sociale onaangepastheid eens te zullen overwinnen. Ook hun schuldigheid moet met voorzichtigheid worden beoordeeld. Maar toch mag geen weg of pastorale methode worden aangewend die hun een zedelijke verontschuldiging toekent, omdat zij menen, dat de handelingen van zulke mensen met hun toestand overeenkomen. Want volgens de objectieve zedelijke orde zijn homoseksuele betrekkingen namelijk handelingen die hun noodzakelijke en wezenlijke gerichtheid missen'. vgl: Persona humana [[[8|8]]]

Het zal de taak van het gezin en de opvoeder zijn om voor alles te trachten de factoren te ontdekken die tot homoseksualiteit drijven: zien of het gaat om fysiologische of psychologische factoren, of ze het gevolg is van een verkeerde opvoeding of van het ontbreken van een normale seksuele ontwikkeling, of ze voortkomt uit een aangenomen gewoonte of van uit slechte voorbeelden of andere factoren. vgl: Persona humana [[[8|8]]] Bij het zoeken naar de oorzaken van deze ongeregeldheid, zullen het gezin en de opvoeder rekening moeten houden met de beoordelingselementen die voorgesteld zijn door het leergezag en zich moeten bedienen van de bijdrage welke verschillende wetenschappen kunnen bieden. Men moet namelijk elementen van verschillende orde in beschouwing nemen: gebrek aan genegenheid, onvolwassenheid, dwangimpulsen, verleidingen, sociaal isolement, zedenbederf, te grote vrijheid van voorstellingen en publicaties. Aan de basis ligt evenwel de aangeboren zwakheid van de mens als gevolg van de erfzonde; deze kan uitlopen op het verlies van de zin voor God en mens en haar terugslag hebben op het gebied van de seksualiteit. (Rom. 1, 26-28) [[b:Rom. 1, 26-28]] vgl: vgl. bij analogie [[[8|9]]]

Na de oorzaken te hebben gezocht en begrepen, moeten het gezin en de opvoeder een doeltreffende hulp bij het algehele groeiproces bieden: door begrip op te brengen, een vertrouwenssfeer te scheppen, de bevrijding van het individu en zijn voortgang in de beheersing van zichzelf aan te moedigen, een echte morele inspanning tot bekering tot de liefde voor God en de naaste te bevorderen, zo nodig de medisch-psychologische hulp voor te stellen van een persoon die bedacht is op de leer van de kerk en deze respecteert.

Een permissieve samenleving welke geen echte waarden biedt om het leven op te baseren, bevordert een vlucht die vervreemdt, en waaraan vooral de jongeren onderhevig zijn. Hun overdreven idealisme stoot op de hardheid van het leven en veroorzaakt een spanning die wegens de zwakheid van de wil een verwoestende vlucht in de drugs teweeg kan brengen. Dit is een probleem dat steeds erger wordt en dramatische vormen aanneemt voor de opvoeder. Bepaalde psychotropische stoffen vergroten de gevoeligheid voor seksueel genot en verminderen in het algemeen het vermogen tot zelfbeheersing en leiden daarom tot lichamelijke en psychische vernietiging. Drugs, een verkeerd begrepen zelfstandigheid en seksuele ongeordendheid gaan dikwijls samen. De psychologische situatie en de menselijke isolementsituatie, de verlatenheid en opstandigheid waarin druggebruikers leven, scheppen voorwaarden die gemakkelijk tot seksuele misbruiken leiden.

De heropvoeding die een diepe inwendige en uitwendige verandering van het individu vereist, is moeizaam en lang, omdat ze de persoonlijkheid en haar betrekkingen met de mensen- en waardenwereld opnieuw moet helpen vormen. Preventief handelen is doeltreffender. Dit tracht diepe affectieve verwaarlozing te vermijden. Liefde en zorg voeden op tot moed en waardigheid, tot respect voor het leven, het lichaam, de sekse en de gezondheid. De burgerlijke en christelijke gemeenschap moet tijdig de verlorenlopende, eenzame en onzekere jongeren weten op te vangen, door hen te helpen zich aan de studie en het werk te wijden, hen gezonde plaatsen tot ontmoeting, opgeruimdheid en activiteit aan te bieden om de vrije tijd door te brengen en hen gelegenheden te verschaffen voor nieuwe affectieve relaties en van solidariteit. Vooral de sport bezit een grote vormende waarde in dienst van de mens, niet alleen als lichaamsdiscipline maar ook als gelegenheid tot gezonde ontspanning waarin de persoon zich oefent om af te zien van zijn egoïsme en met de anderen te wedijveren. Alleen een echte, gevormde en sterke vrijheid beschermt tegen het zoeken van de bedrieglijke vrijheden van drugs en seks.

Uit deze overwegingen kan men besluiten, dat het in de huidige sociaal-culturele situatie dringend nodig is aan kinderen, opgroeiende kinderen en jongeren een positieve en geleidelijke affectief-seksuele opvoeding te geven, steunend op de bepalingen van het concilie. Zwijgen is geen geldige gedragsnorm in deze zaak, vooral wanneer men denkt aan de talrijke 'verborgen overreders' die een indringende taal gebruiken. Hun invloed is vandaag niet te loochenen: het komt daarom niet alleen de ouders toe te zorgen dat de schade wordt hersteld, welke veroorzaakt is door ontijdig en schadelijk ingrijpen, maar vooral hun kinderen tijdig vóór te zijn door hun een positieve en overtuigende vorming te geven.

De verdediging van de fundamentele rechten van het kind en de puber op een harmonieuze en volledige ontwikkeling van de persoonlijkheid overeenkomstig de waardigheid van kind van God, komt op de eerste plaats aan de ouders toe. De persoonsrijping vereist namelijk een continuïteit in het opvoedingsproces welke beschermd wordt door de liefde en het vertrouwen die eigen zijn aan het gezinsmilieu.

Bij het vervullen van haar zending heeft de kerk de plicht en het recht zorg te dragen voor de morele opvoeding van de gedoopten. De tussenkomst van de school moet in heel de opvoeding en vooral in deze zo moeilijke zaak plaats hebben in overeenstemming met het gezin. Dit veronderstelt bij de opvoeders en bij degenen die wegens een uitdrukkelijke of stilzwijgende verplichting bemiddelen, een juiste opvatting over het doel van hun bemiddeling en de nodige opleiding om dit onderwerp met voorzichtigheid en in een sfeer van rustig vertrouwen te kunnen behandelen.

Opdat de voorlichting en de affectieve-seksuele opvoeding doeltreffend zouden zijn, moeten ze tijdig en met voorzichtigheid gebeuren in een aangepaste taal en bij voorkeur persoonlijk. Het resultaat van deze opvoeding zal in grote mate afhangen van de menselijke en christelijke visie waarin de opvoeder de waarden van het leven en de liefde zal voorstellen.

De christelijke opvoeder, hetzij vader of moeder van het gezin, een leraar, priester of wie verantwoordelijkheid in dit opzicht draagt, kan er vooral vandaag toe worden verleid anderen te vragen voor de taak die zoveel omzichtigheid, gezond verstand, geduld en moed vereist, en die eveneens edelmoedigheid en betrokkenheid vraagt van degene die wordt opgevoed. Het is daarom nodig alvorens te besluiten opnieuw te verklaren dat dit aspect van de opvoeding vooral voor een Christen een daad is van geloof en een vertrouwvol beroep op de genade: elk aspect van de seksuele opvoeding wordt namelijk bezield door het geloof en put daaruit en uit de genade de onontbeerlijke kracht. De brief van de heilige Paulus aan de Galaten plaatst de zelfbeheersing en matigheid op het terrein van wat de Geest, en Hij alleen, in de gelovige kan volbrengen. God geeft het licht en God deelt de voldoende kracht mee. (Gal. 5, 22-24) [[b:Gal. 5, 22-24]]

De Congregatie voor de katholieke opvoeding [d:119] richt zich tot de bisschoppenconferenties, opdat zij de gezamenlijke ouders, christelijke gemeenschappen en opvoeders aanzetten tot een eensgezind handelen in een sector die zo belangrijk is voor de toekomst van de jongeren en voor het welzijn van de samenleving. Ze nodigt ertoe uit deze opvoedingstaak in wederzijdse vertrouwen en in het grootste respect voor specifieke rechten en bevoegdheden op zich te nemen, met het oog op een volledige christelijke vorming.

Rome, 1 november 1983, feest van Allerheiligen.

William kard. Baum,
prefect

+ Antonio M. Javierre
titulair aartsbisschop van Meta,
secretaris