Over Caritas in Veritate

Geliefde broeders en zusters,

Mijn nieuwe Encycliek “ Caritas in veritate [2254]”, die gisteren officieel werd voorgesteld, inspireert zich in haar fundamentele visie, op een passage uit de Brief van de heilige Paulus aan de Efeziërs, waar de apostel spreekt over het handelen volgens waarheid in liefde: “Neen, - zo hoorden wij pas - laten wij de waarheid spreken in liefde en zo geheel naar Christus toegroeien. Hij is het hoofd” (Ef. 4, 15) [b:Ef. 4, 15]. Liefde in waarheid is dus de belangrijkste dynamische kracht voor de ware ontwikkeling van elke mens en van de hele mensheid. Daarom draait heel de sociale leer [d:48] van de Kerk rond het principe “caritas in veritate”. Alleen met liefde, verlicht door de rede en het geloof, is het mogelijk ontwikkelingsdoeleinden te bereiken die een humane en humaniserende waarde hebben. Liefde in waarheid “is een principe waarop de sociale leer van de Kerk gebaseerd is, een principe dat werkzaam wordt door de oriënterende criteria van het morele handelen” De gelovigen verenigen zich in de opbouw tot vrede [[2454|(6)]]. De Encycliek [2254] herinnert van bij de inleiding aan twee fundamentele criteria: rechtvaardigheid en algemeen welzijn. De rechtvaardigheid maakt integraal deel uit van deze liefde “door daden en in waarheid” (1 Joh. 3, 18) [b:1 Joh. 3, 18], waartoe de apostel Johannes oproept vgl: Caritas in Veritate [[[2254|6]]]. “Iemand liefhebben is zijn welzijn willen en daarvoor alles in het werk stellen. Naast het individueel welzijn, is er een welzijn dat verbonden is met het leven in de samenleving ... Men bemint de naaste doeltreffender naarmate men meer werkt aan de bevordering van het algemeen welzijn.” Er zijn dus twee criteria voor het handelen: de rechtvaardigheid en het algemeen welzijn; door dit laatste krijgt de liefde een sociale dimensie. Elke christen – zegt de Encycliek [2254] – is geroepen om naar deze waarheid te leven; “dat is de institutionele weg ... van de liefde” vgl: Caritas in Veritate [[[2254|7]]].

Zoals andere documenten van het Leergezag, vervolgt en verdiept ook deze Encycliek [2254] de analyse en reflectie van de Kerk over sociale thema’s die van levensbelang zijn voor de mensheid van onze tijd. De Encycliek sluit vooral aan bij wat Paulus VI meer dan veertig jaar geleden schreef in “ Populorum Progressio [266]”, een mijlpaal in de sociale leer van de Kerk, waarin deze grote paus enkele doorslaggevende lijnen trekt die nog steeds actueel zijn voor de integrale ontwikkeling van de mens en de moderne wereld. Zoals de actualiteit van de laatste maanden breedvoerig aantoont, blijft de situatie in de wereld grote problemen vertonen samen met de “ergernis” van in het oog springende ongelijkheden, ondanks de engagementen die in het verleden genomen werden. Enerzijds ziet men tekens van een ernstig sociaal en economisch gebrek aan evenwicht; anderzijds vraagt men van meerdere kanten om hervormingen die niet meer kunnen uitgesteld worden om de kloof te overbruggen in de ontwikkeling van de volken. Het fenomeen van de mondialisering kan daartoe werkelijk gelegenheid bieden; het is daarom belangrijk de hand te slaan aan een diepe morele en culturele vernieuwing en een verantwoorde onderscheiding met betrekking tot de keuzes die moeten gemaakt worden voor het algemeen welzijn. Een betere toekomst voor iedereen is mogelijk indien ze gebaseerd is op de herontdekking van fundamentele ethische waarden. Er is dus een nieuw economisch programma nodig dat de ontwikkeling nieuw tekent op wereldvlak en zich baseert op het ethisch fundament van verantwoordelijkheid tegenover God en de mens als schepsel van God.

De Encycliek [2254] probeert zeker geen technische oplossingen te bieden voor de grote sociale problemen van de huidige wereld – dat behoort niet tot de bevoegdheid van het Kerkelijk Leergezag vgl: Caritas in Veritate [[[2254|9]]]. Ze herinnert echter aan de grote principes die onmisbaar lijken voor de menselijke ontwikkeling in de volgende jaren. Daaronder bevindt zich in de eerste plaats aandacht voor het leven van de mens, dat gezien wordt als de kern van iedere waarachtige vooruitgang; eerbied voor het recht op godsdienstvrijheid, dat altijd nauw verbonden is met de ontwikkeling van de mens; het verwerpen van een prometheïsche kijk op de mens die zichzelf beschouwt als autoritair bewerker van zijn eigen bestemming. Een onbeperkt vertrouwen in de mogelijkheden van de technologie zou uiteindelijk een illusie blijken. Wij hebben rechtschapen mensen nodig, oprecht bezorgd voor het algemeen welzijn, zowel in de politiek als in de economie. Vooral als men de dringende noden in de wereld bekijkt, is het noodzakelijk de aandacht van de publieke opinie te vestigen op het drama van honger en voedselzekerheid, dat een aanzienlijk deel van de mensheid treft. Een drama van dergelijke omvang interpelleert ons geweten: het moet vastberaden aangepakt worden door de structurele oorzaken ervan uit de weg te ruimen en door de ontwikkeling te bevorderen van de landbouw in de armste landen. Ik ben zeker dat deze solidaire weg van ontwikkeling van de armste landen zal bijdragen om een plan uit te werken om de huidige wereldcrisis op te lossen. De rol en politieke macht van de Staten moeten ongetwijfeld zorgvuldig en opnieuw geëvalueerd worden in een tijd waarin inderdaad beperkingen opgelegd worden aan hun soevereiniteit omwille van de nieuwe internationale economische, commerciële en financiële context. Anderzijds mag de verantwoordelijke deelname van burgers aan de nationale en internationale politiek niet ontbreken, ook dank zij een nieuwe inzet van de arbeidersorganisaties die geroepen zijn om nieuwe synergieën in zwang te brengen op lokaal en internationaal vlak. Op dat vlak wordt eveneens een eersterangs rol gespeeld door de sociale communicatiemiddelen om de dialoog tussen culturen en tradities te versterken.

Indien men dus een ontwikkeling wil programmeren die ontdaan is van functiestoornissen en afwijkingen die vandaag veel voorkomen, dringt zich bij iedereen een ernstige reflectie op over de zin van de economie en de doeleinden ervan. De gezondheidstoestand van de ecologie van de planeet vereist het; de culturele en morele crisis van de mens die overal duidelijk blijkt op de planeet, vraagt het. De economie heeft de ethiek nodig om correct te functioneren; zij moet opnieuw de belangrijke bijdrage vinden van het gelijkheidsprincipe en de “logica van het geven” in de markteconomie waar winstbejag niet de enige regel kan zijn. Doch dit is maar mogelijk dank zij de inzet van iedereen, economisten en politieke verantwoordelijken, producenten en consumenten, en veronderstelt een gewetenvorming die de morele criteria kracht bijzet bij de uitwerking van politieke en economische projecten. Men herinnert van meerdere kanten terecht aan het feit dat rechten overeenkomstige plichten veronderstellen, zonder dewelke rechten willekeurig dreigen te worden. Men herhaalt meer en meer dat heel de mensheid een andere levenswijze moet aannemen, waarin ieders plichten tegenover het milieu verbonden zijn aan de plichten tegenover de mens op zich en in relatie met de anderen.

De mensheid is één enkele familie en de vruchtbare dialoog tussen geloof en rede kan ze slechts verrijken door het werk van de naastenliefde op sociaal vlak efficiënter te maken en het gepaste kader te bieden om de samenwerking tussen gelovigen en niet-gelovigen aan te moedigen, in het gemeenschappelijk perspectief van rechtvaardigheid en vrede in de wereld. Als oriënteringscriterium met het oog op deze broederlijke interactie, noem ik in de Encycliek [2254] de principes van subsidiariteit en solidariteit, die onderling nauw verbonden zijn. Tenslotte heb ik ten overstaan van de uitgebreide en diepgaande problemen in de wereld van vandaag, gewezen op de noodzaak van een mondiale politieke autoriteit die beheerst wordt door het recht, die de genoemde principes van subsidiariteit en solidariteit respecteert en sterk gericht is op de verwezenlijking van het algemeen welzijn, met respect voor de grote morele en religieuze tradities van de mensheid.

Het Evangelie herinnert ons eraan dat de mens niet van brood alleen leeft: materiële goederen alleen volstaan niet om de diepe dorst van zijn hart te voldoen. De horizon van de mens is ongetwijfeld hoger en ruimer; daarom moet ieder ontwikkelingsprogramma naast de materiële groei ook de spirituele groei voor ogen hebben van de mens, die juist begiftigd is met een ziel en een lichaam. Dat is de integrale ontwikkeling waarnaar de sociale leer van de Kerk voortdurend verwijst, een ontwikkeling die haar oriënteringscriterium vindt in de drijvende kracht van “liefde in waarheid”. Geliefde broeders en zusters, laat ons bidden dat deze Encycliek [2254] een hulp vormt, opdat de gelovigen die werkzaam zijn op het vlak van economie en politiek, begrijpen hoe belangrijk hun coherent evangelisch getuigenis is voor de dienst die zij de samenleving bieden. In het bijzonder nodig ik u uit te bidden voor de staatshoofden en de G8 die deze dagen in L’Aquila samenkomt. Mogen uit deze belangrijke wereldtop besluiten en oriënteringen voortkomen die nuttig zijn voor de ware vooruitgang van alle volken, in het bijzonder voor de armsten. Wij vertrouwen deze intentie toe aan de moederlijke voorspraak van Maria, Moeder van de Kerk en van de mensheid.