Op het hoogfeest van Sint Jozef

Geliefde broeders en kinderen! Het feest van vandaag nodigt ons uit over Sint Jozef na te denken, de wettige vader en voedstervader van Jezus, onze Heer. Omwille van de functie die hij ten aanzien van Christus gedurende diens kindertijd en jeugd heeft uitgeoefend, is hij tot beschermer uitgeroepen van de Kerk, die vanuit Christus verdergaat in de tijd en in de geschiedenis het beeld en de zending van Christus tot uitdrukking brengt. Het is een beschouwing waarvoor op het eerste zicht geen inhoud lijkt te bestaan: wat weten wij van Sint Jozef, behalve zijn naam en enkele gebeurtenissen uit de kinderjaren van de Heer? Het Evangelie heeft geen enkel woord van hem opgetekend; zijn taal is de taal van de stilte, het is het luisteren naar de stemmen van de engelen die tot hem praten in de droom, de onmiddellijke en vrijgevige gehoorzaamheid die van hem gevraagd wordt, de handenarbeid op de meest bescheiden en vermoeiende wijze en waardoor Jezus kon genoemd worden “zoon van de timmerman” (Mt. 13, 55) [b:Mt. 13, 55] en niets anders. Men zou zeggen dat zijn leven in duisternis gehuld was, het leven van een eenvoudige handwerkman, zonder enige persoonlijke grootheid.

Nochtans, indien men aandachtig kijkt naar deze nederige figuur die zo dicht bij Jezus en Maria, de maagdelijke Moeder van Christus, stond en zo betrokken was bij hun leven, zo verbonden met de messiaanse genealogie dat hij de laatste afstammeling van het geslacht van David (Mt. 1, 20) [b:Mt. 1, 20] was, dan komen er zulke rijke aspecten en betekenissen naar voren, die de Kerk in haar eredienst toekent aan Sint Jozef en die de vroomheid van de gelovigen aan hem toeschrijven, dat een reeks van verschillende aanroepingen tot hem zijn gericht in de vorm van een litanie. Een gevierd en modern heiligdom te Montréal, Canada, opgericht door een eenvoudige broeder, Broeder André van de Congregatie van het Heilig Kruis, laat dit duidelijk zien: achter het hoofdaltaar zijn er verschillende kapellen, allen gewijd aan Sint Jozef met de titels: beschermer van de kinderen, beschermer van de gehuwden, beschermer van de gezinnen, beschermer van de werkers, de maagden, de vluchtelingen, de stervenden…

Indien we aandachtig dit bescheiden leven beschouwen dan zal er ons iemand verschijnen wiens leven veel avontuurlijker is dan wat het magere profiel van hem zoals die verschijnt in het Evangelie ons te bieden heeft wanneer wij met een al te overhaastige blik ernaar kijken. Het Evangelie noemt Sint Jozef ‘rechtvaardig’ (Mt. 1, 19) [b:Mt. 1, 19]. Een deugdzamere en meer verdiende lofprijzing zou niet kunnen gegeven worden aan een man met zulk een bescheiden sociale status, een man aan wie het duidelijk niet besteed was grootse daden te stellen. Een arme, eerlijke, hardwerkende, misschien ook timide man maar iemand die een onpeilbaar diep innerlijk leven heeft van waaruit hem de meest uitzonderlijke steunbetuigingen te beurt vallen en van waaruit hij de kracht haalt – iets wat eigen is aan eenvoudige en heldere zielen- om grote beslissingen te nemen. Hij stelt namelijk zijn vrijheid en zijn gewettigde menselijke roeping onmiddellijk ter beschikking aan wat het goddelijk plan bepaald heeft; zo ook zijn huwelijksgeluk: hij aanvaardt de omstandigheden, de verantwoordelijkheid en het gewicht van het gezin en hij verzaakt door middel van een onvergelijkbare maagdelijke liefde aan de natuurlijke huwelijksliefde die het gezin constitueert en voedt om op deze wijze, met een algeheel offer, zijn gehele bestaan op te offeren aan de onpeilbare aanspraken die de verrassende komst van de Messias met zich meebrengen en aan wie hij de altijd heilige naam ‘Jezus’ zal geven (Mt. 1, 21) [b:Mt. 1, 21] en die hij zal erkennen als vrucht van de Heilige Geest en enkel wat betreft de juridische en huiselijke aspecten als zijn zoon.

Sint Jozef was daarom een man die “helemaal begaan was” –zoals men nu zegt- met Maria, de uitverkozene onder alle vrouwen van de aarde en van de geschiedenis, Zij die altijd zijn maagdelijke bruid was maar nooit fysiek zijn echtgenote, en met Jezus, krachtens de wettelijke, maar niet krachtens de natuurlijke afstamming zijn kind. Aan hem behoren de lasten, de verantwoordelijkheden, de risico’s en de zorgen van het kleine en bijzondere heilig huisgezin. Aan hem behoren de dienst, het werk, het offer. Dit is wat wij in het halfdonker van het beeld dat het Evangelie ons schetst, zien en wat wij graag beschouwen en nu, nu wij alles kennen, noemen wij hem met recht gelukkig en zalig.

Dit is het Evangelie. Hier verkrijgen de waarden van het menselijke bestaan een andere waarde dan wij gewoon zijn: hier wordt wat klein is groot (herinneren we ons de onthulling van Jezus in hoofdstuk 11 van Mattheus: “Ik prijs U vader, Heer van hemel en aarde, omdat Gij deze dingen - de dingen van het koninkrijk van de Messias! - verborgen gehouden hebt voor wijzen en verstandigen, maar ze hebt geopenbaard aan kleinen”); hier wordt wat miserabel is waardig om de sociale omstandigheid te zijn van de Zoon van God die Zoon van de mens wordt; hier staat wat een basisproduct is van vermoeiend handwerk ten dienste van de Maker van de kosmos en de wereld (Joh. 1, 3; Joh. 5, 17) [[b:Joh. 1, 3; Joh. 5, 17]] en om nederig brood te geven aan de tafel van Hem die zichzelf zal beschrijven als “Brood van het leven” (Joh. 6, 48) [b:Joh. 6, 48]; hier wordt wat is verloren voor de liefde van Christus opnieuw gevonden (Mt. 10, 39) [[b:Mt. 10, 39]] en wie voor Hem zijn eigen leven in deze wereld opoffert, die bewaart het voor het eeuwig leven (Joh. 12, 25) [[b:Joh. 12, 25]]. Sint Jozef is het type van het evangelie dat Jezus, nadat hij de kleine werkplaats te Nazareth verlaten heeft en zijn zending als profeet en leraar begonnen is, zal verkondigen als programma voor de verlossing van de mensheid. Sint Jozef is het model van die nederigen die het christendom opheft tot grootse bestemmingen en hij is het bewijs dat om goede en echte volgelingen van Christus te zijn “grootste dingen” niet nodig zijn; maar het is genoeg om eenvoudige, menselijke, algemene maar echte en authentieke deugden te bezitten.

En hier verschuift onze blik in deze meditatie van de nederige heilige naar onze persoonlijke omstandigheden, zoals dit gebruikelijk is in het geestelijk gebed. We maken een vergelijking, een contrast tussen hem en ons; een contrast waar we zeker niet trots op moeten zijn maar van waaruit we wel enkele goede suggesties kunnen halen om hem na te volgen zoals dat mogelijk is ieders omstandigheden en dit in de geest en in de concrete praktijk van die deugden die zo duidelijk naar voren komen in deze Heilige en in het bijzonder van één deugd waarover men vandaag zoveel spreekt, nl. de deugd van de armoede. En laat ons niet ontzet worden door de moeilijkheden die de armoede vandaag met zich meebrengt in een wereld die helemaal draait rond de verwerving van economische rijkdom, alsof armoede in tegenspraak zou zijn met de vooruitgang die moet nagestreefd worden, een paradox, iets onwerkelijks in een maatschappij van welvaart en consumptie. Laten we terugdenken aan de arme en hardwerkende Sint Jozef, iemand die helemaal begaan was met het verdienen van iets om van te leven en laat ons dan in herinnering brengen dat de economische goederen inderdaad waard zijn om als christen in geïnteresseerd te zijn, op voorwaarde echter dat ze geen doelen op zich worden maar middelen om het leven te onderhouden, het leven dat gericht is op andere en hogere goederen; op voorwaarde ook dat de economische goederen niet vanuit een hebzuchtig egoïsme nagestreefd worden maar wel een middel en bron zijn voor liefde; op voorwaarde ook dat de economische goederen niet gebruikt worden om zichzelf te ontslaan van de last van het persoonlijke werk en om voor zichzelf een gemakkelijk genieten van de zogenaamde geneugten van het leven te rechtvaardigen maar daarentegen gebruikt worden voor de eerlijke en algemene noden van het algemeen welzijn. De hardwerkende en waardige armoede van deze evangelische Heilige kan ook voor ons nog een uitstekende gids zijn om in deze moderne wereld de voetsporen van Christus te volgen. Tevens kan het ons leren over een positief en eerlijk goed leven zodat wij het pad van Christus niet verliezen in deze ingewikkelde en onrustige wereld van de economie, om te vermijden dat we enerzijds te ver gaan in de ambitieuze en verleidende zoektocht naar tijdelijke rijkdommen maar anderzijds ook niet armoede gebruiken voor ideologische doeleinden, nl. als een kracht om sociale haat en systematische subversie op te wekken.

Sint Jozef is dus een voorbeeld voor ons en laten wij proberen hem na te volgen. En we zullen hem aanroepen als beschermer zoals de Kerk gewoon is te doen in deze recente tijden en dit allereerst voor Haarzelf met een spontane theologische reflectie over het huwelijk van het goddelijke handelen met het menselijke handelen in de grote economie van de Verlossing waarin het eerste, nl. het goddelijke handelen, geheel voor zichzelf voldoende is maar waarin het tweede, nl. ons menselijke handelen, alhoewel tot niets in staat (Joh. 15, 5) [[b:Joh. 15, 5]], nooit ontslagen wordt van een nederige maar voorwaardelijke medewerking die ons veredelt. De Kerk roept hem ook aan als Haar beschermer vanwege een intens en zeer aanwezig verlangen om aloude leven van de Kerk opnieuw te versterken met echte, evangelische deugden zoals deze in Sint Jozef tevoorschijn komen. Tot slot wilt de Kerk hem als beschermer aanroepen vanwege het onaantastbare vertrouwen dat hij, aan wie Christus de bescherming van zijn kwetsbare menselijke kinderjaren heeft willen toevertrouwen, vanuit de Hemel zijn beschermende zending tot leiding en verdediging van het mystieke Lichaam van dezelfde Christus dat altijd zwak is, altijd aangevallen wordt en altijd in een dramatische toestand van gevaar is, zal verderzetten.

Wij roepen tot slot Sint Jozef aan voor de wereld, in de verzekering dat in het hart van de nederige werkman van Nazareth, een hart dat nu geheiligd is met een onvergelijkbare wijsheid en macht, er nog altijd en voor altijd een bijzondere en kostbaar medeleven en welwillendheid huist voor de gehele mensheid. Moge het zo zijn.