Een kerk in veel talen en volkeren

Dr. Josef Voß
wijbisschop / voorzitter van Commissie XIV (Migratie)

• een afnemend geloofsbewustzijn in bijna alle landen van Europa, in het kielzog waarvan veel tradities verdwijnen;
• een toenemend gebrek aan priesters, ook in veel landen waar de migranten vandaan komen, zodat er nauwelijks nog buitenlandse zielzorgers naar Duitsland komen;
• dalende financiële inkomsten in de bisdommen;
• de opbouw van structuren in de nieuwe bondslanden, én
• een noodzakelijke herbezinning op de inhoud en de doelstellingen van de "vreemde-taal-zielzorg".

• de immigratie uit Oost-Europa,
• de immigratie uit Latijns Amerika,
• "arbeidsverdrag werknemers en -neemsters",
• vluchtelingen,
• illegale migranten,
• een roterende en een pendelbeweging bij EU-burgers,
• jongeren, die beter Duits spreken dan hun moedertaal, maar toch hun "thuis" zien in de parochies van hun moedertaal,
• een toename van migranten, die op hun oude dag niet teruggaan naar hun land van herkomst,
• hoog opgeleide migranten.

1. de eis van Pius XII om de zielzorg voor emigranten zoveel mogelijk over te dragen aan priesters uit hetzelfde volk ( Exsul Familia Nazarethana [400|33]),
2. het feit, dat binnen de kortste keren veel katholieken uit vijf naties in de Duitse parochies kwamen én
3. "de sterke verbetering van de financiële situatie, die de bisdommen in staat stelde een willekeurig aantal missionarissen te salariëren".
   De pastorale verantwoording voor de anderstalige katholieken, die volgens theologische criteria uiteindelijk bij de lokale parochie ligt, werd dus in zekere mate gedelegeerd. Ook de kerk ging er toen nog van uit, dat het verblijf van de buitenlandse katholieken niet van lange duur zou zijn. Pas in 1973 (dus 18 jaar na het begin van het zogenaamde "gastarbeiderstijdperk"), toen het steeds duidelijker werd dat de "gasten" in feite immigranten waren geworden, hielden de Duitse katholieken zich principieel bezig met het probleem van de zielzorg onder de buitenlanders. Het document "De buitenlandse werknemers - een vraag aan kerk en maatschappij" van de gezamenlijke synode van de bisdommen in de Bondsrepubliek Duitsland houdt weliswaar ook verder vast aan het concept van de zielzorg in de moedertaal en verwacht daarom van de missionarissen, dat ze "de eigen cultuur als belangrijke drager van het godsdienstig leven in stand houden en de daarvoor dienstige instellingen en evenementen bevorderen". Van de andere kant echter moeten de missionarissen ook doen aan een "bemiddeling tussen de culturen" en hun landgenoten "met name diegenen die voorgoed of voor een langere tijd in de Bondsrepubliek willen blijven, in staat proberen te brengen, ook aan het Duitse godsdienstig en parochieel leven deel te nemen".
   
   

• Er is intussen een tweede en derde generatie van migranten, die ten dele een eigen mentaliteit heeft ontwikkeld. Ze leven vanuit verschillende culturen en hebben geen Duitse maar ook geen Italiaanse, Spaanse, Poolse of Kroatische identiteit, maar ze zien zichzelf als Duits-Italianen, Duits-Spanjaarden, Duits-Polen en Duits-Kroaten.
• Veel gastarbeiders van de eerste generatie brengen hun levensavond in Duitsland door met een behoefte aan nieuwe diaconale en zielzorgerlijke diensten.
• Het proces van de Europese eenwording heeft enerzijds het einde bezegeld van het "gastarbeidertijdperk" en anderzijds een nieuwe, meer mobiele transnationale arbeidersmigratie veroorzaakt.
• Vluchtbewegingen en illegale migratie zijn door de toenemende globalisering en na de ineenstorting van de communistische staten sterker geworden.

• Naar het Armeense model (begin 4e eeuw) ontstaat binnen de christenheid een veelvoud van "uitverkoren volkeren", die zichzelf als christelijke "cultuurnaties' beschouwen. Het christendom werd nationaal aangenomen, dat wil zeggen dat de nationale cultuur een christelijk stempel kreeg en het christendom een nationaal stempel - binnen de oosterse christenheid vaak in de vorm van nationale kerken. Deze zijn zich bewust van het christelijke universalisme, te weten het behoren tot een supranationale geloofsgemeenschap, maar toch nog meer gericht op een cultureel en kerkelijk verschil. Ze zien hun historische zending in de eerste plaats in het redden en bewaren van hun eigen speciale nationale godsdienstig-culturele identiteit.
• Naar het Romeinse model (na 381) ontstaan er imperiale staatsnaties, die verschillende volkeren omvatten en meer op assimilatie gericht zijn. In het christendom zien ze een gemeenschappelijke noemer boven de nationale verschillen uit, een vervanging van de oude politieke godsdienst van het Romeinse rijk.

• op grond van taal en nationaliteit: parochies met één taal en één nationaliteit; parochies met één taal maar met verschillende nationaliteiten,
• op grond van duur en reden van het verblijf: migranten, die zich blijvend vestigen en mensen met een tijdelijk verblijf om reden van beroep, studie en dergelijke,
• op grond van de juridische status van het verblijf: al dan niet beperkt verblijfsrecht, recht of geen recht op werk, recht op hereniging met echtgenoten of gezinnen enzovoort,
• op grond van criteria van de arbeidsmarkt: hoogopgeleide werknemers; zelfstandigen; werkelozen; werknemers,
• op grond van de bevolkingsdichtheid van de migranten: veel en dicht op elkaar wonende parochianen; over een groter gebied verspreide parochianen én
• op grond van de leeftijdsstructuur: kinderen/jongeren, volwassenen, ouderen.

• degelijke kennis van de Duitse taal bij priesters of pastorale werkers,
• duidelijke afspraken of toekomstplannen wat betreft de duur van het werk en de pastorale behoeften,
• regelmatige en stabiele contacten met de bisdommen, c.q. de reguliere oversten en de bisschoppenconferenties van de landen van herkomst van de missionarissen, waardoor men er van op aan kan, dat alleen geschikte en goede voorbereide zielzorgers in Duitsland worden aangesteld,
• "proeftijden", die van wezenlijk belang kunnen zijn voor beide partijen, als er beslissingen moeten worden genomen,
• gelijke rechten (financiële positie, verzekering, evt. pensioen) voor buitenlands en Duits pastoraal personeel,
• financiële gelijke behandeling van pastorale activiteiten in anderstalige missies en in Duitse parochies, waarbij behalve bij de verschillende getalsterkten eventueel ook de diasporasituatie en andere factoren een rol moeten spelen,
• inpassing van de organisatievorm en pastorale hoofdpunten van een missie in de structuur van de plaatselijke kerk (verplichting tot het oprichten van parochie- of pastorale raden en financiële commissies, meedoen met universele solidariteitscollectes, eigen financiering uit opbrengsten van collectes, enz.). Zo kan een vereeuwigde "gaststatus in het buitenland" overwonnen worden,
• kwalificatie en de bereidheid van de kant van de uit het buitenland komende fulltime pastorale werkers om mee te doen in het pastoraat van de plaatselijke parochie en de bereidheid om voor de duur van het werk in het buitenland in het geheel van de pastorale samenwerking ook blijvende taken op zich te nemen, én
• een verbetering van de verzorging van anderstalige katholieken buiten de grote bevolkingscentra.

• centrale "moedertaal-missies" of meldpunten in de grote centra met veel leden van een bepaalde taalgroep,
• plannen voor een pastoraal in dekenaten en andere instanties, die meerdere taalgroepen omvatten. Anderstalige pastorale vakkrachten zijn vanzelfsprekend ook leden van zielzorgteams en werken mee in de planning en uitvoering van de plaatselijke pastoraal,
• overname van een kleine Duitstalige parochie door een tweetalige anderstalige priester, die zowel een taak heeft in de plaatselijke pastoraal als in de moedertalige zielzorg van zijn landgenoten en wiens kerkrechtelijke positie telkens kan worden aangepast,
• taalkundige en pastorale kwalificatie van Duitse pastorale roepingen voor medewerking in de zielzorg onder anderstalige christenen, zo mogelijk al tijdens de pastorale opleiding,
• voorbereiding bij de Duitstalige aanstaande priesters op de multiculturele pastoraal (b.v. vakantie of studiejaren in anderstalige bisdommen in en buiten Europa),
• niet langer regelmatige vieringen met heel kleine groepen (afgezien van bijzondere feesten),
• sluiting van heel weinig mensen omvattende moedertaalmissies, wanneer men die, na alle mogelijkheden te hebben geprobeerd, door gebrek aan personeel niet kan behouden,
• bevordering van deelname van anderstalige christenen in werkgroepen in alle pastorale takken van de Duitse plaatselijke kerk,
• versterkte aanwezigheid van de buitenlandse missies in de bisdommedia,
• geregelde uitnodiging van diocesane buitenlandmedewerkers op bijeenkomsten van anderstalige zielzorgers,
• bewuste bevordering van tweetalige zielzorg-mogelijkheden, zodat de daarvoor gekwalificeerden gemakkelijker een plaats in een Duitse parochie kunnen krijgen, als ook
• geregeld gemeenschappelijke vieringen voor alle anderstalige missies.

• De anderstalige missies moeten worden opgenomen in het plaatselijke of dekenale geheel.
• Iedere missie moet een partnerschap krijgen met de parochie, waarin ze het meest thuis is.
• Wanneer anderstalige parochies in een diasporasituatie zijn, moeten ze dienovereenkomstig gesteund en gefinancierd worden.
• Iedere missie moet voor de verwerkelijking van haar pastorale taken de nodige lokaliteiten hebben. Hier ligt ook een medeverantwoordelijkheid van de plaatselijke parochies.
• Iedere missie voor anderstalige katholieken moet, net als iedere territoriale parochie, een pastorale of parochieraad hebben, die onder andere de aanwezigheid, medewerking en medeverantwoordelijkheid van leken in het leven van de missie benadrukt en bevordert.
• De gewone en de voortgezette opleiding van priesters en leken in de pastorale beroepen moet zowel door de leiding van de bisdommen als door de missies zelf aanbevolen en gericht bevorderd worden.

• gedocumenteerde basale kennis van de Duitse taal,
• kennis van de pastorale situatie in Duitsland,
• voldoende en gedocumenteerde pastorale ervaring in zijn eigen land, alsmede
• de bereidheid tot samenwerking met de verantwoordelijken (op dekenaal en diocesaan niveau) in Duitsland.

• De aanstelling is vooreerst tijdelijk (1 à 2 jaar). In deze tijd moet de taalkundige na-kwalifi­catie en het wennen in de plaatselijke omstandigheden worden bevorderd en onderzocht (b.v. meedoen bij ontmoetingen of vergaderingen, samenwerking met de Duitse parochie, enz.).
• De verantwoordelijken in het betreffende dekenaat moeten een plan opstellen voor de inwerkperiode en de daarbij behorende maatregelen nemen.
• Tijdens de werkzaamheid van de buitenlandse helper moet het Duitse bisdom contact onderhouden met het uitzendende bisdom (b.v. eens per jaar).
• In het kader van een coöperatieve pastoraal moet, zo mogelijk, het aanvaarden van een pastorale medeverantwoordelijkheid in de Duitstalige parochie ter plaatse worden aanbevolen.
• Een aanstelling voor 'bepaalde tijd' (5 tot 8 jaar) verdient aanbeveling en moet reeds in de voorafgaande bespreking worden vastgelegd.
• De betreffende gedelegeerden houden de Duitse nationale directeur op de hoogte van de verdere opleiding en maatregelen en stemmen die af met de Duitse bisdommen onder de schriftelijke leiding van de nationale directeur.
• Er moeten plannen zijn voor het geval van een vacature van de functie. De verantwoordelijke leken van de betreffende missie moeten tijdig geïnformeerd worden, zodat de samenwerking met de plaatselijke parochie kan worden voorbereid. Voorkomen moet worden, dat afzonderlijke groepen zich uit de structuur van het betroffen bisdom losmaken.
• De zielzorger moet eraan meewerken, dat diegenen van zijn landgenoten die aan de voorwaarden voldoen en dit wensen, op den duur met en in de Duitstalige parochies leven en daar hun inbreng hebben.
• Leider van een vreemdtalige missie kan ook een Duitse pastoor zijn, mits hij voldoet aan de eisen (o.a. taalkundige kwalificatie).
• Na afloop van de afgesproken diensttijd in Duitsland en een bepaalde tijd in zijn thuis-bisdom moet voor de zielzorger een verdere diensttijd in Duitsland mogelijk zijn.

• De bisdommen moeten een fulltime buitenlandse zielzorger pas aanstellen, nadat de nationale directeur voor de buitenlanderzielzorg en de bevoegde gedelegeerde de benoeming hebben goedgekeurd.
• De nationale directeur zal dat in de regel pas doen, wanneer de bisschoppenconferentie van het thuisland of haar officiële gedelegeerden documenteren dat de kandidaat aangesteld kan worden.
• Bijzondere aandacht verdienen de "Pastorale en juridische hoofdrichtlijnen voor de buitenlanderszielzorg". Evenzo de "Richtlijnen voor de Poolstalige zielzorg in Duitsland" van 17 september 2001. De Instructio " De pastorali migratorum cura [284]" van 1969 blijft nog steeds de grondslag van de moedertaal-zielzorg. Daarin staat onder andere: "De bisschoppenconferentie van het bestemmingsland zorgt er dan voor dat de (op grond van de presentatie-oorkonde) opgenomen kapelaans of missionarissen aan de plaatselijke Ordinarii worden toegewezen en door hen voor de immigrantenzielzorg ter beschikking gesteld" 2 [[284|36]].

• Voordat een benoeming plaats vindt, moet aan de volgende formaliteiten zijn voldaan:
  • een presentatie-oorkonde aan de Duitse bisschoppenconferentie (vertegenwoordigd door de nationale directeur),
  • een aanbeveling van de nationale directeur in overleg met de gedelegeerde en de bevoegde buitenlandmedewerker van het betreffende bisdom.
• De uiteindelijke benoeming geschiedt door de bisschop van het diocees, waarin de nieuwbenoemde gaat werken.